In 2022 werden 79 stoffen in ons drinkwaterconcentraties gemeten die boven de Europese streefwaarden liggen. Er moest 62 keer een innamestop of beperking worden ingesteld. Drinkwater dat uit oppervlaktewater wordt gemaakt, bevat behalve medicijnresten ook PFAS en Melanine. Met grote regelmaat worden melamine en cyanuurzuur gevonden in oppervlaktewater van de Rijn. Voor 2050 zouden de lozingen van vervuilende stoffen met 30 procent moeten dalen, maar de praktijk is anders. OCI produceert jaarlijks in Geleen ongeveer 150.000 ton melamine. Wat het gebruik van melamineharsen binnen de papier, textiel en lederindustrie onderscheidt van andere sectoren, is dat de toepassingen plaatsvinden binnen een productieproces waar op grootschalige wijze gebruik wordt gemaakt van water, waardoor het afvalwater verontreinigd wordt met melamineverbindingen. Wanneer het grondwater niet gebruikt kan worden zijn we voor ons drinkwater afhankelijk van het oppervlaktewater uit de Rijn en de Maas. Dat de Rijn en de Maas vervuild zijn, betekent niet dat er geen drinkwater van gemaakt wordt. Vooral de hoeveelheid HMMM die wordt gebruikt in autobanden valt op en wordt de laatste jaren steeds vaker in het Rijnwater gevonden. HMMM toegevoegd aan rubber verbetert de stijfheid en slijtvastheid van banden en drijfriemen en vergroot de adhesie van het rubber aan staal en textiel. Rubberbanden kunnen los geraken van de staalband, hetgeen tot een klapband kan leiden. Uiteindelijke boosdoener bleek de toepassing van hexamethylenetetramine (HMT) in het rubber en dit middel werd uiteindelijk vervangen door HMMM. In 2016 verleende de minister van Infrastructuur en Milieu een ontheffing voor de inname van Maaswater met een verhoogd gehalte melamine op de locaties Roosteren en Heel, ten behoeve van de bereiding van drinkwater door Waterleiding Maatschappij Limburg. HMMM komt ook door slijtage van autobanden via het wegdek in het grondwater terecht. Uit alle RIWA-Rijn jaarrapporten komen ook contrastmiddelen steeds weer naar voren als de geneesmiddelen die in de hoogste concentraties voorkomen in de Rijn. Hoge chlorideconcentraties bij Andijk hebben ook dit jaar geleid tot problemen met het innemen van het water voor de drinkwaterproductie. Er zijn over 2022 in totaal 70 dagen met een innamestop geweest bij Pompstation Andijk.
De concentratie van meer dan zestig stoffen waren in 2022 vorig jaar hoger dan de streefwaarden die zijn gebaseerd op het idee dat de waterbedrijven met eenvoudige natuurlijke zuiveringstechnieken schoon en gezond drinkwater moeten kunnen produceren. De Rijn is ook ernstig vervuild met industrieel microplastic en bevat tussen Basel en Rotterdam gemiddeld 892.777 deeltjes plastic per vierkante kilometer. De meeste plasticvervuiling komt dan ook uit het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen vanuit schepen monsters van het oppervlaktewater in elf delen van de Rijn tussen Rotterdam en Basel. De concentratie microplastic is het hoogste dat wereldwijd is waargenomen. De Rijn vervoert alleen al in het oppervlaktewater dagelijks 191 miljoen deeltjes plastic naar de Noordzee.
Op 11 augustus 2023 heeft Vitens een lichte verontreiniging met enterococcen aangetroffen in een drinkwaterreservoir in Didam. Ook Zevenaar Zuid bleek licht verontreinigd is en werden inwoners geadviseerd om hun water te koken.
Ons watersysteem loopt tegen zijn grenzen aan door droogte, verzilting en een toenemende watervraag door een groeiende bevolking en economie. De beschikbaarheid van water voor de drinkwatervoorziening staat onder druk. Daarnaast verslechtert de kwaliteit van de drinkwaterbronnen door vervuiling van landbouw, industrie en huishoudens.
