De wereld van nu
De wereldwijde schuldenlast is in 2024 gestegen tot een recordhoogte. Bedrijven, huishoudens en overheden hadden in totaal 318 biljoen dollar aan schulden, ongeveer 303.000 miljard euro. Dat is 7 biljoen dollar meer dan in 2023. De toename van de schulden was wel kleiner dan in 2023. In dat jaar namen de schulden met 16 biljoen dollar toe. De totale schuld als percentage van het bruto binnenlands product steeg ook voor het eerst in vier jaar. Het IIF voorspelt dat de leningen dit jaar hoog zullen blijven, vooral in de VS, Frankrijk, China, India en Brazilië.
Amerikaanse staatsschuld bedraagt 34 biljoen dollar Buitenlandse houders bezitten een groot deelvia staatsobligaties: Japan (1,212 biljoen), China (800 miljard), het VK (765 miljard), Luxemburg (374 miljard), Canada (340 miljard), de Kaaimaneilanden (300 miljard), België (331 miljard), Zwitserland (290 miljard), Ierland (265 miljard) en Taiwan (235 miljard). Bij een gemiddelde rente van 2% betaalt de VS jaarlijks circa 24-28 miljard dollar aan China en 35 miljard aan Japan. De totale rentelast is 1,3 biljoen dollar, gefinancierd uit 5,49 biljoen aan belastinginkomsten. Het begrotingstekort is 1,9 biljoen, en het CBO voorspelt dat de schuld in 2050 180% van het BBP kan bereiken bij ongewijzigd beleid. Ongeveer 8 biljoen dollar wordt geherfinancierd; zonder dit zou alle belasting naar schuldaflossing gaan, wat onhoudbaar is. De 10-jaars rente op Amerikaanse staatsobligaties steeg naar 4,34 procent en de 30-jaars rente staat op 4,82 procent. De dollar verliest steeds meer aan kracht. De Russische roebel heeft dit jaar juist een ongekend krachtige periode achter de rug. Zo levert een euro nu 93 roebel op, dat was begin dit jaar ongeveer 117 roebel. Tegenover de Chinese yuan is de trend eveneens zichtbaar. Begin dit jaar was een Chinese yuan nog 13 roebel waard, nu is dat nog 11 roebel. Sinds de jaarwisseling heeft de munt ongeveer een kwart van de waarde gewonnen ten opzichte van de dollar. Waar begin dit jaar een dollar nog 110 roebel opleverde, daar is dat nu nog maar 82 roebel. China’s mogelijke verkoop van een groot deel van de 760,8 miljard dollar aan obligaties kan de dollar en de VS ernstig verzwakken. Ook economisch staat de VS zwaar onder druk. Meer dan 17% van de Amerikanen betaalt maandelijks over de 1.000 dollar aan autoleningen (Tesla Model Y: 450 dollar, Ford Explorer: 650 dollar, BMW X5: 900 dollar). Bedrijven als Hooters, opgericht in 1983, naderen faillissement. Na krimp sinds 2018 en een coronaslag sloten 44 vestigingen; met 35 miljoen dollar steun hoopt Hooters binnen 3-4 maanden te reorganiseren. Ook Red Lobster, TGI Fridays en Burger-Fi vroegen uitstel van betaling aan. Denny’s, met 376 miljoen dollar schuld, sloot 88 locaties en plant 70 extra sluitingen, met verkoop van 100 eigen restaurants aan franchisers.
Handelsoorlog
Sinds 2000 heeft de VS 5 miljoen fabricagebanen verloren, mede door hoge tarieven op Amerikaanse producten in China en lage tarieven op Chinese goederen in de VS. Jarenlang werd de VS belast met importheffingen. President Donald Trump wil terugslaan en ook in de VS hogere importtarieven heffen en hiermee de Amerikaanse schuldenlast verminderen en de economie versterken door rijkdom en macht te verschuiven, industriële capaciteit te herbouwen en buitenlandse afhankelijkheid te verminderen. Chinese luchtvaartmaatschappijen mogen van de overheid in Peking per direct geen nieuwe vliegtuigen van de Amerikaanse producent Boeing bestellen. Dat meldt persbureau Bloomberg op basis van bronnen.
Trump dreigde Mexico met 25% importtarieven op Mexicaanse producten vanwege de ‘stroom aan illegale drugs (fentanyl)’ vanuit Mexico. Eind februari 2025 leverde Mexico daarom 29 kopstukken uit de drugswereld, waaronder Rafael Caro Quintero over aan de VS. Quintero wordt verdacht van de moord op een DEA-medewerker in 1985.
Op 13 februari 2025 kondigde Trump wederkerige importheffingen aan op producten uit 182 landen. Hij dreigde ook met heffingen voor de EU als deze niet meer Amerikaanse olie en gas koopt en wil uit een wereldwijd akkoord voor 15% minimumbelasting stappen, met strafmaatregelen voor 139 deelnemende landen binnen twee maanden.
Vanaf 4 maart 2025 begon Canada terug te slaan met 25% importtarieven op Amerikaanse goederen, maar Trump verdubbelde daarop zijn heffingen naar 50%. China voerde 10-15% heffingen in op bepaalde Amerikaanse producten, maar deze zijn door de handelsoorlog inmiddels al opgelopen naar 145%. Canada introduceerde ook heffingen op Chinese goederen, waarop China reageerde met 100% tarieven op Canadese producten.
Het Witte Huis kondigde aan dat auto’s en onderdelen uit Canada en Mexico onder het USMCA-verdrag tot 2 april 2025 vrijgesteld zijn van extra heffingen, maar Trump waarschuwde dat deze uitzondering daarna verdwijnt. Australië bleef als enige land uitgezonderd van de nieuwe maatregelen.
Op 2 april 2025 begon de invoering van wederkerige importheffingen voor 185 landen: de EU kreeg 20%, het VK 10%, Canada en Mexico 25% extra heffing. Australië kondigde aan niet met tegenmaatregelen te komen, terwijl de Canadese premier Carney wel tegenmaatregelen beloofde. Canada voerde per direct extra heffingen in op Amerikaanse goederen ter waarde van 29,8 miljard Canadese dollar (19 miljard euro).
Op 3 april 2025 kelderden de Amerikaanse beurzen: de S&P 500 en Dow Jones zakten 4%, de Nasdaq 5%. Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen leden forse verliezen: Delta Air Lines -9%, American Airlines -8%, United Airlines -12%. In drie maanden verloren de ‘Grote Drie’ meer dan een derde van hun beurswaarde. Big tech verloor die dag 772 miljard dollar aan marktwaarde. Tesla en crypto verloren eveneens miljarden. De dollar daalde 3% tot 0,91 eurocent, en Brent-olie werd 2,5% goedkoper op iets onder 64 dollar. Ook de Amsterdamse beurs kleurde korte tijd bloedrood. Beleggers trokken massaal investeringen terug, gevolgd door forse dalingen in Europa en Azië: Shanghai -8%, Nikkei Tokio -8%, Hongkong -12,5%, Taiwan -10%, India en Australië -4%. De MidKap zakte 0,2% tot 847,89 punten, Londen -1,2%. Miljardair Bill Ackman waarschuwde voor een “economische nucleaire winter” als Trump zijn tarieven niet opschortte.
Op 9 april 2025 besloot Trump onder druk van zijn achterban tot een pauze van 90 dagen voor de wereldwijde importheffingen en verlaagde deze naar 10% voor tientallen landen, maar niet voor China. Eerdere heffingen, zoals op Europees staal en auto’s, bleven van kracht. De tarieven, die jaarlijks tot 750 miljard dollar kunnen opleveren, gaan verder dan een handelsoorlog. Ze moeten banen terugbrengen, zelfredzaamheid in sectoren zoals halfgeleiders en energie vergroten, en mogelijk belastingverlagingen voor de middenklasse financieren. Landen die Amerikaanse belangen steunen krijgen betere deals, anderen hogere tarieven (10% op alledaagse goederen, 25-60% op high-tech). Dit kan echter inflatie en marktschokken veroorzaken; Amerikaanse consumenten betalen circa $625 per persoon per jaar extra.
De EU schat dat de eerste golf heffingen op staal en aluminium 28 miljard euro aan export raakt, vooral Tata Steel. De EU sloeg terug met 25% heffingen op bourbon en Harley-Davidson-motorfietsen. Trump dreigde met 200% heffingen op Europese wijnen en champagne als de EU haar whiskyheffing niet intrekt, en bekritiseerde hoge Europese boetes voor Amerikaanse techbedrijven. Tijdens een persconferentie zei hij: “De Europese Unie is ontworpen om de Verenigde Staten dwars te zitten.” De importheffingen voor Chinese producten zijn verhoogd naar 125 procent. Trump krabbelde nog meer terug en sluit nu meerdere elektronische producten uit van de importheffingen. Het gaat bijvoorbeeld om smartphones, pc’s, computerschermen en geheugenkaarten. Het betekent onder meer dat de importheffing tot 145 procent op producten die vanuit China worden geïmporteerd niet voor die elektronische producten geldt. Dat heeft grote voordelen voor Amerikaanse techreuzen, waaronder Apple, die enorme fabrieken in China hebben om hun producten te maken.
De Amerikaanse economie kampt met ernstige uitdagingen. Sinds medio 2010 heeft China al een half biljoen dollar aan Amerikaanse staatsobligaties verkocht en goud gekocht, waardoor het volume in de reserves van de People’s Bank of China in één jaar daalde van 869 naar 767 miljard dollar. In het laatste kwartaal van 2023 steeg het aantal wanbetalingen op leningen bij grote banken zoals JPMorgan Chase, Bank of America, Wells Fargo en Citigroup met 24 miljard dollar. De Federal Reserve, die een schuld van 9 biljoen dollar heeft opgebouwd door het opkopen van staatsobligaties, zag op 12 maart 2024 het einde van het “Bank Term Funding Program”, waardoor banken niet langer via deze weg gesteund worden. Dit zet de financiële sector verder onder druk.
De economie lijkt al in een recessie te verkeren, afgaande op negatieve veranderingen op de arbeidsmarkt en toenemend banenverlies. Het consumentenkrediet steeg in september 2024 met 3,2 miljard dollar en in oktober met 19,2 miljard dollar (tegen een eerdere melding van 6 miljard). Beleggers, die een debacle vrezen, storten zich massaal op Bitcoin en andere cryptomunten, die inmiddels traditionele valuta overschaduwen. Het aantal daklozen in de VS groeide het afgelopen jaar met 18%, tot ruim 770.000 mensen.
Het begrotingstekort bedraagt 1,9 biljoen dollar en zal volgend jaar naar verwachting 7,1% van het BBP bereiken – drie keer zo hoog als in andere geavanceerde economieën, maar vergelijkbaar met China’s 7,6%. De rente op de staatsschuld drukt zwaar: de overheid betaalt jaarlijks 1,1 biljoen dollar aan rente, meer dan het defensiebudget (850 miljard), Medicare (850 miljard) of alle zorguitgaven samen (900 miljard), en nadert de kosten van sociale zekerheid (1,35 biljoen). Elon Musk waarschuwde voor een mogelijk faillissement van de VS, maar Donald Trump blijft vasthouden aan plannen zoals de aankoop van het Panamakanaal en Groenland. Gita Gopinath van het IMF drong aan op verlaging van de belastingdruk, terwijl Jerome Powell van de Federal Reserve de rente met 50 basispunten verlaagde, wat Larry Fink van BlackRock “krankzinnig” noemde vanwege de lange-termijngevolgen.
Na zijn aantreden in januari 2025 begon Trump met ambitieuze hervormingen. Op 22 januari om 17:00 uur moesten alle medewerkers van DEI-programma’s (diversity, equity, inclusion) met betaald verlof worden gestuurd, met ontslag in het vooruitzicht, hoewel een rechter dit later blokkeerde. Hij bood ambtenaren een vertrekregeling met acht maanden salaris om de “deep state” te ontmantelen. Ruim 9.500 ambtenaren verliezen hun baan, en 75.000 accepteerden een regeling tot september 2025, wat 5-10% deelname kan opleveren en 100 miljard dollar zou besparen. Onder meer 3.400 medewerkers bij Landbouw, 2.300 bij Binnenlandse Zaken, en 1.200-2.000 bij Energie werden ontslagen. Proefperiodemedewerkers en 2.000 van de 10.000 USAID-werknemers vertrekken ook; wereldwijd werden USAID-medewerkers op betaald verlof gezet na corruptie-ontdekkingen door Musk, die de organisatie wil “shredden” en verkleinen.
Half februari ondertekende Trump zo’n 60 decreten, grotendeels conform Project 2025, een 900-pagina’s tellend conservatief beleidsplan. Hij wil de schuldenlimiet verhogen en USAID deels opheffen, terwijl Musk het reorganiseert. Trump ambieert ook controle over de Gazastrook – met verhuizing van Palestijnen en renovatie – en het Suezkanaal. Het Pentagon verplicht transgender militairen te vertrekken binnen 60 dagen, en DOGE (geleid door Musk, zij het met verminderde invloed na onenigheid over Trump’s AI-project) stopte een betaling van 52 miljoen dollar aan het World Economic Forum.
China reageerde op Trump’s importheffingen en fentanyl-kritiek met tarieven van 10-15% op Amerikaanse producten en een extra heffing van 34%. Premier Li Qiang kondigde in zijn jaarlijkse toespraak een defensieverhoging van 7,2% aan om “soevereiniteit en veiligheid” te beschermen, met meer militaire training. Dit escaleert de spanningen verder in een toch al wankele economische context.
