Water

In 2022 zuiverden Nederlandse rioolwaterzuiveringsinstallaties 1,81 miljard kubieke meter rioolwater. De installaties haalden opnieuw meer stikstof en fosfor uit het afvalwater. Ook was de restlozing op het oppervlaktewater voor deze stoffen lager dan in 2021. De restlozing van medicijnresten neemt langzaam toe, evenredig met de vergrijzing en bevolkingsaanwas. 

Er worden grote hoeveelheden TFA in kraanwater, mineraal- en bronwatermonsters aangetroffen. Voor een toekomstbestendige drinkwatersector voor de lange termijn wordt door de Overheid al gesproken met de drinkwaterbedrijven over het drinkwaternetwerk van de toekomst, het zoeken naar aanvullende en meer diversiteit in bronnen voor drinkwater en de investeringen die daarmee gemoeid zijn. Een belangrijk onderdeel van deze gesprekken is de financiële gezondheid van de bedrijven. De Rebel Group heeft voor IenW onderzocht hoe deze (beter) kan worden geborgd. Om ook voor de lange termijn de financierbaarheid te kunnen borgen, heeft Rebel een aantal aanbevelingen gedaan. Deze worden samen met de drinkwatersector nu uitgewerkt en zal worden geïmplementeerd door aanpassing van de Drinkwaterwet en onderliggende regelgeving. Er wordt gestreefd naar een inwerkingtreding in 2027. Eerder is niet mogelijk vanwege de doorlooptijd van de wetswijziging. Met de deze planning kan de WACC voor de periode 2028-2030 worden gebaseerd op de nieuwe regelgeving. Voor de korte termijn is het al wel mogelijk een kleine technische wijziging te maken in de regelgeving die bijdraagt aan verbetering van de WACC. Voor het einde van dit jaar dient de WACC voor de periode 2025-2027 te worden vastgesteld. De berekeningswijze en uitgangspunten van de WACC zijn vastgelegd in de Drinkwaterregeling. Enkele uitgangspunten zijn niet meer actueel en zullen aangepast worden. De procedure voor de wijziging van de Drinkwaterregeling is in gang gezet zodat de WACC voor de periode 2025-2027 gebaseerd kan worden op de gewijzigde uitgangspunten. Hoewel dit kleine wijzigingen betreft leveren ze naar verwachting wel meer ruimte op voor de drinkwaterbedrijven om te kunnen investeren. Met deze voorgenomen aanpassingen van wet- en regelgeving wordt er aan bijgedragen dat drinkwaterbedrijven op korte en lange termijn over voldoende financiële middelen beschikken om de noodzakelijke investeringen in gang te zetten. Zoals gezegd, in nauw overleg met de sector die ook zelf hard werkt om alle noodzakelijke projecten mogelijk te maken. 

De voedselvoorziening, het drinkwater, de volksgezondheid en natuur lopen gevaar doordat er te veel schadelijke stoffen zitten in grondwater, rivieren, beken, meren en kanalen. Dat stelt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in het rapport ‘Betere bescherming waterkwaliteit is noodzakelijk‘. Regelmatig eten van zelf gevangen vis of hobbyeieren wordt inmiddels afgeraden en zwemmen in open water kan leiden tot gezondheidsrisico’s. Waterschappen en drinkwaterbedrijven krijgen daarnaast te maken met substantiële extra kosten bij het zuiveren van afvalwater en de bereiding van drinkwater. Zonder betere regulering en beter toezicht op de emissies van schadelijke stoffen, treedt blijvende schade op voor mens, dier en milieu. Dat is nu al het geval bij sommige gevaarlijke stoffen, zoals PFAS. De pas ingestelde wet Natuurherstelwet moet hieraan ook een belangrijke bijdrage leveren.

De Kader Richtlijn Water (KRW) vereist dat uiterlijk in 2027 in heel Europa de kwaliteit van alle wateren zowel chemisch (schoon) als ecologisch (gezond) op orde moet zijn. In 2022 werden 79 stoffen in ons drinkwaterconcentraties gemeten die boven de Europese normen liggen. Er moest zelfs 62 keer een innamestop of beperking worden ingesteld omdat de normen ernstig werden overschreden. Drinkwater dat uit oppervlaktewater wordt gemaakt, bevat behalve medicijnresten ook nog steeds teveel PFAS en Melanine. Drinkwater mag nu 100 nanogram PFAS-deeltjes per liter bevatten. Het RIVM heeft in 2021 al een nieuwe drinkwaterrichtwaarde van 4,4 nanogram Pfas per liter gestuurd naar de waterbedrijven, gebaseerd op de geldende regels van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid EFSA uit 2020. Echter met de huidige goedkopere zuivering door middel van actieve kool wordt vier jaar later nog  steeds niet voldoende PFAS en andere verontreinigingen uit het drinkwater gehaald. De strengere richtwaarde is voor de drinkwaterbedrijven in de praktijk niet haalbaar met de huidige zuiveringstechnieken. De Europesee richtwaarde is voor onze drinkwaterbedrijven in de praktijk ondanks de hoge belastingheffingen hierop blijkbaar nog te duur. Met grote regelmaat worden Melamine en cyanuurzuur gevonden in oppervlaktewater van de Rijn. Hoewel er tegen 2050 een daling van 30 procent in de lozingen van vervuilende stoffen zou moeten plaatsvinden, blijkt de realiteit anders te zijn. Rijkswaterstaat Oost-Nederland is meer dan anderhalf keer zoveel geld kwijt aan het schoner maken van oppervlakte- en grondwater als begroot. De dienst had 270 miljoen euro uitgetrokken voor schoner water in Gelderland en Overijssel, maar de kosten blijken maar liefst 438 miljoen euro te bedragen. Het Nederlandse drinkwater bevat te veel PFAS. Het water is redelijk veilig om te drinken, maar op sommige locaties zitten er te veel chemische stoffen in. Dat concludeert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) na onderzoek. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat past daarom per direct vergunningen aan voor toegestane lozingen van PFAS. PFAS in het lichaam kan leiden tot leverschade, schildklierziekte, obesitas, vruchtbaarheidsproblemen en kanker. Drinkwater afkomstig uit oppervlaktewater bevat de meeste PFAS.