De overheid doet te weinig om de kwaliteit van het drinkwater te beschermen bij het boren naar aardwarmte. Bij geothermie wordt op kilometers diepte geboord naar warmwaterbronnen. Dat water wordt opgepompt en via leidingen naar huizen en gebouwen gebracht waar het gebruikt wordt voor verwarming. Het afgekoelde water wordt weer teruggepompt naar de oorspronkelijke bron. Bij geothermie kunnen zout water en chemicaliën vrijkomen die kunnen lekken naar zoetwaterreservoirs die op tientallen tot honderden meters diepte liggen.
Medicijnresten in het drinkwater
De Waterschappen kregen van het ministerie van infrastructuur en Milieu een eenmalig bedrag van 30 miljoen euro om meer medicijnresten uit het drinkwater te zuiveren. In Nederlandse sloten, rivieren, plassen en meren komt per jaar zeker 190 ton aan medicijnresten terecht. Het RIVM schat dat er 190 ton medicijnresten en 30 ton röntgencontrastmiddelen in het water terecht kwam. Uit voorgaande RIWA-Rijn jaarrapporten (en ook dit jaarrapport) komen contrastmiddelen steeds weer naar voren als de geneesmiddelen die in de hoogste concentraties voorkomen in de Rijn. Uit een rapport van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) blijkt dat de resten van geneesmiddelen een risico vormen voor de kwaliteit van het drinkwater in Nederland. De concentratie van geneesmiddelen in het water wordt nog steeds groter en dat komt onder meer door het stijgende medicijngebruik als gevolg van de vergrijzing. Bovendien daalt de waterstand van de rivieren periodiek, waardoor de vervuiling indikt. Er wordt jaarlijks minstens 140 ton geneesmiddelresten in het oppervlaktewater geloosd en 17 ton aan gewasbeschermingsmiddelen. Er werden vijf geneesmiddelen in concentraties aangetroffen die de veiligheidsnorm overschreden. Het gaat om de pijnstiller diclofenac, drie soorten antibiotica en een middel tegen epilepsie.
De waterschappen zijn al vanaf eind 2019 bezig om zoveel mogelijk medicijnresten als diclofenac en oxazepam uit het rioolwater filteren. De benodigde cellulose wordt vooral gewonnen uit resten van toiletpapier dat dagelijks op de rioolwaterzuivering in Ede binnenkomen. Deze worden ontwaterd en gedroogd en na bewerking ontleed in pyrolysegas, zuren, bio-olie en biochar. Het geproduceerde biochar wordt bewerkt en als actief kool gebruikt voor het vasthouden van medicijnresten tijdens het zuiveringsproces.
Benzeen in het drinkwater
De benzeenlozing van reinigingsbedrijf Claessen Tankcleaning in Venlo op het riool zou geen gevolgen hebben voor het Limburgse drinkwater, maar toch moest het bedrijf na de openbaarmaking stoppen met het lozen op straffe van een dwangsom die kan oplopen tot 100.000 euro. Het innamepunt voor drinkwater uit de Maas ligt bij Beegden, onder Venlo. Het Venlose bedrijf looste chemicaliën als benzeen op het riool. De medewerkers van Claessen maken tankwagens die chemische stoffen vervoeren schoon. Arbo- en milieuregels leven ze niet na. Zo worden tanks waarin het kankerverwekkende benzeen zat met warm water schoongespoeld, en belandt het spoelwater in het riool. Volgens de WML-woordvoerder heeft het drinkwaterbedrijf nog niet eerder een benzeenlozing meegemaakt. Hij heeft geen idee of het gevolgen heeft voor andere provincies waar drinkwater uit de Maas wordt gehaald, zoals Zuid-Holland en Zeeland. “Benzeen is een vluchtige stof. De kans is groot dat de stof al uit het water is dan”, aldus de woordvoerder.