Trump had zijn zinnen gezet op de kostbare grondstoffen van Oekraïne en Zelensky had zich ook bereid verklaard om een overeenkomst te sluiten om de enorme reserves aan belangrijke mineralen open te stellen voor Amerikaanse investeringen, mits hij veiligheidsgaranties zou krijgen. De deal, die 28 februari zou worden beklonken ging uiteindelijk niet door en Zelensky vertrok zwaar beledigd nadat Trump en Vance hem kleineerden en voor het blok zette. Beide landen zouden gezamenlijk grondstoffen, waaronder olie en gas, exploiteren via een nieuw opgericht investeringsfonds. De herziene deal zou echter geen Amerikaanse veiligheidsgaranties omvatten en ook over het opgeven van de Donbas door Rusland konden geen afspraken worden gemaakt. De ontmoeting tussen Trump en Zelensky in Washington werd voortijdig afgebroken. Volgens Trump is Zelensky “niet klaar” voor vrede, schrijft hij in een bericht op zijn eigen platform Truth Social. “Hij kan terugkeren als hij klaar is voor vrede”, schreef Trump. Het Kremlin heeft uitgesloten dat het de controle over de Oekraïense regio’s die het zelf claimt te hebben geannexeerd, zal opgeven. Daarmee is een belangrijke grens getrokken. De gebieden die onderdanen zijn geworden van de Russische Federatie, die zijn vastgelegd in de grondwet van ons land, vormen een onlosmakelijk onderdeel van ons land”, vertelde Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov aan verslaggevers. “Dit is onmiskenbaar en niet-onderhandelbaar”, zei hij tijdens een dagelijkse briefing. Elon Musk zette eerder al druk op Zelensky door te dreigen met afsluiting van de Starlink satellieten. Dit werd door Elon ontkracht en bestempeld als “fake news”. Maar het Amerikaanse lucht- en ruimtevaartbedrijf Maxar heeft de toegang tot satellietbeelden voor Oekraïne wel degelijk uitgeschakeld na het besluit om de uitwisseling van inlichtingen met Kyiv op te schorten, maar zet deze weer aan nu Oekraine akkoord is gegaan met een 30 daagse wapenstilstand. Het Oekraïense leger kon de satellieten tijdelijk niet meer gebruiken voor communicatie of om doelen te bepalen binnen Rusland. Elon Musk beloofde 9 maart dat Oekraïne toegang tot zijn Starlink-satellietnetwerk behoudt. Hij deed die belofte na een online conflict met de Poolse minister van Buitenlandse Zaken, Radoslaw Sikorski die op X schreef: “Het Poolse ministerie van Digitalisering betaalt ongeveer 50 miljoen (dollar) per jaar voor Oekraïnes toegang tot Starlink. Als SpaceX een onbetrouwbare leverancier blijkt te zijn, zullen we gedwongen worden om andere leveranciers te zoeken.” Musk reageerde met: “Wees stil, kleine man. Je betaalt een fractie van de kosten. En er is geen vervanging voor Starlink.” En: “Starlink zal zijn terminals nooit uitschakelen. Zonder Starlink zouden de Oekraïense communicatielijnen instorten, omdat de Russen alle andere communicatie kunnen blokkeren! We zouden zoiets nooit doen of het gebruiken als onderhandelingsmiddel.” Trump verwijst Zelensky voor verdere militaire steun naar Europa en stelde dat Zelensky een derde wereldoorlog zou veroorzaken. Europa onderhandeld in principe ook niet mee bij de vredesbesprekingen. Dat heeft de Amerikaanse gezant Keith Kellogg gezegd op de grote veiligheidsconferentie in München. 18 februari ontvangt de Franse president Emmanuel Macron de Europese regeringsleiders van Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Polen, Spanje, Denemarken, Nederland en ook Ursula von der Leyen en de voorzitter van de EU-leiders António Costa over hoe Europa om moet gaan met de Amerikaanse vredesplannen en het daarbij niet betrekken van de EU. ,,Als er echte onderhandelingen zijn – daar zijn we nog niet -, maar als die er komen, dan moet Oekraïne betrokken worden omdat het binnengevallen is”, zei Rubio tegen de Amerikaanse zender CBS. ,,En de Europeanen moeten betrokken worden omdat ook zij sancties hebben opgelegd aan Rusland en omdat zij aan de oorlogsinspanningen hebben bijgedragen”. Gelijktijdig vonden de vredesgesprekken plaats in de Saudische hoofdstad Riyad tussen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, Witte Huis-gezant voor het Midden-Oosten Steve Witkoff, nationaal veiligheidsadviseur Mike Waltz en CIA-directeur John Ratcliffenaar Saudi-Arabië en een Russische delegatie bestaande uit Sergej Lavrov en Kremlin-adviseur buitenlands beleid Yuri Oesjakov. Rusland voert de druk ondertussen op en houdt militaire oefeningen in Wit-Rusland, waarbij 150.000 manschappen betrokken zijn. Wat de Amerikaanse gezant Keith Kellogg betreft onderhandeld de EU niet mee bij de vredesbesprekingen, zo verklaarde hij in München. Donald Trump ontkende later dat hij Zelensky een ‘dictator’ noemde toen hij hem waarschuwde hem om maar snel te handelen om vrede te bewerkstelligen, omdat hij anders het risico zou lopen om zijn land te verliezen. Trump zinspeelt gelijktijdig op nieuwe verkiezingen in Oekraïne. De EU trekt ondertussen aan Zelensky om de door Rusland veroverde gebieden niet op te geven. EU-voorzitter Von der Leyen , de Canadese premier Trudeau en minister president Schoof bezochten 24 februari, samen met nog negen andere leiders naar de Oekraïense hoofdstad voor overleg en steunbetuiging. Ter plaatse werd ook een zestiende sanctiepakket tegen Rusland goedgekeurd. De sancties betreffen onder andere een verbod op de invoer van primaire aluminium, de verkoop van spelcomputers en de opname van 74 schepen van de schaduwvloot. Deze nieuwe reeks sancties moeten een halt toeroepen aan de gamecontrollers die worden gebruikt om drones te besturen, banken die worden gebruikt om sancties te omzeilen en acht propagandakanalen die worden gebruikt om leugens te verspreiden, aldus Kaja Kallas, hoofd Buitenlandse Zaken van de EU. Hongarije stemde er niet mee in en benadrukte ook dat ze niet instemmen met nieuwe tientallen miljarden euro’s voor wapenleveringen. Hooggeplaatste Amerikaanse functionarissen bleven ook weg en trekken een eigen plan. De VN-Veiligheidsraad heeft een Amerikaanse resolutie over Oekraïne aangenomen. In de resolutie wordt verzocht het ‘Russisch-Oekraïens conflict’ snel te beëindigen en wordt aangedrongen op een ‘duurzame vrede’ tussen de twee landen. Europese landen wilden nog onderdelen aan de tekst veranderen, maar daarover sprak Rusland zijn veto uit. De VS, Rusland en acht andere landen stemden voor de resolutie. Vijf andere landen onthielden zich van stemming, waaronder Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Door de pro-Palestijnse hackersgroep Dark Storm Team is met ‘een enorme cyberaanval’ vergeefs geprobeerd om X plat te leggen.
Europa onder leiding van Mark Rutte en Ursula von der Leyen reageren krampachtig nu hun investeringen – miljarden euro’s aan wapens en geld – niet het gewenste resultaat hebben opgeleverd. De VS belooft tot 2029 aan Poetin wat hij wil (Donbas, geen NAVO). Europa maakt zich op voor een veiligheidsmacht om te voorkomen dat Poetein alsnog zal oprukken. Poetin heeft zijn positie ondertussen verstevigd en rukt nog steeds op. 2 maart kwamen een groot aantal Europese leiders – waaronder premier Schoof – op uitnodiging van premier Starmer bij elkaar in Londen. Ook Rutte en president Zelensky en NAVO-bondgenoten Canada, Noorwegen en Turkije schoven aan. Zelensky bracht dezelfde dag ook een bezoek aan koning Charles. Trump was niet en aanwezig. Groot-Brittannië heeft een honderdjarig akkoord getekend om Oekraïne militair en financieel te ondersteunen. Dit omvat het verstrekken van 3 miljard pond per jaar tot 2031 en het ondersteunen van Oekraïne “zo lang als nodig is,” en het vestigen van militaire bases langs de Zee van Azov, dat door Rusland wordt gecontroleerd. Rutte heeft er bij Zelensky op aangedrongen om zich nederiger op te stellen in de hoop de VS weer met de EU op een lijn te krijgen. Zelensky heeft na een dodelijke Russische aanval opgeroepen de druk op Rusland niet te pauzeren. Zelensky is 6 maart in Brussel voor ontmoetingen met diverse leiders en de EU-top. Ook Frankrijk slaat oorlogstaal uit tot groot ongenoegen van Rusland. Het Kremlin vindt dat de Franse president Emmanuel Macron het contact met de realiteit kwijt is met uitspraken over Rusland als een dreiging voor heel Europa en een Franse ‘nucleaire paraplu’. ‘Elke dag doet hij uitspraken die volkomen buiten de werkelijkheid staan en die haaks staan op eerdere uitspraken van hem’, aldus een woordvoerster van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken. Macron noemde Rusland 5 maart in een televisietoespraak een dreiging voor Europa. Hij zei dat Frankrijk de omvang van zijn strijdkrachten gaat verdubbelen en dat hij Europese bondgenoten zou kunnen beschermen met de Franse nucleaire wapens. De diplomatieke dienst van de Europese Unie heeft voorgesteld dat EU-landen in 2025 tot 40 miljard euro aan militaire hulp aan Oekraïne verstrekken.
Donald Trump reageerde op kritiek over zijn toenemende toenadering tot Rusland wat Oekraïne betreft en zei dat de Verenigde Staten zich minder zorgen zouden moeten maken over Vladimir Poetin. ‘We zouden minder tijd moeten besteden aan het ons zorgen maken over Poetin, en meer tijd aan het ons zorgen maken over migrantenbendes die verkrachten, drugsbaronnen, moordenaars en mensen uit psychiatrische instellingen die ons land binnenkomen, zodat we niet eindigen zoals Europa!’, schreef Trump op Truth Social. Nadat Zelensky geen excuus aanbood en in het openbaar nog meer oorlogszuchtige taal uitsloeg besloot Trump om tijdelijk alle militaire steun in te trekken. Dat gold ook voor materiaal dat al onderweg weg is of in voorraad staat.
In de VS heerst ondertussen pure angst, gevoed door de snelheid en onvoorspelbaarheid van Trump’s decreten. Trump’s bestuursstijl draait om momentum en chaos. In zijn eerste week terug in het Witte Huis ondertekende hij al 25 uitvoeringsbesluiten, variërend van het opheffen van Biden’s klimaatregelingen tot het afwijzen van het OECD-belastingakkoord. Deze blitzkrieg-aanpak—herkenbaar uit zijn eerste termijn—houdt iedereen op scherp. Bedrijven en tegenstanders hebben amper tijd om te reageren voordat de volgende golf komt, wat angst versterkt.
Dag 1: Belastingverlaging voor bedrijven naar 15% aangekondigd;
Dag 3: Tarieven van 25% op Canadese en Mexicaanse import voorgesteld;
Dag 5: Een decreet om “Big Pharma te onderzoeken”, zonder duidelijke details—precies het soort vage dreiging dat paniek zaait.
Deze onvoorspelbaarheid maakt het riskant om hem te trotseren. Een multinational weet niet of de volgende tweet of decreet hún sector treft—denk aan een plotselinge importheffing, een antitrust-onderzoek, of een publieke aanval op X die hun aandelen doet kelderen.
De snelheid waarmee Chevron, Amazon, en Meta $1 miljoen stortten in Trump’s inauguratiefonds suggereert dat ze geen seconde wilden wachten om hun loyaliteit te tonen. Dit is geen strategische lange-termijninvestering, maar een reflex om buiten schot te blijven. Ze herinneren zich vast hoe Trump in 2018 Harley-Davidson aanviel na hun verplaatsing naar het buitenland—binnen dagen volgden boycots en dreigementen met belastingen.
Ondanks Kennedy’s vaccin-scepsis en Trump’s vage “onderzoek” naar farmaceuten, horen we geen luide verdediging van Pfizer of Moderna. Hun stilte lijkt pure angst: een verkeerde stap kan leiden tot een decreet dat hun FDA-status bedreigt of hun winsten belast. Ze gokken erop dat de storm overwaait—of dat Kennedy’s plannen juridisch stranden—liever dan zich nu te verweren.
Musk’s storting van $ 250 miljoen en Bezos’ bezoek aan Mar-a-Lago dienden als smeergeld om Trump’s grillen te ontlopen. Ze weten dat hij met één pennenstreek hun belastingvoordelen kan afpakken of hun platforms kan reguleren.
Lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hebben na drie jaar overleg een principeakkoord bereikt over een pandemieverdrag. De delegaties komen 15 april opnieuw in Genève bijeen om de laatste details uit te werken en hun goedkeuring te geven. De algemene vergadering van de WHO moet het verdrag in mei definitief goedkeuren. De 194 lidstaten praten al drie jaar over een overeenkomst die de samenwerking voor en tijdens grote ziekte-uitbraken moet verbeteren. De Verenigde Staten zijn uit het verdrag gestapt en hebben zich teruggetrokken uit de WHO.
Donald Trump’s weg naar de macht werd gekenmerkt door controverses. Ondanks een strafblad, zes strafzaken, twee civiele zaken en talloze beschuldigingen – waaronder zwijggeldbetalingen aan pornoactrice Stormy Daniels uit de partijkas, het verduisteren van geheime staatsdocumenten naar Mar-a-Lago, zijn rol in de Capitoolbestorming, het onder druk zetten van vicepresident Mike Pence, verkiezingsfraude, samenzwering, vermogensfraude, en smaad na seksueel misbruik – wist hij president te worden. In mei 2023 werd hij veroordeeld tot 5 miljoen dollar schadevergoeding aan schrijfster E. Jean Carroll wegens seksueel misbruik en smaad. In september 2024 volgde een tweede smaadzaak, resulterend in een boete van 83,3 miljoen dollar. De borgsom voor een andere zaak werd verlaagd van 454 naar 175 miljoen dollar. In juli 2024 overleefde hij een aanslag tijdens een campagnebijeenkomst in Pennsylvania, waar de beveiliging faalde en de schutter werd gedood door de Secret Service. Op 15 september 2024 werd een tweede aanslag verijdeld nabij zijn golfbaan in West Palm Beach, Florida, waar een man met een AK-47, vizier en GoPro-camera werd opgepakt.
Elon Musk speelde een cruciale rol in Trump’s campagne. Hij investeerde 250 miljoen dollar in de verkiezingskas en doneerde 75 miljoen dollar aan America PAC, een comité dat onbeperkt geld mag uitgeven voor Trump. Musk verlootte dagelijks 1 miljoen dollar in swingstates voor ondertekenaars van zijn petitie voor vrije meningsuiting en wapenbezit. Na Trump’s overwinning kreeg Musk de leiding over het Department of Government Efficiency (DOGE), ondanks zijn ketaminegebruik, met als taak de overheid efficiënter te maken.
