De opmars van kernenergie
Kernenergie wordt door de geringe CO2-uitstoot steeds vaker gezien als oplossing in de strijd tegen klimaatverandering. Het demissionair kabinet besloot om in te zetten op de voorbereiding van twee nieuwe kerncentrales in Nederland en het nieuwe kabinet heeft zelfs plannen voor vier.
De beoogde locaties zijn in eerste instantie Borssele en de Maasvlakte 1. Uit nader onderzoek kunnen aanvullende gebieden ook als locatie worden onderzocht voor de bouw van de kerncentrales. Eventuele nieuwe kerncentrales komen waarschijnlijk pas na 2035 in bedrijf en blijven dan meerdere decennia staan.
Het is niet zeker of het stroomnet dit wel aan kan. Dat net is feitelijk al vol, waardoor maar voor één centrale ruimte zou zijn. Slechts in één situatie lijkt inpassing van 1,6 GW productievermogen nieuwe kernenergie nét inpasbaar in het hoogspanningsnet. Het gaat dan om de locatie Borssele. Inpassing zonder knelpunten is echter alleen mogelijk bij: – zeer sterke ontwikkeling van (flexibele) vraag naar elektriciteit in overeenstemming met scenario Nationale Drijfveer.
In het nieuwe regeerakkoord voor 2022 stonden voor Nederland, ondanks dat er nog geen oplossing is voor het kernafval, twee nieuwe kerncentrales gepland. Bewoners van de grensstreek van Groningen en Drenthe maken zich ongerust over de risico’s van de opslag van kernafval in zoutkoepels. De bestaande nucleaire installaties hebben in 2020 in totaal 13 meldplichtige gebeurtenissen aan de ANVS gemeld.
Allseas, de eerste grote reder ter wereld die een overstap maakt naar kernenergie
De grote installatieschepen van het Nederlandse offshorebedrijf Allseas gaan na 2030 op kernenergie varen. Het bedrijf werkt samen met de Technische Universiteit Delft aan de ontwikkeling van kleine kernreactoren. Hun doel is om in 2030 te starten met de productie. De eerste toepassing is waarschijnlijk aan land, daarna volgen de schepen en de industrie. Allseas wil de CO2-uitstoot van het bedrijf in 2030 met 30 procent omlaag gebracht hebben en in 2050 CO2-neutraal zijn.
Allseas is de eerste grote reder ter wereld die een overstap naar kernenergie aankondigt. Tot nu toe varen alleen militaire vaartuigen zoals vliegdekschepen en grote onderzeeërs op kernenergie. Rusland heeft ook ijsbrekers die met kernenergie worden aangedreven. Het vlaggenschip van Allseas, de Pioneering Spirit, is met een lengte van 382 meter langer dan een Amerikaans vliegdekschip. Bij sommige werkzaamheden moeten de installatieschepen lang op zee blijven, zonder dat er een grote haven in de buurt is. Dat maakt het tanken van duurzame brandstof ingewikkeld. Om de CO2-uitstoot van de schepen terug te dringen, kiest Allseas daarom niet voor waterstof, methanol of ammoniak, maar voor kernenergie. Tot nu toe varen grote zeeschepen vooral op stookolie, een van de meest vervuilende brandstoffen. Ook bij internationale bedrijven met grote containerschepen wordt nu gekeken naar de mogelijkheden van kernenergie.
Kleine kernreactoren worden onder meer aangeboden door Rolls Royce, dat ook de motoren voor Britse kernonderzeeërs bouwt. Inmiddels timmert het bedrijf aan de weg met de Small Modular Reactor (SMR). Deze kleine kernreactor kan ook ingezet worden bij grote industrieën op land.Allseas koopt geen kant-en-klaarproduct van Rolls Royce, maar ontwikkelt een eigen SMR in samenwerking met de Technische Universiteit Delft. Het gaat om een zogenoemde hoge-temperatuur-gasgekoelde reactor. De techniek van deze vierde generatie reactor veroorzaakt volgens de betrokkenen minder vervuilende afvalstoffen dan oude kernreactoren. De veiligheid en duurzaamheid van de nieuwe techniek is de afgelopen tien jaar getest in de hoge flux reactor van de TU Delft in Petten.
Plannen
De plannen van het huidige kabinet voor nieuwe kerncentrales stuiten op obstakels. De kosten liggen miljarden hoger dan verwacht en de kernenergie centrales gaan ook jaren later in gebruik. Borssele lijkt de meest logische locatie, maar ook dat is nog allerminst zeker. In een Kamerbrief van minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei) valt te lezen dat het jaar 2035 niet meer realistisch is om twee kerncentrales te kunnen openen.
Het kabinet wil nieuwe kerncentrales bouwen en de huidige in Borssele jaren langer openhouden. In 2035 zouden volgens de plannen van de minister de eerste twee nieuwe centrales in gebruik moeten gaan. Maar dat ziet een onafhankelijke commissie nu niet meer als haalbaar. De schatting is dat de twee centrales op z’n vroegst “eind jaren dertig” operationeel zijn. En ook dat kan dus nog uitlopen. Dat het langer duurt, heeft meerdere oorzaken. Technische onderzoeken, aanpassingen aan de locaties en onzekerheden rond vergunningen worden als voorbeeld genoemd. De centrales vallen ook duurder uit dan werd verwacht. Eerder trok het kabinet 14 miljard euro uit voor twee kerncentrales, maar nu wordt dat bedrag op 20 tot 30 miljard euro geschat exclusief rente.
De afstand van miljarden euro’s die ertussen zit, zal mogelijk kleiner worden zodra meer duidelijk wordt over locatie en technologie. De overheid gaat zelf vooral de kosten dragen. Marktpartijen bleken namelijk niet bereid om een kerncentrale volledig voor eigen risico te bouwen en te exploiteren. Ook met vergaande overheidssteun willen zij deze verantwoordelijkheid niet nemen.
Minister Hermans wil een houdstermaatschappij oprichten, waarbinnen een werkmaatschappij de bouw en ingebruikname van de kerncentrales voorbereidt, de bouw contracteert en de kerncentrales in gebruik neemt. De bedragen liggen overigens niet ver uiteen met die bij kerncentrales in het buitenland. Voor projecten in Slovenië, Tsjechië en Polen wordt voor de bouw per reactor tussen de 8 en 15 miljard euro geschat.
Locaties
Na een advies van de landsadvocaat in het onderzoek naar een passende plek voor twee kerncentrales in Nederland, moet de Eemshaven als optie worden meegenomen. Dat liet minister Hermans van Klimaat en Groene Groei (VVD) op 11 februari 2025 in een brief aan de Tweede Kamer weten. Het niet onderzoeken van het gebied de Eemshaven zou leiden tot te groot juridisch risico, waarbij uiteindelijk het projectbesluit door de Raad van State vernietigd zou kunnen worden.
De provincie Groningen en de gemeente het Hogeland zijn tegen een kerncentrale in de Eemshaven, ook met het oog op de aardbevingen door gaswinning in het gebied. Het kabinet heeft in het regeerprogramma aangegeven in plaats van twee, vier nieuwe kerncentrales in Nederland te willen bouwen. Ze maken de keuze voor kernenergie als belangrijk onderdeel van het toekomstige klimaatneutrale energiesysteem in Nederland.
Voor het kiezen van de locatie of locaties start het kabinet de projectprocedure Nieuwbouw Kerncentrales. De minister zal daarbij ook naar de Eemshaven kijken. Komend jaar moet blijken of er eventuele locaties in het gebied van de Eemshaven zijn waar twee kernreactoren kunnen worden gebouwd.
Gezien deze problemen lijkt het kabinet extra maatregelen te nemen voor zon- en windenergie. Nederland wil tegen 2050 volledig duurzame energie, met plannen voor 70 GW offshore wind tegen 2050 en groei in zonne-energie The Netherlands 2024 – Analysis – IEA. In 2023 kwam al 48% van de elektriciteit uit hernieuwbare bronnen, met een piek van 57% in juli. Het kabinet investeert daarom in vergunningversnelling voor windparken en zonneprojecten, en stimuleert energie-opslag om variabiliteit te compenseren. Dit past bij de bredere strategie om energietekorten en netcongestie aan te pakken, vooral nu kernenergie vertraging oploopt.
Vrijwel zeker nieuwe kerncentrales in Zeeland, geen koeltorens aan de horizon
Het kabinet bereidt zich voor op het vrij moeten maken van grond in het gebied voor het bouwproject en de huisvesting van zo’n 10.000 werknemers die bij de bouw in Zeeland betrokken zijn. Met de provincie Zeeland en de gemeente Borssele wordt al gesproken over voorwaarden waaronder de regio akkoord kan gaan met nieuwe centrales in de buurt van de bestaande kerncentrale in de plaats Borssele.
Het gaat bijvoorbeeld om het behoud van natuurgebied de Kaloot en de groene bufferstrook de Sloerand, inclusief natuurgebied ’t Sloe. Tijdens de bouw is meer grond nodig voor bijvoorbeeld opslagterreinen dan voor de uiteindelijke centrales nodig is. Het kabinet acht het hierdoor mogelijk dat “bedrijven en natuur tijdens de bouw tijdelijk moeten worden verplaatst”. Hoe dat in de praktijk gaat werken is nog niet bekend. Borssele maakt zich ook zorgen over horizonvervuiling. Daarom wordt er onderzocht of de nieuwe kerncentrales “verdiept” kunnen worden gebouwd, in een soort grote kuil. Ook heeft het kabinet al gegarandeerd dat er in Borssele geen koeltorens komen omdat die niet nodig zijn. Voor de andere locaties wordt dit onderzocht.
De enige nog werkende kerncentrale zit al in Borssele. Deze centrale levert elk jaar ongeveer 485 megawatt kernenergie. Dat is genoeg stroom voor ruim 1 miljoen huishoudens. De Nederlandse Overheid wil het bestaande kernreactorpark uitbreiden. Een meerderheid stemde 5 maart 2024 voor een motie van VVD-Kamerlid Silvio Erkens om deze mogelijkheid te onderzoeken. Bij de Voorjaarsbesluitvorming 2023 was al een bedrag van € 65 miljoen gereserveerd voor het Small Modular Reactors-programma, tot en met 2030. Bij de EZK-begrotingsbehandeling voor 2024 is per amendement het uitgavenbedrag voor 2024 verhoogd naar 10 miljoen euro en de resterende beschikkingsruimte volledig gereserveerd. Dit zijn slechts voorbereidingskosten voor een visie op kernenergie.
