Nederland van links naar rechts

17 september op Prinsjesdag werd de miljoenennota aangeboden aan de 2e Kamer. Hoewel iedereen er in 2025 licht op vooruit gaat, is dat minder dan werd beloofd. De gemiddelde Nederlander gaat er in 2025 slechts met 0,7 procent op vooruit. Mensen met een uitkering 0,9 procent. Dit is wel een stuk lager dan waar eerder van werd uitgegaan (2,1 procent) en weegt niet op tegen de torenhoge inflatie. De lagere middeninkomens (tot zo’n 50.000 euro bruto) gaan er met 1,1 procent het meeste op vooruit. De coalitie kreeg in de Eerste Kamer geen toestemming voor een noodwet om de asielzoeker toestroom in te dammen. Wilders verklaarde herhaaldelijk vast te zullen houden aan een noodwet en liet weten dat het Kabinet anders een probleem zou hebben. 20 oktober ging echter ook dit laatste plan van Wilders in de ijskast en koos hij toch voor een veel tragere “spoedwet” in plaats van een noodwet. Voor het vast opstarten van een plan “B” was Schoof eerder niet te porren, maar net als Wilders ging ook hij overstag. Het “Staatsnoodrecht” is nu definitief van tafel. In een “asielnoodmaatregelenwet” komen er voorstellen zoals:

• Het afschaffen van asielvergunningen voor onbepaalde tijd (max drie jaar);
• Vergunningen voor bepaalde tijd worden nog maar 3 jaar geldig in plaats van vijf jaar;
• De Overheid wil sobere doorstroomlokaties neerzetten voor de huisvesting van statushouders;
• Gezinshereniging en nareizen van meerderjarige kinderen en ongehuwde partners wordt onmogelijk;
• De spreidingswet wordt mogelijk nog dit jaar ingetrokken; 
• Veroordeelde ongewenste vreemdelingen kunnen sneller worden uitgezet;
• Extra cellen voor uitgeprocedeerde asielzoekers en illegalen tot de uitzetting vast te zetten;
• Statushouders krijgen geen voorrang meer op een huis;
• Vanaf eind november komen er grenscontroles om asielaanvragers die elders al een aanvraag hebben lopen  te weren;
• De wettelijke taakstelling statushouders voor Gemeentes gaat verdwijnen;
• Syriërs uit veilige delen krijgen geen vergunning meer en moeten indien mogelijk terugkeren;
• Tijdelijke vergunningen voor Syriërs uit veilige delen  worden ingetrokken;

De maatregelen kunnen nu niet meteen worden genomen maar moeten via asielnoodmaatregelenwet voor een spoedadvies naar de Raad van State en dan naar de 2e en 1e Kamer. Daarmee kan het nog wel 6 maanden tot een jaar duren, wellicht worden aangepast of helemaal worden afgeblazen. Daarnaast is er van alle kanten nu al veel kritiek op de voorgenomen plannen, de Vereniging van wethouders vinden de plannen onverteerbaar en VNG vindt dat de Overheid chaos creëert. De “dragende motivering” werd niet meer genoemd of bekend gemaakt. “In principe is er geen reden om deze te verstrekken”, stelt minister president Schoof.

22 november 2023 waren er nieuwe verkiezingen waarbij BBB Mona Keijzer naar voren schoof als toekomstige premier, D66 Rob Jetten en de VVD Dilan Yeşilgöz-Zegerius. Alleen Pieter Omtzigt kwam nog niet met een potentiële premier. Geert Wilders met zijn PVV won de verkiezingen met een ruime meerderheid van 37 zetels en staat tijdens de formatie in peilingen zelfs op 52 zetels. Zetelverdeling na verkiezingen: PVV: 37, Groenlinks-PvdA: 25, VVD: 24 en NSC: 20.

Plasterk werd benoemd tot verkenner en later tot informateur, waarbij gekozen werd voor een kabinet op afstand. Geen van de deelnemende partijen wilde Geert Wilders als minister President. Het formeren stopte na ruim twee maanden op 6 februari omdat Omtzigt onverwachts emotioneel vertrok, nadat 21 (vertrouwelijke) brieven over  de deplorabele financiën vanuit de diverse ministeries Plasterk een week lang werden achtergehouden en deels pas op het laatste moment met Omtzigt werden gedeeld. Ook het CPB kwam enkele weken later met een waarschuwing voor de te verwachte financiële tekorten. Omtzigt liet per app weten dat hij was vertrokken en niet meer terug zou komen. Hij was al een aantal keer huilend weggelopen en wilde ondanks dringende verzoeken daarna ook niet meer aan tafel met Plasterk en de coalitiegenoten. Omtzigt zou zich vreemd hebben gedragen bij de formatiegesprekken. Hij had regelmatig huilbuien en verhief zijn stem. Op momenten dat er gevraagd werd om stelling te nemen over een onderwerp verliet hij dan heel vaak en onverwacht de vergadering. Hij had op 10 januari aan PVV, VVD en BBB al te kennen had gegeven dat hij niet in een meerderheidskabinet wilden stappen, omdat de ’rechtstatelijke afstand tot de PVV te groot zou zijn maar daar had hij later geen problemen meer mee. De kabinetsformatie stond hierdoor enige tijd onder druk. Vooral omdat Omtzigt er uit stapte nadat hij inzage kreeg in de deplorabele staat van de Overheidsfinanciën die daarna ook door het CPB erkend werd. Hij kreeg een  overzicht van lasten die niet specifiek of als pm kosten in de begroting waren opgenomen zoals u in het staatje onderin kunt lezen. Naast deze hoge te verwachte kosten heeft de Nederlandse Staat ook te maken met forse garanties die zijn afgegeven aan onder ander Griekenland. Om meer grip te krijgen op de overheidsfinanciën, wil Omtzigt dat er naar Amerikaans model een speciaal begrotingsbureau komt die toezicht houdt op de inkomsten en uitgaven van de overheid. Juist door de begrotingsbehandeling  werd Omtzigt meerdere malen emotioneel, huilde en schreeuwde en verliet meerdere malen de vergadering voor overleg in eigen kring, maar hij kwam elke keer wel weer terug.  Ook hij zal hebben geconstateerd dat de Overheid onvoldoende rekening houdt met enorme tegenvallers. Ook de Raad van State was negatief over de begroting en meldde dat het kabinet geen analyse maakt van de grote problemen in Nederland en waarschuwt voor ‘structureel rijden op vluchtstrook’. Omzigt is niet zomaar weggebleven van Prinsjesdag. Een econoom Marieke Blom van ING sprak in een interview ook haar zorgen uit over de begroting. “Die man is gék”, kenschetst echter een betrokkene bij het Prinsjesdagoverleg van afgelopen week. Achteraf kwam er via X naar buiten dat de andere partijleiders vraagtekens hadden bij de bemoeienis van Omtzigt. Alle commotie leidde er toe dat Omtzigt 11 september besloot om tot 20 november een stapje terug te doen. Zijn taken worden waargenomen door Nicolien van Vroonhoven. Pieter Omtzigt is oververmoeid, trekt zich alle kritiek enorm aan en voelt zich onbegrepen. Omtzigt moest in 2021 zijn werkzaamheden ook al eens neerleggen om gezondheidsredenen. In de aanloop naar de verkiezingen van maart 2021 – Omtzigt zat toen nog bij het CDA – meldde hij zich ziek. Hij werd verkozen in de Tweede Kamer, maar kwam alleen naar Den Haag om zich te laten installeren. Pas maanden later hervatte hij zijn werk. Omtzigt werd destijds vervangen door nieuwkomer Henri Bontenbal, inmiddels CDA-leider. Achter de schermen wordt getracht om de gaten te dichten en de schade te beperken door verkoop van de Volksbank en de ABN AMRO.

PVV-leider Wilders stelde per motie Kim Putters per 15 februari 2024 aan als nieuwe informateur. De opdracht aan Putters, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad en PvdA-lid, was het formeren van een extraparlementair kabinet onder leiding van de 4 partijen, waarbij geen van de 4 partijen de minister president levert. Putters kwam 14 maart met het officiële eindrapport. Vanuit de bevolking werden ondertussen nieuwe verkiezingen geëist. Het onderwerp was meteen trending op X (Twitter). Elbert Dijkgraaf (SGP) en Richard van Zwol (CDA) werden de nieuwe informateurs die met de vier partijen over de inhoud en een hoofdakkoord moesten gaan praten. Wilders gaf aan dat de tijd dat hij ging weggeven voorbij was. De CDA, PvdA/Groen Links, SP en D66 waren lichtelijk in paniek over de positieve vooruitgang voor “Wilders 1” en probeerden in het debat van 20 maart de constructie te ondermijnen en de 4 partijen tegenover elkaar uit te spelen. Ook spraken ze onderling af en uit om geen partijleden te leveren voor een kabinet met Wilders en lieten in de media van zich horen. Het AD blunderde met een bericht dat oud-VVD-minister van Financiën en Volksgezondheid Hans Hoogervorst wel premier wilde worden, maar een andere persoon bleek zich voor hem te hebben uitgegeven.

De PVV pleitte niet langer voor een vertrek van Nederland uit de Europese Unie. Eerder werd ook zijn omstreden anti-islamwetsvoorstellen, de militaire steun aan Oekraïne en zijn premierschap in de ijskast gezet. Voor zijn verdere plannen zoals het verlagen van de AOW leeftijd en het afschaffen van het eigenrisico bij de zorg bleek elke financiële ruimte te ontbreken. BBB stemde ondertussen tegen de verhoging van de minimum inkomen en tegen het versneld uitkopen van boeren die in de knel zitten. Op 15 mei kwam er na 175 dagen een nieuw extraparlementair kabinet tot stand met PVV, VVD, NSC en BBB inclusief een hoofdlijnenakkoord en een bezuinigingsplan van zo’n 17 miljard euro. Ronald Plasterk werd door Wilders voorgedragen, als minister president. Tegen (hoogleraar) Plasterk liep nog wel een onderzoek door het Amsterdam UMC (AUMC) of hij met zijn Frame Therapeutics terecht het alleenrecht heeft gekregen op patenten voor een kankertherapie waarmee hij miljoenen euro’s binnenhaalde. Het AUMC wil samen met Plasterk evalueren of AUMC-wetenschapper Jan Koster alsnog erkend moet worden als (mede)uitvinder. In 2022 verkocht Plasterk zijn bedrijf voor 32 miljoen euro aan CureVac, inclusief de omstreden patentaanvragen. Informateurs Dijgraaf en Van Zwol zullen het akkoord naar verwachting 15 mei laat in de avond presenteren. Plasterk werd in PvdA kringen door zijn hulp aan Wilders als Judas beschouwd. Sinds zijn studententijd was hij  namelijk PvdA lid geweest. De Amsterdamse advocaat Henri Sarolea deed ondertussen aangifte tegen Plasterk die  zich volgens hem schuldig zou hebben gemaakt aan economische delicten en valsheid in geschrifte. Sarolea ontdekte dat jaarrekeningen van het farmaceutische bedrijf van Plasterk niet klopten. Zo zou Plasterk zijn bedrijf Frame Therapeutics in 2022 ten onrechte een micro-onderneming hebben genoemd. Voor een bedrijf is dat gunstig, omdat het dan minder administratieve lasten heeft. Maar daar zijn wel voorwaarden aan verbonden, zoals een beperking van de omzet en de winst. Plasterks bedrijf zou niet aan die voorwaarden hebben voldaan. Daarmee is Plasterk volgens Sarolea schuldig aan een economisch delict. Plasterk haakte daarop af en Wilders moest op zoek naar een nieuwe premier. 

Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) sloten na 175 dagen onderhandelen een programhoofdlijnenakkoord. Formateur Van Zwol was daarna bezig met het verder formeren van een kabinet. Alle kandidaten zijn gescreend en voerden gesprekken met kandidaat-premier Schoof en formateur Van Zwol. De keuze voor Schoof door Wilders is vreemd. Hij is een goede bekende van Rutte en de keuze werd hem wellicht door anderen ingefluisterd. Zijn opvattingen en keuzes verschillen erg weinig van die van Rutte.

Onder de Overheid vallen nu 21 waterschappen, 12 provincies, 342 gemeentes, het UWV, de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en de politie. Ook particuliere instellingen met een overheidstaak, zoals de Stichting Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR), vallen onder overheidsorganisaties.  De Nederlandse regering is dan onderverdeeld in 15 ministeries:

Samenstelling kabinet

Het nieuwe kabinet heeft een hoofdlijnenakkoord afgesloten met de volgende 10 hoofdpunten:

Erfenis en lijken in de kast

Door de gestegen rente moet Nederland ook miljarden per jaar meer betalen over de staatsschuld.  De Europese afgesproken grens is 3 procent. Grote beleidswijzigingen zijn nodig om het begrotingstekort van ruim 5 miljard euro niet tot boven de Europese norm op te laten lopen, maar de extreme uitgaven voor defensie en de asielinstroom beletten dit. Defensie heeft het afgelopen jaar zo’n 2,4 miljard euro meer uitgegeven dan het jaar ervoor. Daar komen nog extra kosten bij nu het oorlogsschip Zr.Ms. Tromp is ingezet in de Rode Zee om daar een bijdrage te leveren aan de veilige en vrije doorvaart. Daarnaast was het Joint Logistic Support Ship Zr.Ms. Karel Doorman vier maanden met 250 bemanningsleden in het gebied. Voor 2024 bedragen de totale uitgaven voor Defensie 21,4 miljard. Er blijft dus minder geld over voor zorg, het onderwijs en welzijn.Het kabinet besloot om € 716 miljoen extra te investeren in de verdere versterking van defensie.  Minister Brekelmans en staatssecretaris Tuinman lieten begin november de Tweede Kamer  weten welke investeringen zij gaan doen met deze extra middelen. Het bedrag komt bovenop de investeringen van € 2,4 miljard uit het Hoofdlijnenakkoord en de Defensienota 2024. Hiermee brengt het kabinet de defensie-uitgaven in lijn met de NAVO 2%-norm.

De Europese Investerings Bank financierde in 2023 2,1 miljard euro aan leningen verspreid over zestien projecten. Daarnaast financierde het Europees Investeringsfonds (EIF),  548 miljoen euro aan equity en garanties ter ondersteuning van het midden- en kleinbedrijf.

De btw verhoging op sportabonnementen, zwemles, sportscholen en sportwedstrijden is van de baan. Minister heinen moet nu alternatieven bedenken om het ontstane tekort van 1,2 miljard te dekken.

Het Exit Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) is stopgezet. Provincies kunnen de huidige programma’s voor natuurherstel en de aanpak van de stikstofproblematiek staken, maar sommigen weigeren dit. Provincies zijn van het nieuwe kabinet dus ook niet langer verplicht om zich te houden aan de huidige afspraken om de natuur te herstellen en het stikstofprobleem aan te pakken. Binnen het programma NPLG maakten de provincies zelf een samenhangend ruimtelijk plan om alle milieudoelen te halen. Nu wordt voorlopig ook het probleem met de bouwvergunningverlening niet opgelost. 

Staatsschuld

Nederland heeft in 2023  10,3 miljard euro afgedragen aan de EU. Aan subsidies in gedeeld beheer ontving Nederland 1,4 miljard euro, maar dat zijn niet alle inkomsten uit de EU. Over de totale ontvangsten in dat jaar zijn nog geen actuele cijfers bekend; in 2022 waren die in totaal € 3,5 miljard. De inkomsten uit het Herstel- en Veerkrachtplan, ook wel het Coronaherstelfonds genoemd, zijn ook nog niet zeker: De minister van Buitenlandse Zaken verwachtte eerst dit jaar € 2,6 miljard te ontvangen. Maar Nederland zal dit bedrag in 2024 niet volledig ontvangen.  Nederland betaalde in 2022 al 2,7 miljard euro meer aan de Europese Unie (EU) dan het ontving en moet nu opnieuw 3 miljard extra bijbetalen voor de verdere uitbreiding met meer lidstaten. De grootse kostenposten zijn de bijdrage aan de EU, de oplopende rente van de Staatsschuld, de immigratie, de energietransitie, de oorlog in Oekraïne en Israël, de vergrijzing, en de maatregelen ten behoeve van stikstof beperking. Door de afname van de overheidsschuld is de zogeheten schuldquote gezakt tot 45,9 procent. Dat betekent dat de omvang van de staatsschuld nu minder dan 46 procent bedraagt van de totale omvang van de Nederlandse economie. Daarmee voldoet Nederland nu nog ruimschoots aan de Europese normen die een maximale schuld van 60 procent van het bruto binnenlands product (bbp) voorschrijven.

Migratie is met 8 miljard euro opnieuw de grootste kostenpost, 4 miljard er van gaat naar het COA

In 2023 was de Nederlandse Overheid 860 miljoen euro meer kwijt aan rente-uitgaven. Dit loopt daarna verder op tot 1,6 miljard in 2024 en 2,3 miljard in 2025. En ook in de jaren daarna zullen de rentelasten verder stijgen. De lange rente stijgt volgens een raming van het CPB verder naar 2,7% in 2023 en 2024. Een steeds groter deel van de overheidsschuld moet daardoor tegen hogere rentetarieven worden geherfinancierd. De extra uitgaven voor de energiecrisis passen niet binnen de lopende begroting en bleken zelfs verkeerd berekend. Het twee maal uitkeren van 190 euro in november en december kostte de Overheid 3,15 miljard in plaats van de eerder berekende 2,6 miljard. Het kabinet kwam met een steunplan voor het mkb van rond de 3 miljard euro. Er moet 4 miljard euro naar infrastructuurprojecten als onderdeel van 7,5 miljard euro dat moest worden vrijgemaakt om nieuwe woonwijken bereikbaar te maken. De rest gaat naar investeringen in de infrastructuur voor auto’s (2,7 miljard euro) en fietsers (780 miljoen euro). In 2022 immigreerden 403.108 personen en emigreerden 179.310 personen uit Nederland. Om asielzoekers te plaatsen werden gemeenten overgehaald met 2.500 euro voor elke asielzoeker die vijf jaar lang geplaatst wordt. Asielzoekers die vrijwillig vertrekken ontvangen 5.000 euro. Er is een enorme corona-belastingschuld die in vijf tot zeven jaar tijd moet worden terugbetaald aan de fiscus. Zo’n 1700 bedrijven staan al op de rol voor mogelijke schuldsanering en daar komen er meer bij. Er worden dan ook veel faillissementen en opheffingen verwacht. Vooral omdat de Duitse economie er erg slecht voor staat en dit zal ook gevolgen hebben voor handelspartner Nederland. De Nederlandse industrie zit in een zeer precaire situatie nu er vanuit de sector zorgwekkende cijfers worden gedeeld. Niet eerder dit jaar zagen de vooruitzichten voor de sector er zo slecht uit als nu, blijkt uit data van de Nederlandse Vereniging voor Inkoopmanagement (Nevi). Zo daalde de productieomvang fors en is ook het aantal orders flink gekelderd. ‘Er wordt gesproken over een opmerkelijk verzwakking van de orders, vooral vanuit Duitsland.

De Algemene Rekenkamer vindt dat sommige passages in het begrotingswijzigingsvoorstel (BBV) opnieuw onvoldoende duidelijk zijn en dat de rechtmatigheidsverantwoording, die besturen van decentrale overheden moeten afleggen onvoldoende is uitgewerkt. Het niet of onvoldoende verwerken van de aandachtspunten zou kunnen leiden tot een structurele onzekerheid over de rechtmatigheid van specifieke uitkeringen. In 2020 werd er door de ministeries onder Rutte 9,1 miljard onrechtmatig uitgegeven. Van dat geld is niet goed duidelijk gemaakt hoe het is besteed. Daarmee werd de “tolerantiegrens van 1 procent fouten en onzekerheden’ die de Algemene Rekenkamer hanteert, fors overschreden. Het ministerie van Volksgezondheid van Hugo de Jonge had hiervan alleen al onrechtmatig 5,1 miljard euro uitgegeven voor mondkapjes, beademingsapparatuur en testen ten behoeve van  Corona. Voor een deel van de spullen kon niet worden aangetoond wat ermee is gebeurd. Het onderzoek naar de mondkapjesdeal van Sywert van Lienden kostte de Nederlandse Staat ruim 5 miljoen euro. 

Hugo de Jonge werd na zijn ministerschap waarnemend commissaris van de Koning in de provincie Zeeland.

In 2021 werd maar liefst opnieuw ruim 15 miljard euro aan kabinetsuitgaven gedaan die volgens de rekenkamer niet op orde waren. Het gevonden percentage van betalingen waarmee fouten zijn gemaakt is volgens de Rekenkamer toegenomen van 2,7 procent naar 3 procent. De auditors signaleerden ook risico’s met betrekking tot de EU-middelen die beschikbaar zijn gesteld in reactie op de coronacrisis en de aanvalsoorlog in Oekraïne. Gemeenten wacht een onzekere financiële toekomst met structurele tekorten die kunnen oplopen tot meer dan 1 miljard euro, daarvoor waarschuwt accountantsorganisatie BDO in een jaarlijkse analyse van de jaarrekeningen en begrotingen van de ongeveer 350 gemeenten in Nederland. De gemeente Amsterdam heeft een schuld van ruim 7,5 miljard euro opgebouwd en ook Amersfoort, Capelle aan den IJssel en Heerlen zaten in geldnood. Twaalf gemeenten staan zelfs onder curatele van de provincie, omdat ze tot 2024 geen enkel begrotingsjaar sluitend kunnen krijgen. Dat zijn er drie meer dan vorig jaar. De belastingdienst blijkt ook nog eens te hebben gefraudeerd en gediscrimineerd en bij veel Gemeentes maar ook bij de Rijksoverheid zijn de financiën niet op orde. De belastingdienst komt 400 werknemers tekort om achterstallige belasting te innen en is zwaar overbelast. In 2022 werd  41,7 miljard euro uitgegeven aan zaken die niet door de 2e kamer werden goedgekeurd. 23 miljard hiervan werd door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat uitgegeven. De uitgaven werden gedaan op grond van artikel 2.27 Comptabiliteitswet. Het ministerie van Financiën experimenteert nog steeds met manieren om de toeslagenaffaire af te handelen. De kosten hiervoor werden bijna vier jaar geleden begroot op 310 miljoen, maar inmiddels is de 7,2 miljard euro gepasseerd en het einde is nog niet in zicht want er worden nog een ruim 2 miljard aan kosten verwacht. Om ouders over te halen om hun bezwaar in te trekken biedt de UHT 5000 euro per geval. Inmiddels zijn er al 12.000 bezwaren ingediend. Het voorgaande kabinet heeft 2,3 miljard euro aanvullend beschikbaar gesteld voor verbetering van dergelijke schaderoutes. Hiervan is circa 1,4 miljard euro op 26 juni 2024 beschikbaar gesteld via een nota van wijziging op de eerste suppletoire begroting van Financiën. Tegelijkertijd is 0,9 miljard euro aanvullend gereserveerd op de Aanvullende Post. Dit is nog gebaseerd op een grofmazige raming, met grote onzekerheden rond het aantal gedupeerden per route en hun gemiddelde schade. Dit kabinet dekt deze aanvullende kosten voor schaderoutes. De overheid nam voor 887 miljoen euro aan schulden en betalingsachterstanden van toeslagenouders over of scholden deze kwijt. Ook hebben bijna 84.000 gedupeerde jongeren “een financieel steuntje in de rug ontvangen. Om de tekorten te dekken willen de grote Gemeentes het verkeersboeteverdienmodel van de Overheid overnemen en willen nu ook zelf flitspalen plaatsen en overtreders beboeten.