Op 20 januari 2025 trad Trump aan als president, de eerste met een strafblad na een ‘unconditional discharge’ voor de zwijggeldbetalingen aan Stormy Daniels – schuldig bevonden, maar zonder straf. Direct ondertekende hij decreten om miljoenen illegale migranten te deporteren en gratie te verlenen aan circa 1.500 Capitoolbestormers, waaronder Proud Boys-leider Enrique Tarrio, Oath Keepers-oprichter Stewart Rhodes, Joseph Biggs (17 jaar) en Zachary Rehl (15 jaar), waardoor de dood van een agent onbestraft bleef. Ook verleende hij gratie aan Ross Ulbricht, oprichter van Silk Road, die sinds 2015 levenslang uitzat. Het ministerie van Justitie kreeg opdracht de doodstraf uit te breiden voor misdrijven tegen overheidsfunctionarissen en ernstige misdaden door illegalen. Tijdens zijn eerste termijn executeerde Trump in zes maanden dertien gevangenen, een record in ruim een eeuw.
Trump benoemde Kash Patel tot FBI-directeur en Daniel Bongino, een conservatieve commentator en ex-Secret Service-agent, als zijn plaatsvervanger. Patel, eerder in conflict met FBI en CIA over geheime informatie rond Russische inmenging in 2016, en Bongino willen de “deep state” ontmantelen. Patel suggereerde dat de FBI zich enkel op strafzaken moet richten, geen inlichtingenwerk. Bongino, genezen van keelkanker, bracht ervaring uit de NYPD (1995-1999) en Secret Service (1999-2011).
Trump’s beleid weerspiegelt expansiedrift. Hij wil het Panamakanaal “terugnemen” vanwege hoge tolgelden, hernoemde de Golf van Mexico tot de Golf van Amerika, en plant een missie om de Amerikaanse vlag op Mars te plaatsen. Hij streeft ernaar Amerika weer “de grootste, machtigste en meest gerespecteerde natie” te maken, wil een deal met Rusland om de oorlog in Oekraïne te stoppen, en zette Cuba terug op de terreurlijst, waarmee hij een beslissing van Biden ongedaan maakte. Ondanks zijn veroordelingen blijft Trump’s aanhang hem steunen, terwijl Biden, tot januari 2025 president, psychisch niet meer in staat was te regeren.
De EU
De Europese Unie wil Oekraïne en zichzelf versterken met een defensiepakket van 800 miljard euro. Lidstaten krijgen begrotingsruimte om defensie-uitgaven te verhogen met gemiddeld 1,5%, wat in vier jaar 650 miljard euro oplevert. Deze uitgaven tellen niet mee voor het maximale begrotingstekort van 3% van het BBP. Ook mogen EU-fondsen, zoals het cohesiefonds, hiervoor worden gebruikt. Daarnaast leent de EU 150 miljard euro op de kapitaalmarkten, zonder het woord “eurobonds” te gebruiken. Op een EU-top in Brussel stemden 26 lidstaten (exclusief Hongarije) voor extra steun aan Oekraïne, ondanks verzet van Viktor Orbán. Over Europese defensieversterking waren alle 27 het eens. De Nederlandse Tweede Kamer stemde tegen de lening, maar het plan kan doorgaan zonder Nederland, mits andere landen instemmen. De ECB waarschuwt in haar Financial Stability Report voor een nieuwe schuldencrisis in de Eurozone. De schulden bedroegen in Q1 2024 88,7% van het BBP (totaal 15.800 miljard euro), ruim boven de limiet van 60%. De gezamenlijke EU-schuld steeg van 236,7 miljard euro in 2021 naar 458,5 miljard in 2023, deels door het coronaherstelfonds. Defensie-uitgaven, die buiten begrotingstekorten vallen, verergeren dit. De Europese Rekenkamer spreekt van een opmaat naar een ongekende financiële crisis. De Europese Investeringsbank (EIB) steunt de defensie-industrie al met miljarden en gaf sinds 2021 ook 2,7 miljard euro aan Belgische projecten, waaronder DPG Media. Deze mediagroep, actief in België, Nederland en Denemarken, bereikt 15 miljoen gebruikers, maar de investering roept vragen op over persvrijheid.
Tien landen, zoals België, Frankrijk en Italië, overschrijden de 3%-tekortgrens. Het gemiddelde tekort in de Eurozone steeg van 3,6% naar 4,1%, in de EU van 3,5% naar 4%. De Europese Commissie wil zeven landen onder financieel toezicht plaatsen. In Frankrijk viel begin december 2024 de regering-Barnier na een motie van wantrouwen, vanwege een begrotingstekort van 5,5% (150 miljard euro) in 2023. Barnier’s plan voor 60 miljard euro aan bezuinigingen en belastingverhogingen mislukte. Frankrijk, nu zonder volwaardige regering, wil 11,5 miljard euro ophalen met staatsobligaties, waaronder 2,5 miljard inflatiegebonden. De staatsschuld is 3.000 miljard euro (112% BBP), en de kredietstatus (Fitch AA-) dreigt te dalen. Franse centrale bank topman François Villeroy de Galhau waarschuwde al langer voor de zwakke overheidsfinanciën. Een diner met koning Charles kostte bijna 0,5 miljoen euro, wat een gat van 8 miljoen in de presidentiële begroting sloeg. Samen met Duitsland’s stagnatie vormt dit een sputterende Frans-Duitse motor, wat Europa politiek en economisch destabiliseert.
In totaal heeft de EU nu al 66 miljard euro extra nodig, naast de extra lening (50 miljard euro) voor Oekraïne (NextGenerationEU (NGEU). Voor deze leningen gaf ook Nederland een garantstelling af. De Europese Commissie heeft 500 miljoen euro uit een defensiefonds toegewezen aan Europese wapenfabrikanten om snel de wapenproductie voor Oekraïne op te voeren. In 2024 moet Oekraïne feitelijk het IMF al 2,19 miljard SDR’s terugbetalen voor eerder verstrekte leningen ter waarde van 2,9 miljard dollar, maar dat geld is er niet. In maart en september 2024 moet Oekraïne telkens 705,5 miljoen dollar aan het IMF overmaken wordt daarom weer gefinancierd met nieuwe IMF fondsen. Ondertussen heeft het land minstens 42 miljard dollar aan internationale hulp nodig om de begroting voor 2024 te ondersteunen. Het opgerichte SURE fonds van de EU gaf onlangs 100 miljard aan leningen aan de zuidelijke lidstaten. 27,4 miljard hiervan ging naar ondersteuning voor werktijdverkorting in Italië. Spanje kreeg 21,3 miljard, Polen 11,2 miljard, België 7,8 miljard, Roemenië 4 miljard, Griekenland 2,7 miljard, Tsjechië 2 miljard, Slovenië 1,1 miljard, Kroatië 1 miljard, Slowakije 631 miljoen, Litouwen 602 miljoen, Bulgarije 511 miljoen, Cyprus 479 miljoen euro, Malta 244 miljoen en Letland 192 miljoen euro. Nederland maakte geen gebruik van de goedkope lening.
Eurocommissaris Ursula von der Leyen, die de financiële problemen steeds groter ziet worden, vroeg al vorig jaar om advies van de oud-topman van de Europese Centrale Bank Mario Draghi, die daarop aangaf dat er voor de EU elk jaar investeringen van honderden miljarden euro extra nodig zijn. Hij zei: “Het is de hoogste tijd dat het Europese economiebeleid drastisch op de schop gaat. Het voortbestaan van de Europese Unie staat op het spel, er is sprake van een existentiële uitdaging”. De Europese economie blijft achter in vergelijking met de Amerikaanse en de Chinese. De groei van het besteedbare inkomen is in de Verenigde Staten al sinds begin deze eeuw bijna twee keer zo hoog als in Europa. Volgens Draghi gaat het slecht met alle drie de factoren die de economische groei van Europa mogelijk hebben gemaakt: de bloei van de internationale handel, goedkope energie uit Rusland en de eerder vanzelfsprekende Amerikaanse verdediging van Europa. Al deze factoren zijn opeens allemaal onzeker of zijn zelfs helemaal verdwenen. En op al deze gebieden zijn volgens hem grote veranderingen binnen de EU nodig. Ondertussen is de industriële bedrijvigheid in de eurozone verder gekrompen door de dalende prestaties van de Duitse auto-industrie en een mislukte energietransitie en dit treft ook toeleveranciers die producten leveren aan deze sector, zoals kunststof- en metaalbewerkingsbedrijven.
Nederland was in 2023 opnieuw een van de grotere nettobetalers in de EU. In 2023 werd ruim 3 miljard euro meer betaald aan de EU dan werd ontvangen
De EU schuld steeg in 2022 al met ruim 100 miljard euro naar 344,3 miljard en in 2023 naar 458,5 miljard. Om de coronacrisis in de EU aan te pakken was zo’n 1,5 biljoen euro aan Staatssteun nodig. De Europese Commissie heeft nog eens 953 miljard euro extra begroot voor de Zuid Europese lidstaten om zo te proberen om de zwaarste recessie sinds de 2e wereldoorlog te voorkomen. Het herstelplan (Next Generation EU), maakt onderdeel uit van het EU-budget voor de jaren 2021 tot en met 2027. Het opgerichte fonds heeft 953 miljoen euro aan subsidies beschikbaar gesteld en omvat 17 hervormingen en 28 investeringen. De EU begroting moet hiervoor omhoog naar 2 biljoen euro. Dat geld gaat niet allemaal van lidstaten gevraagd worden, de noodsteun wil de Commissie op haar beurt zelf deels lenen op de financiële markten, maar de individuele Lidstaten waaronder Nederland moeten daar echter wel garant voor staan. In Zuid Europa zijn torenhoge staatsschulden opgebouwd en beleggers eisen steeds hogere risicopremies.
De mondiale staatsschuld steeg vorig jaar tot een recordbedrag van 97 biljoen dollar en zal eind 2024 100 biljoen bereiken (100.000 miljard). In de Verenigde Staten is de financiële toestand erbarmelijk en de schuldenlast is daar fors opgelopen tot ongeveer 123 procent van het Bruto Binnenlands Product. De federale schuld explodeert op de eerste dag van het nieuwe begrotingsjaar en stijgt met $ 204 miljard naar een nieuw record van $ 35,750 biljoen, maar het wordt nog erger: het ministerie van Financiën moest ook 72 miljard dollar van zijn kassaldo opnemen, dat is meer dan 275 miljard in het rood voor slechts een dag. Het Internationale Monetaire Fonds (IMF) heeft de Verenigde Staten gewaarschuwd dat het enorme begrotingstekort de inflatie aanwakkert en “aanzienlijke risico’s” met zich meebrengt voor de wereldeconomie. Ook het WEF liet zich niet onbetuigd. De WEF-voorzitter Børge Brende stelde dat dit soort schulden sinds de Napoleontische oorlogen niet meer zijn gezien.
Het IMF waarschuwt in een rapport dat de schuldvooruitzichten er voor veel landen slechter uit kunnen zien dan eerder gedacht. In een ongunstig scenario zou de mondiale schuldenlast in drie jaar een omvang van 115% van het bbp kunnen bereiken. Het fonds gaat uit van 100% tegen 2030. Frankrijk en Italië lukt het waarschijnlijk tot in 2029 niet hun begrotingstekorten terug te brengen tot de EU norm. De hoge staatsschulden van Frankrijk, Italië en Spanje maken de Economische en Monetaire Unie (EMU) zeer kwetsbaar. De Franse staatsschuld is al opgelopen tot 3.000 miljard euro. Italië en Frankrijk hun schulden tot onhoudbare niveaus laten oplopen en de Europese Centrale Bank roekeloos monetair beleid blijven voeren, dan zal uiteindelijk de muntunie uiteenvallen. Meer dan 22 procent van de totale EU schuld is Italiaans. De economie van Italië is maar iets van 14 procent van het totaal in de eurozone en is dus groter dan het aandeel van Italië in de EU. Om de schulden in balans te houden heeft Italië in de komende vijf jaar zeker 135 miljard euro nodig. We stevenen dus langzaam maar zeker af op een nieuwe eurocrisis. Lidstaten met een hoge staatsschuld, zoals Griekenland, Italië en België, krijgen meer tijd om hun schuld te verlagen. Italië en Frankrijk houden zich overigens al jaren niet aan de begrotingsregels. Zowel Frankrijk als België worden geconfronteerd met mogelijke verlagingen van de kredietwaardigheid in 2024, als gevolg van escalerende begrotingstekorten en schulden.
In Duitsland, de leidende economie van de EU is er een begrotingstekort van 17 miljard euro op een totale begroting van 481 miljard euro. Er sprake van een ernstige daling van het beleggersvertrouwen en de belangstelling voor Duitse staatsobligaties, wat de situatie verergert. De Duitse economie is teruggevallen in krimpgebied, meegesleurd door een steile en dramatische daling van de industriële output. De Duitse economie is in 2024 voor het tweede jaar op rij gekrompen met 0,2 procent vergeleken. Het in grote financiële problemen verkerende Beierse landbouwconglomeraat BayWa had een steunpakket van 547 miljoen euro van zijn grootaandeelhouders en financierders zoals de Bayerische Raiffeisen Beteiligung Aktiengesellschaft nodig om niet failliet te gaan. Het conglomeraat zucht onder miljarden schulden en is uitermate belangrijk voor de boeren en de voedselvoorziening, vooral in Zuid-Duitsland. Het steunpakket bestaat uit verschillende onderdelen, waarvan het grootste deel uit leningen van in totaal bijna 400 miljoen euro. Daarnaast hoeft Baywa tijdelijk geen schulden af te lossen op basis van een standstill-overeenkomst met de banken. In totaal 547 miljoen euro liquiditeitsverlichting. De Duitse industriële sector verliest ondertussen wereldwijd marktaandeel aan Chinese concurrenten, met name in de productie van auto’s en machines. Dit is een structureel probleem en raakt ook de beurzen. Duitsland moet met staatssteun bedrijven als Northvolt, Condor en TSMC en nu ook het noodlijdende Volkswagen en Northvolt overeind zien te houden. Rheinmetall ontving ondertussen van Duitsland de grootste order in de geschiedenis van het bedrijf voor de levering van 155mm artillerie munitie aan de Duitse Bundeswehr. De Duitse staalindustrie bevindt zich in een ernstige crisis, met een dieptepunt in de vraag naar staal. Als de negatieve omstandigheden aanhouden, kunnen mogelijk faillissementen en ontslagrondes niet alleen de 100.000 werknemers in de sector treffen, maar ook een half miljoen mensen die indirect afhankelijk zijn van de staalindustrie. Het herstel dat in 2025 wordt verwacht is overigens minimaal. In Duitsland neemt het aantal faillissementen in verschillende sectoren toe. Bedrijven in de auto-industrie, meubelproductie, fietsindustrie en modehandel kampen met toenemende financiële problemen. Duitsland heeft ongeveer 400 miljard euro aan investeringen voor de verouderde infrastructuur nodig, zoals voor wegen, spoor en ook het energienetwerk. Tussen de 160.000 en 200.000 demonstranten protesteerden tegen de samenwerking van de centrumrechtse partij CDU en de radicaal-rechtse AfD. De partijleider van de CDU, Friedrich Merz, stuurde voorstellen naar het parlement voor strengere migratieregels die werden gesteund door de radicaal-rechtse partij die ruim 20% van de stemmen kreeg bij de Duitse verkiezingen van 23 februari 2025. Duitsland belandt dit jaar waarschijnlijk voor het derde jaar op rij in een recessie door de Amerikaanse importheffingen.