Minister Hermans van Klimaat en Groene Groei heeft 11 september 2024 een intentieverklaring ondertekend met de provincie Zeeland en gemeente Borsele over de totstandkoming van een Rijk-Regiopakket. Omdat Borssele als voorkeurs locatie is aangewezen door het kabinet bekijken Rijk en regio samen hoe de regio zo goed mogelijk kan inspelen op de kansen van de mogelijke bouw en de impact op de omgeving zoveel mogelijk beperkt blijft. Raymond Knops is vandaag aangesteld als gebiedsverbinder om te helpen met het Rijk-Regiopakket.
Daarnaast gaat het ministerie in overleg met de omgeving kijken of er naast Borssele/Vlissingen (Sloegebied) en Maasvlakte I mogelijk ook geschikte locaties in Terneuzen en Maasvlakte II zijn voor de komst van twee nieuwe kerncentrales. De aanleg gaat twee jaar later van start en de centrales zullen ook later gaan draaien dan eerder gedacht.
Tussen 2026 en 2029 gaat er 1,2 miljard euro minder naar de bouw van kerncentrales dan het kabinet eerder nog van plan was. Pas in 2028 is er geld beschikbaar blijkt uit de Prinsjesdagcijfers. Dan wordt 892 miljoen euro uitgegeven aan de nieuwe centrales, terwijl een vergelijkbaar bedrag eerder al op de begroting stond in 2026. De wijziging staat diep in de bijlage bij de miljoenennota die dinsdag werd gepubliceerd. Daar wordt melding gemaakt van wat in ambtenarenjargon een “kasschuif” heet: geld dat op de begroting blijft staan, maar pas op een ander moment kan worden uitgegeven. Deze “grote schuif naar achteren” is nodig om de uitgaven aan kernenergie “meer in lijn te brengen met de verwachte uitgaven voor de bouw van de eerste twee extra kerncentrales in Nederland”, staat in de bijlage.
Ontmanteling en problemen met afval
De ontmanteling van Dodewaard en de financiële situatie en de juridische procedure omtrent het opslaan en afvoeren van radioactief afval zijn zorgelijk. De ontmanteling moet voor 1 juli 2045 beginnen (maximaal 40 jaar na gereedkomen van de veilige insluiting). De kosten voor de ontmanteling worden geraamd op 493 miljoen euro.
Ook met de kerncentrales in Duitsland en Frankrijk is het slecht gesteld. 15 maart 2023 sloot Duitsland de laatste 3 centrales en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz wilde ook geen nieuwe kerncentrales meer. Ondanks dat er stemmen opgaan om toch weer in te zetten op kernenergie om CO2-uitstoot tegen te gaan is wat hem betreft kernenergie in Duitsland een “dood paard”.
De Franse toezichthouder ASN meldt dat het koolstofgehalte in de buizen en kranen van de koelsystemen bij 32 van de 58 centrales veel te hoog is waardoor het staal kan breken als er ijskoud water door die leidingen loopt. Als de koeling hierdoor uitvalt zijn de gevolgen niet te overzien. Elektriciteitsbedrijf EDF is eigenaar van de centrales en wil in Groot-Brittannië een nieuwe centrale bouwen in het plaatsje Hinkley Point.
De Duitse centrale Atomkraftwerk Emsland in Lingen bij Nordhorn, op ongeveer 20 kilometer van de Nederlandse grens ter hoogte van Overijssel heeft sinds de ingebruikname in 1998 al bijna 142 storingen ondervonden. De kerncentrale moet desondanks nog tot 2022 mee.
Om te borgen dat er bij de aanvang van de ontmanteling in 2040 voldoende middelen beschikbaar zijn, besloot de Staat om de aandelen GKN van NEA over te nemen. De benodigde aanvullende middelen worden generaal vrijgemaakt en gereserveerd voor 2040. De kosten voor de ontmanteling worden geraamd op minstens 493 miljoen euro. De aandeelhouders van kerncentrale Dodewaard, Vattenfall, EPZ, Uniper en Engie hebben 1,5 miljard euro aan winstuitkeringen uit het moederbedrijf van de centrale onttrokken, waardoor de belastingbetaler nu 185 miljoen euro moet bijleggen voor de ontmanteling. Het dividend werd uitgekeerd in een periode waarin de kerncentrale — die toen al gesloten was — slechts €85 miljoen euro winst maakte.De hoge uitkeringen waren mogelijk vanwege de grote hoeveelheid liquide middelen in NEA, vergaard door de verkoop van bedrijven die ooit in handen waren van de energiebedrijven, zoals hoogspanningsbeheerder TenneT. De centrale was in gebruik tussen 1969 en 1997. Ondanks aandringen van de overheid werd door de eigenaren van GKN (Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland) niet voldoende reserveringen gedaan. De Rijksoverheid nam daarom de centrale over voor 1 euro.
De sloop kost naar schatting 347 miljoen euro
De Centrale werd in december 2024 overgeheveld naar Staatsbedrijf COVRA die dan verantwoordelijk is voor de sloop. Het Staatsbedrijf COVRA krijgt al het geld dat GKN en NEA nog in kas hebben (162 miljoen euro) waardoor er nog 185 miljoen bij moet. Ondanks dat er nog geen wettelijke plicht was voor 2011 werd er dus onvoldoende geld apart gelegd door de energiebedrijven die zelf vinden dat ze niet aansprakelijk zijn voor het financiële tekort. Advies- en ingenieursbedrijf Arcadis gaat samenwerken met het Noorse energie-adviesbedrijf DNV en kernenergiespecialist Nuclear-21. Deze alliantie wil de Overheid en bedrijven adviseren over de realisatie van zowel kleine als grote kerncentrales in Nederland en daarbuiten. De kerncentrale Dodewaard, beheerd door de Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland (GKN), was in 1969 de eerste Nederlandse kernenergiecentrale. In 1997 werd met de elektriciteitsproductie gestopt.
Urenco
NRG wil het historisch kernafval in Petten afvoeren naar het MFOG, een nieuw, nog te bouwen gebouw bij de COVRA in Zeeland. Toezichthouder ANVS heeft hiervoor vorige week een gewijzigd afvoerplan van NRG goedgekeurd. In het nog te bouwen gebouw zou zowel middel als hoog radioactief afval uit Petten worden geborgen. Het plan komt in plaats van het eerdere plan om het radioactief van NRG te laten samenpersen tot radioactieve pucks bij Belgo proces in België, om die daarna op te slaan bestaande LOG en HABOG-gebouwen van de COVRA. Het nu goedgekeurde plan van NRG loopt vooruit op de plannen van de COVRA, want men zal een aantal jaar nodig hebben om een nieuw gebouw vergund en gebouwd te krijgen.
Het kabinet heeft besloten om de komende jaren geld te reserveren voor de bouw van een nieuwe kernreactor (PALLAS) in Petten. Het kabinet steekt vanaf 2023 jaarlijks 129 miljoen euro in de bouw ervan De huidige reactor in Petten (Hoge Flux Reactor, HFR) is inmiddels zestig jaar oud en is aan vervanging toe. De HFR is van groot belang voor veel patiënten met vaak levensbedreigende ziekten, zoals kanker en hart- en vaatziekten. Deze patiënten zijn voor hun behandeling en diagnose afhankelijk van medische isotopen die in Petten worden geproduceerd. Er is inmiddels van de ANVS een bouwvergunning voor de bouw van de Pallas-reactorDaarnaast kan de geplande fusie van de twee huidige stichtingen, Stichting Pallas en Stichting Nuclear Research and Consultancy Group (NRG), de huidige exploitant van de HFR, worden gestart.
De nieuwe gefuseerde stichting wordt omgezet in een kapitaalvennootschap waar het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport enig aandeelhouder van wordt. Dit proces zal naar verwachting eind 2024 worden afgerond. Met het oprichten van de deelneming en met het ondertekenen van financieringsdocumenten tussen de Staat en NRG|PALLAS, worden de sturingsmogelijkheden van de Staat als aandeelhouder versterkt. Rijkswaterstaat heeft ook een vergunning verleend, omdat de reactor water uit het Noord-Hollands Kanaal gaat gebruiken als koelwater. Dat niet-radioactieve koelwater wordt vervolgens weer geloosd in de Noordzee.
Voordat er een vergunning wordt verleend om de reactor daadwerkelijk in gebruik te nemen, is weer een periode met inspraak in 2028. Tot 30 maart kan er nog tegen de bouwvergunningen beroep aangetekend worden bij de Raad van State. Het afvoeren van 1600 vaten kernafval van het nucleaire bedrijf NRG Petten naar een opslag in Zeeland, is voor het bedrijf onbetaalbaar.
Het in financieel problemen verkerende NRG heeft de operatie voor 100 miljoen euro in de boeken staan. De definitieve opslag van al het radioactief afval in Nederland kost zo’n 2 miljard euro en gaat 1,4 vierkante kilometer in beslag nemen. 26 oktober 2018 werd de centrale gesloten nadat er verontreinigd koelwater bleek weg te lekken naar de kruipruimte.
Ook in 2022 was er een lekkage en de centrale kon 17 maart weer worden opgestart. De onderzoeksreactor wordt dan opgestart en uitgebreid getest. De lekkage werd verholpen door een soort bypass aan te leggen. De zogeheten Hoge Flux Reactor in Petten produceert normaal gesproken de grootste hoeveelheid medische isotopen ter wereld. Die radioactieve stoffen worden gebruikt voor de diagnose en behandeling van kanker.
De reactor in Petten produceert zo’n 40 procent van de wereldwijde hoeveelheid medische isotopen. In januari ging de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG) uit van een sluitingsperiode tussen de zes en acht weken. Hoeveel patiënten indirect getroffen zijn door de sluiting, is niet duidelijk. Eerder werd gespeculeerd over honderden patiënten. De oude reactor kampt vaker met problemen. Vooral in 2008 en 2010 leidde het geregeld stil leggen van de reactor ook tot problemen. Sinds die tijd wordt het onderhoud van reactoren wereldwijd beter op elkaar afgestemd, met het zogeheten Emergency Response Systeem. In Petten worden ook isotopen voor de industrie geproduceerd.
Uranium is de energiebron voor kernenergie. Zuiver uranium is een zilverwit, radioactief metaal dat buigzaam en vervormbaar is en een zeer hoge dichtheid heeft (18,95 kg per dm3 of kg per liter, dat is 65% dichter dan lood). Zuiver uranium blijft tot een temperatuur van ongeveer 1400 K in vaste toestand en het kookpunt ligt op ongeveer 4400 K. Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, en dus met hetzelfde aantal protonen, waarin het aantal neutronen verschilt. De twee belangrijkste uraniumisotopen die op aarde voorkomen zijn 238U (99,3%) en 235U (0,7%).