In IJhorst geldt een kookadvies voor drinkwater. Vitens roept mensen op water uit de kraan drie minuten te koken voor consumptie. Bij controles na werkzaamheden aan het waterleidingnetwerk trof het drinkwaterbedrijf een ‘lichte verontreiniging’ aan. Waarmee het drinkwater is verontreinigd, is niet bekend. Sinds afgelopen zaterdag geldt er ook een kookadvies in Goor. Vitens adviseert ook huishoudens in en rond het Overijsselse Goor om drinkwater voor gebruik te koken. Op de website Waterstoring.nl staat dat het kookadvies naar verwachting tot en met 20 juni blijft gelden. Er is een lichte verontreiniging met enterokokken (een bacterie) is aangetroffen in een drinkwaterreservoir in Goor.

Waterschap Scheldestromen heeft onderzoek gedaan naar PFAS bij alle rioolwaterzuiveringsinstallaties van Zeeland en bij alle vijftien werd PFAS aangetroffen. De hoeveelheid gevonden PFAS zit tussen de 12 tot 229 nanogram per liter waarvan het waterschap  zegt dat bijna alle plekken onder de 100 nanogram blijven wat de normale toelaatbare waardes is. Het waterschap wil erachter komen waar de PFAS vandaan komen. Wanneer PFAS eenmaal in het water zit krijg je het er niet meer uit, daarom wil het waterschap de bronnen opsporen. Andere bronnen van PFAS die het waterschap noemt zijn locaties waar PFAS-houdend blusschuim is toegepast of wordt verwerkt, stortplaatsen en afvalverwerkers, en ook sommige industrie heeft in het verleden PFAS geloosd. Er zijn verschillen tussen de metingen van de vijftien Zeeuwse zuiveringsinstallaties. De zuiveringsinstallaties van de Willem Annapolder bij ’s Gravenpolder, het Mastgat op Schouwen-Duivelanden de installatie op Walcherenkrijgen hebben de hoogste prioriteit voor verder onderzoek omdat daar iets meer PFAS zijn aangetroffen. 

Asbestcement werd vroeger gebruikt voor drinkwaterleidingen. Dat mag sinds 1993 niet meer. Asbestvezels uit die leidingen kunnen door slijtage of werkzaamheden in het leidingwater terechtkomen. Na metingen concludeert de Gezondheidsraad dat de concentraties meestal zo laag zijn “dat de aanwezigheid van asbestvezels niet vastgesteld kon worden”. Nederland heeft ongeveer 28.000 kilometer aan drinkwaterleidingen met asbestcement. Dat komt neer op bijna een kwart van alle leidingen. Per jaar wordt ongeveer 200 kilometer aan leidingen met asbestcement vervangen, meldt het ministerie. Van de tien drinkwaterbedrijven balanceert ruim de helft op de rand van hun reserves. Zij moeten 10 procent van de vraag van hun klanten aan reserve achter de hand hebben, maar zeven bedrijven halen deze grens niet. Van alle PFAS die we nu dagelijks consumeren, komt zeventien procent uit ons kraanwater. 

• Er zijn in Nederland tien drinkwaterbedrijven om ruim acht miljoen huizen en bedrijven van water te voorzien
• Er lopen  in totaal 120.000 kilometer aan leidingen
• Er wordt jaarlijks 2 miljard kubieke meter rioolwater gezuiverd
• Er is voor elke Nederlander ongeveer 130 liter aan drinkwater per dag nodig
• Er zijn 282 datacenters die elk jaarlijks tot wel 83 miljoen liter water verbruiken
• Tata Steel verbruikt ongeveer 227 miljard liter water per jaar. Ongeveer 33 miljard liter daarvan is zoetwater, waarvan een 0,5 miljard liter gezuiverd drinkwater

Megafabriek Parenco onttrekt jaarlijks miljarden liters water, dat geschikt is als drinkwater, uit de Veluwse bodem. Het water zou voldoende zijn voor 130.000 mensen.  

De risico’s die voortvloeien uit de productie, het op de markt brengen of het gebruik van PFAS worden momenteel niet voldoende beheerst. Daarom hebben de autoriteiten van vijf Europese landen (DE, NL, NO, DK en SE), waaronder de UBA al in januari 2023 een dossier ingediend met een voorstel om alle PFAS te beperken tot het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA). Het dossier werd in maart 2023 gepubliceerd en er kon tot september 2023 gereageerd worden. Het voorstel bepaalt dat PFAS alleen mag worden toegepast in gebieden waar op afzienbare termijn geen geschikte alternatieven voorhanden zijn of waar de sociaal-economische voordelen zwaarder wegen dan de nadelen voor mens en milieu.

Het Nederlandse water is al jaren ernstig vervuild en mag volgens de EU niet nog verder verslechteren. Experts verwachten een golf aan rechtszaken

OCI produceert jaarlijks ongeveer 150.000 ton melamine in Geleen. Wat de toepassing van melamineharsen in de papier-, textiel- en lederindustrie onderscheidt van andere sectoren, is dat deze toepassingen plaatsvinden in productieprocessen waar op grote schaal water wordt gebruikt. Dit resulteert in verontreiniging van afvalwater met melamineverbindingen. Nederland is voor drinkwater afhankelijk van oppervlaktewater uit de Rijn en de Maas als grondwater niet gebruikt kan worden. Ondanks de ernstige vervuiling van de Rijn en de Maas wordt toch drinkwater geproduceerd.