In België steeg de Staatsschuld in 2023 naar 105,2 %, ruim boven het niveau van vóór de pandemie. België wil de komende vier jaar bezuinigingen de uitgaven met meer dan 5% van het bbp verlagen. Van de met schulden beladen landen wordt geëist dat zij met Brussel over plannen onderhandelen om hun begrotingstraject te corrigeren. Dit proces zou in juli de goedkeuring van de EU-ministers van Financiën nodig hebben. Hoewel door de EU boetes van 0,1 procent van het bbp per jaar kunnen worden opgelegd aan landen die zich niet aan de regels houden, heeft de commissie historisch gezien dergelijke maatregelen tot nu toe vermeden om negatieve politieke en economische gevolgen te voorkomen.
In Italië is het niveau van de Staatsschuld in 2023 zelfs 134,8% van het bbp. Er werd van alles aan gedaan om de oplopende cijfers niet bekend te maken. Ondertussen plaatst Italië onder druk een order ter waarde van ongeveer 20 miljard euro voor 350 Lynx-pantservoertuigen en ruim 200 Panther-tanks, die over een periode van 15 jaar worden geleverd. In Zuid Italië moet 4,5 procent van de inwoners rondkomen van minder dan 250 euro per maand. De Staatschulden in Italië en Griekenland zijn zo hoog en de EU-ministers van Financiën naarstig op zoek zijn naar kunstgrepen en de honderden miljarden euro’s aan toekomstige groene investeringen niet langer mee tellen als staatsschuld. Er werd in Italië een apart steunfonds van 5 miljard euro opgezet om reddingsacties van banken te kunnen financieren. De Italiaanse staat moest onlangs 20 miljard euro in de banken steken om de sector te redden. Italiaanse banken hadden namelijk al zo’n 360 miljard euro aan slechte leningen en door de beursdalingen als gevolg van de Brexit kregen de banken nog eens te maken met verliezen van meer dan 20 procent. In Italië zijn grootschalige bezuinigingen op sociale programma’s gepland vanwege een enorm begrotingstekort dat 7,2% van het bbp heeft bereikt. Franse banken hebben zo’n 300 miljard euro uitstaan in Italië. Vijf jaar na de 5,4 miljard euro steun om Banca Monte dei Paschi di Siena te redden, moest de Italiaanse Overheid nog eens 1,6 miljard euro in de bank steken. De Italiaanse premier Giorgia Meloni wil nog eens 24 miljard euro extra uitgeven om de economie te stimuleren. Daarbovenop komt nog eens 13 miljard extra aan rentebetalingen.
In Finland wordt bezuinigd op de sociale uitgaven, nadat bleek dat de staatsschuld tot recordniveaus was gegroeid. In 2025 worden in het hele land massale ontslagen van ambtenaren verwacht.
Griekenland spant nog steeds de kroon. Het is nog altijd het land met relatief gezien de grootste schuld, deze bedraagt naar verwachting eind 2024 zo’n 152,30 procent van het BBP.
Oekraïne moest een akkoord bereiken met schuldeisers over schuldsanering en wanbetaling te voorkomen. Twee jaar lang hebben schuldeisers ingestemd met het opschorten van betalingen van schulden. Oekraïne heeft een deal voorgesteld die de schuld met 60% van de huidige waarde vermindert, maar crediteuren vonden 22% redelijker. De staat van wanbetaling werd uiteindelijk voorkomen door een voorlopige overeenkomst te sluiten met obligatiehouders. Het IMF is geïnteresseerd in het kwijtschelden van de schuld door Oekraïne. De door bondgenoten verstrekte bedragen zijn indrukwekkend, maar ze komen in de vorm van wapens en doelgerichte fondsen en niet van contant geld. De EU is van plan iets meer te bieden, maar nog steeds slechts 38 miljard dollar over een periode van drie jaar. Volgens het IMF zal het land nauwelijks rond kunnen komen als de schuldeisers van Oekraïne het radicale herstructureringsvoorstel afwijzen. Aan de andere kant zijn obligatiehouders sceptisch over het vertrouwen van het fonds, vooral gezien het feit dat de analyse ervan al maanden achterhaald is.
De mondiale schuldenlast in het eerste kwartaal van 2024 met ongeveer 1,3 biljoen dollar is gestegen naar 315 biljoen dollar
Omdat de kas van de EU leeg is worden nu de rente en winsten uit bevroren Russische tegoeden gebruikt om Oekraïne te steunen. Het Europees Parlement ging akkoord om van de rente 35 miljard euro aan Oekraïne uit te lenen. Oekraïne mag zelf bepalen waaraan het geld wordt besteed. De steun in het Europees Parlement is breed. Europarlementariërs van de centrumrechtse EVP, de sociaaldemocraten, de liberale Renew, de Groenen en de rechts-conservatieve ECR waren voor het snel beschikbaar stellen van de miljarden. Als reactie heeft de Moskouse Beurs 13 juni de handel in dollars en euro’s tot nader order opgeschort. Aan de tegoeden zelf durven de VS en de EU nog niet te komen na dreigementen van Rusland dat zij dan ook financiële maatregelen zullen nemen. In 2024 moest Oekraïne meer dan een kwart biljoen dollar betalen als onderdeel van de terugbetaling en aflossing van zijn staatsschuld. In het eerste kwartaal van dit jaar is de totale schuld met ruim 10 miljard dollar gestegen. Het is bekend dat de staats- en door de staat gegarandeerde schuld van Oekraïne op 31 maart 2024 zo’n 151,1 miljard dollar bedroeg.
Volgens de laatste rapporten bedroeg de nationale staatsschuld van Brazilië in juli 2024 1.558,7 miljard dollar. Het nominale BBP van het land bedroeg in maart 2023 491 miljard dollar. Ook in China gaat het slecht. De continu stijgende staatsschuld van China bedraagt ongeveer 13,9 biljoen euro. De staalproductie in China is in augustus met meer dan 10 procent gedaald ten opzichte van een jaar eerder, omdat de sector ook daar te kampen heeft met lage prijzen en een flinke afname in de vraag. Dit is het laagste productieniveau voor augustus sinds 2017. De groei van de industriële productie daalde daar naar het laagste niveau in vijf maanden. En de huizenprijzen gingen in negen jaar niet zo snel omlaag als in de afgelopen maand. China neemt maatregelen en gaat de pensioenleeftijd vanaf komend jaar voor mannen in stapjes verhogen naar 63 jaar voor vrouwen naar 58 jaar. De externe schuld van de Russische Federatie per 30 september 2024 bedroeg zo’n 306 miljard dollar.
EU lidmaatschap
Oekraïne moet corruptie aanpakken, minderheden beter beschermen en de invloed van oligarchen verminderen. Een Amerikaans rapport wijst op ernstige problemen: gedwongen verdwijningen, marteling, slechte gevangenisomstandigheden, willekeurige arrestaties, gebrek aan rechterlijke onafhankelijkheid, beperkingen op vrije meningsuiting, geweld tegen journalisten, censuur, corruptie, gendergeweld en kinderarbeid. Ondanks westerse druk blijven corruptieschandalen frequent en worden verdachten zelden gestraft, soms zelfs bevorderd. Moldavië, nauw verbonden met Oekraïne, ondervindt Russische hybride dreigingen door zijn EU-koers. Nederland steunt Moldavië via de EU Partnership Mission met 4 miljoen euro. De EU geeft 5,8 miljard euro aan Syrië voor humanitaire hulp en stabiliteit.
Bij de Europese verkiezingen van 6-9 juni 2024 wonnen rechtse partijen fors. In Frankrijk werd Marine Le Pen’s RN de grootste, maar zij mag niet meedoen aan verkiezingen na fraude met 4,5 miljoen euro EU-geld. Ze kreeg vier jaar cel (twee voorwaardelijk) en gaat in beroep. Haar opvolger, Jordan Bardella (29), wordt betwijfeld door zijn onervarenheid. De EVP bleef de grootste met 184 van 720 zetels, S&D werd tweede met 139, ID (PVV en RN) kreeg 58, en ECR 71. Macron schreef na verlies nieuwe verkiezingen uit. De centrumcoalitie (EVP, S&D, Renew) behield een meerderheid met 404 zetels. Groenen en liberalen verloren elk circa 20 zetels. In België won N-VA (24,5%) nipt van Vlaams Belang (22,7%), zonder samenwerking. AfD werd tweede in Duitsland met 15 zetels.
Het nieuwe Nederlandse kabinet trad aan op 2 juli 2024. Op de EU-top van 27-28 juni werden topfuncties verdeeld: Ursula von der Leyen bleef Commissievoorzitter (goedgekeurd op 27 november 2024 met 370 voor, 282 tegen, 36 onthoudingen), Kaja Kallas werd buitenlandchef. ECR kreeg twee van zeven sleutelposities. Vicevoorzitters gingen naar Spanje (Teresa Ribera, Transitie), Italië (Raffaele Fitto, Cohesie), Frankrijk (Stéphane Séjourné, Economie), Finland (Henna Virkkunen, Technologie) en Roemenië (Roxana Minzatu, Vaardigheden). Wopke Hoekstra werd Eurocommissaris voor Klimaat. Van de 27 commissarissen zijn er 11 vrouwen. Landbouw ging naar Luxemburg (Christophe Hansen). Bij de tweedaagse topontmoeting tussen het bedrijfsleven van de EU en Oekraïne in Brussel zei de Oekraïense premier Denys Shmyhal dat de toetreding van zijn land tot de EU gunstig zou zijn voor het blok zelf. Het versnellen van de toetreding van Oekraïne tot de EU is niet alleen een gebaar van solidariteit, het is een investering in de kracht van Europa,” zei hij. “We roepen de Europese leiders op om de integratie van Oekraïne te versnellen en de weg naar volledig lidmaatschap te verkorten. We roepen Europese bedrijven op om te investeren in Oekraïne als binnenkort EU-lidstaat. Wij roepen u op om te investeren in de toekomst, een toekomst die welvaart zal brengen aan het hele Europese continent.”
Bankencrisis
In maart 2023 brak een nieuwe bankencrisis uit. In de VS vielen enkele banken om, en de overlevenden betaalden via de FDIC 23 miljard euro om de schade te dekken. In Zwitserland ging Credit Suisse failliet na een 60% koersval en werd overgenomen door UBS, dat een balans van 1,6 biljoen dollar kreeg – bijna tweemaal de Zwitserse economie. Dit leidde tot herziening van de “too-big-to-fail”-regels. In Europa bedreigen slechte leningen de bankensector. Italië’s staatsschuld, voor de crisis al 133,7% van het BBP, steeg naar 134,8%. Italiaanse banken (zoals Intesa Sanpaolo en UniCredit) en verzekeraars (Generali, Unipol) houden 764 miljard euro aan obligaties. Frankrijk, met 14% van deze schuld, riskeert problemen als Italië niet kan betalen. Nederland heeft 25 miljard euro uitstaan, waaronder 9,2 miljard via ABP en 1,9 miljard via NN Group. Banken als Carige, Popolare di Vicenza, Veneto Banca en Banco Popular bezweken onder slechte leningen. Rentestijgingen maakten obligaties minder waard, wat het systeem verder verzwakte.
De Europese Commissie bereidt een digitale euro (CBDC) voor. In oktober 2023 startte de tweejarige voorbereidingsfase, met een verwachte invoering in Q3 2025. Trump ondertekende echter een decreet, “Strengthening American Leadership in Digital Financial Technology,” dat een CBDC verbiedt. Hij ziet het als een bedreiging voor privacy en steunt publieke blockchains zoals Bitcoin, plus stablecoins om de dollar te versterken. Ook onderzoekt hij een strategische Bitcoin-reserve, mogelijk met aankopen of inbeslaggenomen crypto. Een werkgroep, de “President’s Working Group on Digital Asset Markets,” zal dit uitwerken.
De stresstest van 2023 toonde aan dat banken als Monte dei Paschi, Raiffeisen, Unicredit, Barclays, RBS, Allied Irish Banks en Société Générale (waar 1.600 banen verdwijnen) kwetsbaar zijn. Unicredit ontslaat 10.000 van de 86.000 werknemers. Deutsche Bank, met jarenlang miljardenverlies en derivaten als risicofactor, is het grootste gevaar. Ondanks 18.000 ontslagen en een “bad bank” met 74 miljard aan slechte leningen, keerde het 1 miljard aan bonussen uit. Beleggers zoals Renaissance Technologies trokken sinds juli 2023 dagelijks 1 miljard dollar terug. Het IMF waarschuwt voor een herhaling van 2008-2009 en wil 650 miljard euro aan noodreserves (SDR’s) aanleggen voor 24 lage-inkomenslanden. De Nederlandse EMU-schuld bedraagt 489,9 miljard euro. Ondertussen stijgt Bitcoin, die in een halfjaar verdubbelde, mogelijk ten koste van euro en dollar.
ECB
De Europese Centrale Bank (ECB) heeft in 2024 een recordverlies geleden van bijna 8 miljard euro. De bank was vooral aanzienlijk meer geld kwijt aan rentelasten. In 2023 werd ook al 1,27 miljard euro verlies geleden. De Nederlandsche Bank (DNB) komt later pas met zijn jaarverslag over 2024. Ook daarin zal waarschijnlijk sprake zijn van dieprode cijfers. Door de renteverhogingen drukken de hoog oplopende staatsschulden steeds meer op de begrotingen van EU lidstaten. De rente voor Zuid-Europese landen is nu al ongeveer dubbel zo hoog als van Nederland) en Zuid-Europese landen kunnen hierdoor al snel geen extra geld meer lenen. De ECB heeft daarom besloten om daar toch maar weer leningen op te kopen en niet te lang meer te wachten met renteverlagingen. Het belangrijkste rentetarief gaat dan ook weer terug naar 2,75 procent. In het afgelopen jaar was de rente waar tegen banken bij de ECB geld kunnen stallen met 4 procent hoger dan ooit. De Europese Centrale Bank (ECB) kocht al 5 biljoen euro schuldpapier in. Er werden onder meer staatsobligaties en bedrijfsschuld opgekocht en daaronder vielen ook kortlopende schulden van niet-financiële bedrijven. Europese banken en vooral de Deutsche Bank staan er niet al te best voor en gezamenlijk hebben zij 695 miljard aan (teltro’s) schuld opgebouwd bij de ECB die feitelijk moest worden afgelost in 2020, maar die steeds opnieuw met nieuwe teltro’s wordt geherfinancierd. De ECB bezit nu al ruim 40 procent van de totale staatsschuld van de eurozone en moet vanwege de dreigende tekorten opnieuw schulden opkopen.