Voor kernenergie wordt gebruik gemaakt van 235U, omdat dit isotoop splijtbaar is door thermische neutronen. Ook 238U is belangrijk, omdat het vervalt naar 239Pu, plutonium, de splijtstof voor kweekreactoren. Alle uraniumisotopen zijn radioactief en kunnen in het lichaam genetische schade aanrichten. Uranium en verbindingen waar uranium in voorkomt zijn giftig. Bij blootstelling kunnen organen (o.a. de lever) onherstelbaar beschadigd raken.
De helft van de bewezen mondiale primaire uraniumvoorraad is te vinden in Australië, Kazachstan en Canada. Enkele ertsvoorraden in Canada hebben een zeer hoog percentage U, tot circa 10%. De meeste andere vindplaatsen betreffen echter veel laagwaardiger ertsen. Daarnaast zijn er verschillende locaties waar uranium als bijproduct van koper of goud wordt gewonnen.
België
België gaat twee kerncentrales langer openhouden nu energieleverancier ENGIE eigenaar wordt van de reactoren, die daardoor nog tot 2035 open kunnen blijven. De ene kerncentrale staat in Doel, net over de grens bij Zeeland. De andere staat in Tihange, zo’n 40 kilometer van de Nederlandse grens bij Limburg. De reactoren in Doel en Tihange waren nog te moderniseren, zodat ze nog zeker tien jaar energie kunnen opwekken. De reactoren waren al stilgelegd, maar het doel is om die eind volgend jaar weer te openen. België gaat het kernafval verwerken, en ENGIE draagt de kosten van 15 miljard euro.
Bij inspecties van exploitant ENGIE Electrabel in de Belgische kerncentrales Doel en Tihange bleek begin september 2018 dat het beton in de bunkerplafonds van nog twee reactoren niet aan de eisen voldeed. Het beton in bunkers met noodsystemen in de reactoren van de centrales in Doel en Tihange bleken niet in orde. De centrales tellen in totaal zeven reactoren. Reactor 2 van de kerncentrale in het Belgische Tihange mocht in juni 2019 weer worden opgestart. Betonreparaties en een nieuwe dakplaat voor het bunkergebouw gaven het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) voldoende garanties dat de reactor op een veilige manier kan worden gebruikt.
Bij onderhoud bleek in augustus 2018 dat het beton in het bunkergebouw waarin noodsystemen zoals pompen en dieselgeneratoren staan, er slecht aan toe was en dat het gewapende beton niet goed was aangebracht. Daarop gaf de waakhond de opdracht aan exploitant Engie Electrabel om een extra dakstructuur aan te brengen. De straal waarin de overheid jodiumtabletten verspreidt om de bevolking te beschermen bij een kernramp of nucleaire aanslag, is uitgebreid van vijfentwintig kilometer naar honderd kilometer.
De nieuwe zones zijn getrokken rond de kerncentrales in Borssele, Doel, Tihange (beide in België) en Emsland (Duitsland). De jodiumtabletten moeten het lichaam verzadigen waardoor de schildklier zich sluit en er geen radioactief jodium kan worden opgenomen en de kans op schildklierkanker door radioactieve straling kleiner wordt. Voor het vervoer van radioactief afval worden continue ‘bijzondere vergunningen’ afgegeven om af te wijken van het gebruik van een extra beveiligde container. In Tihange 3 zijn constructiefouten geconstateerd en afwijkingen in het staal van het gewapend beton. Reactor 3 is sinds 30 maart buiten bedrijf naar aanleiding van andere problemen met beton in een niet nucleair deel van het complex. Bij het nagaan of er ook in de reactor sprake is van dergelijke betonslijtage, is een constructiefout ontdekt. Een deel van het staal van het staal in het gewapend beton is al tijdens de bouw van de reactor verkeerd aangebracht.
3 juni 2016 stemde een Belgische Kamermeerderheid voor het tien jaar langer open houden van de twee oudste reactoren in Tihange. Het gaat om reactoren 1 en 2, die gebouwd zijn in 1975. Die feitelijk een levensduur hadden tot 2005 maar welke al met tien jaar werden verlengd naar 2015 (totaal 40 jaar). De centrale in Doel bestaat uit 4 reactoren. Doel 1 en 2 zijn in 1975 gebouwd, vlak over de grens bij Bergen op Zoom. Deze 2 reactoren werden in 2015 tijdelijk gesloten, maar eind 2015 weer in gebruik genomen. De twee kerncentrales gaan per 2025 dicht, tenzij er een tekort aan elektriciteit ontstaat. De Belgische regeringspartijen bereikten hierover een in maart een akkoord.
De oudste reactor doel 1 werd in februari 2015 gesloten en in december 2015 weer opgestart om binnen drie dagen alweer tijdelijk te moeten sluiten vanwege problemen. Bij de kerncentrale van het Belgische Tihange moest Kernreactor 2 op 24 januari 2016 opnieuw uitgeschakeld worden. De kerncentrale werd ondanks de ontdekking van duizenden scheurtjes in 2012 eind december 2015 toch weer opgestart. Reactor Tihange 1 werd 7 september 2016 opnieuw stilgelegd nadat bij onderhoudswerkzaamheden een gebouw van de centrale werd beschadigd. De reactor vertoont geregeld mankementen en was nog geen maand weer in bedrijf. Sinds april had de reactor maanden stilgelegen voor groot onderhoud. 23 april 2018 werd de centrale opnieuw zonder aankondiging plotseling stilgelegd vanwege een lek in de reactor. 9 september 2016 werd ook reactor Tihange 2 opnieuw stilgelegd, ditmaal vanwege een storing in de stoomgenerator. 9 januari 2017 was het opnieuw raak.
Kernreactor Doel 4 in de buurt van Antwerpen, vlak over de Nederlandse grens viel uit door een technische storing, nadat stoom ontsnapte in een deel van de kerncentrale waar dat niet de bedoeling is. Een personeelslid raakte hierbij ernstig gewond, maar was niet in levensgevaar. De oorzaak van de storing was een ‘onregelmatigheid’ in de verbinding tussen de centrale en het hoogspanningsnet. Kernreactor 4 moest augustus 2014 ook al met spoed dicht vanwege lekkages in de hal van de turbine die waren ontstaan na het stoppen van 65 duizend liter olieverlies.
De ingenieurs van eigenaar Electrabel zou vanwege de scheurtjes en broosheid van de wand van het reactorvat hebben besloten langzamer dan gebruikelijk de temperatuur van het water en de druk in het reactorvat op te voeren. 26 mei 2017 was het opnieuw raak en Doel 4 moest opnieuw plotseling worden stilgelegd. De centrale zou handmatig uitgeschakeld zijn om onderhoud te plegen aan een waterleiding in het niet-nucleaire deel. 23 mei 2017 werd de centrale ook al uitgeschakeld vanwege een probleem met een stoomklep. Bij de centrale in Doel werd al in april 1975 vastgesteld dat er iets mis was met de drukregelaars. In het gebruikte staal zaten minuscule scheuren zodat het materiaal afgekeurd had moeten worden. De in 2012 ontdekte haarscheurtjes in de kerncentrales van Tihange zouden al in 1976 zijn genoemd in een vergadering, maar nooit zijn gerapporteerd. Kort na de heropstart van Doel 3 op maandag 23 juli 2018 bleek een technisch probleem in het niet-nucleaire gedeelte.
De centrale heeft tien maanden stilgelegen vanwege betondegradatie. Enkele dagen na de heropstart werd in het turbinesysteem van de centrale een defect aan een stoomklep vastgesteld. De gammele kerncentrale Doel 3 werd 30 juli 2018 opnieuw stilgelegd nadat een defect in het turbinesysteem in het niet-nucleaire deel werd ontdekt. Maastricht en Aken willen juridische stappen ondernemen om de kerncentrale te laten sluiten. Ook de Duitse deelstaat Nordrhein Westfalen (NRW) eist definitieve sluiting van de kerncentrale. De minister van economische zaken van de aan Limburg grenzende deelstaat, Garrelt Duin (SPD), noemde het langer laten draaien van de centrale,, onverantwoord’’.
Omwille van de werkgelegenheid worden de 40 jaar oude reactoren door de Belgen tot 2025 opengehouden met alle mogelijke risico´s van dien. Ex minister Melanie Schultz van Haegen bracht 20 januari 2016 nog een bezoek aan de kerncentrale Doelen en zag na een rondleiding geen reden voor sluiting en geen signaal van direct gevaar voor de Nederlandse volksgezondheid. ,,Ik ben een leek, ik kan daar niets over zeggen, daar hebben we de toezichthouders voor, die zeggen dat het hier nu veilig is en daar vertrouw ik op.” aldus de minister. Uit onderzoek bleek echter dat een brand in de centrale Tihange wel degelijk erg gevaarlijk kan zijn met een grote kans op een ‘meltdown’. Volgens minister Schultz van Milieu is het onderzoek ‘schandalig slecht’ uitgevoerd. De rechter besloot in augustus 2020 dar de centrale gewoon open mag blijven.
Brazilië
Het Braziliaanse energieplan voorziet in vier extra kernreactoren tegen 2030. De bouw van een derde kernreactor is door staatsbedrijf Eletronuclear weer opgestart. Deze lag al sinds 2015 stil. De twee al twee werkende kernreactoren Angra 1 en Angra 2 op een afstand van 130 kilometer van Rio de Janeiro, leveren respectievelijk 640 en 1350 megawatt. Ze leveren 3 procent van het nationale verbruik. Maar 40 procent van het verbruik van Rio de Janeiro. De derde reactor Angra 3 moet dat verhogen naar 70 procent. Het werken aan Angra 3 wordt in 2020 gestart en Angra 3 moet in 2026 operationeel worden.