De afvalwaterlozingen in de Engelse rivieren en zeeën door waterbedrijven zijn in 2023 meer dan verdubbeld. 3,6 miljoen uur aan lekkages, vergeleken met 1,75 miljoen uur in 2022 

Opvallend is het gebruik van hexamethylenetetramine (HMMM) in autobanden, wat de laatste jaren steeds vaker in het Rijnwater wordt aangetroffen. HMMM, toegevoegd aan rubber, verbetert de stijfheid en slijtvastheid van banden en drijfriemen, en vergroot de hechting van rubber aan staal en textiel. Het gebruik van HMMM is geïntroduceerd als vervanging voor hexamethylenetetramine (HMT), nadat dit laatste middel problemen veroorzaakte, waaronder het losraken van rubberbanden van de staalband, wat tot klapbanden kon leiden.

In 2016 verleende de minister van Infrastructuur en Milieu een ontheffing voor de inname van Maaswater met een verhoogd gehalte melamine op de locaties Roosteren en Heel. Dit was ten behoeve van de productie van drinkwater door Waterleiding Maatschappij Limburg. HMMM komt ook in het grondwater terecht door slijtage van autobanden via het wegdek.

Een deel van de drinkwaterbedrijven kan ons drinkwater niet meer tegen dezelfde prijs blijven produceren als nieuwe regels van kracht worden om PFAS uit het water te halen. Ook zal de CO2-uitstoot dan met een derde stijgen door extra zuiveringsstappen

Uit alle jaarrapporten van RIWA-Rijn blijken contrastmiddelen steeds opnieuw naar voren te komen als de geneesmiddelen met de hoogste concentraties in de Rijn. Dit jaar hebben hoge chlorideconcentraties bij Andijk opnieuw geleid tot problemen bij de inname van water voor de drinkwaterproductie. In totaal waren er gedurende 2022 maar liefst 70 dagen met een innamestop bij Pompstation Andijk.

Hoewel Nederlandse wateren in 2027 moeten voldoen aan de eisen voor waterkwaliteit, lukt dit niet overal. De waterschappen Aa en Maas, Brabantse Delta, De Dommel en Rivierenland hebben minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat in een brief gevraagd om meer verantwoordelijkheid te nemen zolang de KRW-doelen buiten bereik blijven. Een uitgebreid rapport van de Universiteit Utrecht identificeert de risico’s die hiermee gepaard gaan. De overheid en de waterschappen kunnen geconfronteerd worden met juridische stappen als de KRW-doelen niet worden behaald. Sinds 1940 wordt ook water uit de rivieren door de duinen gefilterd tot drinkwater (infiltratie). Achteraf is gebleken dat het ingevoerde water al die jaren ernstig verontreinigd was. Door de stoffen die in het zand zijn achter gebleven, is de bodem vervuild door allerlei achtergebleven chemicaliën. Er wordt nog steeds water gewonnen in onze duinen en alhoewel het water wordt voorgezuiverd, is de situatie in de duinen nog steeds niet in evenwicht.

Er dreigt een tekort aan drinkwater te ontstaan in Nederland. Waterleveranciers moet vaker weigeren als bedrijven om een aansluiting op het waternet vragen en honderdduizenden huishoudens dreigen zonder drinkwater komen te zitten. 

In het Markiezaatsmeer bij Bergen op Zoom is het water bijvoorbeeld troebel en bevat het veel algen als gevolg van de nabijheid van de Antwerpse haven en industrie. Er zijn aanzienlijke financiële middelen en nationale beleidskeuzes nodig om de gestelde doelstellingen te kunnen halen.

De Rijn kampt met ernstige vervuiling door industrieel microplastic, met een gemiddelde van 892.777 deeltjes plastic per vierkante kilometer tussen Basel en Rotterdam. De grootste bijdrage aan deze plasticvervuiling komt uit het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen monsters van het oppervlaktewater in elf sectoren van de Rijn tussen Rotterdam en Basel, waarbij de concentratie microplastic wereldwijd de hoogste bleek te zijn. Dagelijks transporteert de Rijn alleen al in het oppervlaktewater 191 miljoen plastic deeltjes naar de Noordzee.

Ons watersysteem staat onder druk door droogte, verzilting en een groeiende watervraag als gevolg van de toenemende bevolking en economie. Dit heeft directe gevolgen voor de beschikbaarheid van water voor de drinkwatervoorziening, terwijl de kwaliteit van de drinkwaterbronnen verslechtert door vervuiling vanuit landbouw, industrie en huishoudens. Er is echter onvoldoende inzet van de overheid om de kwaliteit van het drinkwater te waarborgen bij het boren naar aardwarmte. Bij geothermie worden op grote diepte putten geslagen om warmwaterbronnen te bereiken. Dit opgepompte water wordt via leidingen naar huizen en gebouwen gebracht voor verwarming, waarna het afgekoelde water teruggevoerd wordt naar de oorspronkelijke bron. Bij deze geothermische processen kunnen zout water en chemicaliën vrijkomen, die mogelijk kunnen lekken naar zoetwaterreservoirs op tientallen tot honderden meters diepte.

Dit jaar loopt de schatkist zo’n 107 miljoen euro mis doordat bedrijven veel minder belasting over hun drinkwaterverbruik betalen dan huishoudens. Ondanks dat ze miljoenen kubieke meters drinkwater verbruiken, betalen bedrijven als Heineken en DSM maximaal 126 euro belasting per jaar

Benzeen in het drinkwater

De benzeenlozing van het reinigingsbedrijf Claessen Tankcleaning in Venlo op het riool zou volgens bronnen geen invloed hebben op het drinkwater in Limburg. Desondanks moest het bedrijf na de openbaarmaking stoppen met lozen, op straffe van een dwangsom die kan oplopen tot 100.000 euro. Het innamepunt voor drinkwater uit de Maas bevindt zich bij Beegden, onder Venlo. Claessen Tankcleaning loosde chemicaliën, waaronder benzeen, in het riool tijdens het schoonmaken van tankwagens die chemische stoffen vervoeren. Het bedrijf bleek zich niet te houden aan arbeids- en milieuregels, waarbij tanks met het kankerverwekkende benzeen werden schoongespoeld met warm water, met het spoelwater dat in het riool terechtkwam.