Vervuild drinkwater
Inwoners van de gemeenten Losser, Oldenzaal en een deel van Dinkelland moesten half september 2021 drinkwater opnieuw eerst koken voor consumptie. Waterbedrijf Vitens, had bij een controle van het water een enterococ, een melkzuurbacterie, gevonden. Het is de tweede keer in korte tijd dat de 26.000 huishoudens in die gemeenten hun water moeten koken. Vorige week ontdekte Vitens dat het drinkwater in Noordoost-Twente vervuild was door bacteriën. Het probleem leek opgelost, maar toen werd toch weer een lage hoeveelheid enterococcen gevonden.
In het drinkwater van Vlaardingen zijn 8 november 2017 ongewenste bacteriën aangetroffen. Het waterbedrijf Evides adviseerde daarom alle inwoners van Vlaardingen om het kraanwater drie minuten te koken voordat ze het drinken of er eten van bereiden. De bacterie is in het drinkwater terecht gekomen door een fout bij werkzaamheden aan het leidingnet.
De rioolwaterzuivering in Aarle-Rixtel is 18 augustus 2017 ontregeld door een extreem hoog gehalte van het giftige ammonium in het afvalwater. Het gif komt van het Helmondse recyclingbedrijf Den Ouden. Omdat de rioolwaterzuivering niet meer optimaal functioneerde is er ook ammonium in rivier de Aa terechtgekomen.
In de Aa tussen Asten en Helmond dreven in augustus ongeveer honderdduizend dode vissen door een lek in een luchtwasser bij mestverwerkingsbedrijf Eraspo in Asten. Er bleken zeer hoge waarden ammonium aan in de Voordeldonkse Broekloop. Verhoogde gehalten ammonium kunnen leiden tot de opname van schadelijke bacteriën, maar het kost ook onnodig veel energie om het ammonium (via de lever) onschadelijk te maken. Ammonium kan ook worden omgezet in het schadelijke ammoniakgas. Ammoniak kan leiden tot irritatie van de darmwand en aantasting van de longen. Afvalwater onder meer afkomstig uit toiletten is na mest de belangrijkste bron waardoor resistente bacteriën in het milieu terechtkomen. De zuiveringen doen de concentraties van resistente bacteriën met een factor 100 tot 1.000 afnemen. Onder de bacteriën die de zuiveringsstap overleven bevinden zich resistente, ESBL-producerende Enterobacteriaceae, waaronder E. coli, een bekende verwekker van urineweginfecties.
Uit het gewonnen drinkwater voor zo’n 1,3 miljoen gebruikers uit de Afgedamde Maas is 11 januari dimethoaat, een bestrijdingsmiddel voor de land- en tuinbouw gif aangetroffen. De Afgedamde Maas is een oude tak van de Maas. Hij begint als een dode riviertak ten westen van Well en eindigt bij Woudrichem op de plek waar de Waal overgaat in de Boven-Merwede. Drinkwaterbedrijf Dunea moest stoppen met inname en haalde tijdelijk het water uit de Lek. Het Waterschap waarschuwt dat het gif schadelijk kan zijn voor het leven in de rivier, maar dat er geen enkel gevaar voor de volksgezondheid zou zijn omdat het niet in het drinkwater zelf terecht is gekomen. In 2012 moest Dunea ook maandenlang water uit de ook vervuilde Lek gebruiken toen een rozenkweker in de Bommelerwaard het water vervuilde. De Europese Commissie ziet in navolging van voedselwaakhond EFSA niet genoeg bewijs om glyfosaat te verbieden. Van onaanvaardbare risico’s zou geen sprake zijn mits beperkingen dat het middel zich na het sproeien door de lucht verspreidt. De vergunning voor glyfosaat loopt tot eind 2023. De EU kan die voor vijftien jaar verlengen, maar de Commissie blijkt nu voor tien jaar te kiezen. De EU-landen stemmen op 13 oktober over het voorstel. Als een ruime meerderheid van vijftien lidstaten het plan niet afwijst, gaat het door. Concentraties Glyfosaat werden aangetroffen in drinkwater en levensmiddelen en in veel Duitse bieren. Onderzoek heeft uitgewezen dat zelfs het ijs van Ben & Jerry’s sporen van glyfosaat bevat. De “Urinale 2015” studie, gepubliceerd door de Heinrich Böll Foundation, toonde aan dat 99,6 procent van de 2.000 Duitse burgers positief testten op glyfosaat. Zij hadden vijf tot 42 keer de Europese drinkwaternorm van 0,1 microgram per liter in hun urine.