China
China heeft een enorme voorraad thorium ontdekt, een zilverkleurig metaal in de aardkorst. Uit een recent nationaal onderzoek blijken de thoriumvoorraden veel groter dan eerder voorspeld. De voorraden zijn verspreid over 233 locaties in heel het land, van Xinjiang tot Guangdong. De grootste vindplaats, gelegen in Bayan Obo in Binnen-Mongolië, bevat naar schatting ongeveer één miljoen ton thorium, mogelijk genoeg om het land tienduizenden jaren van energie te voorzien. Thorium kan worden omgezet in uranium-233 wanneer het verwerkt wordt in gesmolten zout reactoren, een technologie van de volgende generatie die aanzienlijk minder radioactief afval produceert dan traditionele nucleaire methodes. Gezien het potentieel heeft Beijing reeds opdracht gegeven voor de bouw van ’s werelds eerste gesmoltenzoutreactor, die in de Gobiwoestijn zal verrijzen. Bovendien wil China zijn nucleaire energiecapaciteit uitbreiden met de bouw van 24 nieuwe kerncentrales tegen 2030. Daarrmee bevestigt het zijn ambitie om een pioniersrol te spelen in schone en duurzame energie-innovatie.
Duitsland
Op vrijdag 16 augustus 2024 werden de twee iconische koeltorens van de kerncentrale Grafenrheinfeld in Neder-Franken, Duitsland, opgeblazen. De kerncentrale, gelegen aan de rivier de Main nabij Schweinfurt, werd in 2015 definitief stilgelegd als onderdeel van de Duitse kernuitstap. De sloop van de 143 meter hoge torens markeert een nieuwe fase in de ontmanteling van de centrale, die van 1981 tot 2015 elektriciteit leverde met een drukwaterreactor van 1.345 megawatt.
De gecontroleerde explosie, die rond het middaguur plaatsvond, trok ondanks de afzettingen duizenden toeschouwers. De torens, met een basisdiameter van 105 meter en een topdiameter van 64 meter, stortten binnen enkele seconden in. Volgens exploitant PreussenElektra zijn de koeltorens niet radioactief besmet, waardoor er geen stralingsrisico was. Meer dan tweederde van het sloopmateriaal zal worden hergebruikt, onder andere voor de aanleg van een opslagplaats. De sloop kostte ruim drie miljoen euro.
De ontmanteling van Grafenrheinfeld, dat na 33 jaar werking de oudste nog actieve kerncentrale van Duitsland was tot de sluiting, begon in 2018 en zal naar verwachting nog zo’n tien jaar duren. De sloop van de koeltorens is een zichtbare stap in dit proces, dat volgt op de Duitse beslissing na de Fukushima-ramp in 2011 om alle kerncentrales uiterlijk in 2023 te sluiten. Dit was de tweede keer dat koeltorens van een kerncentrale in Duitsland werden opgeblazen, na de sloop in Philippsburg in 2020.
Finland
In Finland werd een nieuwe kerncentrale op het net aangesloten, de Olkiluoto 3, meteen ook Europa’s nieuwste centrale. Vrijdag 7 maart ontstond er een nucleair lek, waarbij bijna 100 kubieke meter licht radioactief koelwater vrij kwam. De lekkage ontstond tijdens onderhoudswerken en kwam terecht in de containmentsruimten en het afvoersysteem van de centrale. Doordat een luik in het reactorbassin niet correct was afgesloten voordat het vulproces begon lekte koelwater weg uit het circuit. TVO merkte het incident snel op en trof direct passende veiligheidsmaatregelen. Het bedrijf verwerkte de gelekte vloeistof volgens de geldende procedures en strikte regelgeving. Finland’s stralings- en nucleaire toezichthouder, STUK, werd onmiddellijk geïnformeerd en deze volgde de ontwikkelingen op de voet en is een diepgaand onderzoek gestart om herhaling te voorkomen.
Ondanks de lekkage verliep het geplande jaarlijkse onderhoud van OL3 zoals voorzien. Sinds 1 maart was de reactor offline voor een onderhoudsperiode die tot begin mei duurde. Tijdens deze periode werden onder meer een lekdichtheidstest van de containment, onderhoud aan reactorpompen en inspecties van stoomgeneratoren uitgevoerd. Ook werd garantieonderhoud door de leverancier van de centrale uitgevoerd. Aan de onderhoudswerkzaamheden werkten ongeveer 1.000 subcontractors mee, waarvan de helft afkomstig is uit het buitenland. Zij werken nauw samen met het vaste personeel van TVO. Het incident benadrukt nogmaals het belang van strikte procedures en controles binnen nucleaire installaties.
Hoewel er geen gevaar voor de omgeving was, onderstreept deze lekkage de noodzaak van continue waakzaamheid en verbeteringen in kernenergie sector. De snelle respons van TVO en de monitoring door STUK tonen aan dat het Finse nucleaire veiligheidsbeleid goed functioneert, maar ook dat zelfs bij een van de modernste kerncentrales van Europa operationele risico’s nooit volledig uitgesloten zijn. De komende maanden zal blijken welke extra maatregelen TVO zal implementeren om herhaling te voorkomen. Voorlopig blijft Olkiluoto 3 echter gewoon op schema voor de hervatting van zijn operaties in mei.
Kleine modulaire reactoren (SMR) meteen vermogen van een paar honderd megawatt gaan in de toekomst gebruikt worden voor de productie van stadswarmte en elektriciteit voor industriële consumenten. Hun technologie is identiek aan die van grote kerncentrales, maar dan kleiner gemaakt. Fermi Energia, dat in Estland opereert, is bijvoorbeeld van plan om een kleine modulaire kerncentrale te bouwen, maar soortgelijke plannen worden ook in andere Europese landen gemaakt. In Finland heeft energiebedrijf Helen een intentieverklaring getekend met het Finse bedrijf Steady Energy Oy voor de bouw van een warmteproducerende kerncentrale.
Frankrijk
Ondertussen is in Frankrijk wel weer een nieuwe kernfusiereactor voltooid. De grootste reactor ter wereld zal in 2039 pas volledig operationeel zijn. De eerste volledige test van de International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER), die bestaat uit 19 enorme spoelen die om verschillende toroïdale magneten zijn gewikkeld, was aanvankelijk gepland voor 2020. Wetenschappers zeggen echter nu dat het nog 15 jaar zal duren om het te voltooien. Dit betekent dat kernfusie-energie, waarin ITER vooroploopt, mogelijk niet op tijd een oplossing voor de klimaatcrisis kan worden.
De grootste kernfusiereactor is gebouwd door 35 landen: de VS, China, India, Rusland en landen van de Europese Unie. ITER beschikt over de krachtigste magneet ter wereld. Deze kan een magnetisch veld creëren dat 280.000 keer sterker is dan het magnetisch veld van de aarde. Het unieke ontwerp van de reactor heeft geleid tot aanzienlijk hogere kosten dan aanvankelijk gepland. Aanvankelijk werd geschat dat de kosten rond de 5 miljard dollar zouden liggen en dat de reactor in 2020 zou worden gelanceerd. Echter, door talrijke vertragingen en aanpassingen is het budget voor ITER de 22 miljard dollar overschreden, met een extra 5 miljard dollar voorgesteld om extra kosten te dekken.
Op 21 december 2024 werd kernreactor 3 van de kerncentrale Flamanville in Normandië, Frankrijk, succesvol aangesloten op het elektriciteitsnet. Dit markeert de eerste keer in 25 jaar dat een nieuwe kernreactor in Frankrijk in gebruik is genomen. De reactor, die in september 2024 operationeel werd, heeft een vermogen van 1,6 gigawatt en is daarmee de krachtigste van het land.
Wereldwijd zijn er slechts enkele reactoren met een hogere capaciteit, zoals in China en Finland. Flamanville 3, een Europese drukwaterreactor (EPR) van de derde generatie, kan op volle capaciteit ongeveer twee miljoen huishoudens van stroom voorzien. De bouw van de reactor, gestart in 2007, kampte met aanzienlijke vertragingen en kostenoverschrijdingen. Het project duurde 17 jaar in plaats van de geplande 5 jaar, en de kosten liepen op tot 13,2 miljard euro, viermaal hoger dan de oorspronkelijke begroting van 3,3 miljard euro.
Technische problemen, zoals defecten in lasnaden en corrosierisico’s, en strenge veiligheidsvoorschriften van de Franse toezichthouder ASN droegen bij aan de vertragingen. Het Franse elektriciteitsbedrijf EDF, eigenaar van de centrale, ziet Flamanville 3 als een cruciale stap in de modernisering van de Franse kernenergiesector, die ongeveer 60% van de nationale elektriciteitsproductie levert. EDF plant de komende decennia nog zes nieuwe EPR-reactoren te bouwen om de verouderde vloot te vervangen en de energietransitie te ondersteunen, terwijl Frankrijk streeft naar koolstofneutraliteit tegen 2050. Critici wijzen echter op de hoge kosten en veiligheidszorgen, mede door eerdere problemen met het koelsysteem in andere Franse centrales. De ingebruikname van Flamanville 3 onderstreept zowel de ambities als de uitdagingen van kernenergie in Frankrijk, dat sterk inzet op nucleaire energie om zijn klimaatdoelen te halen.
Het noodlijdende Franse IT-concern Atos heeft een bod ontvangen van 410 miljoen euro van de Franse overheid. De overheid ziet die activiteiten als nationaal strategisch belang omdat ze onder meer worden gebruikt in de nucleaire industrie. Atos en de overheid waren al sinds november in gesprek over die supercomputeractiviteiten. Atos hoopt binnen enkele weken een definitieve overeenkomst te tekenen voor de verkoop die dan volgend jaar afgerond moet worden. Minister van Financiën Eric Lombard noemt het een belangrijke stap. ‘Het is de verantwoordelijkheid van de staat, indien nodig, om de meest strategische industriële capaciteiten te behouden en te ontwikkelen. Bij het onderdeel werken ongeveer 2500 mensen, voornamelijk in Frankrijk. De technologie wordt naast de nucleaire sector en voor het Franse kernwapenarsenaal ook ingezet voor belangrijke industriële toepassingen. Europa mag schuilen onder Franse atoomparaplu, maar Macron wil het laatste woord houden. Atos kampte de afgelopen jaren met een hoge schuldenlast. Het bedrijf sloot overeenkomsten om die schuldenlast te verlagen, waarbij schuldeisers eigenaar van het concern werden. Onlangs maakte Atos ook bekend banen te gaan schrappen om kosten te besparen. Het concern, dat ook actief is in Nederland, telt nu ongeveer 74.000 werknemers.
Hongarije
De kerncentrale Paks bij de plaats Paks, centraal in Hongarije aan de Donau is de enige nucleaire energiecentrale van Hongarije en deze zorgt voor ongeveer de helft van de totale elektriciteitsproductie van het land. De centrale heeft vier VVER-reactoren. De politieke partij van Viktor Orbán is verantwoordelijk voor de uitbreiding van de nucleaire kerncentrale: het project Paks II. De nieuwe reactoren zijn controversieel omdat het design ervan nergens ter wereld is uitgeprobeerd.