De belangrijkste bevinding in een enquête van vakbond Ipso onder het personeel van de Europese Centrale Bank was dat president Lagarde, volgens iets meer dan de helft van de 1089 respondenten, niet geschikt als leider omdat zij matig tot zeer matig presteert.
In december 2016 werd Lagarde, toen minister van Financiën van Frankrijk, schuldig bevonden aan nalatigheid door de Cour de Justice de la République, een speciale rechtbank voor overheidsfunctionarissen. Het ging om haar rol in de goedkeuring van een arbitrage-uitkering van 404 miljoen euro aan zakenman Bernard Tapie in 2008, geld dat uit de Franse staatskas kwam. De rechtbank oordeelde dat ze nalatig was door niet in te grijpen toen duidelijk werd dat de arbitrage frauduleus en onnodig was. Maar hier komt het opmerkelijke: ze kreeg geen straf – geen cel, geen boete, geen taakstraf, niets. Haar strafblad bleef blanco, en ze mocht gewoon aanblijven als directeur van het IMF. In 2019 werd ze zelfs voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), een van de machtigste financiële posities ter wereld. Haar zaak werd behandeld als een bestuurlijke fout, niet als opzettelijke fraude of persoonlijk gewin. De rechtbank erkende dat ze “slordig” handelde, maar zag geen kwaadwilligheid. Ten tweede genoot ze politieke steun: Frankrijk en andere EU-leiders wilden haar niet zien vallen, en haar internationale reputatie als technocraat hielp. Ten derde speelde haar status mee – als hoge functionaris werd ze niet gezien als een risico voor de samenleving, en haar veroordeling werd niet geregistreerd als een standaard strafblad dat een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) zou blokkeren.
Eind 2012 besloot de Europese Commissie om de ECB nieuwe bevoegdheden te geven voor een bankentoezicht en het optuigen van een bankenunie. In 2013 trad het Single Supervisory Mechanism (SSM) in werking en 4 november 2014 nam de ECB alle toezichthoudende taken volledig over. Per 1 januari 2016 is de SRM-Verordening ingegaan, waarbij de ECB via een in te stellen SRB moet signaleren wanneer een bank moet worden ontbonden. In exceptionele omstandigheden moet daarbij het extra resolutiefonds worden ingezet. De banken van de lidstaten moeten hiervoor in tien jaar 1 procent van de gedekte deposito’s van de deelnemende banken bijeenbrengen (circa 55-60 miljard euro). Hiervoor werd een Intergovernmental Agreement (IGA) afgesloten die de afdracht van de bijdragen aan het resolutiefonds (SRF) en de geleidelijke risicodeling van de lidstaten regelt. De Oostenrijkse Heta Asset Resolution (Hypo Alpe Adria Bank) was de eerste bank met de twijfelachtige eer om met een tekort van 8 miljard euro om te vallen onder de SRM regels (European Recovery and Resolution Directive, (BRRD) In opdracht van de toezichthouder werd 54% van de schulden die de bank heeft weggestreept en werd de terugbetalingstermijn voor de resterende schuld verlengd tot eind december 2023. De ECB beperkte zich eerst nog tot het opkopen van staatsobligaties en obligaties van supranationale instellingen als de EU en de EU-noodfondsen, maar daar zijn ook Overheidsinstellingen aan toegevoegd. De ECB kocht ook voor 597 miljoen euro verpakte Nederlandse hypotheekleningen van ING en het noodlijdende Delta Lloyd die anders allang kopje onder zouden zijn gegaan. Tekorten worden door Centrale banken heimelijk weggewerkt met handel in eigen obligaties. Banken in Frankrijk, Italië en Ierland werken op deze manier met een balans die feitelijk een veelvoud is van het eigen vermogen (monetaire verruiming) en met geld dat er feitelijk niet is. Als achtervang mocht vanaf 2022 ook het ESM als dat nodig is met tot 68 miljard euro bijspringen met leningen. Het ESM, nu nog het permanente noodfonds voor eurolanden in financiële problemen moest feitelijk dus het nieuwe vangnet voor probleembanken in de eurozone worden, maar om tegemoet te komen aan dringende defensiebehoeften wil de EU de beschikbare 422 miljard euro inzetten voor het financieren van militaire investeringen.
EIB
De Europese Investeringsbank (EIB) heeft in Nederland 2,6 miljard aan leningen uitgezet. Het Europese Investeringsfonds (EIF), onderdeel van de EIB Groep, verstrekte tegelijkertijd 270 miljoen euro aan risicokapitaal aan het midden- en kleinbedrijf. In totaal verstrekte de EIB de laatste drie jaar 335 miljard aan kredieten om de boel draaiende te houden. Hierbij werd 20 miljard meer ingezet dan was gepland. Daar trekt de ECB nu 500 miljard euro extra voor uit, zodat de totale omvang van het opkoopprogramma op 1850 miljard euro uitkomt. In totaal ligt er een bedrag van 8,6 miljard euro klaar om defensie industrie te financieren. Daarvan is twee miljard euro al geïnvesteerd.
QE (Quantative Easing)
Sinds maart 2015 heeft de ECB via haar Quantitative Easing (QE)-programma 2.600 miljard euro gecreëerd door obligaties en leningen op te kopen, vooral om banken te stabiliseren en kredietverstrekking te stimuleren. Het opkoopbedrag begon bij 80 miljard euro per maand, werd verlaagd naar 30 miljard in januari 2018, en naar 15 miljard in december 2018. In januari 2019 stopte QE tijdelijk. De ECB’s balans groeide naar 4,7 biljoen euro, waarbij aflossingen in nieuwe obligaties worden geïnvesteerd. Nationale Centrale Banken, zoals De Nederlandsche Bank, namen veel slechte obligaties over. Het doel was 2% inflatie en economische groei, maar de inflatie steeg van 2,6% in 2021 naar 8,4% in 2022, met pieken boven 10% in oktober-november 2022. In mei 2023 was het 6,1%. De ECB hervatte schuldopkopen en verhoogde de depositorente: 2% in december 2022, 3,25% in mei 2023, 3,75% in juli 2023, en 4% in september 2023 – een record. De euro daalde in 2022 met 6% tegenover de dollar, en economische groei vertraagt door hoge inflatie en rente. Nederland, in de top 10 van eurolanden met hoge inflatie, rapporteert officieel 3,2%, maar feitelijk is het 6,5% door een aangepaste rekenmethode.
In juni 2020 breidde de ECB QE uit met 600 miljard euro, bovenop 750 miljard voor corona- en recessiesteun. Centrale banken, vooral in China, Polen en Rusland, kochten in 2018 651 ton goud (+75%) en in H1 2019 nog 374 ton (14,2 miljard euro). De ECB’s portefeuille groeide naar 5 biljoen euro na jaren QE om deflatie te bestrijden post-schuldencrisis.
De EU-economie kromp in 2020 met 6,4%, en de staatsschuld van eurolanden steeg naar 97,9% van het BBP. Griekenland (193%), Italië (150%), Portugal (127%), en Spanje (118%) voeren de lijst aan. Hoge rentelasten en inflatie bedreigen de stabiliteit, en een eurocrisis loert. Zuid-Europa heeft nieuwe steunpakketten nodig voor schulden tot 144% van het BBP. Renteverlaging is geen optie voor ECB of Federal Reserve. Het financiële systeem steunt op ECB-steunaankopen en lage rentes, wat spaarders en pensioenfondsen raakt. EU-afspraken (maximaal 3% begrotingstekort, 60% staatsschuld) worden amper nageleefd. Maatregelen zoals EFSF, ESM en ECB’s OMT-programma proberen de Zuid-Europese crisis te bedwingen, maar begrotingstekorten, deflatiedreiging, dalende grondstofprijzen, en hoge schulden zijn structureel. IJsland trok zijn EU-kandidatuur in, en Denemarken wil geen extra EU-regels. In China verdubbelde de schuld naar 300% van de economie, met 1,1 biljoen euro aan slechte leningen, wat banken en beurzen bedreigt.
De digitale Euro / CDBC
Op 28 juni 2023 publiceerde de Europese Commissie een wetsvoorstel voor de digitale euro. De ECB werkt aan een ontwerp, met voorkeur voor een accountgebaseerde versie (inloggen vereist) boven een privacyvriendelijke contant-achtige versie. In oktober 2023 besloot de ECB tot de voorbereidingsfase, die ongeveer twee jaar duurt en tests en pilots omvat. Pas daarna, rond 2026, volgt een definitief besluit over uitgifte. De digitale euro komt op de balans van het Eurosysteem, dat aansprakelijk is voor fouten en volledige controle wil. Iedereen in de eurozone moet ermee kunnen betalen via gratis rekeningen bij commerciële banken. Winkeliers (behalve kleine) moeten het accepteren als wettig betaalmiddel, mogelijk met kosten. Er komt geen rente op het saldo.
De EU onderzoekt een e-wallet (via app of bankpas) voor betalingen in winkels, webshops en onder particulieren, ook offline bij storingen of cyberaanvallen. Privacy wordt gewaarborgd door transacties via commerciële banken te laten lopen, niet direct via de ECB. Deze verliest grip op digitaal betalingsverkeer door de opkomst van cryptomunten en buitenlandse digitale valuta zoals China’s e-yuan. Het Europees Parlement, lidstaten en ECB moeten nog instemmen; invoering wordt niet voor 2026-2028 verwacht. Contant geld blijft beschikbaar, en de EC wil winkeliers verplichten cash te accepteren en opnames toe te staan. Nederland eist privacy, geen programmeerbaarheid en toegevoegde waarde.
De euro, munt van 20 EU-landen (sinds Kroatië in 2023 toetrad) en 340 miljoen mensen, staat onder druk door economische verschillen. Een digitale euro moet transactiekosten verlagen, financiële toegang verbreden en veilig zijn, zei koningin Máxima in november 2022 op een EC-ECB-conferentie in Brussel. Als VN-pleitbezorger (UNSGSA) sprak ze ook bij het IMF in oktober 2022 over digitaal geld. De ECB wil met de digitale euro, als alternatief voor contant geld, concurreren met giraal geld van banken en haar grip op de munt behouden, tegen dreigingen zoals Facebook’s Libra (nu opgeheven) en de e-yuan.
De ECB streeft naar introductie rond 2026, waarbij Europeanen een rekening bij de ECB kunnen openen, naast giraal geld van banken. Dit moet de euro’s internationale positie versterken. Nederland gaf in 1999 de controle over zijn munt op aan de ECB. De SP wil minder afhankelijkheid van commerciële banken, die de kredietcrisis mede veroorzaakten. In 2014 erkende minister Dijsselbloem noodscenario’s voor een euroval, die in 2023 vertrouwelijk met de Tweede Kamer werden gedeeld na vragen van Omtzigt en Eppink.
Morgan Stanley onderzoekt sinds 2021 crypto-opties zoals Bitcoin voor klanten en E-Trade, maar dit is nog niet ingevoerd (stand 2025). De EU plant ook een digitaal rijbewijs. Op 25 maart 2025 bereikten het Europees Parlement en lidstaten een akkoord: uiterlijk 2030 moet dit in alle landen gelden, 15 jaar geldig, toegankelijk via smartphone en erkend in de EU. Implementatie krijgt tot 2030, met een papieren optie. Details over uitvoering en databanken ontbreken nog.
De Euro
25 jaar geleden werden met het Verdrag van Maastricht op een Europese top de Europese Unie opgericht en de euro bedacht. Helmut Kohl en François Mitterrand waren de drijvende kracht achter het project. De euro moest er komen om politieke redenen. In Brussel werd het jubileum gevierd met de oplevering van een gloednieuw hoofdkwartier, gebouwd voor 321 miljoen euro. (ruim 80 miljoen meer dan begroot). CDA coryfee en inmiddels 82-jarige Bert de Vries stelt een kleine dertig jaar later dat hij er achteraf spijt van heeft dat hij zich niet meer verzet heeft tegen het omzetten van de gulden in de euro en neemt het zichzelf kwalijk. Het was volgens hem een van de meest ingrijpende beslissingen die ze in die kabinetsperiode hebben genomen, met heel grote gevolgen. We hebben daar te gemakkelijk mee ingestemd, zo stelt hij in zijn boek “Ontspoord kapitalisme”, waar hij zeven jaar aan gewerkt heeft. Het is echter vrijwel onmogelijk om dit terug te draaien, alhoewel het Verenigd Koninkrijk dit uiteindelijk wel gelukt is. wordt gebruikt door ongeveer 350 miljoen mensen in twintig landen van de Europese Unie. Om de euro toekomstbestendig te maken, bereid de ECB zich voor op een digitale euro. Andrzej Domański, de minister van Financiën in de regering van premier Donald Tusk, van Polen dat toetreding van Polen tot de eurozone, die uit twintig EU-landen bestaat, op dit moment niet gerechtvaardigd is. Hij benadrukte zijn overtuiging dat het behoud van zijn nationale munt, de zloty, Polen in staat heeft gesteld om door uitdagingen zoals de mondiale financiële crisis te navigeren zonder in een recessie te vervallen.
Rusland en Oekraïne
Op 27 maart 2025 kwamen 30 EU-landen, plus Turkije, Australië en Canada, bijeen in Parijs voor een top van de ‘coalitie van bereidwilligen’, geleid door de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer. Doel was het afronden van veiligheidsgaranties voor Oekraïne, inclusief een ‘afschrikkingsmacht’. Na een staakt-het-vuren zouden coalitietroepen in Oekraïense steden en strategische locaties worden gestationeerd, zei Macron na overleg met president Volodymyr Zelensky. Het Oekraïense leger bewaakt de frontlinie, maar de troepen kunnen ingrijpen bij Russische schendingen.