Corona/Covid

Ondernemers kregen gedurende de coronacrisis zo’n 8 miljard euro aan tegemoetkoming in de vaste lasten uitgekeerd. Door stagnatie in toeleveringen, gedwongen sluitingen vanwege besmettingen onder het personeel kwamen veel bedrijven in financiële nood te verkeren. Sinds het begin van de coronacrisis hebben banken in Nederland aan ruim 161.000 ondernemers 23,7 miljard euro leningen of kredietruimte verstrekt. Het gaat in totaal om 32.000 leningen ter waarde van 20,7 miljard euro en om 129.000 bedrijven die uitstel van betaling hebben gekregen. Ruim 650.000 bedrijven hebben vanwege de pandemie een beroep gedaan op een of meer steunmaatregelen. Dat is 34,8 procent van alle bedrijven  in Nederland. 15,1 % van de bedrijven vroeg om het uitstellen van belastingbetaling voor een bedrag van 20,8 miljard euro. De twee jaar durende steunmaatregelen liep van maart 2020 tot en met juni 2022. De meest aangevraagde regeling was de TOZO, inkomenssteun die vooral werd gebruikt door kleine zelfstandige ondernemers zoals zzp’ers. Voor 18,1% van de zzp’ers die de steun ontvingen kostte dit 3,5 miljard euro, TOGS of TVL (tegemoetkoming in schade of vaste lasten)kregen 12,9% van de bedrijven en dat kostte 10,1 miljard euro. De loonkostensteun NOW vroegen 7,3% van de bedrijven aan en kostte de Staat 23,9 miljard euro. Wanneer de steun onterecht is ontvangen moet deze worden terugbetaald. De ondernemers die gebruik maakten van belastinguitstel moeten nu binnen 5 tot 7 jaar met rente terug gaan betalen. Dit gaat een hoop faillissementen opleveren. Zo’n 1700 bedrijven staan al op de rol voor mogelijke schuldsanering Veel bedrijven waaronder De Thermen in Rosmalen gingen al failliet. Zelfs grote ketens als ICI Paris, Adidas, Deichmann, H&M, Mediamarkt, BCC en Big Bazar konden door de Corona crisis de huur niet langer betalen en hadden Overheidssteun nodig. Nederlandse banken verleenden sinds maart 2020 negentien miljard euro aan steun in de vorm van extra leningen of uitstel van aflossingen aan 161.000 ondernemers en bijna 34.000 particulieren. De Corona pandemie kostte de Nederlandse Overheid zo’n 92 miljard euro en het begrotingstekort voor 2023 liep op naar 49,2 procent. Op het ministerie van Volksgezondheid was ten tijde van minister Hugo de Jonge (CDA) de administratie slecht op orde. De coronacrisis verergerde de boekhoudkundige chaos op het ministerie, omdat in grote haast medische spullen gekocht moesten worden. Van een bedrag van 5,1 miljard euro is onduidelijk of het wel goed is besteed. 

Vitol

Scheepvaart

Orders voor nieuwe containerschepen bereikten een nieuw dieptepunt. Twee grote rederijen gingen binnen een maand failliet. Flinter Barendrecht met 31 schepen en Abis met 21 schepen. Bertram Rickmers heeft een deel van zijn scheepvaartimperium moeten redden via een samenwerking met Zeaborn. Bij scheepswerf Keppel Verolme verdwenen bijna 100 van de 350 banen. Ook rederij Vroon in De Central Industry Group (CIG) in Groningen moest door investeringsmaatschappij Nimbus worden gered. Het bekendste CIG-bedrijf Centraalstaal in Groningen, dat voorgevormde staalplaten voor schepen levert moest met reorganisaties het aantal werknemers terugbrengen van 120 naar 50. Het bedrijf ging failliet en werd in tweeën geknipt voortgezet door de scheepswerf Ferus Smit en CIG Architecture.  Ook Wolfard & Wessels Werktuigbouw in Hoogezand, actief in de offshore, kwam in de problemen. Het maakte na een faillissement een doorstart met de helft van de 104 werknemers. De Nederlandse Overheid stelde om de sector van de ondergang te redden vijf miljoen euro beschikbaar via de Subsidieregeling Duurzame Scheepsbouw (SDS) waardoor rederij Van Oord ondanks de malaise alsnog een nieuw kraanschip (op aardgas) kon bestellen bij scheepswerf Neptune die met de winst de opgelegde last onder dwangsom voor milieuvervuiling kon betalen. De ChristenUnie stond niet alleen aan de basis van het creëren van de subsidie maar was ook van doorslaggevende betekenis bij de toestemming voor de wijziging van het bestemmingsplan en een ruimere milieuvergunning ten behoeve van nieuwbouwplannen van de scheepswerf Neptune Shipyards. Ook het noodlijdende Royal IHC mocht met geld van SDS zo’n schip op gas bouwen. In juni 2015 moesten bij IHC Merwede 500 honderd banen verdwijnen vanwege reorganisatie door teruggelopen orders. IHC is eigendom van Parkland N.V. van Cees de Bruin van investeringsfonds Indofin (62.10%), Stichting Administratiekantoor Management en Personeel IHC (27.89%) en Rabo Capital B.V. (10.01%). Norddeutsche Landesbank (Nord/LB) heeft in 2016 een nettoverlies van 1,9 miljard euro geleden. Er moest vorig jaar 2,9 miljard euro opzij gezet worden voor de extreme verliezen in de scheepvaart.  Polen, Tsjechen, Bulgaren en Roemenen houden de Nederlandse binnenvaart nog enigszins draaiende. Zo’n 30% van de banen op de schepen wordt ingenomen door buitenlandse matrozen, schippers en kapiteins. Niet het Nederlandse Damen Shipyards mag voor defensie vier onderzeeërs bouwen voor de Koninklijke Marine, maar de Franse scheepsbouwer Naval Group. Het brandje hierover in de 2e Kamer werd geblust met de opdracht aan Damen voor het bouwen van 4 oorlogsfregatten voor 2,5 miljard euro.

Bijna 75 procent van de capaciteit van de containerterminal in de Rotterdamse haven is in handen van bedrijven uit China en Hong Kong. 