Volgens de woordvoerder van drinkwaterbedrijf WML heeft het bedrijf nog niet eerder te maken gehad met een benzeenlozing. Het is onduidelijk of dit gevolgen heeft voor andere provincies waar drinkwater uit de Maas wordt gewonnen, zoals Zuid-Holland en Zeeland. “Benzeen is een vluchtige stof. De kans is groot dat de stof al uit het water is dan,” aldus de woordvoerder.

Medicijnresten in het drinkwater

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft de Waterschappen een eenmalige financiële injectie van 30 miljoen euro verstrekt om de zuivering van medicijnresten uit drinkwater te verbeteren. Jaarlijks belandt in Nederlandse sloten, rivieren, plassen en meren naar schatting minstens 190 ton aan medicijnresten. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schat dat hiervan 190 ton medicijnresten en 30 ton röntgencontrastmiddelen zijn. Contrastmiddelen worden consistent genoemd in voorgaande jaarrapporten van RIWA-Rijn, en dit patroon zet zich voort in het huidige rapport.

Een rapport van het RIVM waarschuwt dat de overblijfselen van geneesmiddelen een risico vormen voor de kwaliteit van het drinkwater in Nederland. De concentratie van geneesmiddelen in het water neemt toe, mede door een stijgend medicijngebruik als gevolg van de vergrijzing. Bovendien zorgt de periodieke daling van de waterstand in rivieren ervoor dat de vervuiling zich concentreert. Jaarlijks wordt minstens 140 ton aan geneesmiddelresten en 17 ton aan gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater geloosd. Vijf geneesmiddelen, waaronder de pijnstiller diclofenac, drie soorten antibiotica en een middel tegen epilepsie, werden aangetroffen in concentraties die de veiligheidsnorm overschreden.

Het Nederlandse oppervlaktewater bevat te veel resten van pijnstillers. Artsen en consumenten moeten daarom meer informatie krijgen over de schade die dit veroorzaakt en ze zouden vaker voor milieuvriendelijke medicijnen moeten kiezen, stelt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

De waterschappen zijn al vanaf eind 2019 bezig om zoveel mogelijk medicijnresten als diclofenac en oxazepam uit het rioolwater filteren. De benodigde cellulose wordt vooral gewonnen uit resten van toiletpapier dat dagelijks op de rioolwaterzuivering in Ede binnenkomen. Deze worden ontwaterd en gedroogd en na bewerking ontleed in pyrolysegas, zuren, bio-olie en biochar. Het geproduceerde biochar wordt bewerkt en als actief kool gebruikt voor het vasthouden van medicijnresten tijdens het zuiveringsproces.

PFAS in het drinkwater

Drinkwaterbedrijven lozen PFAS terug op het oppervlaktewater omdat ze niet weten wat ze er anders mee moeten. Drinkwaterbedrijven die gebruik maken van membranen om te filteren, houden een PFAS-houdende afvalstroom met restwater over waarvoor nog geen duidelijke bestemming is. Daarom wordt het terug geloosd in de natuur. Bij een andere filtermethode, met actieve kool, worden niet alle PFAS uit het water verwijderd en is het onduidelijk of de PFAS die wel worden gefilterd ook daadwerkelijk worden vernietigd.

Nederland telt tien drinkwaterbedrijven. Globaal halen de bedrijven in het zuidoosten van het land hun water uit de grond – zij hebben minder tot geen last van PFAS. In het westen komt vooral gezuiverd oppervlaktewater uit de kraan. Voor de filtratie van oppervlaktewater zijn er twee veelgebruikte methodes: met actieve kool en met membranen. Die laatste methode bestaat uit buizen met dunne rietjes waar het water doorheen geduwd wordt. Bij deze energie-intensieve techniek blijft er na de zuivering een reststroom van twintig procent over. Met die reststroom, waar nagenoeg alle PFAS nog in zitten, kunnen drinkwaterbedrijven niks. Je kunt PFAS er vrijwel helemaal uithalen door heel geavanceerde technieken met membranen.’ Maar als er eenmaal PFAS is afgevangen, zitten de drinkwaterbedrijven met een probleem. Dan is er geen andere optie dan te lozen.

‘Membranen breken niets af, maar scheiden alleen maar’, zegt ook Jan Peter van der Hoek, hoogleraar drinkwatervoorziening (TU Delft) en Chief Innovation Officer bij Waternet in Amsterdam. ‘Het restwater komt uiteindelijk weer samen met het gebruikte drinkwater in het oppervlaktewater. Netto voeg je niets toe aan het milieu dat er niet al was, maar je hebt wel een geconcentreerde puntlozing. Voor die twintig procent is er nog geen goede oplossing.’

Het eerste zuiveringsstation in Nederland dat volledig met membraanfiltratie drinkwater maakt, staat in Nieuw-Lekkerland. De reststroom gaat via het riool naar de afvalwaterzuiveringsinstallatie. Daar wordt het samen met andere afvalwaterstromen verder gezuiverd tot het water ‘schoon genoeg’ is om weer in de beek, sloot of rivier te laten stromen. Zo worden PFAS als het ware rondgepompt door Nederland.
‘De afvalstroom wordt terug geloosd op het oppervlaktewater’, zegt ook Koen Zuurbier van PWN Noord-Holland. Dat gebeurt al sinds de jaren negentig. ‘We kunnen daar weinig mee. Er is nog geen geschikte techniek om die stroom helemaal schoon te maken.’ De hele sector doet onderzoek, zegt Zuurbier. ‘Je maakt een keuze: wil je het in drinkwater of in oppervlaktewater? Nu zitten we in een catch-22. Want in de duinen waaien de PFAS gewoon vanuit de zee het land weer op.’