De Russische oligarchen Mikhail Fridman (59) en Pjotr Aven wonnen een zaak bij het EU-Gerecht, dat sancties tegen hen terugdraaide. Ondertussen leverde Rusland in 2024 15% van het gas en LNG aan de EU, Groot-Brittannië en enkele Balkanlanden, tegenover 14% LNG uit de VS – het laagste sinds augustus 2022. Dit komt door meer Russische LNG-transporten na een Amerikaanse exportstoring en extra gas via Turkije voor onderhoud in juni. De EU bereidt haar eerste sancties voor op Russische LNG-handel, inclusief een verbod op overslag en maatregelen tegen de Russische schaduwvloot in Zeeland. Op 24 juni 2024 werd het 14e sanctiepakket tegen Moskou aangenomen om de oorlogsindustrie en inkomsten te treffen.
Rusland levert nog steeds gas via Oekraïne aan Oostenrijk, Slowakije, Hongarije en Tsjechië. De EU overweegt een nieuw contract met Gazprom voor gastransit, ondanks sancties. De huidige deal met Naftogaz loopt eind 2024 af. Vernieuwing uitblijven kost Rusland 6,5 miljard dollar jaarlijks en Oekraïne 800 miljoen aan doorvoerrechten, en bedreigt 5% van Europa’s gasvoorziening, vooral voor Centraal- en Oost-Europa. Voor de oorlog was Rusland goed voor 40% van de EU-gasimport. Nu verkoopt het meer olie aan India en China, en omzeilt sancties via Turkije en China. Rotterdam importeerde in 2023 1,7 miljard kuub Russisch gas, tegen 1 miljard in 2022. Praktisch gezien is Europa nog zeer afhankelijk van de import van Russisch gas. Zo werd er in februari 2025 nog voor 1,3 miljard euro geïmporteerd aan Russische fossiele brandstoffen. Daarbij gaat het niet alleen om gas, maar ook om lng, vloeibaar gas.
Energietransitie
Met de energietransitie voor de EU lijkt de Europese Commissie haar hand overspeeld te hebben. In 2035 moet de verkoop van nieuwe benzine- en dieselauto’s geheel verboden zijn, maar de autofabrieken zijn daar door de geringe vraag naar elektrische auto’s nog lang niet klaar voor. Ook de elektriciteitsnetwerken zijn onvoldoende klaargestoomd om de transitie aan te kunnen. De omslag van fossiel naar elektrisch valt de auto-industrie zwaar en het Volkswagen concern dreigt al fabrieken te moeten gaan sluiten en moet met Staatsteun gered gaan worden omdat alle liquide middelen zijn verdwenen naar boetes voor de dieselfraude en investeringen in het kansloze Northvolt. De situatie bij Volkswagen is volgens Volkswagen-topman Oliver Blume alarmerend en er zijn grote veranderingen nodig om de Duitse autofabrikant te laten voortbestaan. Volkswagen Group heeft ongeveer 300.000 werknemers in Duitsland. Daar vallen ook bijvoorbeeld de merken Audi, Skoda en SEAT onder. Zo’n 120.000 personeelsleden werken in Duitsland voor het merk Volkswagen. Ook Stellantis en Aston Martin geven winstwaarschuwingen af. De autoverkopen blijven dalen. In augustus 2024 werden er in heel Europa 44 procent minder elektrische auto’s verkocht. Batterijen zijn van strategisch belang geworden voor de EU. Om de klimaatdoelstellingen te halen heeft de EU 8 miljard euro aan steun beschikbaar gesteld om de batterij-industrie te ondersteunen. De Europese Investeringsbank (EIB) heeft een recordbedrag van 2,7 miljard euro aan nieuwe financieringen toegezegd voor klimaat- en ecologische duurzaamheidsprojecten. Het gaat om projecten die zich richten op het aankunnen van de gevolgen van klimaatverandering. Minder dan 10 % van de wereldwijde batterijproductie vindt plaats in Europa en het grootste deel daarvan is in handen van niet-Europese bedrijven. Mondiaal gezien vindt maar liefst 76 % van de productie in China plaats. Een bijzondere belemmering voor de batterij-industrie in de EU is haar enorme afhankelijkheid van de invoer van grondstoffen uit niet-EU-landen waarmee de EU niet de nodige handelsovereenkomsten heeft gesloten. Dit brengt risico’s met zich mee voor de strategische autonomie van Europa, om nog maar te zwijgen van de sociale en milieuomstandigheden waaronder deze grondstoffen worden gewonnen. Duitsland ziet de bui al hangen en maakte een deal met Servië voor een lithium mijn. De VS heeft Zelensky voorgesteld om 50% van de cruciale mineralen van Oekraïne over te nemen, maar dat werd door hem vooralsnog van de hand gewezen. De EU wil Chinese concurrentie beperken met importheffingen op elektrische voertuigen (EV’s). Op 29 oktober 2024 stelde de Europese Commissie definitieve heffingen vast, van kracht sinds 1 november 2024, variërend van 8% tot 35% voor vijf jaar. Dit volgde op een onderzoek naar Chinese staatssteun, waardoor EV’s onder de kostprijs werden verkocht. Vanaf 4 juli 2024 golden voorlopige heffingen (17,4% tot 37,6%), die tot 1 november liepen en per fabrikant verschilden (bijv. BYD, Geely, SAIC). Dit kwam na een Amerikaans plan om heffingen op Chinese EV’s te verhogen tot 100%. China reageerde furieus, verkocht in Q1 2024 voor 53,3 miljard dollar aan Amerikaanse staatsobligaties en verplaatst productie naar EU-landen.
CO2 heffingen
Vanaf 2027 moeten brandstofleveranciers via het nieuwe Europese ETS-2-systeem CO2-rechten kopen voor hun uitstoot, wat overheden extra inkomsten oplevert voor duurzame mobiliteit. De heffing wordt waarschijnlijk doorberekend aan de pomp, met 11-13 cent per liter extra, goed voor 1-1,5 miljard euro jaarlijks uit wegvervoer. ANWB, BOVAG, Natuur & Milieu en RAI Vereniging waarschuwen dat er geen plan is om dit geld te earmarken voor verduurzaming; het risico bestaat dat het enkel begrotingsgaten vult. ETS-2 breidt het bestaande emissiehandelssysteem uit naar kleine industrie, gebouwen en wegtransport. Leveranciers rapporteren vanaf 2025 uitstoot en schaffen in 2027 rechten aan, waarvoor ze dit jaar vergunningen moeten aanvragen.
Tesla kan in 2025 ruim 1 miljard dollar verdienen door emissierechten te verkopen aan autofabrikanten die de strengere EU-normen niet halen. Tesla voegt zijn EV-vloot samen met onder meer Toyota, Stellantis en Ford in een ‘pool’ om hun gemiddelde uitstoot te verlagen en boetes te vermijden. Een andere pool vormt zich rond Polestar, met Volvo en Mercedes. Deze inkomsten kunnen overheden gebruiken voor subsidies op EV’s of laadinfrastructuur. Honderden Amerikanen protesteerden tegen Musk’s politieke acties, zoals deze deal, bij Tesla-dealers. Bij een protest nabij New York werden negen mensen gearresteerd. Soortgelijke ‘Tesla Takedown’-demonstraties vonden plaats in Jacksonville (Florida), Tucson (Arizona) en andere steden.
Boeren
De Europese Commissie kocht 665.000 vogelgriepvaccins voor pluimveewerkers om een uitbraak onder mensen te voorkomen. In Italië, vooral de Abruzzen, misbruikt de maffia EU-subsidies met fictieve boerderijen, goed voor miljoenen euro’s. Echte boeren sluiten door oneerlijke grondveilingen; de maffia domineert de regio, intimideert boeren (brandstichtingen, diefstal) en gebruikt land voor illegale activiteiten. In Nederland worden subsidies ook misbruikt door niet-agrarische grond als landbouwgrond te registreren.
Europadag
Sinds 1985 vieren EU-landen op 9 mei Europadag, ter ere van Robert Schumans verklaring in 1950 voor de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), opgericht in 1951 door zes landen, de basis van de EU. In Kosovo en Luxemburg is het een officiële feestdag. Vanwege Syrische vluchtelingenstromen vanuit Libanon naar Cyprus zegde Ursula von der Leyen Libanon 1 miljard euro toe om migratie te beteugelen. De EU reserveerde 2,12 miljard euro voor Syrische vluchtelingenhulp tot 2026. Duitsland, Polen en Tsjechië vragen extra EU-geld voor Oekraïense vluchtelingen; Nederland geeft 14 miljoen euro voor Libanon.
Hongarije werd op 1 juli 2024 EU-voorzitter. Viktor Orbán, die Wilders’ strenge asielbeleid prees, lanceerde in Wenen met Fidesz, ANO (Tsjechië), FPÖ (Oostenrijk), Vlaams Belang, Chega (Portugal), Vox (Spanje) en PVV de “Patriotten voor Europa”. Deze radicaal-rechtse fractie wil soevereiniteit, anti-migratie en Green Deal-herziening, en mogelijk vrede in Oekraïne. Ze kan met Denemarken, Italië en Frankrijk de derde EU-fractie worden. Hongarije, afhankelijk van Russische olie (70%), dreigt met Slowakije Oekraïne aan te klagen wegens olieleveringscontroles. Orbán steunt Trump openlijk en bezocht na Zelensky (2 juli) Poetin, China en Trump (Florida) voor “vredesgesprekken”, zonder EU-mandaat. Von der Leyen waarschuwde voor appeasement; Trump belde Zelensky op 19 juli over vrede.
De radicaal-rechtse fractie “Europa van Soevereine Naties” (ESN), geleid door AfD (14 van 28 zetels), is de kleinste in het Europees Parlement. AfD won in Thüringen (32,8%) en boycotte Zelensky’s Bondsdagtoespraak. In Roemenië won pro-Russische Calin Georgescu de eerste verkiezingsronde in november 2024, maar deze werd geannuleerd wegens buitenlandse inmenging. Hij is aangeklaagd en uitgesloten door de kiescommissie; zijn aanhangers protesteren in Boekarest tegen corruptie en premier Ciolacu. De NAVO bouwt een basis aan de Roemeense Oekraïne-grens, waar Georgescu tegen is.
VN
193 landen kwamen 22 en 23 september op het hoofdkwartier van de VN in New York samen om afspraken te maken voor een betere en veiligere wereld. Bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (AVVN) overlegden landen met elkaar en namen ze samen besluiten, ook wel resoluties genoemd. Bij de resoluties heeft ieder land één stem. Het Koninkrijk der Nederlanden is in zijn geheel lid van de Verenigde Naties (VN). Daarom gingen Nederland, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten namens het Koninkrijk samen naar deze 79e Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (AVVN) die werd georganiseerd op initiatief van VN-Secretaris-Generaal António Guterres. Bij de AVVN werden de grootste problemen van nu besproken, zoals conflicten en crises. Tijdens de “Summit of the Future“ kijken de landen verder vooruit in de toekomst en bespreken ze duurzame ontwikkeling, klimaatverandering, nucleaire technologie, vrede en veiligheid en technologie. Aan het einde van de Summit worden de resultaten samengevoegd in een eindverklaring, het Pact for the Future en twee bijlagen: Global Digital Compact: over verantwoord gebruik van digitale technologieën en een veilig en inclusief internet. En Declaration on Future Generations:dat de belangen van toekomstige generaties worden meegenomen in beslissingen van vandaag. Het doel van deze bijeenkomst was om de gedane toezeggingen aan de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) en het Handvest van de Verenigde Naties te bevestigen en de samenwerking te verbeteren. Uit deze top kwam een uit onderhandeld “Pact for the Future”, een actiegericht document dat gericht is op het versterken van de mondiale samenwerking en het effectief aanpassen aan huidige uitdagingen ten behoeve van iedereen en toekomstige generaties. Het Pact is de meest uitgebreide internationale overeenkomst in vele jaren, die geheel nieuwe gebieden bestrijkt en kwesties waarover decennialang geen overeenstemming is bereikt. Het Pact heeft vooral tot doel ervoor te zorgen dat internationale instellingen kunnen presteren in een wereld die drastisch is veranderd sinds ze zijn opgericht. Over het geheel genomen is de overeenkomst van het Pact een krachtige verklaring van de toewijding van landen aan de Verenigde Naties, het internationale systeem en het internationale recht. Het Pact is juridisch niet bindend en bestrijkt een breed scala aan onderwerpen, waaronder vrede en veiligheid, duurzame ontwikkeling, klimaatverandering, digitale samenwerking, mensenrechten, gender, jeugd en toekomstige generaties, en de transformatie van mondiaal bestuur.
NAVO
Op 3 april 2025 kwamen NAVO-buitenlandministers bijeen in Brussel om de top van 24-25 juni in Den Haag voor te bereiden. De Rijksoverheid roept Nederlanders op om van maandag 23 tot en met donderdag 26 juni de Randstad te mijden vanwege de grote hoeveelheid aan veiligheids- en verkeersmaatregelen die worden genomen. In april werd al begonnen met het afsluiten van wegen. Voor de NAVO top in Den Haag wordt 183,4 miljoen euro uitgetrokken. Eerder werd een bedrag van zeker 95 miljoen euro genoemd. Vier ministeries trekken vanwege de top extra geld uit. Justitie en Veiligheid draagt 81,7 miljoen euro bij, Binnenlandse Zaken 53 miljoen, Defensie 42,6 miljoen en Infrastructuur en Waterstaat 6,1 miljoen. Het is de eerste keer voor Marco Rubio, VS-buitenlandminister onder Trump. De NAVO, opgericht in 1949 door twaalf landen waaronder de VS, VK, Frankrijk en Nederland, beschermde tegen de Sovjetdreiging. Trump wil dat NAVO-landen defensie-uitgaven verhogen van 2% naar 5% van het bbp. De Haagse top, met 45 staatshoofden, 45 buitenland- en 45 defensieministers en 6.000 delegatieleden, vereist 27.000 Nederlandse agenten voor 46.000 diensten – de grootste politieoperatie ooit. Nationaal commandant Willem Woelders leidt de beveiliging, inclusief vervoer van Schiphol naar Den Haag. VS-defensieminister Hegseth benadrukt dat Amerika in de NAVO blijft als Europa en Canada meewerken.
Argentinië vraagt NAVO-lidmaatschap aan onder president Milei om westerse banden te versterken. Georgië, aspirant-lid sinds 2008, kreeg in 2023 EU-kandidaatstatus, maar een nieuwe wet over “buitenlandse agenten” bedreigt die positie, ondanks EU-kritiek. Roemenië dwong Klaus Iohannis’ kandidatuur voor NAVO-leider in te trekken; Mark Rutte werd op 1 oktober 2024 secretaris-generaal en pleit voor Oekraïnes NAVO-toetreding, gesteund door een Kamermotie van D66, VVD, CDA, PvdA/GroenLinks en Volt. Kroatiës president Milanovic blokkeert NAVO-steun aan Oekraïne uit vrees voor escalatie. Oekraïnes minister Sybiha vraagt een NAVO-uitnodiging als deel van Zelensky’s “overwinningsplan”, wat spanningen met Rusland kan verergeren.