Boeren

Het is crisis in de melkveehouderij en sluiting van een paar duizend melkveebedrijven dreigt, waardoor de Nederlandse economie onnodig bijna een miljard aan netto toegevoegde waarde kwijt kan raken en volgens Milieudefensie hangt er zelfs een prijskaartje van 2,1 miljard euro aan vast. Zo’n 8000 zeldzame koeien die een onderdeel zijn van ons culturele erfgoed dreigen op termijn te verdwijnen vanwege het stikstofprobleem. Een crisistop met banken (ABN Amro, Rabobank), diervoederproducenten en boerenorganisaties leidde er toe dat er 7,4 miljard euro werd uitgetrokken om de melkveestapel te reduceren. Voor 2030 moeten er van de EU uiteindelijk circa 500.000 koeien verdwijnen om Nederland aan de regels en akkoorden te laten voldoen. Dat is ongeveer een kwart van de melkveestapel. Het klimaatfonds kost Nederland 35 miljard euro in de komende 10 jaar. In 2023 is dit voor warmtenetten 200 miljoen euro, wind op zee 180 miljoen euro, waterstof 145 miljoen euro. Het kabinet trekt in 2024 ruim 9 miljard euro uit om van Nederland hét knooppunt voor groene waterstof in Europa te maken. Het inmiddels verdwenen transitiefonds landelijk gebied en natuur zou zo’n 24 miljard euro gaan kosten. Zo’n 3000 boerenbedrijven  zijn door het kabinet als piekbelaster gekwalificeerd en zouden tot begin 2024 de tijd krijgen om te beslissen of ze in ruil voor 120 procent van de bedrijfswaarde willen stoppen met hun bedrijf. In totaal was daar bijna een miljard euro voor uitgetrokken. Naast de vestigingssteun komt er ook een andere subsidie uit het GLB speciaal voor aankomende jonge boeren en tuinders. Er is voor de periode 2023-2027 1,25 miljoen euro beschikbaar voor ‘Samenwerken aan generatievernieuwing’. Het transitiefonds werd geschrapt in het coalitieakkoord. Het fonds was bestemd om de doelen op gebied van natuur, stikstof, water en klimaat te halen. De provincies kregen in 2022 de opdracht om met een plan van aanpak te komen. Dat plan zou in september 2024 klaar moeten zijn. De financiering kwam in het akkoord van BBB, PVV, NSC en VVD echter te vervallen. Partijleider Caroline van der Plas van BBB is tijdens het debat over het hoofdlijnenakkoord hierover stevig aangesproken. De fractievoorzitters van D66, CDA en GroenLinks-PvdA vinden dat dit de boeren niet ten goede komt. Hierdoor is er 10 miljard euro minder beschikbaar voor de agrarische sector, De miljarden uit het fonds worden nu ingezet voor plannen rond de bouw van woningen, wegen en kerncentrales. Er wordt wel één miljard per jaar apart gehouden voor investeringen in landbouwinnovatie, een opkoopregeling van met name verouderde boerderijen en oplossingen voor problemen in de mestmarkt. Daarnaast is er elk jaar 500 miljoen euro voor agrarisch natuurbeheersubsidies, gericht op onder meer de bescherming van boerenlandvogels als de grutto, kievit en tureluur. Per saldo is er tot en met 2035 10 miljard euro minder ten opzichte van het indicatieve budget van het Transitiefonds, maar doordat de huidige miljarden op de LNV-begroting voor het landelijk gebied blijven staan, onder andere voor uitkoopregelingen, de gebiedsaanpak van provincies en het Programma Natuur is er nog altijd geld beschikbaar. De regels voor het uitrijden van mest zijn strenger sinds Nederland de uitzonderingspositie op de Europese regels is kwijtgeraakt. Veel melkveehouders kunnen hun mest niet meer kwijt op eigen grond. Een alternatief is om de mest te bewerken of exporteren, maar de capaciteit schiet tekort. De EU heeft groen licht gegeven voor een subsidieregeling van 105 miljoen euro om Nederlandse veehouders aan te moedigen om te verhuizen uit beschermde natuurgebieden om stikstofvervuiling te verminderen. De goedkeuring komt te midden van aanhoudende protesten van boeren tegen de inspanningen van de Nederlandse overheid om stikstofemissies uit agrarische bronnen aan te pakken. Sinds 2019 kampt Nederland met aanzienlijke boerenonrust vanwege overheidsmaatregelen gericht op stikstofvervuiling, waaronder ammoniak uit mest, drijfmest en kunstmest. De regeling biedt financiële compensatie aan boeren die vrijwillig hun activiteiten verplaatsen van Natura 2000-gebieden die zijn getroffen door stikstofdepositie. Deze gebieden, beschermd onder de Habitatrichtlijn van de EU, lopen het risico op milieudegradatie door overmatige stikstof. De subsidie ​​kan tot 100% van de verplaatsingskosten dekken, inclusief de ontmanteling en hermontage van boerderijgebouwen en infrastructuur, evenals het herstel van de locatie. Boeren die naar andere delen van de EU verhuizen, komen ook in aanmerking voor steun. EU-regelgeving vereist dat nationale subsidies de marktconcurrentie niet verstoren. Brusselse ambtenaren zorgden ervoor dat de Nederlandse regeling voldoet aan de beleidsdoelen zonder onnodige marktverstoring te veroorzaken. De regeling, die loopt tot 2029, ondersteunt de klimaatdoelen van de EU Green Deal en promoot duurzame veehouderij. Dit besluit volgt op een eerdere goedkeuring van € 1,47 miljard aan staatssteun door EU-mededingingsautoriteiten. Deze steun is bedoeld om tot 120% van de kosten te vergoeden voor boeren die ervoor kiezen hun veehouderij te sluiten in plaats van te voldoen aan strengere stikstoflimieten. Ondanks dat Nederland de op één na grootste landbouwexporteur ter wereld is, met bijna € 124 miljard aan export vorig jaar, worstelt Nederland met een hoge bevolkingsdichtheid en milieuproblemen. Melkveehouders krijgen te maken met een krimp van de veestapel, ook varkens- en kippenboeren moeten een deel van hun vee gaan ruimen, maar wel minder dan eerder van plan was.  Wiersma BBB heeft ervoor gezorgd dat de ingreep iets minder groot zou worden dan onder haar voorganger Piet Adema. Hij had voorgenomen een krimp van 30 procent van de fosfaat- en dierrechten te realiseren. De krimp van de veestapel is nodig om zo de mestmarkt te kunnen verlichten. Nederland had namelijk lange tijd een uitzondering van Brussel gekregen op het uitrijden van mest (derrogatie), maar Brussel heeft daar nu een eind aan gemaakt. Maar als het ervoor zorgt dat er geen gedwongen krimp komt, is dit second best”, zegt Van der Plas:” Mocht er toch dwang (koude sanering) worden toegepast, gooit zij in het parlement de handdoek in de ring. „Dan ben ik weg. Dan zal ik hier niet meer zijn. Daar ben ik zó mordicus tegen… Misschien denken mensen in Brussel nu: een mooi moment om Van der Plas weg te krijgen, maar dat zou ik ze niet aanraden. Ik zal daar keihard tegen vechten. Dus: geen gedwongen krimp, geen gedwongen onteigening op basis van stikstof.” Een dure belofte? „Tja. Ik kan daar niet mee leven. Dan ga ik andere dingen die doen die goed zijn voor de sector.” Het inkrimpen van de veestapel is links- of rechtsom onontkoombaar. SGP is tegen het afromen van de mestrechten. Het afromen zou  nodig zijn om te voldoen aan de huidige derogatiebeschikking met daarin het afbouwpad. Daarin is afgesproken dat het nationale mestproductieplafond in 2025 moet dalen naar 135 miljoen kilo fosfaat en 440 miljoen kilo stikstof, 10 procent minder dan dit jaar. Eline vedder (CDA) zelf afkomstig uit de melkveehouderij werd tijdens een debat emotioneel bij de constatering dat er nu toch echt maatregelen zullen moeten worden genomen. Ze diende een amendement in om vooral jonge boeren te ontzien bij het afromen.

Rechtspraak en gevangeniswezen

Het Openbaar Ministerie (OM) Oost-Nederland liet ongeveer vijftienhonderd strafzaken niet meer voor de rechter komen vanwege een tekort aan personeel bij de rechtbank Gelderland. En om in alle drukte ruimte te houden voor “urgentere zaken” vroeg het OM eind november 2022 aan de rechtbank opnieuw om zaken te schrappen die gaan om eenvoudige mishandeling, eenvoudige diefstal, belediging, bedreiging, maar ook lichte drugszaken en verkeerszaken.  Recent werden ook nog ruim 50 zaken in Den Haag geschrapt. Het gaat om zaken die meer dan anderhalf jaar wachten op behandeling door een politierechter. Die behandelt strafzaken waarin maximaal één jaar celstraf kan worden opgelegd. Het gaat in dit geval om eenvoudige misdrijven, zoals diefstallen, verkeerszaken en bezit van hennep. Een aantal zaken werd geseponeerd, andere werden afgedaan met een strafbeschikking. Eventuele slachtoffers die het niet eens zijn met de afhandeling van hun aangifte of beslissing in hun zaak, kunnen een klacht indienen bij het gerechtshof. Tijdens de coronaperiode is er een forse achterstand ontstaan. Het Openbaar Ministerie komt 104 voltijds officieren van justitie tekort. Ook is er een tekort aan zeker 50 rechters. Om de capaciteitsproblemen bij de rechtspraak op te lossen wordt er de komende jaren 155 miljoen euro per jaar extra uitgetrokken voor het aantrekken van nieuwe rechters en rechtbankpersoneel. Het ministerie heeft er ook voor gekozen om 2400 veroordeelden voorlopig niet op te sluiten vanwege personeel- en plaatsgebrek. De staat verkocht ondertussen vier gevangenissen en vier rechtbanken.  Staatssecretaris Ingrid Coenradie van Justitie en Veiligheid, wil op korte termijn verkennen of veroordeelde criminelen vanaf 2026 in Estland kunnen worden ondergebracht St Maarten  kreeg van Nederland 30 miljoen dollar  om het gevangeniswezen te verbeteren, 4 miljoen is bedoeld voor een nieuwe gevangenis. De gevangenissen die nog over zijn kampen met een personeelstekort waardoor delinquenten moeten wachten op hun straf.  In Spanje hoeven veroordeelden die voor een niet-gewelddadig misdrijf een straf van minder dan twee jaar krijgen, die celstraf helemaal niet te ondergaan zolang ze geen andere overtredingen begaan, dus het kan nog gekker. De situatie in de gevangenissen is zo nijpend dat het demissionaire kabinet heeft besloten dat mensen die een celstraf tot twee maanden hebben openstaan, hun straf op een later moment mogen uitzitten. Die termijn bleek echter tekort en in de praktijk worden nu ook langgestraften vrijgelaten. Zelf een gedetineerde met 4,5 cel loopt vrij rond. Bij dergelijke lange gevangenisstraffen gaat het om overvallers, verkrachters, drugscriminelen en plofkrakers. Voor 2400 gestraften is er geen plaats in de gevangenis. Naast het uitstellen van deze celstraffen mogen gedetineerden soms al op vrijdag naar huis als hun straf eigenlijk pas in het weekend of op maandag verloopt. De noodmaatregelen gelden sowieso voor de komende maanden.  Zo’n 2.655 mensen zijn veroordeeld tot celstraffen, maar zitten niet in een cel vanwege personeelstekort. 90 procent van de bewaarders vindt dat het werk zwaarder is geworden. De helft van het personeel zegt dat het ook steeds onveiliger wordt. Mensen worden bedreigd, gewurgd, krijgen stront over zich heen, worden uitgescholden of van de trap gegooid. Soms zie je dat bewaarders door andere gedetineerden moeten worden gered. De verantwoordelijk minister Weerwind van D66 loog eerder tegen de 2e kamer toen hij zei dat het alleen om gedetineerden ging die een licht vergrijp hadden gepleegd. De 2e Kamer verkeerd of bewust fout informeren betekent dat deze zal moeten aftreden. Ook bij de reclassering is er onvoldoende personeel om vrijgelaten criminelen op het rechte pad te houden. Vrijwel alle toezicht bij jonge draaideurcriminelen ontbreekt. Er werden echter geen Kamervragen aan minister Weerwind gesteld over het verkeerd of bewust fout informeren over de vrijlating van langer gestrafte gedetineerden. Sinds 2021 kwamen gedetineerden niet meer automatisch vervroegd vrij en werden ook het verlof en de proeftijd minder vrijblijvend. Van de tien zelfmelders met de langst opgelegde straffen is het merendeel veroordeeld voor drugsgerelateerde delicten op basis van de Opiumwet, waarvan één zaak in georganiseerd verband. Ook jongeren moeten te lang wachten op hun straf. Het veroordelingsproces van jongeren verloopt al jaren te langzaam. Daardoor zijn de wachttijden nog altijd langer dan de norm, merkt de Inspectie Justitie en Veiligheid op in een nieuw rapport. De wachttijd verschilt per situatie, maar kan in sommige gevallen jaren duren. Er is geen zicht op waar de vertragingen in het strafproces van jeugdigen ontstaan. Betrokken organisaties, zoals het Openbaar Ministerie (OM), de politie en de Kinderbescherming, wijzen elkaar aan als schuldige. De keten kampt bovendien al jaren met personeelstekorten en een tekort aan specialistische zorg voor de jongeren. Daarbij zijn weinig plekken beschikbaar in onder meer jeugdinrichtingen en voor taakstraffen. De inspectie concludeerde daarom opnieuw dat het OM, de politie en de Kinderbescherming onder “hoge druk” staan. 