De andere methode, met actieve kool, stuit evenwel op de grenzen van het systeem. Ze verwijdert PFAS relatief slecht, korte PFAS-verbindingen zoals trifluorazijnzuur (TFA) niet en heeft een beperkte levensduur. Door voortschrijdend inzicht in de schadelijkheid van PFAS en de bijgestelde RIVM-normen moeten drinkwaterbedrijven de filters steeds vaker vervangen of actieve kool bijstorten. Het resultaat is niet duurzaam, wel duur: vrachtwagens rijden af en aan om de kool te verbranden (‘regenereren’) in grote ovens op hoge temperatuur, een activiteit die veel CO₂ uitstoot.

Kolenboer Norit zegt dat ze de kool verhit naar ‘meer dan 900 graden’. Wetenschappers twijfelen aan dat getal, en sommigen stellen dat er een hogere temperatuur nodig is voordat alle PFAS worden afgebroken. Ook Hans de Groene (Vewin) zegt in de podcast Red de Lente dat de meningen over de juiste verhittingstemperatuur verschillen.

Drinkwaterbedrijf Evides (Zeeland en delen van Zuid-Holland en Noord-Brabant, 2,5 miljoen mensen) zegt het afgelopen jaar haar zuiveringsinspanning met actieve kool te hebben verhoogd. Het effect: een gestegen CO₂-afdruk en een kostenstijging van 2,5 miljoen euro. Kosten die uiteindelijk bij de burger komen te liggen.

Dunea (Zuid-Holland, bijna 1,4 miljoen mensen) geeft aan ‘ruim drie keer zoveel poederkool’ te moeten doseren. ‘Ons drinkwater zit mede daardoor ver onder de geldende norm voor PFAS, maar nog niet het hele jaar door onder het afgegeven RIVM-advies.’ De RIVM-richtwaarde voor drinkwater is zo laag om ruimte te laten voor blootstelling via andere routes, zoals voedsel.

Gezamenlijk pleiten de drinkwaterbedrijven voor een Europees verbod op PFAS, want als de vervuiling niet afneemt en de normen strenger worden, zijn er immers nóg meer zuiveringsinspanningen noodzakelijk.

Wat de drinkwaterbedrijven betreft, zou de vraag niet moeten zijn of en welke zuiveringsstappen zij toevoegen. Zij vinden het ‘de omgekeerde wereld’ dat ze verantwoordelijk worden gemaakt voor de verontreiniging van anderen. Dat gaat in tegen het principe dat de vervuiler betaalt. Evides stelt dat ‘overheden nauwelijks invulling geven aan hun wettelijke zorgplicht voor de bescherming van drinkwaterbronnen.’ Ook de Raad voor de leefomgeving in infrastructuur (Rli) kwam tot die conclusie.

‘Om te eisen dat drinkwaterbedrijven hun afvalstroom uit membraanfiltratie nógmaals moeten zuiveren, is een extra stap’, zegt hoogleraar Jan Peter van der Hoek. ‘Leg je die verantwoordelijkheid bij drinkwaterbedrijven neer, dan worden ze de schoonmakers van Nederland. Daar moeten dan geld, middelen en mankracht bij komen. Een concentraatstroom behandelen is lastig, dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen.’

Her en der worden uitvindingen gedaan die claimen alle PFAS-verbindingen te kunnen afbreken, bijvoorbeeld met behulp van schimmels of door bakstenen te bakken van vervuild slib, maar deze innovaties moeten hun waarde op grote schaal nog bewijzen. Van der Hoek: ‘Het probleem moet bij de bron worden aangepakt, niet voor niets worden deze stoffen ‘forever chemicals’ genoemd.’

Vervuild drinkwater

In een drinkwaterreservoir in Gooren bij het Overijsselse Goor is er 17 juni 2024 een lichte verontreiniging met enterokokkenbacterie aangetroffen .

Zestien dorpen in de Achterhoek moesten ook de resterende dagen van mei 2024 hun drinkwater nog koken. In het drinkwater zitten enterokokken, een bacteriesoort die buikpijn en diarree kan veroorzaken. Een paar weken gelden werden ook enterokokken aangetroffen in het drinkwater in het Gelderse Ellecom. Daar adviseerde Vitens gedurende enkele dagen om het drinkwater een paar minuten te koken. Ook vorig jaar werd de bacterie verschillende keren gevonden in de regio. Toen moesten mensen in Zevenaar en Didam alert zijn.

In enkele plaatsen in Zeeland en West-Brabant kregen 6 april 2024 inwoners het advies om kraanwater voor gebruik te koken. Door een lek in een waterleiding in het Brabantse dorp Nieuw-Vossemeer kunnen er kleine hoeveelheden bacteriën in het water terecht zijn gekomen.

Op 11 augustus 2023 heeft Vitens een lichte verontreiniging met enterococcen aangetroffen in een drinkwaterreservoir in Didam. Ook Zevenaar Zuid bleek licht verontreinigd is en werden inwoners geadviseerd om hun water te koken. OP 15 mei 2024 is het opnieuw raak en wordt inwoners van Zevenaar, Didam, Dieren en omgeving opnieuw geadviseerd om hun drinkwater voorlopig eerst drie minuten te koken. Het kookadvies is afgegeven omdat in een drinkwaterreservoir een bacterie is gevonden. Het betreft zo’n 46.000 huishoudens. Het gaat om de bacterie enterokokken, die maag- en darmklachten kan veroorzaken bij mensen met een geringe weerstand. Volgens Vitens is een lage concentratie van de bacterie gevonden in een reservoir in het dorp Ellecom, vlakbij Dieren.