Het Openbaar Ministerie gaat de Nederlandse Aardolie Maatschappij vervolgen voor ‘het injecteren van afvalstromen, afkomstig uit aardgaswinning, in de diepe ondergrond zonder vergunning’. De NAM is voor de helft eigendom van het Britse Shell en voor de helft van het Amerikaanse bedrijf ExxonMobil. Het afvalwater dat vrij komt bij de oliewinning door de NAM in Schoonebeek (Drenthe) bevat giftige chemicaliën. De NAM pompt het sterk vervuilde water in lege gasvelden in Twente. Er is al vele jaren verzet tegen deze praktijk. In het verleden zijn er lekken geweest in de leidingen waarmee het afvalwater naar Twente wordt getransporteerd. De Tweede Kamer gaf het kabinet-Rutte eind vorig jaar opdracht om de ondergrondse NAM-lozingen in Twente op te schorten. Volgens bewoners leiden de lozingen tot aardschokken en chronische vervuiling van de grond. In 2023 wil NAM opnieuw afvalwater in de Twentse bodem pompen en heeft een vergunning om het water, dat vrijkomt bij de aardoliewinning in het Drentse Schoonebeek, te injecteren in lege gasvelden in Twente. De oliewinning en het bijkomende injecteren liggen sinds december stil, omdat er onregelmatigheden waren geconstateerd, zoals een veel te hoge concentratie van de giftige stof tolueen in het water. Er is een onderzoek ingesteld en geëist werd dat het proces alleen hervat zou worden als er “geen enkele twijfel is over de veiligheid”. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) zou in dat geval ook verscherpt toezicht houden.
9 juli 2015 ging de waterzuiveringsinstallatie (IAZI) op het Chemelotterrein bij Geleen defect en loosde daardoor al enige weken ongezuiverd en met pyrazolen vervuild water op de afgetakte Ur die uitmondt in de Maas. Het bedrijf Sitech sluisde de lozingen tijdelijk door via een snel aangelegde 3 kilometer lange pijp naar een noodopvangbekken op het terrein Chemelot en ook werd de productie van de fabriek verminderd. Het lekken van vervuild water met een te hoge concentratie pyrazolen werd hiermee verminderd. Drinkwaterproducent WML stopte al redelijk snel met de inname van het vervuilde drinkwater uit de Maas, en na drie weken stopten eindelijk ook Dunea en Evides met de inname. WML spande een kort geding aan tegen het waterschap Roer- en Overmaas vanwege de gedoogde lozingen van pyrazolen. Het waterschap hanteert voor Chemelot een maximumnorm tot 60 microgram per liter gemiddeld wat volgens het Waterschap de richtlijnen van de minister zijn, maar WML wil dit halveren en een kortere looptijd dan de gestelde zes maanden.
De maximale concentratie die vanaf eind augustus 2017 in het drinkwater mag zitten, gaat omlaag van 15 microgram per liter naar 3 microgram. De de nieuwe normen zijn vastgesteld na overleg met drinkwaterbedrijven en op advies van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en is nu gelijk aan de Duitse norm. Het RIVM had een richtwaarde vastgesteld van 15 microgram, maar adviseerde uit voorzorg die verder naar beneden bij te stellen, aangezien er nog discussie is over de giftigheid van de stof in combinatie met andere stoffen. Pyrazolen ontstaan bij de productie van acrylonitril door de ACN-fabriek van Acrylonitril BV op het chemische industriepark Chemelot bij Geleen en worden gebruikt in geneesmiddelen, kleurstoffen en bestrijdingsmiddelen voor de landbouw. Chemelot heeft heel regelmatig problemen en werd onlangs door de provincie Limburg ter verantwoording geroepen. Een aantal omwonenden is gestart met het initiatief Chemelot Watch, een pagina op Facebook waarop incidenten worden gemeld. Eerder ontstonden er al “nitreuze dampen” uit de fabriek, die nu tijdelijk uit bedrijf genomen is in verband met de storing. Nitreuze dampen kunnen uiterst schadelijk zijn voor de gezondheid. De gassen kunnen longoedeem veroorzaken bij het inademen van hoge concentraties. Ook werd al drie keer een poederregen waargenomen door een naftatank en eind mei zijn zeven mensen door een lek in aanraking gekomen met blauwzuurgas. Bij het opstarten van de salpeterzuurfabriek bij Chemelot is in juni 2012 ook een gaswolk met stikstofoxide (NOx) op het terrein neergeslagen en in juli was er een brand.