Dit maakt de bouw gevaarlijk en een enkele fout kan catastrofaal zijn voor Paks en de omliggende gebieden, er volgden veel protesten vanuit de milieuorganisaties. Voor de bouw is een contract getekend met Rusland en dit vergroot de afhankelijkheid van Hongarije met het land dat in oorlog is. Rusland financiert Paks II en zal het kernafval opslaan voor een bepaalde tijd. Daarna zal het kernafval echter weer terugkeren naar Hongarije. De bouw kreeg te maken met vertragingen en hierdoor moest János Süli vertrekken. Hij is nog steeds actief in de industrie maar niet specifiek bij de kerncentrales van Paks.
Péter Szijjártó, de minister van Buitenlandse Zaken en Handel, maakte bekend dat ze het gewijzigde bouwcontract voor de modernisering van de kerncentrale van Paks hebben ondertekend. Hiermee is de voorbereidende fase afgerond en kan de nieuwbouw starten om zo de levensduur van de vier reactoreenheden te verlengen tot 70 jaar. De minister van Buitenlandse Zaken verklaarde dat de upgrade van de kerncentrale van Paks een groot mondiaal project is waar geen enkele sanctie op rust. Rosatom en Hongarije werken volgens About Hongarije samen met westerse bedrijven.
Na een gesprek met Alexey Likhachev, de CEO van Rosatom, en een ontmoeting met Alexander Merten, plaatsvervangend hoofd van Rosatom-eenheid ASE, de algemene aannemer, noemde Szijjártó de ondertekening van het contract een belangrijke stap voor de nieuwe reactorblokken. Het nieuwbouwcontract, mogelijk gemaakt door het bijgewerkte financieringscontract op 16 augustus, zal de voortgang van het project bespoedigen. Het grondwerk is aan de gang, er is 467 meter diepwand gebouwd en de werkzaamheden aan blok zes zullen beginnen, gevolgd door grondversterking in de herfst. Dankzij het nieuwe contract en de verschuiving naar de bouwfase kunnen ze tegen het einde van volgend jaar het eerste beton storten.
Japan
Japan plant de herstart van reactoren 6 en 7 van de Kashiwazaki-Kariwa-kerncentrale in Niigata, de grootste kerncentrale ter wereld met een capaciteit van 8.212 MW, maar deze plannen stuiten op aanzienlijke lokale weerstand. De centrale, eigendom van Tokyo Electric Power Company (TEPCO), is sinds 2012 stilgelegd na de Fukushima-ramp in 2011, waarbij alle Japanse kernreactoren werden stopgezet voor veiligheidscontroles. Hoewel de Japanse Nuclear Regulation Authority (NRA) in december 2023 de operationele ban ophief en in april 2024 toestemming gaf voor het laden van brandstof in reactor 7, is de herstart vertraagd naar 2029 voor reactor 7 en 2031 voor reactor 6 vanwege problemen met de omvang van de benodigde veiligheidsupgrades en personeelstekorten.
De herstart vereist goedkeuring van de lokale overheid, maar Niigata-gouverneur Hideyo Hanazumi heeft nog geen definitieve instemming gegeven, mede door zorgen over evacuatieplannen na de aardbeving op het Noto-schiereiland op 1 januari 2024. Hoewel de burgemeester van Kashiwazaki, Masahiro Sakurai, in november 2024 herkozen werd en voorwaardelijke steun uitsprak voor de herstart, blijven andere omliggende gemeenten terughoudend. Lokale gemeenschappen, die economisch afhankelijk zijn van de centrale, zien voordelen in een herstart, maar de herinnering aan Fukushima voedt de onrust. Een peiling uit 2021 wees uit dat 51% van de inwoners van Niigata tegen de herstart is.
Sinds Fukushima heeft Japan de veiligheidsvoorschriften voor kerncentrales aanzienlijk aangescherpt, met driemaal strengere normen. De NRA voert regelmatig inspecties uit, ondersteund door het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), dat in maart-april 2024 de fysieke beveiliging van Kashiwazaki-Kariwa controleerde en verbeteringen bevestigde. Momenteel zijn 12 van de 33 operationele reactoren in Japan actief, die in 2023 ongeveer 81 TWh elektriciteit produceerden, goed voor 6,1% van de nationale energievoorziening. De regering streeft naar 20-22% kernenergie tegen 2030 om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en decarbonisatiedoelen te halen. Vijf reactoren staan gepland voor herstart tegen 2025, terwijl drie nieuwe reactoren in aanbouw zijn en zeven andere locaties worden beoordeeld op veiligheid.
Ondertussen blijft Japan worstelen met de nasleep van Fukushima. TEPCO behandelt nog steeds grote hoeveelheden behandeld radioactief afvalwater, dat sinds 2023 gefaseerd in de Stille Oceaan wordt geloosd, ondanks protesten van lokale vissers en internationale kritiek, vooral uit China. Het IAEA heeft verklaard dat dit proces voldoet aan internationale veiligheidsnormen, maar de weerstand blijft. De herstart van Kashiwazaki-Kariwa is cruciaal voor TEPCO’s financiële herstel en Japan’s energiezekerheid, maar de balans tussen veiligheid, publieke acceptatie en economische belangen blijft een uitdaging.
Een kerncentrale in Fukushima raakte zwaar beschadigd in maart 2011 door een aardbeving en een tsunami. De kernreactor smolt en ontplofte kort daarna. Meer dan 150.000 mensen sloegen op de vlucht. Tokyo Electric Power Company, die de verwoeste Fukushima Daiichi-kerncentrale beheerde, mag nu ruim een miljoen ton radioactief water gaan lozen. Het water wordt verspreid geloosd in dertig tot veertig jaar tijd. Volgen Japan bevat het afvalwater minder radioactiviteit dan afvalwater dat door Chinese kerncentrales wordt geloosd.Critici zeggen dat het behandelde water nog hoge doses radioactieve materialen zoals tritium bevat. Japan zegt dat het zich houdt aan de internationale standaarden en wijst erop dat andere landen koelwater lozen met veel hogere concentraties radioactief materiaal. Er is begin februari 2024 zo’n 5500 liter radioactief water weggelekt uit de centrale. Volgens de Japanse energiemaatschappij TEPCO zat er een lek in een installatie van de fabriek die vervuild water verwerkt.
Fukushima
Op 11 maart 2011 werd de kerncentrale Fukushima Daiichi in Ōkuma, Japan, getroffen door een van de ernstigste kernrampen in de geschiedenis, veroorzaakt door een zeebeving met een kracht van 9,0 op de schaal van Richter en een daaropvolgende tsunami. De drie operationele reactoren (1, 2 en 3) van de centrale werden binnen seconden automatisch stilgelegd via een noodstop. Door de aardbeving raakte het reguliere elektriciteitsnet beschadigd, waardoor de koelpompen afhankelijk werden van noodgeneratoren. Deze generatoren, die lager waren geplaatst dan de hoogst verwachte tsunamigolven, werden overspoeld en vielen uit. De daaropvolgende overschakeling naar accu-aangedreven koeling was slechts een tijdelijke oplossing, bedoeld voor enkele uren totdat het net of de generatoren hersteld zouden zijn. Door de ongekende schade in de regio bleef herstel uit, wat leidde tot een “loss-of-coolant accident”. In reactoren 1, 2 en 3 vond een kernsmelting plaats, waarbij brandstofelementen gedeeltelijk smolten en kernbrandstof op de bodem van de reactorvaten terechtkwam. Waterstofexplosies veroorzaakten verdere schade aan het reactorcomplex.
Pas op 16 december 2011, ruim negen maanden na de ramp, bereikten de reactoren een stabiele “koude stilstand”. De nasleep van de ramp is nog steeds voelbaar. Volgens de Japanse regering veroorzaakte de evacuatie en de stress van de ramp 2.313 indirecte sterfgevallen, voornamelijk onder ouderen. Een screeningprogramma in de prefectuur Fukushima wees op een verhoogde incidentie van schildklierkanker bij kinderen, met 266 gevallen vastgesteld tussen 2011 en 2021, hoewel het oorzakelijke verband met radioactieve blootstelling nog steeds wordt onderzocht. De aardbeving en tsunami zelf eisten circa 19.759 levens, met 2.559 mensen nog steeds vermist.
De ontmanteling van Fukushima Daiichi is een complex en langdurig proces, dat naar schatting tot 2060 zal duren. Tokyo Electric Power Company (TEPCO) worstelt met de verwijdering van gesmolten brandstof en de behandeling van 1,3 miljoen ton behandeld radioactief afvalwater, dat sinds 2023 gefaseerd in de Stille Oceaan wordt geloosd onder toezicht van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA). Dit proces blijft controversieel, met protesten van lokale vissers en buurlanden zoals China. De kosten van de opruiming en compensaties worden geschat op meer dan 200 miljard euro.
De ramp leidde tot een wereldwijde herbezinning op kernenergie. Japan legde na 2011 al zijn 54 reactoren stil, maar heeft sindsdien 12 reactoren herstart en plant verdere heractiveringen, zoals bij de Kashiwazaki-Kariwa-centrale, om de kernenergieproductie te verhogen naar 20-22% tegen 2030. Strengere veiligheidsvoorschriften en regelmatige IAEA-inspecties zijn ingevoerd om herhaling te voorkomen. Desondanks blijft Fukushima een symbool van de risico’s van kernenergie en de uitdagingen van de energietransitie.
Polen
Zelfs Polen, dat tot op heden vooral met steenkool stroom opwekt, plant zijn eerste nucleaire centrale. Dit alles omdat onder andere de prijs van elektriciteitsproductie door het verbranden van gas fors is gestegen. Polen heeft dertig miljard dollar nodig om met het Amerikaanse Westinghouse Electric een centrale te bouwen. Dat is evenveel als wat het land op een jaar tijd aan defensie uitgeeft.
Rusland
Op satellietbeelden zijn veranderingen te zien zijn bij vijf Russische kerncentrales in de buurt van Europa in de afgelopen jaren. Ook is daarop te zien dat de militaire basis in de Russische Oostzee-exclave Kaliningrad, waar kernwapens kunnen worden opgeslagen, de afgelopen jaren is uitgebreid en gemoderniseerd.
De beelden tonen dat nieuwe gebouwen, een driedubbele omheining en nieuwe communicatieapparatuur zijn verschenen. Eerder schatte de Poolse regering dat in Kaliningrad mogelijk zo’n honderd tactische kernkoppen liggen opgeslagen. Ook op de Osipovichi basis in Belarus wordt de Russische opslagplaats voor kernwapens gerenoveerd en is er een nieuw laadplatform voor railtransport en luchtverdedigingssystemen gekomen.