Inwoners van de gemeenten Losser, Oldenzaal en een deel van Dinkelland moesten half september 2021 drinkwater opnieuw eerst koken voor consumptie. Waterbedrijf Vitens, had bij een controle van het water een enterococ, een melkzuurbacterie, gevonden. Het is de tweede keer in korte tijd dat de 26.000 huishoudens in die gemeenten hun water moeten koken. Vorige week ontdekte Vitens dat het drinkwater in Noordoost-Twente vervuild was door bacteriën. Het probleem leek opgelost, maar toen werd toch weer een lage hoeveelheid enterococcen gevonden.

In het drinkwater van Vlaardingen zijn 8 november 2017 ongewenste bacteriën aangetroffen. Het waterbedrijf Evides adviseerde daarom alle inwoners van Vlaardingen om het kraanwater drie minuten te koken voordat ze het drinken of er eten van bereiden. De bacterie is in het drinkwater terecht gekomen door een fout bij werkzaamheden aan het leidingnet.

De rioolwaterzuivering in Aarle-Rixtel is 18 augustus 2017 ontregeld door een extreem hoog gehalte van het giftige ammonium in het afvalwater. Het gif komt van het Helmondse recyclingbedrijf Den Ouden. Omdat de rioolwaterzuivering niet meer optimaal functioneerde is er ook ammonium in rivier de Aa terechtgekomen.

In de Aa tussen Asten en Helmond dreven in augustus ongeveer honderdduizend dode vissen door een lek in een luchtwasser bij mestverwerkingsbedrijf Eraspo in Asten. Er bleken zeer hoge waarden ammonium aan in de Voordeldonkse Broekloop. Verhoogde gehalten ammonium kunnen leiden tot de opname van schadelijke bacteriën, maar het kost ook onnodig veel energie om het ammonium (via de lever) onschadelijk te maken. Ammonium kan ook worden omgezet in het schadelijke ammoniakgas. Ammoniak kan leiden tot irritatie van de darmwand en aantasting van de longen. Afvalwater onder meer afkomstig uit toiletten is na mest de belangrijkste bron waardoor resistente bacteriën in het milieu terechtkomen. De zuiveringen doen de concentraties van resistente bacteriën met een factor 100 tot 1.000 afnemen. Onder de bacteriën die de zuiveringsstap overleven bevinden zich resistente, ESBL-producerende Enterobacteriaceae, waaronder E. coli, een bekende verwekker van urineweginfecties.

Uit het gewonnen drinkwater voor zo’n 1,3 miljoen gebruikers uit de Afgedamde Maas is 11 januari dimethoaat, een bestrijdingsmiddel voor de land- en tuinbouw gif aangetroffen. De Afgedamde Maas is een oude tak van de Maas. Hij begint als een dode riviertak ten westen van Well en eindigt bij Woudrichem op de plek waar de Waal overgaat in de Boven-Merwede. Drinkwaterbedrijf Dunea moest stoppen met inname en haalde tijdelijk het water uit de Lek. Het Waterschap waarschuwt dat het gif schadelijk kan zijn voor het leven in de rivier, maar dat er geen enkel gevaar voor de volksgezondheid zou zijn omdat het niet in het drinkwater zelf terecht is gekomen. In 2012 moest Dunea ook maandenlang water uit de ook vervuilde Lek gebruiken toen een rozenkweker in de Bommelerwaard het water vervuilde. De Europese Commissie ziet in navolging van voedselwaakhond EFSA niet genoeg bewijs om glyfosaat te verbieden. Van onaanvaardbare risico’s zou geen sprake zijn mits beperkingen dat het middel zich na het sproeien door de lucht verspreidt. De vergunning voor glyfosaat loopt tot eind 2023. De EU kan die voor vijftien jaar verlengen, maar de Commissie blijkt nu voor tien jaar te kiezen. De EU-landen stemmen op 13 oktober over het voorstel. Als een ruime meerderheid van vijftien lidstaten het plan niet afwijst, gaat het door. Concentraties Glyfosaat werden aangetroffen in drinkwater en levensmiddelen en in veel Duitse bieren. Onderzoek heeft uitgewezen dat zelfs het ijs van Ben & Jerry’s sporen van glyfosaat bevat. De “Urinale 2015” studie, gepubliceerd door de Heinrich Böll Foundation, toonde aan dat 99,6 procent van de 2.000 Duitse burgers positief testten op glyfosaat. Zij hadden vijf tot 42 keer de Europese drinkwaternorm van 0,1 microgram per liter in hun urine.

Het Openbaar Ministerie gaat de Nederlandse Aardolie Maatschappij vervolgen voor ‘het injecteren van afvalstromen, afkomstig uit aardgaswinning, in de diepe ondergrond zonder vergunning’. De NAM is voor de helft eigendom van het Britse Shell en voor de helft van het Amerikaanse bedrijf ExxonMobil. Het afvalwater dat vrij komt bij de oliewinning door de NAM in Schoonebeek (Drenthe) bevat giftige chemicaliën. De NAM pompt het sterk vervuilde water in lege gasvelden in Twente. Er is al vele jaren verzet tegen deze praktijk. In het verleden zijn er lekken geweest in de leidingen waarmee het afvalwater naar Twente wordt getransporteerd. De Tweede Kamer gaf het kabinet-Rutte eind vorig jaar opdracht om de ondergrondse NAM-lozingen in Twente op te schorten. Volgens bewoners leiden de lozingen tot aardschokken en chronische vervuiling van de grond. In 2023 wil NAM opnieuw afvalwater in de Twentse bodem pompen en heeft een vergunning om het water, dat vrijkomt bij de aardoliewinning in het Drentse Schoonebeek, te injecteren in lege gasvelden in Twente. De oliewinning en het bijkomende injecteren liggen sinds december stil, omdat er onregelmatigheden waren geconstateerd, zoals een veel te hoge concentratie van de giftige stof tolueen in het water. Er is een onderzoek ingesteld en geëist werd dat het proces alleen hervat zou worden als er “geen enkele twijfel is over de veiligheid”. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) zou in dat geval ook verscherpt toezicht houden. 