De EU versnelt wapenproductie: Duitsland bestelt voor 15 miljard euro artilleriegranaten, Italië voor 20 miljard euro pantservoertuigen en tanks. In Roemenië vernietigde het hooggerechtshof de presidentsverkiezingen van november 2024 na Russische inmenging; pro-Russische Calin Georgescu won ronde één. EU-buitenlandchef Kaja Kallas waarschuwt tegen eenzijdige VS-deals met Poetin. VS-vicepresident Vance bekritiseert Europa’s “censuur” en voorspelt een andere koers onder Trump. De VS overwegt de NAVO-toppositie SACEUR, nu van generaal Chris Cavoli (tot zomer 2025), aan een Europeaan over te dragen, als deel van een reorganisatie gericht op China.De VS zal is niet langer voorzitter van de Ukraine Defence Contact Group (UDCG), een groep van 50 bondgenoten in Oekraïne. Het voorzitterschap is overgenomen door Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. De Verenigde Staten blijven vooralsnog wel aan binnen de groep de Ramstein Groep, een samenwerkingsverband van meer dan 50 landen om Oekraïne te steunen.”
De Ramstein-groep is een alliantie van 32 lidstaten van de NAVO en 25 landenen van de Europese Unie, die sinds de volledige invasie militair materieel aan Oekraïne levert. De groep was ooit exclusief van de Verenigde Staten onder voormalig minister van Defensie Lloyd Austin. De zet komt te midden van een reeks andere signalen van de Trump-administratie dat de rol van de VS in de NAVO aan het afnemen is.
Westerse bondgenoten zetten zich ook schrap voor de mogelijke terugtrekking van duizenden troepen uit Europa. Momenteel heeft de VS 100.000 troepen gestationeerd in voornamelijk Centraal-Europa.
G6
De G6 bestaat formeel uit Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De G6 is akkoord over de uitbetaling van bevroren Russische tegoeden aan Oekraïne: dit jaar gaat er ruim 46 miljard euro naar Kyiv voor het herstel van de energie-infrastructuur. ‘Er wordt geschat dat in totaal 500 miljard nodig is om het land weer op te bouwen. De VS en Oekraïne tekenden 13 juni 2024 een veiligheidsovereenkomst voor tien jaar, waarbij de toen nog G7 beloofden een lening van 50 miljard dollar te verstrekken. De veiligheidsovereenkomst, ondertekend door president Biden en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky moet de samenwerking op het gebied van wapenproductie stimuleren, andere militaire hulp bieden en de uitwisseling van inlichtingen vergroten. De overeenkomst verplicht het Pentagon ook tot nog eens tien jaar training van de Oekraïense strijdkrachten. De VS kondigden ook een nieuw militair hulppakket aan voor Kiev ter waarde van 225 miljoen dollar, dat onder meer “luchtverdedigingsinterceptors” omvat; artilleriesystemen en munitie; bewapende voertuigen; en antitankwapens”. De financiering voor het pakket zal komen uit de 60 miljard dollar die het Congres eerder al heeft toegewezen aan de defensie-uitgaven van Oekraïne als onderdeel van een aanvullende financieringswet die in april werd goedgekeurd. De leiders van de G7 hebben China gewaarschuwd voor de rol die het land speelt in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. In een gezamenlijke verklaring zeggen de zeven landen dat China’s hulp aan Rusland de oorlog “mogelijk maakt”. De G7 nadert een definitief akkoord over het inzetten van de bevroren Russische tegoeden voor hulp aan Oekraïne. Het gaat bijvoorbeeld om opbrengsten uit rente. De Europese Unie heeft de eerste 1,5 miljard euro van bevroren Russische rentes en dividenden uit de tegoeden van de Centrale Bank van Rusland in Europa eind juli beschikbaar gesteld voor hulp aan Oekraïne. En dat is net op tijd want ratingbureau Fitch verlaagde de rating van Oekraïne naar “C”, wat gelijk staat aan onvermijdelijke wanbetaling van gemaakte schulden. Rusland blokkeerde op zijn beurt tegoeden van niet-ingezetenen uit landen die het als ‘onvriendelijk’ beschouwde op speciale rekeningen. Op die rekeningen staat geschat zo’n 6 miljard euro. Oekraïne moet op 1 augustus rente gaan betalen aan schuldeisers BlackRock en Pimco en de zwaar opgelopen schuld zal tot 2036 moeten worden afgelost. Hyperinflatie ligt op de loer, naast enorme economische problemen, het begrotingstekort, een energiecrisis en de massale emigratie van Oekraïners waardoor veel bedrijven zonder werknemers zitten en de productie stagneert. De G6-landen zijn er echter in Washington niet in geslaagd overeenstemming te bereiken over het gebruik van de bevroren Russische tegoeden. De president van de Europese Centrale Bank, Christine Lagarde liet weten, dat het in beslag nemen van bevroren Russische tegoeden in strijd zou zijn met het internationaal recht. de leiders van de Groep hebben overeenstemming bereikt over de manier waarop ongeveer 50 miljard dollar aan Extraordinary Revenue Acceleration (ERA)-leningen aan Oekraïne verstrekt kunnen worden.
G20
De G20 top vindt 18 november plaats in Brazilië. De Russische president Vladimir Poetin, die vorige maand aankondigde de top over te slaan. laat zich vertegenwoordigen door zijn minister van Buitenlandse Zaken. Brazilië is aangesloten bij het Internationaal Strafhof zou in theorie verplicht zijn om Poetin te arresteren. Vorig jaar liet de Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva al weten dat hij niet van plan was om Poetin op te laten pakken, maar dat kon het Russische staatshoofd echter niet overtuigen. Poetin zal wel virtueel deelnemen aan de top. De top wordt gedomineerd door de verschillende standpunten over de oorlogen in het Midden-Oosten en Oekraïne. Bovendien werpt het komende presidentschap van Donald Trump een schaduw over de top, omdat dit de verhoudingen in de wereld opnieuw zou kunnen veranderen. De G20 die werd opgericht in 1999, na de Aziatische financiële crisis, komt elk jaar samen om economische onderwerpen als handel, zekerheid van voedsel en medicijnen en de gevolgen van klimaatverandering te spreken en heeft bij de laatste bijeenkomst in juli 2024 in het Braziliaanse Rio de Janeiro afgesproken om samen te werken aan de introductie voor een belasting voor vermogenden die meer dan 30 miljoen dollar bezitten. Ongelijkheid in welvaart en inkomen ondermijnen de economische groei en sociale samenhang en verergeren sociale kwetsbaarheid, zo staat in de door de landen ondertekende verklaring. Er werd geen minimum percentage afgesproken. De leden van de G20 zijn: Argentinië, Australië, Brazilië, Canada, China, Duitsland, Frankrijk, India, Indonesië, Italië, Japan, Mexico, Zuid-Korea, Rusland, Saudi‑Arabië, Turkije, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zuid‑Afrika en de Europese Unie. De Afrikaanse Unie is in 2023 als lid van de G20 toegetreden. Nederland is geen vast lid van de G20. Vóór de klimaattop in december in Azerbeidzjan moeten de landen het ook nog eens gaan worden over de financiering van de energietransitie ten aanzien van de armere landen.
Mercosur
Mercosur (of Mercosul) is een vrijhandelszone tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Venezuela. Venezuela is geen onderdeel van de Handelsdeal. De Europese Commissie heeft eind 2024 een langverwacht handelsverdrag gesloten met de Mercosur-landen. Over dit akkoord tussen de Europese Unie en de Zuid-Amerikaanse landen en sinds kort ook Bolivia werd al 25 jaar onderhandeld. Het akkoord moet handel makkelijker maken. Voor de vijf Zuid-Amerikaanse landen is de Europese Unie de belangrijkste handelspartner. Door het verdrag moet het makkelijker en goedkoper worden om producten op elkaars markten te verkopen. Het akkoord moet handel tussen de Latijns-Amerikaanse landen en de Europese lidstaten vergemakkelijken. Importheffingen op verschillende goederen en ingewikkelde administratieve procedures om handel te voeren aan beide kanten vallen weg of worden fors verlaagd. Mercosur-landen snoeien stevig in de importtarieven op Europese auto’s, textiel en machines. Omgekeerd zullen de landen goedkoper landbouwproducten naar ons kunnen uitvoeren.
BRICS
De BRICS landen krijgen een steeds grotere overmacht, wat vooral het door het Westen gesanctioneerde Rusland geen windeieren legt. Het is niet voor niets dat steeds meer landen zich aansluiten bij BRICS. Vijftien grote landen staan op de lijst van potentiële nieuwe leden waaronder Saudi-Arabië, Algerije en Argentinië, Egypte, Ethiopië, Iran, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Vietnam die allen in augustus 2023 al werden uitgenodigd om zich aan te sluiten. Rusland is groot voorstander voor uitbreiding van BRICS en wil dat ook Belarus als lid wordt aanvaard. Ongeveer veertig landen hadden interesse in toetreding tot de BRICS-groepen daarvan zijn er 23 die concrete belangstelling hebben. China wil valutawisselovereenkomsten sluiten met 29 ontwikkelingslanden. De valutawisselovereenkomst zal zonder tussenkomst van de Amerikaanse dollar een waarde van $ 553,49 miljard in lokale valuta vertegenwoordigen. De ontwikkeling maakt transacties van lokale valuta mogelijk in de ‘altijd handelsmodus’ op de valutamarkt. Dankzij de valutaswap kunnen de centrale banken van ontwikkelingslanden een overeenkomst met China ondertekenen die de handel in lokale valuta zou vergemakkelijken. Centrale banken kunnen hun lokale valuta ruilen voor handel met China en miljoenen besparen op wisselkoersen. Zuid-Afrika zal als voorzitter van de BRICS op de top gesprekken voeren over het uitbreidingsmodel, de principes en normen ervan. Algerije, Bahrein, Koeweit, Marokko, Palestina, Bangladesh, Kazachstan, Nigeria, Senegal, Wit-Rusland, Bolivia, Venezuela, Vietnam, Cuba, Honduras, Indonesië en Thailand. werden ook genoemd als de landen die zich hebben aangemeld. De BRICS-landen waren zo’n twintig jaar geleden de snelst groeiende economieën. De verwachting is nog steeds dat ze de komende jaren een groot deel van de wereldeconomie voor hun rekening nemen. De Chinese economie zal volgens prognoses 1,5 keer groter worden dan de Amerikaanse. In 2050 zal het land de internationale economie domineren, is de verwachting. Het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken hebben een aanvraag ingediend om deel uit te mogen maken van BRICS. Dat zou meer in lijn zijn met de Turkse ambities om zijn wereldwijde invloed te versterken. De aanvraag houdt ook verband met de verslechterde relaties tussen Turkije en de andere leden van het NAVO-bondgenootschap vanwege de aangehouden nauwe banden met Rusland. Ministers van Financiën van de verschillende landen die bij de BRICS horen, hebben een ontmoeting in Moskou afgezegd, waar ze de voortgang zouden bespreken van de ontwikkeling van een nieuw financieel stelsel zonde het Westen. De ministers van Financiën van Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten waren wel aanwezig en Iran stuurde het hoofd van de Centrale bank. In Rusland wordt een BRICS-top gehouden, waar onder andere de Chinese president Xi Jinping, de VN-chef António Guterres en de Indiase premier Narendra Modi op af komen. In Rusland werd een BRICS-top gehouden, waar onder andere de Chinese president Xi Jinping, de VN-chef António Guterres en de Indiase premier Narendra Modi op af kwamen. VN-chef António Guterres nam ook deel te nemen aan de top. De secretaris-generaal sprak daar met de Vladimir Poetin. Donald Trump eist dat de leden van BRICS geen nieuwe munteenheid creëren of een andere munt steunen dan de Amerikaanse dollar. Doen ze dat wel, dan dreigt hij met een invoerheffing van 100 procent. Indonesië, het land met de op drie na grootste bevolking ter wereld, had eerder duidelijk gemaakt toe te willen treden. De kandidatuur van het land kreeg in augustus 2023 al steun van de BRICS-groep. Jakarta koos echter pas zelf voor toetreding na het aantreden van een nieuwe regering afgelopen jaar en zit nog bij de G20. Het Indonesische ministerie van Buitenlandse Zaken heeft laten weten de aankondiging van de toetreding te verwelkomen en dat “het BRICS-lidmaatschap een strategische manier is om de samenwerking en het partnerschap met andere ontwikkelingslanden te vergroten”. Door onderdeel te zijn van BRICS hoort Indonesië nu bij een samenwerkingsverband dat bijna de helft van de wereldbevolking vertegenwoordigt. Toen de BRIC-landen afgelopen najaar in Moskou bij elkaar kwamen, stond de vraag hoe ze de dollar buiten spel kunnen zetten bovenaan de agenda.
Corruptie en spionage
Binnen de EU begroting werd ruim 8,2 miljard euro verkeerd besteed door onduidelijke regelgeving of ombuigingen. Het aantal fouten neemt de afgelopen jaren toe. De Europese Rekenkamer schat het foutenpercentage over het EU-budget van 2023 op 5,6 procent, wat betekent dat 10,7 miljard euro van de totale 191,2 miljard euro aan EU-uitgaven dubieus of verkeerd is besteed. Het is al de 4e keer dat er fors meer fouten staan in de cijfers over de EU-uitgaven. De Europese Rekenkamer keurde de uitgaven van de Commissie dan ook af. Tijdens de controle stelde de rekenkamer terloops ook nog eens veertien gevallen van vermoedelijke fraude vast. Volgens de Europese Rekenkamer zijn tientallen miljarden aan Europees geld dat bedoeld was voor groene projecten verkeerd besteed. Zo ging er geld naar salarissen van personeel dat helemaal niet met groene projecten bezig was. 34,5 miljard euro blijkt niet goed te zijn besteed. Bijvoorbeeld aan salarissen, maar ook aan een IT-systeem van een project dat helemaal niet voor vergroening zorgde. Uit het onderzoek blijkt dat er zelfs geld is gegaan naar een project dat vervuiling veroorzaakte. Het gaat om miljarden uit een groot Europees fonds dat tijdens de coronacrisis in het leven is geroepen. Een deel van het geld moest gaan naar projecten die de verduurzaming van de economie stimuleerden. De EU claimde onterecht dat 275 miljard euro naar vergroening is gegaan.