Er zijn veel nieuwe gebouwen gesignaleerd op de Novaya Zemlya basis, die door experts wordt beschouwd als een belangrijke locatie voor Russische kernproeven. Op het schiereiland Kola, dat grenst aan Finland en Noorwegen, zijn ongeveer 50 opslagbunkers gebouwd voor onderzees gelanceerde ballistische raketten. Er is ook een speciale pier gebouwd om raketten op onderzeeërs te laden. Volgens de Zweedse minister van Defensie Pål Jonson houdt Stockholm de Russische capaciteiten op dit gebied nauwlettend in de gaten. ‘We zijn ons hiervan bewust en houden dit al lange tijd in de gaten. Dit betreft zowel Russische investeringen in nucleaire capaciteiten als de implementatie van een nieuwe doctrine’, zei hij.
Het Russische staatsbedrijf Rosatom, wereldleider in de nucleaire sector, gebruikt zijn Nederlandse dochteronderneming Uranium One Coöperatief in Amsterdam om honderden miljoenen euro’s aan winsten door te sluizen, zelfs tijdens de oorlog in Oekraïne. Volgens het jaarverslag van Uranium One genereerde het bedrijf in 2022 een winst van 240,6 miljoen dollar (circa 222 miljoen euro), waarvan tientallen miljoenen werden doorgesluisd naar het moederbedrijf in Rusland. Deze geldstroom draagt bij aan de Russische staatskas, die in 2022 volgens Rosatom’s jaarverslag 291 miljard roebel (circa 3,1 miljard euro) aan belastingen ontving van het bedrijf. Ondanks deze financiële banden en Rosatom’s rol in de bezetting van de Oekraïense Zaporizhzhia-kerncentrale, blijven Europese sancties tegen Rosatom uit, vanwege de grote afhankelijkheid van Russisch uranium.
Rosatom domineert de wereldmarkt met een marktaandeel van 35% in verrijkt uranium en speelt een sleutelrol in de kernenergiesector. Het bedrijf wint uranium in landen als Kazachstan en Tanzania via Uranium One, met winsten die via Nederland naar Rusland vloeien. Daarnaast beheert Rosatom de Zaporizhzhia-kerncentrale, Europa’s grootste, sinds de Russische bezetting in maart 2022, wat veiligheidsrisico’s met zich meebrengt. Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) rapporteert over de fragiele situatie, met incidenten zoals beschietingen en stroomuitval die een nucleair ongeval dreigen te veroorzaken.
De Europese Unie kampt met afhankelijkheid van Rosatom, vooral voor de recycling van gebruikt uranium, waarvoor Rusland momenteel de enige leverancier is. In het Verenigd Koninkrijk wordt sinds 2022 gewerkt aan een recyclingfabriek, maar deze is pas in de vroege jaren 2030 operationeel. Daarnaast zijn 20 VVER-reactoren in Tsjechië, Slowakije, Bulgarije, Hongarije en Finland afhankelijk van Russische brandstofstaven. Hoewel sommige landen alternatieven zoeken – Bulgarije ontving in 2024 westerse brandstofstaven van Westinghouse en Framatome – verdubbelde de EU-import van Russische nucleaire brandstof in 2023 tot 573 ton, mogelijk als voorraadopbouw tegen toekomstige sancties, volgens de Noorse milieuorganisatie Bellona.
In Nederland komt Russisch uranium terecht bij Urenco in Almelo, dat geen directe zaken doet met Rusland. In februari 2024 verleende de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) vergunningen voor de import van gerecycled Russisch uranium, afkomstig uit Franse reactoren, dat in Rusland wordt verwerkt en vervolgens bij Urenco wordt verrijkt. Dit illustreert de complexe afhankelijkheid in de nucleaire keten.
Terwijl de EU aarzelt om sancties op te leggen vanwege de impact op de eigen energievoorziening, voert de VS sinds januari 2025 sancties tegen Rosatom’s topmanagers, waaronder CEO Alexey Likhachev, voor hun rol in de Russische wapenindustrie en de bezetting van Zaporizhzhia. Vanaf 2028 verbiedt de VS de import van Russisch uranium, een stap die de EU nog niet heeft gevolgd. Een artikel in The Wall Street Journal (2023) benadrukte Rosatom’s groeiende rol als leverancier van het Russische leger, wat in de VS de roep om sancties versterkt. In de EU blijft Hongarije, afhankelijk van Rosatom voor de Paks II-kerncentrale, een obstakel voor sancties.
De EU onderzoekt diversificatie, met initiatieven zoals een nieuwe brandstoffabriek in Duitsland door Framatome (onder licentie van Rosatom’s TVEL) en plannen voor uraniumverrijking in Canada en de VS. Toch blijft de transitie traag, mede door de technische complexiteit van VVER-reactoren en de kosten van alternatieve leveranciers. Dit maakt het lastig om Rosatom op korte termijn uit te sluiten, terwijl de geopolitieke en ethische spanningen rond samenwerking met Rusland toenemen.
Zaporizhzhia
Rusland heeft 2 november 2023 negen Oekraïense drones neergeschoten in de buurt van de kerncentrale van Zaporizhzhia. Volgens de Russen hadden de Oekraïners daarmee een nucleaire ramp kunnen veroorzaken. Oekraïne heeft in het verleden juist vaak Rusland beschuldigd van aanvallen op de centrale. Russische troepen vielen 3 maart 2023 de grootste kerncentrale van Europa Zaporizhzhia bij Enerhodar in Oekraïne aan. Geen enkel ander land had ooit eerder een kerncentrale beschoten. Door ‘shelling’ brak er brand uit in de centrale. Brandweerlieden hadden door de gevechten moeite om bij de plaats bestemming te komen, maar uiteindelijk kon de brand die woedde in een trainingscentrum worden geblust.
Het aanvallen van een kerncentrale wordt beschouwd als strijdig met het internationale en het humanitaire oorlogsrecht. De nucleaire veiligheids- en beveiligingssituatie in de kerncentrale van Zaporizhzhia in Oekraïne blijft uiterst fragiel en gevaarlijk, zei de chef van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA). “De militaire aanvallen in de regio gaan door en kunnen in de nabije toekomst aanzienlijk toenemen”, zei IAEA-directeur-generaal Rafael Grossi tijdens een briefing van de VN-Veiligheidsraad. Er zijn zeven incidenten geweest waarin de stroom uitviel. De jaarlijkse Algemene Conferentie van het IAEA heeft in 2022 een resolutie aangenomen waarin wordt opgeroepen tot “de dringende terugtrekking van al het ongeautoriseerde leger en ander ongeautoriseerd personeel uit de Oekraïense ZNPP en dat de centrale onmiddellijk wordt teruggegeven aan de volledige controle van de bevoegde Oekraïense autoriteiten. Ook werd opgeroepen tot permanente stationering van IAEA-waarnemers in de grootste kerncentrale van Europa.
De kerncentrale in Zaporizhzhia wordt nog steeds gecontroleerd door de Russen en Oekraïens personeel doet het onderhoud. Poetin beschouwd de centrale als Russisch staatseigendom. De kerncentrale bij de Oekraïense stad Zaporizhzhia stond begin april 2024 al op het randje van een stroomuitval omdat de backup-stroomtoevoer eruit lag. 11 mei werd voor de tweede keer de kerncentrale bestookt. De raketten die door Oekraïne op zaterdagnacht werden gelanceerd, sloegen in bij een droge opslagfaciliteit, waar 174 vaten met verbruikte splijtstof worden bewaard. Explosies bliezen ramen in delen van de fabriek weg en één arbeider werd met granaatscherven in het ziekenhuis opgenomen. Blijkbaar richtten ze zich specifiek op de containers met verwerkte brandstof, die buiten naast de locatie zijn opgeslagen. Drie stralingsmonitoringsdetectoren werden beschadigd, waardoor “tijdige detectie en reactie in geval van verergering van de stralingssituatie of lekkage van straling uit gebruikte splijtstofvaten momenteel onmogelijk zijn.
Deze keer werd op miraculeuze wijze een nucleaire catastrofe vermeden, maar wonderen kunnen niet eeuwig duren. Oekraïne weet dat de kerncentrale omgeving gebruikt wordt voor militaire doeleinden en oip slag van zware wapens. Rusland wil de reactoren in Zaporizhzhia opnieuw opstarten. De kerncentrale werd in maart 2022 door Russische troepen in beslag genomen en is met zijn zes door de Sovjet-Unie gebouwde reactoren de grootste van Europa. De centrale ligt gevaarlijk dicht bij de frontlinies van de oorlog en beide partijen hebben beschuldigingen geuit dat hun tegenstander de centrale heeft aangevallen. Ondertussen heeft Rusland de fabriek overgenomen met zijn eigen technici, terwijl het de Oekraïense arbeiders die achterbleven dwingt om contracten te tekenen met Rosenergoatom, de tak van Rosatom, die verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken in de 11 kerncentrales in Rusland.
Het Kremlin heeft ook een andere commerciële tak van Rosatom afgesplitst om toezicht te houden op het beheer. Ondanks de voor de hand liggende risico’s wil Rusland in de kerncentrale dit jaar nog minstens één van de reactoreenheden opnieuw opstarten. Door de oorlogsvoering ontstond er 11 augustus 2024 brand in een van de koeltorens die ook zou zijn beschadigd. Oekraïense troepen hebben eind september opnieuw een aanval uitgevoerd op een nabijgelegen elektriciteitsstation van het station Zaporizhzhia. Donald Trump wilde de kerncentrale toe-eigenen en deed Zelensky hiervoor een voorstel, terwijl de centrale in handen is van Rusland die de centrale niet meer zal afstaan. Sterker nog er zijn Russische plannen om de Zaporizja-kerncentrale (ZNPP) te herstarten. De plannen stuiten op aanzienlijke veiligheidsrisico’s en juridische bezwaren. Sinds de Russische bezetting in maart 2022 en de stopzetting van de elektriciteitsproductie in september 2022, zit de centrale in een koude shutdown. Satellietbeelden, onder meer gepubliceerd door Greenpeace en geverifieerd door The New York Times, tonen de bouw van meer dan 80 kilometer aan hoogspanningslijnen tussen Mariupol en Berdjansk. Het doel hiervan is om de ZNPP via een schakelstation nabij Mariupol aan te sluiten op het Russische stroomnet. Ook X-posts van @EuromaidanPress en @UkrReview bevestigen de aanleg van ruim 90 kilometer aan hoogspanningslijnen, wat de Russische intentie om de centrale te herstarten onderstreept. Rosatom, het Russische nucleaire staatsbedrijf, heeft aangegeven de centrale te willen herstarten zodra “militaire en politieke omstandigheden” dit toelaten, met een mogelijke licentieaanvraag tegen eind 2027.