HCH (Lindaan) en kwik in Twentekanaal

9 juli 2015 ging de waterzuiveringsinstallatie (IAZI) op het Chemelotterrein bij Geleen defect en loosde daardoor al enige weken ongezuiverd en met pyrazolen vervuild water op de afgetakte Ur die uitmondt in de Maas. Het bedrijf Sitech sluisde de lozingen tijdelijk door via een snel aangelegde 3 kilometer lange pijp naar een noodopvangbekken op het terrein Chemelot en ook werd de productie van de fabriek verminderd. Het lekken van vervuild water met een te hoge concentratie pyrazolen werd hiermee verminderd. Drinkwaterproducent WML stopte al redelijk snel met de inname van het vervuilde drinkwater uit de Maas, en na drie weken stopten eindelijk ook Dunea en Evides met de inname. WML spande een kort geding aan tegen het waterschap Roer- en Overmaas vanwege de gedoogde lozingen van pyrazolen. Het waterschap hanteert voor Chemelot een maximumnorm tot 60 microgram per liter gemiddeld wat volgens het Waterschap de richtlijnen van de minister zijn, maar WML wil dit halveren en een kortere looptijd dan de gestelde zes maanden.

De maximale concentratie die vanaf eind augustus 2017 in het drinkwater mag zitten, gaat omlaag van 15 microgram per liter naar 3 microgram. De de nieuwe normen zijn vastgesteld na overleg met drinkwaterbedrijven en op advies van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en is nu gelijk aan de Duitse norm. Het RIVM had een richtwaarde vastgesteld van 15 microgram, maar adviseerde uit voorzorg die verder naar beneden bij te stellen, aangezien er nog discussie is over de giftigheid van de stof in combinatie met andere stoffen. Pyrazolen ontstaan bij de productie van acrylonitril door de ACN-fabriek van Acrylonitril BV op het chemische industriepark Chemelot bij Geleen en worden gebruikt in geneesmiddelen, kleurstoffen en bestrijdingsmiddelen voor de landbouw. Chemelot heeft heel regelmatig problemen en werd onlangs door de provincie Limburg ter verantwoording geroepen. Een aantal omwonenden is gestart met het initiatief Chemelot Watch, een pagina op Facebook waarop incidenten worden gemeld. Eerder ontstonden er al “nitreuze dampen” uit de fabriek, die nu tijdelijk uit bedrijf genomen is in verband met de storing. Nitreuze dampen kunnen uiterst schadelijk zijn voor de gezondheid. De gassen kunnen longoedeem veroorzaken bij het inademen van hoge concentraties. Ook werd al drie keer een poederregen waargenomen door een naftatank en eind mei zijn zeven mensen door een lek in aanraking gekomen met blauwzuurgas. Bij het opstarten van de salpeterzuurfabriek bij Chemelot is in juni 2012 ook een gaswolk met stikstofoxide (NOx) op het terrein neergeslagen en in juli was er een brand.

Onlangs werd na een onderzoek door de Franse regering bekend dat 30% van de flessenwatertjes waaronder mineraalwater van Chateldon van Alma, Vittel, Contrex, Hepar en Perrier van Nestle werden aangelengd met gewoon drinkwater

Bij een lekkage van Oleum op 28 januari 2022 op het Chemelot terrein raakte een medewerker door de vrijgekomen stof gewond en moest naar het ziekenhuis. De brandweer heeft uiteindelijk het lek gedicht en er werden maatregelen getroffen om verspreiding van de stof tegen te gaan. Er zou geen giftige stof gemeten zijn buiten het terrein. Oleum geeft dampen af met een sterk prikkelende geur. Als het in aanraking komt met metaal wordt waterstofgas gevormd. Het metaal wordt daardoor aangetast. De giftige damp is zwaarder dan lucht en verspreidt zich over de grond.

Lozingen van drugsafval in het riool kunnen de werking van de rioolwaterzuiveringsinstallatie verstoren. Het dumpen van het afval in gierkelders wat ook met enige regelmaat gebeurt brengt het risico met zich mee dat het afval over het land uitgereden wordt, waarbij het in de voedselketen terecht kan komen. In Noord-Brabant en Limburg vindt een vijfde van de geregistreerde dumpingen plaats bij een grondwaterbeschermingsgebied, waar grondwater wordt gewonnen

Het drinkwater uit de Maas is ook al ernstig verontreinigd door geneesmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en industriële stoffen, insecticiden, cosmetica, biociden, brandvertragers en Nano deeltjes. De vervuiling van het water met antibiotica gaat ook maar door en er zullen door resistentie nieuwe ziekteverwekkende bacteriën ontstaan. Vooral via de landbouw verdwijnt er veel antibiotica in het milieu, maar ook via ziekenhuizen en huishoudens.

Het Lek kanaal werd 8 januari 2017 besmet met Fenol, dat beter bekend is als carbolzuur. De Fenol was via het Duitse deel van de Rijn in een hoge concentratie in het Lek kanaal terecht gekomen. Het was de tweede keer in korte tijd dat inname van water moet worden gestaakt. In oktober werd ook al een hoge concentratie Fenol ontdekt, dat giftig is bij opname door de mond, bij inhalatie en huidabsorptie. Tijdens de 2e Wereldoorlog werden gevangenen gedood door injecties met fenol dat een belangrijke metaboliet en bijzonder reactief is en door het aantasten van het DNA in de cellen kanker kan veroorzaken.