Energie

TenneT, de beheerder van het hoogspanningsnet in Nederland en een groot deel in Duitsland is nu nog volledig in handen van de Nederlandse Staat. Het demissionair kabinet heeft besloten om een tijdelijke lening van 25 miljard euro aan netbeheerder Tennet te verstrekken. Het energienet heeft te maken met capaciteitstekorten onder andere door het snel willen invoeren van groen vervoer en het behalen van milieu normen. Met het Klimaatakkoord en het Klimaatplan zet Nederland de transitie in naar de Klimaatdoelen zoals die zijn vastgelegd in de Klimaatwet. Dit houdt in dat het energiesysteem nagenoeg emissievrij dient te zijn in 2050. De transitie vergt investeringen in het energiesysteem (levering en productie, infra, gebruik) die per saldo gepaard gaan met hoge kosten voor burgers en bedrijven. In de afgelopen jaren is een aandeelhouderschap door de Duitse Staat onderzocht. Uit gesprekken is gebleken dat ook de Duitse Staat een toegevoegde waarde ziet om de mogelijkheden voor een investering in TenneT en dit heeft geleid tot een intentieverklaring (‘joint declaration of intent’, ‘JDI’). Op basis van deze JDI zijn de onderhandelingen gestart over de voorwaarden voor een investering door de Duitse Staat. te onderzoeken. In de komende maanden zal met Duitsland gekeken worden hoe het aandeelhouderschap uitgewerkt kan worden. Tijdens de verdere onderhandelingen is duidelijk geworden dat Duitsland voor 25%  aandeelhouder wil worden in het Duitse deel van TenneT. TenneT schat haar huidige investeringsagenda voor de periode 2020-2029 in op een bedrag tussen de €40 tot €50 miljard. Hiervan is het benodigde extra eigen vermogen dat door de aandeelhouders moet worden opgebracht geschat op 5,3 miljard euro.  70% van het investeringsbedrag zou nodig zijn voor het Duitse elektriciteitsnet. De benodigde meer investeringen in de energietransitie bedragen in de periode tussen 2015 en 2050 ruim 350 miljard euro. Daarvan is al ongeveer 20 miljard euro uitgegeven tussen 2015 en 2020. En er dient dus nog 100 miljard euro te worden geïnvesteerd tussen 2020 en 2030. TenneT is sinds december 2006 al wettelijk verplicht om alle offshore windparken in de Duitse Noordzee aan te sluiten op het elektriciteitsnet. Naast planning en ontwerp is TenneT Offshore ook verantwoordelijk voor de aanleg en de daaropvolgende exploitatie van netaansluitingen op zee tot aan het punt op het land waar de energie aan het Duitse elektriciteitsnet wordt geleverd. Naast uitbreiding en versterking van de netten om aan de groeiende capaciteitsvraag te voldoen, ligt er ook een grote onderhoudsopgave voor TenneT. Een aanzienlijk deel van het hoogspanningsnet bereikt het einde van de technische levensduur en dient te worden vervangen en gemoderniseerd. Tegelijkertijd ligt er een significante onderhoudsopgave om het bestaande netwerk nu en in de toekomst betrouwbaar te houden. Op het elektriciteitsnet in Friesland, Gelderland en Noord-Holland zijn nieuwe knelpunten ontstaan. Op deze punten is de maximale capaciteit van het net bereikt. Om dit uit het slop te trekken, wordt er 500 miljoen euro geïnvesteerd in een netwerkbedrijf. Stedin heeft vorig jaar ruim 700 miljoen euro geïnvesteerd in het netwerk. Er volgen naar verwachting meer investeringen ter waarde van zeker 8 miljard tot 2030. Met de bijdrage van 500 miljoen wordt de Staat voor 11,9 procent aandeelhouder.  Zo’n 6600 bedrijven kunnen niet functioneren, omdat ze wachten op aansluiting op het net. Hetzelfde lot wachten bedrijven voor de drinkwatervoorziening. Van de tien drinkwaterbedrijven balanceert ruim de helft op de rand van hun reserves. Bedrijven moeten 10 procent van de vraag van hun klanten aan reserve achter de hand hebben. Zeven bedrijven halen deze grens niet. De winning van olie en gas wordt zwaarder belast en  energiebedrijven moeten in 2023 twee miljard euro extra belasting betalen. Rijkswaterstaat  had 270 miljoen euro uitgetrokken voor schoner water in Gelderland en Overijssel, maar de kosten blijken maar liefst 438 miljoen euro te bedragen. Het kabinet stelt nog eens 19 miljard euro aan leningen beschikbaar aan  Tennet. Het kabinet staakt het verzet tegen de komst van zero-emissiezones in binnensteden. Staatssecretaris Jansen van Infrastructuur moest erkennen dat hij er niet over gaat. Uiteindelijk gaan de gemeenten er zelf over en moeten ze zelf het besluit nemen. Dit betekent dat er in bepaalde delen van de binnenstad een kwart van de bedrijfsauto’s de stad niet meer in mogen. Per januari 2025 komen in veertien Nederlandse steden uitstootvrije zones voor vervuilende bestelbussen en vrachtauto’s, met allerlei mogelijke uitzonderingen. Het doel is dat in 2025 dertig tot veertig gemeenten meedoen. Inmiddels staat het bij 29 gemeenten op de planning.

Delfstoffen en (kern)energie

Decennia lang werd de Nederlandse gasvoorraad voor een appel en een ei verkocht aan het buitenland. Het aanleggen van een extra eigen voorraad werd achterwege gelaten, met als gevolg dat er binnen een week na de sancties tegen Rusland al prijsverhogingen moesten worden doorgevoerd en vloeibaar gas per boot vanuit de Verenigde Staten moest worden geïmporteerd. Nu de Duitse Staat de Duitse tak van Gazprom heeft genationaliseerd, hoefden Nederlandse publieke instellingen hun gascontract met dat bedrijf niet op te zeggen. Tientallen gemeenten en andere instellingen deden dat, omdat het ministerie van Economische Zaken daarop stond. Dit kost de staat dit jaar tientallen miljoenen aan compensatie. Het kabinet wil twee nieuwe kerncentrales bouwen en daar is 3 tot 9,5 mrd meer nodig dan de vijf miljard euro die al was gereserveerd. Daarnaast trok het kabinet eind 2022 zo’n 783,5 miljoen euro uit voor financiële steun aan waterstofprojecten en in 2023 nog een s 250 miljoen. Bij de Voorjaarsbesluitvorming 2023 is een bedrag van € 65 miljoen gereserveerd voor het SMR-programma, tot en met 2030. Bij de EZK-begrotingsbehandeling voor 2024 is per amendement het uitgavenbedrag voor 2024 verhoogd naar € 10 miljoen en de resterende beschikkingsruimte volledig gereserveerd. Dit zijn slechts de voorbereidingskosten voor een visie op kernenergie. Voor de Palla isotopen reactor ging Europese Commissie akkoord met 2 miljard staatssteun.

Sinds 2018 is Nederland netto-importeur van aardgas en dat kost Nederland miljarden. Vanaf 2014 werd de eigen gaswinning onder druk van de bevolking stapsgewijs verminderd om het aantal aardbevingen in de provincie Groningen terug te dringen. Minister Wiebes (Economische Zaken) sloot met Shell en ExxonMobil een deal voor de financiële afwikkeling van het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen. De gasdeal kostte de Nederlandse Staat bijna 3 miljard euro. Na aftrek van de winstbelasting kwam dat neer op een bedrag van netto 1,6 miljard euro. In 2022 volgde een parlementaire enquête over de kwestie en daaruit kwam de conclusie dat de Staat en oliebedrijven Shell en ExxonMobil zes decennia lang honderden miljarden hebben verdiend aan de gaswinning ten koste van schade en pijn bij de lokale bevolking. In 2023 is er 10 miljard euro extra nodig om de schade in Groningen versneld te herstellen. Een uitgebreid pakket aan maatregelen is nodig om de ‘ereschuld’ aan Groningen en Noord-Drenthe in te lossen. Het IMG is van plan om in de toekomst ook twee andere vergoedingen in Drenthe uit te rollen. Dat gaat om een vergoeding van maximaal 60.000 euro voor het daadwerkelijke herstel van schade en de vergoeding voor maatwerk. Er is in totaal ruim 22 miljard euro gereserveerd voor het oplossen van de problemen als gevolg van de gaswinning. Daarvan is 8,7 miljard voor bestaande plannen en 13,5 miljard ‘nieuw geld’. Inwoners van Drenthe met schade door aardbevingen in het Groningse gaswinningsgebied kunnen eenmalig een vaste vergoeding van 10.000 euro krijgen. Het stopzetten van de gaswinning in Groningen werd nog even door de 1e Kamer tegengehouden. BBB, VVD, PVV, JA21 en 50Plus willen eerst meer duidelijkheid en zekerheid om geen deur op een kier te houden. De Eerste Kamer heeft 16 april 2024 alsnog ingestemd met de wet die officieel een einde maakt aan de gaswinning in het bevingsgebied.

Multinationals

Multinationals worden uitverkocht aan Buitenlandse investeerders. Zo werd Frisdranken bottelaar Refresco  overgenomen door Franse en Canadese investeerders voor 1,6 miljard euro, het Enschedese IT-bedrijf Caase.com door de Amerikaanse multinational Insight EMEA en Vanderlande Industries voor 1,2 miljard aan Toyota Industries. Ook Ziggo (Liberty Global), Kruidvat (A.S. Watson Group), de Ruyter, Douwe Egberts (Sara Lee), Grolsch (Asahi), Gansewinkel (Shanks), Connexxion (Transdev), Numico (Danone), Hoogovens (Tata steel, Van Leer(Amerikaanse concern Greif) VNU, TMG, KLM, DSM, Océ, IAI, Stork, Liteq en Reaal zijn allemaal al in Buitenlandse handen gevallen. Akzo Nobel (Amerikaanse investeringsmaatschappij Carlyle en het Singaporese investeringsmaatschappij GIC). Na Essent (Innogy), Nuon (Vattenfall) werd ook Eneco aan Mitsubishi en Chubi Electric Power verkwanselt. Verf– en coatingfabrikant AkzoNobel maakt in juni 2024 bekend welke fabrieken het gaat sluiten. Het bedrijf achter onder meer de merken Flexa en Sikkens kondigde afgelopen jaar een herstructureringsprogramma aan.

Overheidsuitgaven

De totale uitgaven van het Rijk zouden in 2024 technisch gezien 425,1 miljard mogen zijn en de begroting wordt met 32 miljard euro dus fors overschreden, buiten de extra uitgaven en tegenvallers. Heel veel uitgaven moesten over de begrotingen van de komende jaren vooruitgeschoven worden om de boel sluitend te krijgen en worden daarom opgenomen als “pm posten”. De Staat moet benadeelde vermogenden compenseren voor te veel betaalde belasting in box 3 en dat bedrag zou wel een kunnen oplopen naar zo’n 12,5 miljard euro. Dat oordeelt de Hoge Raad. De compensatie betekent een miljardenstrop voor het kabinet en grote budgettaire gevolgen en consequenties voor de uitvoering door de Belastingdienst. De Bond voor Belastingbetalers had met 60.000 mede-eisers deze zaak aangespannen en de Hoge Raad heeft nu een uitspraak gedaan over dit ene specifieke geval. De Belastingdienst moet op basis van deze uitspraak echter nu ook de andere bezwaren bekijken.