Ondanks deze plannen waarschuwt Petro Kotin, CEO van Energoatom (het Oekraïense staatsbedrijf voor kernenergie), dat een herstart door Rusland onveilig is. Hij wijst op diverse “grote problemen”:
- Onvoldoende koelwater: De vernietiging van de Nova Kakhova-dam in juni 2023 heeft de watertoevoer uit de Dnjepr-rivier, cruciaal voor koeling, beperkt. Hoewel er back-upsystemen via grondwaterputten en koelpoelen zijn, blijft dit een zorg.
- Personeelstekort: Er is minder dan een derde van het vooroorlogse personeel aanwezig, en veel van de Russisch-getrainde specialisten zijn onervaren.
Kwetsbare stroomvoorziening: De centrale is afhankelijk van slechts één externe hoogspanningsleiding zonder back-up, die al acht keer door beschietingen is onderbroken. Dit maakt de centrale kwetsbaar en afhankelijk van dieselgeneratoren voor noodgevallen.
Het IAEA (Internationaal Atoomenergie Agentschap) blijft de situatie monitoren en heeft herhaaldelijk gewaarschuwd voor het risico op nucleaire ongelukken, vooral door militaire activiteiten in de omgeving. Drone-aanvallen en explosies nabij de site vergroten deze risico’s. Ook X-posts van @KramarenkoMari3 en @i_gil_ benadrukken de aanwezigheid van Russische militaire bases bij de ZNPP, wat de veiligheidssituatie verder compliceert.
Oekraïne beschouwt elke herstart zonder expliciete vergunning van de Oekraïense nucleaire toezichthouder als illegaal en een bedreiging voor de nucleaire veiligheid. Politiek gezien heeft Rusland verklaard dat de centrale permanent onder Russische controle blijft, wat Oekraïne en het Westen afwijzen als een schending van het internationaal recht.
Een veilige herstart vereist volgens Kotin de voltooiing van 27 veiligheidsprogramma’s, inclusief tests van nucleaire brandstof die de ontwerptermijn al hebben overschreden. Ook zijn er logistieke problemen, zoals het ontbreken van een spoorlijn voor nucleaire brandstoftransport en de noodzaak om drie extra 750kV-hoogspanningslijnen te herstellen. Het IAEA schat dat een herstart binnen enkele maanden na een wapenstilstand mogelijk is, maar het volledig operationeel maken van alle zes reactoren zou meer dan een jaar duren.
Hoewel Rusland duidelijk voorbereidingen treft voor een mogelijke herstart van de ZNPP, is een veilige en legale operatie op korte termijn hoogst onwaarschijnlijk. De combinatie van ernstige veiligheidsrisico’s, een tekort aan ervaren personeel, en de juridische bezwaren van Oekraïne maken de situatie extreem gespannen. De internationale gemeenschap blijft oproepen tot demilitarisatie en veilige operaties om een mogelijke nucleaire ramp te voorkomen.
Rosatom Koersk
De kerncentrale van Koersk met de twee RBMK-reactoren van Tsjernobyl-stijl — eenheden 3 en 4 zijn bijna aan het einde van hun operationele levensduur van 45 jaar zijn en binnen de komende 4 tot 6 jaar zullen deze gesloten moeten worden. Rosatom, het Russische staatskernenergiebedrijf, voert moderniseringswerkzaamheden uit om ze nog eens vijf jaar te laten functioneren. Maar deze inspanningen zouden kunnen worden stopgezet vanwege de Oekraïense inval. Om deze reactorunits te vervangen die uit dienst gaan, bouwt Rostom de Kursk NPP-2, uitgerust met twee VVER-TOI-krachtcentrales, in de buurt van de bestaande kerncentrale van Kursk. De eerste van deze units zal naar verwachting al volgend jaar operationeel zijn, tenzij de oorlog vertragingen veroorzaakt. De kerncentrale in Koersk, die uit vier reactoren bestaat is extreem kwetsbaar als deze zou worden aangevallen, omdat de faciliteit geen afsluitkoepel heeft.
Tsjernobyl
26 april 1986 was er de ramp met de kerncentrale in Tsjernobyl, welke het leven koste van meer dan 25.000 mensen en welke een massa gevaarlijke nucleaire straling over grote delen van Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland verspreidde. Op 26 april 1986 om 1.23 uur ontplofte reactor 4 van de kerncentrale in Tsjernobyl na een foutgelopen testreeks. In de nasleep van de ontploffing kwam radioactieve straling vrij met een intensiteit vergelijkbaar met tweehonderd kernbommen van het type dat Hiroshima trof. Om de gevolgen van de ramp in te dammen stuurde de Sovjet-Unie in vier jaar tijd 600.000 mensen naar de rampplek die, te midden van hevige straling, moesten proberen om de getroffen centrale af te schermen.
In 2005 becijferden verschillende agentschappen van de VN dat vierduizend mensen overleden als gevolg van de ramp. Ecologische organisaties als Greenpeace gaan zelfs uit van tien- of zelfs honderdduizenden doden als de mensen worden meegeteld die de komende jaren nog zullen overlijden aan ziektes die door straling zijn veroorzaakt. Het wetenschappelijk agentschap van de VN, UNSCEAR, beweert dat er slechts 31 overlijdens rechtstreeks aan de ramp kunnen worden toegeschreven. UNSCEAR maakt wel melding van zesduizend gevallen van schildklierkanker, waarvan vijftien dodelijk. De directeur van de centrale, Viktor Brjuchanov, werd na de ramp door het regime als schuldige aangewezen en tot een celstraf van tien jaar veroordeeld. De man kwam vrij in september 1991, kort nadat Oekraïne onafhankelijk werd.
De directe omgeving van Tsjernobyl is na 25 jaar nog altijd onbewoonbaar. Over de kerncentrale is een betonnen sarcofaag geplaatst om te voorkomen dat nog meer radioactieve stoffen vrijkomen. Dat omhulsel vertoont inmiddels scheuren en is aan vervanging toe. De kosten daarvan bedragen bijna 1 miljard euro. Oekraïne heeft de internationale gemeenschap gevraagd het leeuwendeel daarvan te betalen. In Moskou wil de Overheid bovenop radioactieve afvalpijpen bouwen. Er dreigt door onzorgvuldige stedelijke ontwikkeling opnieuw een radioactief gevaar onder de voeten van de Moskovieten. In het noordwestelijke district Shchukino in Moskou plant het stadsbestuur nieuwbouw bovenop ondergrondse leidingen die vloeibaar radioactief afval vervoeren, met plannen voor de bouw van bedrijfs- en woongebouwen, een school en een kleuterschool. Buurtbewoners en experts zeggen dat deze uitgebreide bouwwerkzaamheden de leidingen kunnen beschadigen, waardoor dit radioactieve afval mogelijk in het milieu terechtkomt. “In de oude leidingen zitten centimeters dikke afzettingen van radioactieve zouten. Er zit daar een enorme cocktail, met veel verschillende radionucliden. 13 februari 2025 stuurde Rusland een drone met explosieven af op de beschermende koepel van de centrale.
VS
Zwitserland
Kerncentrale Beznau van AXPO AG, de oudste nog functionerende kerncentrale ter wereld werd 12 augustus 2024 automatisch stilgelegd na een storing. De storing deed zich voor in een stoomgenerator in het niet-nucleaire deel van de kerncentrale Beznau, ongeveer 30 kilometer ten noordoosten van Zürich. Als gevolg daarvan was soms waterdamp boven de centrale te zien. De Zwitserse centrale is in 1969 in gebruik genomen. Het werd in 2012 de oudste nog werkende kerncentrale op de wereld toen die in het Britse Oldbury sloot. De kerncentrale ligt minder dan 7 kilometer van de Duitse grens. De Zwitserse federale toezichthouder voor nucleaire veiligheid ENSI werd op de hoogte gebracht van de storing.
Zwitserland wil de kerncentrales langer open houden terwijl in 2017 was besloten om afscheid te nemen van kernenergie. De reactoren moeten blijven draaien als veilig wordt geacht. Exploitanten hebben de geplande levensduur van de reactoren al verlengd naar zestig jaar, van een eerdere doelstelling van vijftig jaar. Daardoor zouden ze tot ongeveer 2040 in werking moeten blijven. Maar nu wordt gekeken naar het verlengen van de levensduur tot wel tachtig jaar, afhankelijk van veiligheid, investeringen en winstgevendheid. Volgens de Zwitserse overheid zou het mogelijk moeten zijn om de levensduur verder te verlengen zonder financiële steun aan kernenergiebedrijven.
Verschillende landen in Europa willen kerncentrales langer in dienst houden en nieuwe centrales bouwen. Duitsland heeft in april 2023 wel zijn laatste kernreactoren uitgezet.
In 2030 kan de eerste kerncentrale van de Nederlandse startup Thorizon werkend zijn. Ze kunnen nu al beginnen met het ontwikkelen van het nieuwe type kernreactor, waarbij kernafval wordt omgezet in energie, dankzij tien miljoen euro subsidie van de Franse overheid. De subsidieaanvraag werd in juni 2023 ingediend. Er werden maar twee bedrijven die geselecteerd zijn door de Franse overheid, die niet van oorsprong Frans zijn. Thorizon ontwikkelt zogenoemde gesmolten-zoutreactoren. Bij een normale kerncentrale bestaat een risico op een meltdown. Dat is een ongeluk met een kernreactor waarbij de kern van de reactor oververhit raakt en brandstofelementen smelten. Gesmolten zout wordt gezien als oplossing, omdat het al gesmolten is, is een meltdown namelijk onmogelijk. Het nadeel is wel dat zout corrosief is, waardoor het materiaal waar het in zit kan gaan roesten. Thorizon ontwikkelde speciale houders voor het zout die verwisseld kunnen worden als ze versleten zijn. Thorizon gebruikt radioactief afval als splijtstof. Materiaal van atomen wordt in een kerncentrale in twee delen gespleten. Daarbij komt een grote hoeveelheid energie vrij. Die energie kan worden gebruikt om elektriciteit op te wekken. “Er is geen drukopbouw, zoals bij traditionele kerncentrales”.