Chemische risico’s met drinkwater

Bij onderzoek naar de kwaliteit van een reeks actieve en niet-actieve zoutputten van AkzoNobel in Twente blijkt nu al dat het grootste deel van de putten diesel, pekel en brak water lekt. AkzoNobel Salt staat sinds 9 september onder verscherpt toezicht van de SodM. Bij een steekproef onder de 86 actieve boorputten zijn bij de vijf onderzochte putten geen lekkages aangetroffen, maar bij een steekproef onder de 446 inactieve boorputten bleken er negen van de dertien putten lek. Een onderzoek naar nog eens zestien putten loopt nog. Drinkwater bestaat voor twee derde deel uit grondwater. Wanneer het grondwater niet gebruikt kan worden zijn we voor ons drinkwater afhankelijk van oppervlaktewater uit de Rijn en de Maas.

Sinds 1940 wordt ook water uit de rivieren door de duinen gefilterd tot drinkwater (infiltratie). Achteraf is gebleken dat het ingevoerde water al die jaren ernstig verontreinigd was. Door de stoffen die in het zand zijn achter gebleven, is de bodem vervuild door allerlei achtergebleven chemicaliën. Er wordt nog steeds water gewonnen in onze duinen en alhoewel het water wordt voorgezuiverd, is de situatie in de duinen nog steeds niet in evenwicht.

In ruim 10 procent van de drinkwatermetingen voor geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen worden de maximale waarden overschreden met Acetylsalicylzuur, Fenazon, Carbamazepine, Prozac, verschillende diergeneesmiddelen, Metformine, Ibuprofen, zo’n 6 soorten röntgencontrastmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en andere industriële stoffen. De meeste vervuiling wordt met de nieuwste nanotechnologie aangepakt, maar desondanks voldoet ons water al jaren niet meer aan de EU normen en daarom zijn die normen speciaal voor Nederland verlaagd. Drinkwater wordt alleen gecontroleerd op ongeveer 60 van de 1800 verschillende geneesmiddelen en gevaarlijke stoffen die in omloop zijn. Afval uit drugslabs komt steeds meer in het riool terecht. Een meting in Eindhoven door KWR heeft uitgewezen dat ruim zit als vier jaar geleden. Ook dumpplekken van xtc-afval zijn een gevaar wanneer het via grondwater en sloten in het drinkwater terechtkomt. Volgens het waterschap komen tijdens festivals ook grote hoeveelheden drugsresten in het water terecht. Zuiveringsinstallaties zijn gemaakt om organische stoffen uit het riool te halen, maar tegenwoordig zitten er veel meer chemische stoffen in het afvalwater. Zo komen medicijnresten, microplastics, PFAS en drugsafval in het water terecht. Flesjes bron of mineraalwater bevatten per liter ook nog zo’n 240.000 deeltjes plastic. 

De Rijn ondervindt ernstige vervuiling, voornamelijk veroorzaakt door industrieel microplastic en bevat tussen Basel en Rotterdam gemiddeld 892.777 plastic deeltjes per vierkante kilometer. De grootste bron van deze plasticvervuiling is het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen monsters van het oppervlaktewater in elf delen van de Rijn tussen Rotterdam en Basel, en de geconstateerde concentratie microplastic blijkt wereldwijd de hoogste te zijn. Dagelijks transporteert de Rijn alleen al in het oppervlaktewater 191 miljoen plastic deeltjes naar de Noordzee. Helaas blijkt flessenwater vaak niet veel beter, soms zelfs van slechtere kwaliteit dan leidingwater. Onderzoekers ontdekten in mineraalwater verbindingen die lijken op het vrouwenhormoon oestrogeen, waarbij het Franse Danone wordt beschouwd als een van de grootste plasticvervuilers die niet genoeg doet aan recycling. Hoewel Danone beweert dat het gebruik van plastic tussen 2018 en 2021 met 12 procent is verminderd, betwijfelen milieuactivisten dit en stellen zij dat dit slechts 9 procent is. Ongeveer 22 procent van alle plastic wordt gedumpt in de natuur of de zee.

De meeste stoffen die de norm overschrijden, behoren tot de categorie geneesmiddelen, gevolgd door stoffen uit de groep industriechemicaliën. Al jaren vertonen de concentraties van contrastmiddelen aanzienlijke overschrijdingen op alle locaties, wat relevant is gezien de groeiende kennis over mogelijk toxische afbraakproducten van deze middelen. Het is dus van belang om de PFAS-concentraties in het oppervlaktewater te verminderen. Van de meer dan 4.700 geregistreerde PFAS in het CAS-register, die potentieel worden geproduceerd en toegepast, wordt slechts een klein deel gemonitord met de huidige aanpak. Dit betekent dat de aanwezigheid en verspreiding van het complexe mengsel van PFAS in oppervlakte- en drinkwater onbekend blijft. Daarnaast tonen concentraties van lithium grotendeels overschrijdingen aan van de door het RIVM vastgestelde indicatieve risicogrenzen van 7,7 µg/l voor drinkwater en 11 µg/l voor zoet oppervlaktewater.

De Kader Richtlijn Water (KRW) stelt eisen aan de waterkwaliteit, maar in Nederland worden Europese normen overschreden. Medicijnresten, PFAS, en Melamine blijven een probleem. Waterbedrijven hebben moeite met zuivering, en risico’s voor drinkwaterkwaliteit nemen toe. Waterschappen vragen de overheid om meer verantwoordelijkheid. Milieuproblemen, zoals troebel water en algen, vragen om extra financiële middelen. Het rapport benoemt industrieel microplastic in de Rijn als groot probleem. In 2023 werden verontreinigingen als Enterococcen in drinkwaterreservoirs geconstateerd. Watersystemen staan onder druk door droogte, verzilting en groeiende watervraag. Bij geothermie ontstaan zorgen over drinkwaterkwaliteit. Rapporten waarschuwen voor medicijnresten en benzeen in drinkwater. 

This domain is for sale