Het kabinet maakt geld vrij om de NAVO-norm te halen. De Nederlandse uitgave aan Defensie tot 2026 komt dan boven de 2 procent. In 2024 is het 2,15 procent, in 2025 2,05 procent en in 2026 is dat 2,22 procent. Daarna valt het terug naar 1,9 procent. De landmacht koopt raketartillerie om doelen op een afstand van 70 kilometer te kunnen raken. Staatssecretaris van Defensie trekt miljarden uit en hoopt dat dit eind volgend jaar al geleverd kan worden. Het gaat om een bedrag ‘van 250 miljoen tot 1 miljard euro’. Ook wil Van der Maat een nieuw mobiel luchtverdedigingssysteem dat beter kan beschermen tegen dreigingen van vijandelijke helikopters, vliegtuigen, drones en kruisraketten. Dat gaat tussen de 1 en 2,5 miljard euro kosten. Het Nederlandse leger krijgt ook een eigen tankbataljon van zo’n vijftig tanks. Het kost jaarlijks tussen de 260 en 315 miljoen euro om een tankbataljon te hebben. Een tankbataljon bestaat volgens de NAVO-standaard uit 44 tanks met nog eens acht voor onder meer opleiding en logistieke reserve

De 457 miljard euro aan uitgaven betreffen:

• 114,9 miljard euro voor  sociale zekerheid
• 114,6 miljard euro voor de zorg
• 53,4 miljard euro voor het onderwijs. Het kabinet investeert 160,5 miljoen euro hiervan in zeven grote onderzoeksprojecten van Nederlandse universiteiten
• 53,4 miljard euro naar Provincies, Gemeentes en btw compensatiefonds
• 22,35 miljard euro naar de gevolgen van de gaswinning waarvan 8,8 miljard euro naar de hoge herstelkosten van de verzakte huizen in Groningen
• 19,4 miljard euro voor defensie, maar gestreefd wordt naar 40 miljard euro
• 16,6 miljard euro voor justitie en veiligheid
• 14,1 miljard euro voor Infrastructuur en Waterstaat
• 11,4 miljard euro voor Buitenlandse Zaken en en internationale samenwerking
• 8,9 miljard euro voor Volkshuisvesting
• 8,7 miljard euro naar rente
• 7,3 miljard euro naar Oekraïne
• 7 miljard euro netto naar de EU afdracht
• 7,1 miljard euro voor Financiën
• 5,6 miljard euro voor asiel en migratie
• 4,7 miljard euro voor Landbouw en natuur
• 3,6 miljard euro voor Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelatie
• 3,6 miljard euro voor Klimaat en Groene Groei
• 3,2 miljard euro voor Economische Zaken

Verder zijn er nog wat “incidentele” posten, waarvan een deel al opgenomen is in de voorjaarsnota:

• 19 miljard euro voor een investeringslening aan Tennet
• 15 miljard euro voor al dan niet gedwongen versnelde uitkoop van boeren na uitspraak van Greenpeacezaak door de rechter begin 2025
• 14 miljard euro voor het oplossen van de toeslagenaffaire (waarvan 2,3 miljard via met de Laurentien/Stichting Gelijkwaardig herstel)
• 14,1 miljard euro voor nieuwe kerncentrales
• 10 tot 12,5 miljard euro voor correctie op de box 3 aanslagen
• 5,7 miljard euro naar begroting van Buitenlandse Zaken omdat de EU-afdrachten stijgen, waarbij ook een deel van btw inkomsten wordt afgedragen. 
• 8,5 miljard euro naar de achterstallige pensioenen van militairen 
• 5,7 miljard euro voor oninbare vorderingen achterstallige belasting (Corana)
• 4,6 miljard euro naar het permanente noodfonds ESM naast de 41 miljard euro aan garanties die is afgegeven. 
• 4,1 miljard euro en daarna structureel miljarden jaarlijks voor compensatie aan belastingbetalers vanwege te hoog belaste box 3
• 4 miljard euro vijf jaar lang naar projecten binnen het onderwijs, onderzoek en ontwikkeling, verduurzaming en infrastructuur om zo de economie te versterken
• 3,8 miljard euro voor tekort op uitkeringen en ambtenarensalarissen
• 3 miljard euro naar de aanpak van de stikstofcrisis. Bijna 1,3 miljard euro wordt uitgetrokken voor de plannen die provincies al hebben ingediend. 1,45 miljard euro wordt uitgetrokken voor de vrijwillige opkoopregeling van veehouders. Zowel de Tweede als de Eerste Kamer moet instemmen met het voorstel voor deze miljardeninvestering. 
• 3,2 miljard euro naast de al verstrekte 16 miljard euro aan bijdragen en garanties voor de noodfondsen van Griekenland
• 3,2 miljard euro naar gemeenten voor compensatie van onder andere hun noodopvangplekken voor vluchtelingen uit Oekraïne
• 3, 2 miljard euro extra naar de NAVO ( er wordt nl nog eens 100 miljard euro extra gevraagd aan de 32 lidstaten)
• 2,5 miljard euro voor Brainport Eindhoven, de thuisbasis van ASML. 1,7 miljard euro van het kabinet (Nationaal Groeifonds) en 800 miljoen euro uit de regio
• 2,5 tot 3 miljard euro subsidie voor de vergroeningsplannen tot 2030 van Tata Steel
• 2,3 miljard euro naar aanvullend budget van voor de hersteloperatie toeslagen
• 2 miljard euro extra per jaar naar ondersteuning van kwetsbare huishoudens
• 2 miljard euro voor de bouw van de Pallas reactor in Petten
• 1,73 miljard euro naar chipmachinefabrikant ASML  voor huizen, onderwijs en infrastructuur. In 2023 ging er ook al 230 miljoen euro naar ASML
• 1,6 miljard euro extra naar uitkeringsinstantie UWV die verwacht dat de totale som aan uitkeringen dit jaar zal stijgen.  De uitkeringen (168.000) stijgen door de grote aantallen migranten
•  1,54 miljard euro voor koploper maatregelen in de regio, voor o.a. verduurzaming van veehouderijen of natuurherstel die snel uitgevoerd kunnen worden
• 1,5 miljard euro voor tegenvaller tariefkorting motorrijtuigenbelasting elektrische auto’s 
• 1,5 miljard euro extra naar boeren die moeten worden uitgekocht, Adema kwam daarbovenop met nog een ‘miljardenpakket’ voor het mestprobleem
• 1 miljard euro naar Invest.NL
• 1 miljard euro structureel naar een groot funderingsprobleem. 425.000 gebouwen verzakken nu al of binnen tien jaar. Als alle adviezen worden opgevolgd, kost dat de komende twaalf jaar in totaal 12,5 miljard euro. De schade kan anders oplopen tot 54 miljard euro
• miljarden extra naar de belastingdienst voor een personeelstekort vanwege de toeslagaffaires en het kunnen innen van uitgestelde (Corona) belastingbetalingen
• tientallen miljarden euro’s structureel naar fondsen buiten de begroting. Het Toekomstfonds, het Defensiematerieelbegrotingsfonds, het Nationaal Groeifonds,  binnenkort ook het Klimaatfonds en het Transitiefonds Landelijk Gebied en Natuur (ook wel stikstoffonds).  Er zijn inmiddels ruim 26 fondsen in allerlei vormen en maten. Hoeveel fondsen er precies zijn en hoeveel geld hierin zit weet niemand. Aan het warmtefonds wordt vanaf 2025 jaarlijks 35 miljoen euro extra toegevoegd vanuit het Klimaatfonds,
• Tientallen miljarden euro’s extra naar defensie en Oekraïne. Bovenop de 2 miljard euro die voor 2024 is aangekondigd aan militaire steun, heeft het kabinet besloten om voor de periode 2024-2026 aanvullend 4 miljard euro beschikbaar te stellen. Daarmee ondersteunt Nederland sinds het uitbreken van de oorlog Oekraïne met circa 10 miljard euro. 
• tientallen miljarden euro’s extra naar achterstallig onderhoud aan bruggen, tunnels en viaducten en dijkverzwaring. Er is ontzettend veel achterstallig onderhoud aan de 141.000 km aan wegen, 5.700 km aan vaarwegen, 7000 km aan spoor en de tienduizenden bruggen, tunnels en viaducten. Er moeten honderden sluizen, bruggen en viaducten gerenoveerd worden. Een groot deel daarvan is kort na 1950 gebouwd en dringend aan onderhoud en renovatie toe. Onderzoeksinstituut TNO verwacht dat de kosten van de 347 miljard euro kostende operatie zullen oplopen van 2,4 miljard tot 3,7 miljard euro per jaar richting het jaar 2100. De totale kosten van de vernieuwing bedragen zo’n 260 miljard euro. Hiervoor dragen voor meer dan de helft de Gemeenten en bouwbedrijven op waar dan de kosten verdubbelen naar 1,3 miljard euro per jaar tot 1,8 miljard vanaf 2031.  Dit jaar dreigen al rijstroken dicht te moeten wegens instortingsgevaar, Gemeentes eisen honderden miljoenen euro’s extra voor wegen en infrastructuur
• tientallen miljarden extra naar het stroomnetwerk (Tennet) vanwege de energietransitie
• De netto-uitgaven voor Sociale Zekerheid nemen toe met circa 8 miljard euro tussen 2024 en 2029. Deze stijging wordt voornamelijk veroorzaakt door de verwachte stijging van de uitgaven aan de AOW en de Werkloosheidswet met respectievelijk circa 4,5 en 1,5 miljard euro.
• 900 miljoen euro naar gedupeerde beleggers van genationaliseerd SNS REAAL
• 900 miljoen euro naar verduurzaming gebouwde omgeving
• 843,6 miljoen euro naar de renovatie en verbouwing van het Binnenhof in Den Haag (hele operatie gaat 2 miljard euro kosten). Een deel van het geld komt uit de Investeringsimpuls Verkeersveiligheid, waarmee het Rijk 500 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld tussen 2020 en 2030. Het Binnenhof heeft een oppervlakte van bijna 90.000 m2 en bevat 4000 kamers en is een verzameling van historische, maar ook vervallen gebouwen, waarvan de oudste dateren uit de 14de eeuw. Het water van de Hofvijver stroomt op sommige plekken de Eerste Kamer binnen en er is veel meer asbest aangetroffen dan verwacht
• 770 miljoen euro extra voor de komende 10 jaar naar restauraties van rijksmonumenten als kerken, kloosters, molens, vuurtorens en boerderijen met een cultuur-historische waarde
• 429 miljoen euro voor verhoging kinderopvangtoeslag in 2025 voor eerste kinderen
• 400 miljoen euro door deels mislukken deal verkoop Tennet aan Duitland hetwelk voor 100% begroot was
• 380 mln. euro voor de ontwikkeling van het waterstofnetwerk op zee
• 375 miljoen euro voor tegenvallers bij verbouwing sluis in Afsluitdijk
• 320 miljoen euro extra  afdracht EU omdat het bruto nationaal inkomen van Nederland hoger is dan eerst gedacht.
• 300 miljoen euro naar de Europese Commissie vanwege  te lage afdracht van invoerheffingen bij zonnepanelen uit Taiwan en Maleisië en om textiel en schoenen uit China
• 250 miljoen euro subsidie voor zeven waterstofprojecten
• 250 miljoen euro structureel 30 jaar lang om bewoners en bedrijven in Gronigen perspectief voor de toekomst te geven (zie onder)
• 244,3 euro miljoen euro voor de Regio Deals, het verbeteren van de zogeheten brede welvaart
• 237,65 miljoen euro steun naar jonge boeren (deel van EU geld)
• 230 miljoen euro naar de kwijtschelding van publieke schulden door medeoverheden, in verband met de gevolgen van de kinderopvangtoeslag affaire. Voor 2024 bedraagt het budget 160 miljoen euro
• 226,9 miljoen euro voor aanpak PAS-melders
• 216 miljoen euro voor bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband
• 210 miljoen euro voor de leefbaarheid in de regio’s waar de elektriciteit van zonneparken op zee aan land komt
• 200 miljoen euro of meer vanwege onterecht opgelegde winstbelasting tussen 1997 en 2009 Immobilien-Sondervermögen
• 166 miljoen euro  naar onkosten bij alle betrokken overheidsdiensten en instanties nadat vliegtuig MH17 met een Russische Buk-raket boven Oekraïne in 2014 is neergehaald. Kosten van burgers en bedrijven zijn hierin niet meegenomen
• 155 miljoen euro voor de rechtspraak
• 148 miljoen euro (2024) en 252 miljoen euro (2025) vanuit de generale middelen naar de BHOS-begroting voor niet-militaire steun aan Oekraïne
• 148 miljoen euro voor stimulering Nederlandse maakindustrie en klimaat-neutrale economie
• 141 miljoen euro aan subsidiëring rode diesel
• 140 miljoen euro structureel  naar hogere uitgaven voor apotheekzorg gesteld om het gevangeniswezen te verbeteren, 4 miljoen is bedoeld voor een nieuwe gevangenis.
• 124 miljoen euro voor de versnelde realisatie van 19.681 nieuwbouwwoningen
• 111,5 miljoen euro voor de regeling Stimulering bouw en onderhoud sportaccommodaties (BOSA-regeling) 
• 100 miljoen euro naar het elektrificeren van de treinverbindingen in Overijssel en Gelderland
• 88 miljoen euro naar Gaza Sinds de aanslag van 7 oktober 2023 heeft Nederland 55 miljoen euro aan extra financiële middelen beschikbaar gesteld voor humanitaire respons, bovenop Nederlandse ondersteuning van de maritieme corridor en deelname aan air drops. Nederland reserveerde bovendien EUR 20 miljoen voor de toekomstige wederopbouw van Gaza. Vanwege de blijvende crisis in Gaza en de enorme humanitaire noden stelt het kabinet vanuit de BHOS-begroting extra middelen ter hoogte van EUR 13 miljoen beschikbaar.
• 84 miljoen euro voor het Tijdelijk Noodfonds Energie). Al meer dan 85.000 mensen hebben steun aangevraagd. Energieleveranciers steken 8 miljoen euro in het fonds.
• 75 miljoen euro voor het organiseren van de NAVO top in Nederland
• 70 miljoen euro voor natuurbrandbeheersing
• 70 miljoen euro voor het Nationaal Fonds Betaalbare Koopwoningen 
• 68,4 miljoen euro per jaar naar kenniscentrum Delta Climate Center
• 66 miljoen euro naar de verhoging van de huurtoeslag
• 66 miljoen euro extra naar huurtoeslagen. Er is dringend reparatie van de koopkracht nodig voor de laagste inkomens omdat er voor 2024 een fout is gemaakt in de berekening hiervan
• 44 miljoen euro naar een aanvullende coulanceregeling waterschade Limburg. De regeling is voor 2024 en 2025
• 43 miljoen euro naar jeugdbescherming, ten behoeve van verlaging van de werkdruk voor professionals in de jeugdbescherming en het aantrekken van meer nieuw personeel  en huidig personeel behouden. Vanaf 2025 trekt het kabinet jaarlijks structureel 50 miljoen euro uit voor de jeugdbescherming
• 40 miljoen euro voor het versterken van de dienstverlening op het gebied van schulden en armoede
• 40 miljoen euro voor 36 projecten van de zogeheten LLO-Katalysator uit het Nationaal Groeifonds
• 36 miljoen euro  afblazen van de nieuwbouwplannen  voor samenvoegen van de AIVD en MIVD in Den Haag. Op 16 november 2023 hebben de diensthoofden MIVD en AIVD bij de SG’en DEF en BZK aangegeven dat de verwachte investeringskosten voor het projectprogramma Samenwonen AIVD en MIVD (SAM) met 86% zou worden overschreden. Naar aanleiding hiervan hebben beide SG’en besloten te stoppen met dit project.
• 30 miljoen euro naar de Subsidieregeling Regeneratief Geneeskundige Onderzoeksprojecten (SRGO)
• 30 miljoen euro naar subsidies voor politieke partijen
• 26 miljoen euro naar locomotieven die ter vervanging werden gebruikt van de mislukte hogesnelheidstreinen. De rekening  ging naar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, die ook de schade voor de jaren na 2019 moet betalen, totdat de gewraakte locomotief niet meer gebruikt wordt. Dit bedrag wordt door Infraspeed op 24 miljoen euro geraamd
• 23,1 miljoen euro voor extra subsidie aanschaf elektrische 2e hands auto’s (totaal nu 52,5 miljoen)
• 22,4 miljoen euro naar de subsidieregeling verduurzaming en onderhoud huurwoningen (SVOH) 
• 20 miljoen euro naar onder meer de VNG en het invoeren van een BSN-nummer in Caribisch Nederland
• 20 miljoen euro incidentele steun energie Oekraïne voor het jaar 2024
• 18 miljoen euro voor uitvoering taken Bonaire, Saba en Sint Eustatius, 5 miljoen meer dan eerder was begroot
• 16 miljoen euro naar de pilot Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV)
• 15 miljoen euro voor naamswijziging LNF en opzetten 3 extra ministeries
• 15 miljoen euro (geschonken door demissionair premier Mark Rutte) naar het nieuwe klimaatschadefonds van de klimaattop in Dubai. De 15 miljoen euro is slechts bedoeld als startkapitaal om het fonds mee op te zetten. Daarna zal Nederland weer verder kijken en komt het boven op de 900 miljoen euro die Nederland  vanaf 2025 stopt in klimaatfinanciering
  