Bij een lekkage van Oleum op 28 januari 2022 op het Chemelot terrein raakte een medewerker door de vrijgekomen stof gewond en moest naar het ziekenhuis. De brandweer heeft uiteindelijk het lek gedicht en er werden maatregelen getroffen om verspreiding van de stof tegen te gaan. Er zou geen giftige stof gemeten zijn buiten het terrein. Oleum geeft dampen af met een sterk prikkelende geur. Als het in aanraking komt met metaal wordt waterstofgas gevormd. Het metaal wordt daardoor aangetast. De giftige damp is zwaarder dan lucht en verspreidt zich over de grond.
Lozingen van drugsafval in het riool kunnen de werking van de rioolwaterzuiveringsinstallatie verstoren. Het dumpen van het afval in gierkelders wat ook met enige regelmaat gebeurt brengt het risico met zich mee dat het afval over het land uitgereden wordt, waarbij het in de voedselketen terecht kan komen. In Noord-Brabant en Limburg vindt een vijfde van de geregistreerde dumpingen plaats bij een grondwaterbeschermingsgebied, waar grondwater wordt gewonnen
Het drinkwater uit de Maas is ook al ernstig verontreinigd door geneesmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en industriële stoffen, insecticiden, cosmetica, biociden, brandvertragers en Nano deeltjes. De vervuiling van het water met antibiotica gaat ook maar door en er zullen door resistentie nieuwe ziekteverwekkende bacteriën ontstaan. Vooral via de landbouw verdwijnt er veel antibiotica in het milieu, maar ook via ziekenhuizen en huishoudens.
Het Lek kanaal werd 8 januari 2017 besmet met Fenol, dat beter bekend is als carbolzuur. De Fenol was via het Duitse deel van de Rijn in een hoge concentratie in het Lek kanaal terecht gekomen. Het was de tweede keer in korte tijd dat inname van water moet worden gestaakt. In oktober werd ook al een hoge concentratie Fenol ontdekt, dat giftig is bij opname door de mond, bij inhalatie en huidabsorptie. Tijdens de 2e Wereldoorlog werden gevangenen gedood door injecties met fenol dat een belangrijke metaboliet en bijzonder reactief is en door het aantasten van het DNA in de cellen kanker kan veroorzaken.
Chemische risico’s met drinkwater
Bij onderzoek naar de kwaliteit van een reeks actieve en niet-actieve zoutputten van AkzoNobel in Twente blijkt nu al dat het grootste deel van de putten diesel, pekel en brak water lekt. AkzoNobel Salt staat sinds 9 september onder verscherpt toezicht van de SodM. Bij een steekproef onder de 86 actieve boorputten zijn bij de vijf onderzochte putten geen lekkages aangetroffen, maar bij een steekproef onder de 446 inactieve boorputten bleken er negen van de dertien putten lek. Een onderzoek naar nog eens zestien putten loopt nog. Drinkwater bestaat voor twee derde deel uit grondwater. Wanneer het grondwater niet gebruikt kan worden zijn we voor ons drinkwater afhankelijk van oppervlaktewater uit de Rijn en de Maas.