Radioactieve straling is een vorm van energierijke (ioniserende) straling die kan doordringen in de materie en de cellen van levende organismen
IRAN
Alle sancties ten spijt bouwen Russische bedrijven ruim een derde van de nieuwe kernreactoren wereldwijd. Het Russische Rosatom bouwt momenteel de eerste kerncentrale in Bangladesh. De sancties hebben dus geen gevolgen gehad voor kernenergie. Rusland had vóór de oorlog met Oekraïne al ongeveer de helft van alle internationale overeenkomsten voor de bouw van kerncentrales, de levering van reactoren en brandstof en de ontmanteling en afvalbeheer. De belangrijkste concurrenten op het gebied van kernenergie – China, Frankrijk, Japan, Zuid-Korea en de VS – waren goed voor ongeveer 40%. Rusland is betrokken bij de bouw van ruim een derde van de nieuwe reactoren die wereldwijd worden gebouwd, vooral in China, India, Iran en Egypte. De bouw in Iran is zeer tegen de zin van de VS en Israël. Omdat Iran weigert gas terug te nemen is Israël al diverse malen in de aanval gegaan. Voor het laatst was dat 12 juni 2025.
Rafael Grossi, hoofd van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), heeft tegen de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) verklaard dat de Israëlische aanval op een Iraanse nucleaire faciliteit “radioactieve en chemische besmetting” heeft veroorzaakt.
“Israël heeft het bovengrondse deel van de nucleaire faciliteit in Natanz vernietigd. Er zijn geen aanwijzingen voor schade aan de ondergrondse verrijkingsinstallaties op de locatie, maar de stroomuitval kan gevolgen hebben gehad voor de centrifuges. Er is sprake van radioactieve en chemische besmetting op de locatie”, aldus Grossi.
Grossi verklaarde zich ook bereid om naar Iran te reizen om de situatie ter plaatse te beoordelen.Atoomagentschap: Israëlische aanval op Iran veroorzaakt radioactieve besmetting
“Ik roep alle partijen op tot maximale terughoudendheid om verdere escalatie te voorkomen”, zei hij vrijdag tegen de Raad van Bestuur van het IAEA. “Ik herhaal dat elke militaire actie die de veiligheid en beveiliging van nucleaire faciliteiten in gevaar brengt, ernstige gevolgen kan hebben voor de bevolking van Iran, de regio en daarbuiten.”
De nucleaire faciliteit in Natanz, ongeveer 240 kilometer ten zuiden van Teheran, is een van de belangrijkste uraniumverrijkingssites van Iran. De faciliteit omvat een grote ondergrondse fabriek voor grootschalige verrijking en een kleinere bovengrondse faciliteit. Volgens de IAEA heeft Iran daar uranium verrijkt tot een zuiverheid van 60 procent, wat dicht bij het niveau voor wapens ligt.
De Iraanse Organisatie voor Atoomenergie beweerde dat de site slechts oppervlakkige schade had opgelopen en hield vol dat er geen lek was dat de volksgezondheid in gevaar bracht. Woordvoerder Behrouz Kamalvandi verklaarde tegenover de Iraanse staatsmedia dat de ondergrondse verrijkingsinstallaties intact waren gebleven en dat de activiteiten snel zouden worden hervat.
Grossi merkte echter op dat Iraanse functionarissen hadden gemeld dat het conflict ook andere nucleaire sites had getroffen, waaronder de Fordow Fuel Enrichment Plant en het Esfahan-complex, dat een fabriek voor de productie van brandstofplaten, een brandstoffabriek, een uraniumconversiefaciliteit en een fabriek voor verrijkt uraniumoxidepoeder omvat.“Al deze ontwikkelingen zijn zeer zorgwekkend”, aldus Grossi. “Ik heb herhaaldelijk verklaard dat nucleaire faciliteiten onder geen enkele omstandigheid mogen worden aangevallen, aangezien dergelijke acties zowel mensen als het milieu in gevaar brengen. Dergelijke aanvallen hebben ernstige gevolgen voor de nucleaire veiligheid, beveiliging en waarborgen, alsook voor de regionale en internationale vrede en veiligheid.”
Het overleg dat tussen Iran en de Verenigde Staten over het Iraanse atoomprogramma, is n de aanval definitief afgeblazen. De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken zegt dat het ‘onverdedigbaar’ is om te praten na de ‘barbaarse’ aanvallen van Israël.
Oman, het land dat in deze kwestie bemiddelt, heeft het afzeggen van de gesprekken bevestigd. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken van Iran had vanochtend al gezegd dat het ‘zinloos’ zou zijn om ermee door te gaan. De regio is onder hoogspanning komen te staan door aanvallen over en weer tussen Israël en Iran de afgelopen dagen.
Sinds april spraken de Amerikanen en Iran vijf keer met elkaar over een mogelijk atoomakkoord. “De diplomatieke weg is met Iran altijd lastig geweest, maar de afgelopen jaren was er in ieder geval wél contact. Donald Trump toonde zich de afgelopen dagen nog hoopvol. Hij zei dat hij Iran heeft opgeroepen om een atoomdeal te accepteren. Donald Trump heeft onmiddellijk na de escalatie en het afblazen van het overleg sancties opgelegd aan Iran en dreigt alle landen die het land helpen met nucleaire opbouw ook te zullen sanctioneren.
In 2015 was er wél een atoomdeal met Iran: de Verenigde Staten hief toen sancties op, in ruil daarvoor stopte Iran met het ontwikkelen van een nucleaire installaties. Trump trok zich in 2018 terug uit die overeenkomst. Deze week kwam naar buiten dat Iran niet alle nucleaire veiligheidsmaatregelen opvolgt. Zo zou er op verschillende plekken met uranium worden gewerkt, terwijl dat niet openlijk is gemeld aan het atoomagentschap.
De Israëlische premier Netanyahu ziet het Iraanse kernprogramma als een grote dreiging. In Iran is de roep om een kernwapen door de Israëlische aanval van deze week alleen nog maar groter geworden, ziet Koens. “Iraniërs zeggen: als wij een kernwapen hadden gehad, zou Israël ons nooit hebben aangevallen”, zegt Koens. “De situatie is erg instabiel, wat nu dreigt, is escalatie op escalatie.”
In Centraal- en Oost-Europese landen zijn plannen gemaakt om zeker twaalf nieuwe kerncentrales te bouwen maar dat kost 130 miljard euro.
De meeste landen lijken eerst af te wachten of ze gebruik kunnen maken van EU-fondsen. Volgend jaar gaat het in Brussel over de budgetten voor de periode 2028 tot 2034. Roemenië overweegt obligaties te introduceren om aan het nodige geld te komen. Tsjechië erkent nu al dat de overheid zelf een groot deel van de investering zal moeten dragen.
In Hongarije staat momenteel een reactor in aanbouw die wordt gebouwd door het Russische Rosatom, de grootste bouwer van nucleaire centrales ter wereld. Niet alle landen zijn even enthousiast om weer nieuwe reactoren te bouwen. Oostenrijk wil niet en ook Duitsland blijft bij de beslissing om eruit te stappen. België haalt nu nog een derde van zijn stroom uit nucleaire bronnen, maar is net als Spanje van plan om die reactoren uit te faseren.
Een splinternieuwe nucleaire onderzeeër van de Chinese marine is eerder deze zomer gezonken in een haven vlak bij Wuhan. Amerikaanse media melden dat op basis van satellietbeelden
De Oekraïense President Volodymyr Zelenski had destijds een optimistische visie voor de uitsluitingszone van Tsjernobyl. Weken na zijn verkiezing in 2019 ondertekende hij een decreet om het Oekraïense deel van de 2.600 vierkante kilometer grote regio langs de grens met Wit-Rusland te veranderen in een motor van economische groei, waarbij hij een enorme stroom toeristen verwelkomde, geïnspireerd door HBO’s dramatisering van de ramp van 1986. Op 24 september 2022 werd het sprookje een fabel. Sinds begin maart 2022 staat de centrale onder Russische bezetting. Tenzij kernreactoren worden beschermd tegen aanvallen in oorlogstijd, kan kernenergie niet serieus worden overwogen als oplossing voor het probleem van de klimaatverandering. Het aanvallen van een kerncentrale zou net zo ondenkbaar zijn als het gebruik van een kernwapens, maar dat station is al gepasseerd.
Radioactieve straling kan verschillende effecten hebben op iemand, afhankelijk van de soort, de hoeveelheid en de duur van de blootstelling. Een lage dosis radioactieve straling kan leiden tot schade aan het DNA van de cellen, wat op lange termijn kan resulteren in kanker of erfelijke afwijkingen2. Een hoge dosis radioactieve straling kan leiden tot acute stralingsziekte, die zich uit in misselijkheid, vermoeidheid, bloedarmoede, infecties, bloedingen en orgaanfalen3. Een zeer hoge dosis radioactieve straling kan leiden tot de dood binnen enkele uren of dagen
Kern(atoom)bommen
Wereldwijd komen er steeds meer kernwapens. In 2023 werd er ruim 91 miljard dollar aan besteed. De oorzaak is de oplopende dreiging vanuit Rusland. In dat aar hadden negen landen kernwapens, de Verenigde Staten, Rusland, China, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, India, Israël, Pakistan en Noord-Korea en die gaven 13 procent meer uit aan nucleaire wapens, zo blijkt uit een berekeningen van een internationale campagne voor de afschaffing van kernwapens en van vredesonderzoeksinstituut Sipri.
De Verenigde Staten en Rusland hebben ieder rond de vierduizend kernwapens en China holt daar momenteel hard achteraan met ruim 400 kernwapens. In China neemt het aantal kernwapens het laatste jaar enorm toe en Rusland en de Verenigde Staten zijn vooral bezig met het moderniseren en vernieuwen van de voorraad. Het aantal landen met kernwapens zal waarschijnlijk toenemen in de toekomst, zo is ook Iran bezig met kernwapens en dan zal rivaal Saoedi-Arabië die ook willen hebben. Zelfs de kleinere – zogenoemde ’tactische’ kernwapens – zijn zeer vernietigend. Met een standaard kernwapen kun je nog steeds een stad als Amsterdam vernietigen. Er zijn een beperkt aantal wereldleiders die mogen beslissen over het gebruik van kernwapens. In Nederland zijn de 22 Amerikaanse atoombommen in Volkel opgeslagen. In gelekte en per ongeluk gepubliceerde rapporten wordt de aanwezigheid van de kernwapens genoemd.