• 12 miljoen euro  jaarlijks naar de NAVO voor het lidmaatschap
• 10 miljoen euro naar noodhulp voor hongersnood in Soedan. Het geld is bestemd voor voedselhulp aan de Soedanese bevolking en gaat naar het Wereldvoedselprogramma
• 10 miljoen euro extra naar verhoging subsidie aan Vluchtelingenwerk Nederland
• 10 miljoen euro voor bestrijding en preventie van vogelgriep 
• 10 miljoen euro extra voor taalonderwijs voor ontheemden uit Oekraïne
• 10 miljoen euro voor voedselhulp over zee voor Gaza en nog een enkele miljoenen naar  de Koninklijke Luchtmacht die een helikopterdetachement en een 120-koppig detachement plus drie Chinook-helikopters plus twee marineschepen (Zr.Ms. Karel Doorman en Zr. Ms. Tromp)  stuurt naar de Rode Zee en het Suez kanaal
• 8 miljoen euro naar eenmalige inrichtingskosten voor de nieuwe regeringslocatie in 2024
• 7 miljoen euro structureel voor subsidie aan bedrijven die plastic producten maken en te onderzoeken hoe ze meer circulair plastic kunnen gaan gebruiken
• 6 miljoen euro in 2024 aflopend naar 4 miljoen euro in 2026 naar ICT-project AZ-next en voor beheer en onderhoud van het nieuwe documentmanagementsysteem (DMS), extra voorzieningen bij het datacenter en verdere professionalisering van de ICT-infrastructuur
• 4 miljoen euro naar Moldavië  voor de Nederlandse ondersteuning van de European Union Partnership Mission 
• 4 miljoen euro voor humanitaire hulp in Libanon bovenop de al gegeven 10 miljoen euro
• 3 miljoen euro naar een verhoogde bijdrage aan de internationale anti-terrorisme-academie in Abidjan (Ivoorkust) voor de komende 3 jaar om hiermee de strijd tegen terrorisme in West-Afrika te ondersteunen.
• 2 miljoen euro per jaar naar de terug verhuizing naar het Binnenhof
• 3 miljoen euro voor mpox virus vaccins in Afrikaanse landen
• 1,5 miljoen euro naar slachtoffers uit Gaza in Egypte  voor het inkopen van medische hulpmiddelen bij leveranciers in de geografische regio van Egypte
• Er moeten miljoenen naar de financiële compensatie van Shell en ExxonMobil vanwege een op handen zijnde arbitragezaak tegen de Nederlandse staat

Omdat door de Corona epidemie  de economie wat achter loopt is er voor 2022 ongeveer 215 miljoen teveel afgedragen. Van de 18,9 miljard euro aan Overheidspersoneel ging 2,6 miljard naar freelancers of uitzendkrachten, 700 miljoen meer dan de bedoeling is. 

Gemeenten ontvangen € 138,6 miljoen meer van de Staat voor de uitkeringen voor bijstandsgerechtigden en de loonkostensubsidies (LKS)

Het voorlopige macrobudget 2025 bedraagt € 7.478,7 miljoen. Het voorlopige budget 2025 voor algemene bijstandsuitkeringen, IOAW-, IOAZ- en bbz-uitkeringen is € 63,5 miljoen hoger dan het definitieve budget dat voor 2024 voor deze regelingen is verstrekt. Het voorlopige LKS-budget voor 2025 is in verband met de ingroei van de LKS-doelgroep en de nieuwe financieringssystematiek € 75,1 miljoen hoger dan het definitieve LKS-budget voor 2024. Per saldo is het voorlopige macrobudget 2025 € 138,6 miljoen hoger dan het definitieve macrobudget voor 2024.

Het definitieve macrobudget 2024 bedroeg € 7.340,2 miljoen. Dit macrobudget is € 381,7 miljoen hoger vastgesteld dan het voorlopige macrobudget 2024 (dat was ingeschat op € 6.958,5 miljoen). Het definitieve macrobudget 2024 is € 682,1 miljoen hoger dan het definitieve macrobudget 2023 (dat was € 6.658,1 miljoen).

Tegenvallers, die buiten de begroting zijn gehouden

Incidenteel is het begrotingstekort 3,7% bbp in 2026, voornamelijk door het omzetten van de begrotingsgefinancierde militaire pensioenen naar kapitaaldekking (affinancieren). Dit leidt tot een eenmalige kostenpost van 8,5 miljard euro. 