Sinds 1940 wordt ook water uit de rivieren door de duinen gefilterd tot drinkwater (infiltratie). Achteraf is gebleken dat het ingevoerde water al die jaren ernstig verontreinigd was. Door de stoffen die in het zand zijn achter gebleven, is de bodem vervuild door allerlei achtergebleven chemicaliën. Er wordt nog steeds water gewonnen in onze duinen en alhoewel het water wordt voorgezuiverd, is de situatie in de duinen nog steeds niet in evenwicht.
In ruim 10 procent van de drinkwatermetingen voor geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen worden de maximale waarden overschreden met Acetylsalicylzuur, Fenazon, Carbamazepine, Prozac, verschillende diergeneesmiddelen, Metformine, Ibuprofen, zo’n 6 soorten röntgencontrastmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en andere industriële stoffen. De meeste vervuiling wordt met de nieuwste nanotechnologie aangepakt, maar desondanks voldoet ons water al jaren niet meer aan de EU normen en daarom zijn die normen speciaal voor Nederland verlaagd. Drinkwater wordt alleen gecontroleerd op ongeveer 60 van de 1800 verschillende geneesmiddelen en gevaarlijke stoffen die in omloop zijn. Afval uit drugslabs komt steeds meer in het riool terecht. Een meting in Eindhoven door KWR heeft uitgewezen dat ruim zit als vier jaar geleden. Ook dumpplekken van xtc-afval zijn een gevaar wanneer het via grondwater en sloten in het drinkwater terechtkomt. Volgens het waterschap komen tijdens festivals ook grote hoeveelheden drugsresten in het water terecht. Zuiveringsinstallaties zijn gemaakt om organische stoffen uit het riool te halen, maar tegenwoordig zitten er veel meer chemische stoffen in het afvalwater. Zo komen medicijnresten, microplastics, PFAS en drugsafval in het water terecht.
De Rijn is ernstig vervuild met voornamelijk industrieel microplastic en bevat tussen Basel en Rotterdam gemiddeld 892.777 deeltjes plastic per vierkante kilometer. De meeste plasticvervuiling komt dan ook uit het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen vanuit schepen monsters van het oppervlaktewater in elf delen van de Rijn tussen Rotterdam en Basel. De concentratie microplastic is het hoogste dat wereldwijd is waargenomen. De Rijn vervoert alleen al in het oppervlaktewater dagelijks 191 miljoen deeltjes plastic naar de Noordzee. Flessenwater is meestal niet veel beter en soms zelfs slechter van kwaliteit dan leidingwater. Onderzoekers vonden in mineraalwater verbindingen die op het vrouwenhormoon oestrogeen lijken. Een van de grootste plasticvervuilers zou volgens milieuactivisten het franse Danone zijn. Deze gebruikt ongeveer 700.000 ton aan plastic per jaar en zou niet genoeg doen aan recycling. In totaal zou volgens Danone het gebruik tussen 2018 en 2021 met 12 procent zijn teruggedrongen. Volgens de activisten is dit slechts 9 procent. 22 procent van alle plastic wordt in de natuur of in de zee gedumpt.
De meeste overschrijdende stoffen behoren tot de groep geneesmiddelen, gevolgd door de stoffen uit de groep industriechemicaliën. De concentraties van contrastmiddelen zijn al jaren hoog en laten ook in 2022 veel overschrijdingen zien op alle locaties. Dit is relevant gezien de toenemende kennis over mogelijk toxische afbraakproducten van deze middelen. De PFAS-concentraties in het oppervlaktewater moeten dus verminderd worden. Van de meer dan 4.700 PFAS die zijn geregistreerd in het CAS-register en die potentieel worden geproduceerd en toegepast, wordt slechts een fractie gemonitord met de huidige aanpak. De aanwezigheid en verspreiding van het complexe mengsel van PFAS in oppervlakte- en drinkwater blijft daardoor onbekend. Ook concentraties van lithium zitten grotendeels boven de door het RIVM vastgestelde indicatieve risicogrens van 7,7 µg/l voor drinkwater en ook boven de 11 µg/l voor zoet oppervlaktewater.