Europees Parlementsvoorzitter Roberta Metsola en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zouden volgens berichten op grote schaal media hebben gekocht om de publieke opinie te beïnvloeden in de aanloop naar de Europese verkiezingen. Dit bleek na een onderzoek van Il Fatto Quotidiano. Het gaat om een slush fund van maar liefst 132 miljoen euro dat via een omweg bij media-outlets terecht is gekomen. Het geld werd via een privé-advertentiebureau, Havas Media France, naar media-outlets gesluisd, met als doel om te betalen voor EU-vriendelijke verhalenen zo de publieke opinie te sturen in de aanloop naar de verkiezingen. In Italië zouden grote media zoals Repubblica direct zijn betaald om pro-EU-berichtgeving te plaatsen.
Zajączkowska-Hernik die sinds december 2023 woordvoerster is van de Confederatie en parlementslid voor het Europees Parlement nam tijdens een debat over het voorgestelde programma van von der Leyen de kans waar om haar eens goed de les te lezen en vernietigende kritiek te leveren. Ze zei: “Mevrouw Ursula, het is hoog tijd dat iemand u rechtstreeks vertelt wat de overgrote meerderheid van de Europeanen van u vindt,” begon ze. Ze bekritiseerde de vorige verkiezing van von der Leyen als een “enorme fout” en dat velen spijt hadden van hun beslissing. Ze beschuldigde von der Leyen ervan beleid te promoten zoals de Europese Green Deal, die volgens haar “de Europese economie en landbouw vernietigt”. Ook veroordeelde ze wat zij “de klimaatwaanzin van de EU” noemde. Zajączkowska-Hernik sprak Von der Leyen rechtstreeks aan en vroeg: “Hoe kun je je niet schamen om zoiets als het migratiepact te promoten?” Ze gaf de open houding van Europa ten opzichte van migranten de schuld van het in gevaar brengen van vrouwen en kinderen. Ook hield ze Von der Leyen verantwoordelijk voor alle negatieve gevolgen en verklaarde dat ze voor dit beleid naar de gevangenis zou moeten gaan. De Europarlementariër scheurde tijdens haar toespraak dramatisch twee vellen papier met de woorden “European Green Deal” en “European Migration Pact” om haar afwijzing van deze initiatieven te symboliseren. Ze pleitte voor “een Europa van vrije en soevereine naties, geen zieke, linkse ideologie” en waarschuwde dat Von der Leyens voortdurende leiderschap zou leiden tot “verdere teloorgang van de Europese Unie.” Zajączkowska-Hernik sloot zich aan bij de fractie Europa van Soevereine Naties. De Europese Commissie presenteerde daarop nieuwe plannen ter verbetering van de Europese concurrentiepositie van Europa ten opzichte van de Verenigde Staten en China, stapt af van de Green Deal en gaat voor betere concurrentiepositie. Het belangrijkste onderdeel van het plan is dat het makkelijker moet worden voor bedrijven om te rapporteren over groene regels die de EU heeft opgesteld. Ursula von der Leyen, zet haar eigen pronkstuk, de European Green Deal, onder druk van de VS in de wacht. De Green Deal is volgens veel Europese politici een sta-in-de-weg is voor het Europese bedrijfsleven. Dat komt door de vele regels en administratieve taken die de deal met zich meebrengt. Een grote groep Europese bedrijven waaronder Nestlé, Unilever en Primark is helemaal niet enthousiast over de plannen omdat zij juist al veel geïnvesteerd hadden in de Green Deal.
Von Der Leyen werd begin april 2024 overspoeld door een golf van rechtszaken. Er werd aangekondigd dat er strafrechtelijk onderzoek tegen haar is ingesteld omdat ze in 2021 voor 71 miljard euro zo’n 900 miljoen COVID-19-vaccin doses rechtstreeks kocht via Pfizer-baas Albert Bourla. Bourla verdiende tientallen miljarden aan de deal die dankzij Von der Leyen rond kwam. Onderling appverkeer werd door Von der Leyen gewist en ze weigerde te verschijnen voor een enquêtecommissie. Vanwege de extreem grote publieke aandacht startte het Europees Openbaar Ministerie toch maar een fraudeonderzoek naar de aankoop van coronavaccins door de Europese Unie. Het Europees Parlement stapte ook al naar het Europese Hof van Justitie, omdat het vindt dat de Europese Commissie Hongarije onterecht 10 miljard euro aan bevroren Europese subsidies heeft gegeven. Daarmee zou de Commissie hebben toegegeven aan chantage. De Hongaarse premier Orbán benadrukt dat het EU-leiderschap “geen nieuwe kans verdient” en riep op tot een “machtswisseling” in Brussel. De aanklager heeft er bij de Europese Raad op aangedrongen om het aftreden te eisen van Ursula von der Leyen en haar commissarissen. De voorzitter van de Europese Raad legde het idee voor om de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis de baan van Von der Leyen te laten overnemen. De aanklager riep de EVP op om de kandidatuur van Von der Leyen voor voorzitter van de Europese Commissie in te trekken en haar uit te sluiten van posten bij Europese instellingen zolang er een strafrechtelijk onderzoek naar haar loopt. De advocaat haalt de artikelen 245 en 247 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) aan, waarin handelingen worden behandeld die onverenigbaar zijn met officiële taken en ernstig wangedrag. De zaak draait om de openbaarmaking van telefoontjes en sms-berichten tussen von der Leyen en Pfizer-CEO Albert Bourla, waarmee zij tijdens de COVID-19-pandemie over vaccincontracten onderhandelden. Frédéric Baldan, een Belgische lobbyist, diende de eerste klacht in, die begin 2023 leidde tot een onderzoek door de Belgische autoriteiten. Hongarije en Polen hebben zich sindsdien bij de rechtszaak aangesloten. In de brief wordt Von der Leyen bekritiseerd omdat ze weigert de vaccincontracten en haar communicatie met Bourla openbaar te maken, waarbij ze beweert dat haar acties de ‘publieke moraal’ schenden en het ‘legitieme vertrouwen’ in de Europese Commissie uithollen. In de brief wordt gesteld dat Von der Leyen en haar commissarissen niet langer in staat zijn hun taken uit te voeren, wat in strijd is met het beginsel van behoorlijk bestuur zoals uiteengezet in artikel 41 van het Handvest van de grondrechten. De eiser zet ook vraagtekens bij de betrokkenheid van het Europees Openbaar Ministerie (EPPO), dat heeft verzocht de zaak te mogen behandelen. Volgens Baldan is deze stap bedoeld om de betrokken civiele partijen teniet te doen en mogelijk het onderzoek te annuleren, omdat het EOM mogelijk niet over de middelen beschikt om zijn werk tot 2024 voort te zetten. De vergaderingen van de Europese Raad, bestaand uit de regeringsleiders van de lidstaten, vindt plaats achter gesloten deuren, waardoor het onduidelijk is hoe bepaalde beslissingen tot stand zijn gekomen.
De EU heeft volgens de Europese Rekenkamer tientallen miljarden aan Europees geld dat bedoeld was voor groene projecten verkeerd besteed. Zo ging er geld naar salarissen van personeel dat helemaal niet met groene projecten bezig was. 34,5 miljard euro blijkt niet goed te zijn besteed. Bijvoorbeeld aan salarissen, maar ook aan een IT-systeem van een project dat helemaal niet voor vergroening zorgde. Uit het onderzoek blijkt dat er zelfs geld is gegaan naar een project dat vervuiling veroorzaakte. Het gaat om miljarden uit een groot Europees fonds dat tijdens de coronacrisis in het leven is geroepen. Een deel van het geld moest gaan naar projecten die de verduurzaming van de economie stimuleerden. De EU claimde onterecht dat 275 miljard euro naar vergroening is gegaan.
Mensen met invloedrijke politieke functies zijn betrokken bij 14 miljard euro aan verdachte geldtransacties van en naar Nederland met geld van onder meer omkoping, afpersing en verduistering van de Staat. Dat blijkt uit onderzoek van het Anti Money Laundering Centre (AMLC), dat samenwerkt met onder meer de politie en het Openbaar Ministerie (OM). Het onderzoek richtte zich op geldtransacties door politiek prominente personen (PEP’s), zoals staatshoofden, politici, ambassadeurs en leden van het hooggerechtshof.
Momenteel loopt ook een onderzoek naar beïnvloeding door Rusland. Aanleiding was onder meer een markante speech van Marcel de Graaff (ex-PVV, nu FVD), die volhield dat Oekraïne ‘kinderkennels met draagmoeders’ huisvest ten bate van ‘Westerse pedonetwerken’.
Het Europees Parlement, de Raad van de EU, de Europese Commissie, het Hof van Justitie van de EU, de Europese Centrale Bank, de Europese Rekenkamer, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio’s hebben samen een orgaan opgericht dat gemeenschappelijke minimumnormen voor ethisch gedrag moet ontwikkelen, actualiseren en interpreteren. Europarlementariërs vinden vaak dat ze hun nevenactiviteiten of inkomsten niet hoeven te melden. Minstens elf van de 29 Nederlandse volksvertegenwoordigers deden dat niet.
Er loopt een opmerkelijke corruptiezaak binnen het Europees Parlement, waarbij onder andere de vicevoorzitter Eva Kaili bleek te zijn omgekocht door Qatar en Marokko. Volgens het federale parket zouden Qatar en Marokko de economische en politieke beslissingen van het Europees Parlement hebben beïnvloed door aanzienlijke geldbedragen te betalen of grote geschenken aan te bieden aan personen met een belangrijke positie binnen het Europees Parlement. Eva Kaili en haar vader zijn gearresteerd met honderdduizenden euro’s in koffers en tassen. Kaili is uit haar partij en fractie gezet en heeft haar functie als vicevoorzitter verloren. Het onderzoek naar de corruptiezaak is nog gaande, waarbij ook andere leden van het Europees Parlement en medewerkers verdacht zijn of al zijn aangehouden. Het schandaal heeft tevens vragen opgeroepen over de beloning en onkostenvergoedingen van Europarlementsleden. Verscheidene andere leden van het Europees Parlement zijn eveneens gearresteerd op verdenking van corruptie. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen roept op tot de oprichting van een ethische commissie die alle EU-instellingen moet controleren. Er zijn twintig doorzoekingen uitgevoerd. Het Belgische openbaar ministerie (OM) heeft Eva Kaili, Francisco Giorgi (de echtgenoot van Eva Kaili), Alexandros Kaili (de vader van Eva Kaili), Pier Antonio Panzeri, Luca Visentini (Secretaris-generaal van het Internationaal Vakverbond), en N.F. (een Italiaanse lobbyist) gearresteerd. Marokko en Qatar zouden op deze manier invloed hebben uitgeoefend op het Europees Parlement. De Belgische autoriteiten hebben twintig huiszoekingen uitgevoerd, waarbij computers, telefoons en een contant bedrag van 600.000 euro in beslag zijn genomen bij een van de huiszoekingen. Op een ander adres werd 150.000 euro contant gevonden. De honderdduizenden euro’s die bij het huis van de voormalige Europarlementariër Panzeri in beslag zijn genomen, zouden afkomstig zijn van de Marokkaanse ambassadeur in Polen.
Brexit
De economische gevolgen van de Brexit lopen voor Nederland in de miljarden. Een meerderheid van de Britten (ruim 1,2 miljoen) bleek, mede door de eurocrisis en de groeiende zorg over de immigranten, in een op 23 juni 2016 gehouden referendum, voor een EU vertrek (Brexit) te zijn dat op 29 maart 2017 van start ging en pas op 31 januari 2020 definitief rond kwam. Volgens de S&P Global Broad Market Index die de aandelenmarkten in 47 landen bijhoud, verdampte er in totaal zo’n 2,08 biljoen dollar. Nederland exporteert nu nog jaarlijks voor zo’n 52 miljard euro naar het Verenigd Koninkrijk. Het Verenigd Koninkrijk droeg in het verleden jaarlijks 11.342 miljard euro bij aan de EU-begroting, waardoor er na hun vertrek een daling van 15 procent van het EU-budget ontstond met als gevolg een evenredige verhoging van de bijdrage door de andere lidstaten. De Europese Commissie wil dat het nieuwe budget voor de EU flink omhoog gaat. De meerjarenbegroting werd vanwege de Brexit vergroot met bijna 200 miljard euro. De bijdrage van Nederland zal waarschijnlijk de komende jaren daarom met 62,5% stijgen en in 2027 zelfs uit kunnen komen op een bijdrage van 13 miljard per jaar. Voor 2020 was de jaarlijkse bijdrage 8 miljard en in 2022 al 10 miljard euro, notabene na aftrek van de vergoeding voor de lidstaat voor inning van de invoerrechten. Naar verwachting komt de rekening voor het VK zelf uit op een kleine 50 miljard euro. De rekening omvat zaken als afgesproken betalingen aan infrastructuurprojecten en ontwikkelingslanden, maar ook de lonen en pensioenen van EU-medewerkers. Sinds de Brexit is het Verenigd Koninkrijk onderweg om de best presterende economie van Europa te worden terwijl de krimp van de Europese bedrijvigheid alsmaar groter wordt. Groot-Brittannië wordt geconfronteerd met de grootste crisis van de afgelopen zeventig jaar. Een deskundige constateert dat de staatsschuld de 100 procent nadert. Het Verenigd Koninkrijk heeft na veertien jaar conservatief bewind Labour-premier Keir Starmer. De op 4 juli 2024 nieuw gekozen Labour regering zal veel complexere uitdagingen zal moeten aanpakken dan welke Britse regering dan ook sinds de jaren vijftig. Net als in Nederland heeft het gevangeniswezen grote problemen. Sinds 11 september kwamen zeker 5000 gevangenen vervroegd vrij, na het uitzitten van 40 procent van hun straf. De premier van het Verenigd Koninkrijk en zijn minister van Financiën Rachel Reeves werden de afgelopen dagen geconfronteerd met ernstige economische krantenkoppen, aangezien het pond daalde en de kosten voor leningen met een looptijd van tien jaar het hoogste niveau bereikten sinds de financiële crisis van 2008. Dat weerhield het Britse ministerie van Defensie er niet van om een deal te sluiten met Rolls-Royce Submarines Limited, voor het ontwerp en de ontwikkeling van kernreactoren voor onderzeeërs. Met het contract, ter waarde van zo’n 9 miljard pond, zal Rolls-Royce vier nieuwe Dreadnought-klasse onderzeeërs bouwen.