• Er is een gigantisch tekort voor de plannen van het kabinet voor de aanleg van de zogeheten Lelylijn. Voor de spoorlijn van Lelystad naar Groningen was drie miljard euro vrijgemaakt, maar de kosten liggen tussen de 8 en21,4 miljard euro. De aanleg van de Lelylijn moet worden voortgezet, waarbij met de aanleg volgens het hoofdlijnenakkoord zou worden gestart in Groningen indien dit uitvoeringstechnisch mogelijk zou zijn. Er komt een voorstel voor grensoverschrijdend spoorvervoer inclusief de aansluiting van vijf treinstations op internationale hsl-lijnen (bv. Hengelo, Venlo, Heerlen, Groningen en Zwolle). Al deze tekorten waren al bekend gemaakt bij de coalitie. De Provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en Flevoland onderkennen deze problemen en zijn bereid om een financiële bijdrage te leveren van 10 miljoen euro voor de Lelylijn en ook nog eens 5 miljoen euro voor de Nedersaksenlijn. 
• De Nedersaksenlijn tussen Enschede en Groningen gaat 1,7 miljard euro kosten in plaats van de gereserveerde 86 miljoen euro
• Er zijn ook aanzienlijk minder accijns inkomsten op rookwaren van ca 100 miljoen euro vanwege de inkoop door gebruikers er van in het Buitenland
• Het UWV heeft daarnaast tienduizenden mensen al jaren een te hoge of te lage arbeidsongeschiktheidsuitkering berekend. Het herstel en de compensatie gaan vele miljoenen kosten
• Greenpeace procedeert tegen de Staat over de stikstofaanpak. De kosten kunnen bij een negatieve uitspraak voor de Staat oplopen tot wel  15 miljard euro
• Voor het permanente noodfonds ESM werd 41 miljard euro aan garanties afgegeven. Dat levert in de toekomst, als het fout gaat, een kostenpost op van minimaal 77,8 miljard euro
• De Groningse gaswinning is gestopt, maar de gevolgen zijn groot. Om bewoners en bedrijven perspectief voor de toekomst te geven, is een generatielang sociaal en economisch herstel en verduurzaming nodig. Daar heeft het kabinet eerder voor de komende 30 jaar € 250 miljoen per jaar voor beschikbaar gesteld. In de wet wordt behalve deze financiële verbintenis vastgelegd dat IMG schades tot € 60.000 herstelt zonder te kijken waar de schade vandaan komt. 
• Begin september 2024 bleek dat het UWV blijkt jarenlang foute berekeningen te hebben gemaakt bij de bepaling van de hoogte van WIA-uitkeringen (Wet werk en Inko­men naar ar­beids­ver­mo­gen). Volgens het AD worden de fouten al vanaf 2006 gemaakt. Voor het bepalen van de hoogte van de uitkering gaat men uit van een zogeheten dagloon. Dat is het loon zoals de werkgevers het aan de belastingdienst opgeeft. Bij het bepalen van het dagloon worden regelmatig fouten gemaakt en dan wordt de hoogte van de uitkering betaald aan de hand van een verkeerd bedrag. Zo’n 84.000 uitkeringen moeten opnieuw worden bekeken, schat het UWV zelf in. De uitvoeringsinstantie wil beginnen met 53.0000 dossiers, omdat die mensen nu nog een WIA-uitkering hebben. De 31.000 andere dossiers zijn van mensen die inmiddels geen WIA-uitkering meer krijgen, omdat ze zijn overleden, met pensioen zijn of dat de uitkering is gestopt. Die dossiers worden later gecontroleerd. Bij een kwart van de uitkeringen werd een te hoge of te lage uitkering is vastgesteld. Het UWV zegt dat het al in 2023 wist dat de bepaling van uitkeringen lang niet altijd goed ging. UWV start een verdiepend onderzoek om uit te zoeken wie er sinds begin 2020 een te lage of te hoge uitkering heeft gekregen. Dat onderzoek wordt waarschijnlijk in december van dit jaar afgerond. Het onderzoek richt zich specifiek op de bepaling van WIA-uitkeringen. Het UWV regelt ook de uitbetaling van de uitkeringen voor de Wajong en de WW. De woordvoerder zegt dat de instantie op termijn ook kan gaan onderzoeken of daar fouten zijn gemaakt bij berekeningen. Mensen die een te lage WIA-uitkering krijgen, worden hier met terugwerkende kracht voor gecompenseerd tot vier jaar geleden. Die groep kan erg groot zijn, want jaarlijks worden tot wel 80.000 mensen beoordeeld door het UWV om te kijken of ze in aanmerking komen voor een WIA-uitkering. Als tienduizenden mensen die compensatie kunnen verwachten, kan dat het UWV miljoenen kosten. Juridische procedures rondom de WIA hebben het UWV niet 29 miljoen, maar minstens al 61 miljoen euro gekost sinds 2021. De Kamer werd hierover onvolledig geïnformeerd.
• Vanuit de EU gaat er 4,5  miljard euro per jaar naar Turkije, Griekenland en de de ander Zuid-Europese landen om daar de toenemende stroom vluchtelingen tegen te houden. Door de Brexit zal Nederland ruim 400 miljoen euro per jaar meer af moeten dragen aan de Europese Unie. De EU kost Nederland toch al zo’n 2,5 miljard euro netto per jaar en de Brexit nog eens een kleine 3 miljard euro. Het onlangs afgesloten pensioenakkoord kost de schatkist ruim een miljard euro. Voor het aanpakken van ondermijnende criminaliteit wordt al vanaf 2021 zo’n 150 miljoen euro per jaar begroot. Het budget voor het ministerie van Justitie en Veiligheid werd in 2021 al verhoogd met 316 miljoen euro. Voor ouders die moeten worden gecompenseerd voor de toeslagenaffaire moet ruim 8,5 miljard euro worden uitgetrokken en 11,5 miljard euro voor de problemen in Groningen. Vooralsnog is er sprake van minimaal 17 miljard euro aan bezuinigingen, maar dat zal bij lange na niet voldoende zijn.
• De Natuurherstelwet vereist veel aanpassingen en herstel natuur vanwege al geplaatste, maar ook geplande zonneparken en windmolens . Kosten nog onbekend
• De Staat moet benadeelde vermogenden compenseren voor te veel betaalde belasting in box 3 en dat bedrag zou wel een kunnen oplopen naar zo’n 10 tot 12,5 miljard euro. Er loopt nog een rechtszaak over de vraag of ook niet-bezwaarmakers over de jaren 2017 tot en met 2020 box 3-belasting terug moeten krijgen. 
• De Nederlandse overheid loopt het risico op een miljardenclaim van het Canadese bedrijf Vermilion Energy als het besluit te stoppen met gaswinning in kleine gasvelden. 
• De stichting pensioenVoldoen.nl claimt voor 250.00 gepensioneerden een vergoeding met terugwerkende kracht. Gepensioneerden en deelnemers aan pensioenfondsen hebben zo’n 136 miljard euro schade geleden omdat de pensioenen tientallen jaren niet gecompenseerd werden voor de inflatie. 

Overheidsinkomsten en bezuinigingen

In 2024 komt naar verwachting 425,1 miljard euro binnen. Loon- en inkomstenbelasting 97,3 miljard, omzetbelasting 82,2 miljard, zorgpremies 60 miljard, vennootschapsbelasting 46,6 miljard, premies volksverzekering 46,8 miljard, werknemersverzekeringen 40,9 miljard, accijnzen 12,3 miljard, milieu belastingen 8,2 miljard, overdracht- en assurantiebelasting 8 miljard, dividendbelasting 6,6 miljard, belasting op milieugrondslag 6,4 miljard,  invoerrechten 4,1 miljard, motorrijtuigenbelasting 5 miljard, schenk en erfbelasting 3,6 miljard, bpm 2 miljard, kansspelbelasting 1,3, verbruiksbelasting 0,7 miljard, bankbelasting 0,6 miljard en overig 0,6 miljard). Meerjarig dalen de inkomsten structureel met circa 5 miljard euro. Dit is voornamelijk het gevolg vang minder verwachte loongroei na 2024 met bijbehorende lagere inkomsten voor loon- en inkomstenbelasting. Het kabinet wil een aantal financiële tegenvallers opvangen door de kansspelbelasting stapsgewijs te verhogen, de eerder aangekondigde verlaging box 3-tarief gaat niet door, de salderingsregeling wordt per 2027 afgeschaft en werkgevers gaan een hogere aWf-premie en Aof-premie betalen voor hun werknemers. De btw op hoptelbezoek gaat van 9 naar 21%. De premie zorgverzekering gaat gemiddeld ruim 6 euro omhoog.  De algemene heffingskorting gaat met 335 euro omlaag. 100 miljoen euro wordt gekort op de publieke omroep en 10 procent wordt bezuinigd op ambassades en consulaten. 

De Overheid haalt steeds meer geld op met de verkoop van CO2 uitstootrechten. In 2022 werd voor het eerst meer dan 1 miljard euro binnengehaald met de verkoop van CO2-rechten. Nederland veilde iets meer dan veertien miljoen zogeheten emissierechten voor ruim 1,13 miljard euro.  Aan Co2 heffingen komt over 2024 ruim 1,5 miljard euro binnen (ruim 74 euro per ton) Jetten van D66 wil de heffing voor ondernemingen die meer dan 50 kiloton CO2 per jaar uitstoten verhogen van 145 euro per kiloton naar 185 euro.

De verkoop van de voormalige SNS-vastgoedtak Propertize leverde de Staat ruim 3 miljard euro op. 317 miljoen euro kwam van de verkoop van verwant vastgoed. Een kleine 1 miljard daarvan moet naar gedupeerde beleggers van SNS REAAL.

De verkoop van aandelen ABN AMRO heeft de staat onlangs 1,17 miljard euro opgeleverd. De overheid verkleinde daarmee het belang tot 40,5 procent. De Staat kan met de resterende aandelen nog eens zo’n 7 miljard euro binnen halen en wil om de gaten in de begroting te dichten deze dan ook snel mogelijk verkopen.

De verkoop van vastgoed leverde tientallen miljoen op. De staat verkocht naast ruim vijftig gebouwen ook Paleis Soestdijk (1,7 miljoen euro), vier gevangenissen, tien kantoren en vier rechtbanken. Voor het verhuren van gebouwen en grond werd 138 miljoen euro ontvangen, onder andere aan 125 plekken voor windmolens. Zo’n 2400 mensen zijn veroordeeld tot celstraffen, maar zitten niet in een cel.

De veiling van huurrechten van tankstations langs snelwegen leverde 27 miljoen euro op en de verkoop van zand, grind en schelpen was goed voor 19 miljoen euro. De megaschikking van ING wegens anti witwas beleid leverde bijna 800 miljoen euro op.

De verhoging van de AOW leeftijd levert structureel zo’n 2 miljard per jaar op. In 2011 werd wettelijk bepaald dat de AOW-leeftijd in 2025 naar 67 jaar zou gaan en in 2013 en 2015 werd de verhoging verder naar voren gehaald. Door de verhoging van de AOW-leeftijd van 65 jaar naar 65 en 9 maanden, verdiende de overheid in 2017 1,7 miljard. De AOW-leeftijd ligt in 2024 op 66 jaar en 10 maanden.  In 2011 werd wettelijk bepaald dat de AOW-leeftijd in 2025 naar 67 jaar zou gaan en in 2013 en 2015 werd de verhoging verder naar voren gehaald. De AOW-leeftijd ligt in 2024 op 66 jaar en 10 maanden. Ook de kinderopvangtoeslag werd verlaagd en de accijnzen verhoogd. Er komt mogelijk een einde aan de regeling voor kinderopvangtoeslag. Ouders ontvangen straks niet langer meer een voorschot, maar dat wordt direct aan kinderopvangorganisaties betaald. Ouders betalen dan alleen een eigen bijdrage. Komend jaar krijgen gezinnen met een inkomen tussen ongeveer € 29.400 en € 159.200 een groter deel van de kosten voor kinderopvang vergoed. Als voorbeeld: een gezin met één kind op de opvang en een gezamenlijk inkomen van € 45.000 krijgt nu 87,3% van de kosten tot de maximum uurprijs terug. In 2025 krijgen zij 96,0% van de kosten tot de maximum uurprijs vergoed.

Gemeenten