Uit een wetenschappelijke studie in het tijdschrift Nano Letters van de American Chemical Societykwam naar voren dat het wassen van fruit en groente niet genoeg is om pesticide te verwijderen. Met nieuwe onderzoekstechnieken konden de wetenschappers vaststellen dat pesticide door de schil dringen en zelfs het vruchtvlees bereiken, zelfs bij biologische producten. Doorgaans bevatten deze wel veel minder (resten van) pesticide, maar volgens het onderzoek zijn zelfs deze hier niet volledig vrij van. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is al langer bezorgd over de naleving van de wetgeving rondom pesticide in ons land. In december bleek dat een derde van de geïnspecteerde telers zich niet aan de regels houdt.
Pesticide gebruikt op supermarktgroenten schadelijk voor baby’s
De Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) heeft de pesticide dimethyl tetrachlorotereftalaat (DCPA of Dacthal) acuut van de markt gehaald. Dit is de eerste keer in bijna 40 jaar dat de EPA zo’n drastische stap neemt. DCPA blijkt niet alleen schadelijk voor onkruid, maar vooral voor ongeboren baby’s. Zwangere vrouwen zijn mogelijk extra kwetsbaar voor de schadelijke effecten van pesticiden door fysiologische veranderingen tijdens de zwangerschap. Zo is de stofwisseling verhoogd, veranderen de hormoonspiegels en is ook het immuunsysteem anders. De snel groeiende en ontwikkelende foetus is gevoeliger voor de toxische effecten van pesticiden.
Pesticide in koffie
In Brazilië, ’s werelds grootste koffieproducent, is het gebruik van bestrijdingsmiddelen in tien jaar tijd met 190 procent toegenomen. Daar wordt jaarlijks ongeveer 38 miljoen kilo aan pesticide gebruikt voor de koffieplantages. Sinds 2019 zijn er 475 nieuwe bestrijdingsmiddelen goedgekeurd in Brazilië. Meer dan een derde daarvan is in Europa verboden. Er verschijnen steeds meer rapporten over pesticide die het grondwater en de ecosystemen vervuilen. Ook zijn er gezondheidsproblemen bij mensen en dieren in gebieden waar koffie wordt geteeld. Van huidaandoeningen tot ademhalingsmoeilijkheden en van hoge bloeddruk tot hart- en vaatziekten en kanker. Dit lijkt allemaal gelinkt te zijn aan het gebruik van pesticide bij de koffieproductie”, zegt hoofdonderzoeker Athina Koutouleas van de University of Copenhagen, die samen met anderen een grote metastudie uitvoerde naar het onderwerp.
Pesticide op Courgette
Delhaize geeft een waarschuwing voor een te hoog gehalte aan Heptachloor op de verkochte courgette. Alle courgette met houdbaarheidsdatum 27/08/2024 moeten retour en zijn schadelijk voor de gezondheid. Om een middel op de markt te mogen brengen, moeten producenten een aanvraag indienen bij het Ctgb. Dat is een zelfstandig bestuursorgaan dat beoordeelt of bestrijdingsmiddelen veilig genoeg zijn om te gebruiken. Om te meten of een middel kankerverwekkend is, worden proefdieren een tijdlang aan de stof blootgesteld. Daarvoor bestaan twee testmethodes. Bij een eenzijdige testmethode wordt alleen gemeten of het middel leidt tot een toename in het aantal ziektegevallen bij de proefdieren, terwijl bij een tweezijdige testmethode zowel op voor- als op nadelen voor de gezondheid wordt getest. Bij het testen van pesticide gebruiken producenten een tweezijdige test. Bij gebruik an zo’n tweezijdige test, kan het zo zijn dat het lijkt of er niks aan de hand is, terwijl het wél kankerverwekkend is.
De tweezijdige test werd ook toegepast bij de beoordeling van glyfosaat, dat in verband wordt gebracht met de ziekte van Parkinson en andere aandoeningen. In november besloot de Europese Commissie nog dat het gebruik ervan met tien jaar werd verlengd. Advocaat en hoogleraar Europees Recht Antoine Bailleux verzet zich namens meerdere milieuorganisaties tegen de goedkeuring van glyfosaat in een rechtszaak tegen de Europese Commissie. Hij noemt de toepassing van de betwiste meetmethoden een zeer ernstige fout óf een poging tot misleiding.
Pesticide op bloemen
In Frankrijk is voor het eerst de dood van een kind direct gelinkt aan bestrijdingsmiddelen van bloemen. Organisaties als het RIVM en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stellen al langer dat er een mogelijk verband bestaat tussen het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en ziektes. Het gaat dan bijvoorbeeld om Parkinson en bepaalde vormen van kanker, zoals leukemie. Het RIVM adviseert vrouwen om voor en tijdens de zwangerschap blootstelling aan bestrijdingsmiddelen zo veel mogelijk te voorkomen. Het is al langer bekend dat er een mogelijk verband is tussen pesticide en kinderleukemie. Het 11-jarige Franse meisje Emmy overleed in 2022 aan leukemie. Haar moeder werkte jarenlang als bloemist en kwam zo in aanraking met bestrijdingsmiddelen, ook tijdens haar zwangerschap. Na jaren onderzoek en procederen hebben Franse experts vastgesteld dat de leukemie werd veroorzaakt doordat Emmy’s moeder in de prenatale fase was blootgesteld aan bestrijdingsmiddelen. Beide ouders krijgen een schadevergoeding van 25.000 euro, maar ze gaan in hoger beroep omdat ze vinden dat het leed van hun dochter onvoldoende wordt erkend. Volgens hun advocaat François Lafforgue is het hen niet alleen om het geld te doen. “Ze willen vooral andere bloemisten waarschuwen voor de gevaren van het behandelen van bloemen.”
Als het gaat om de schadelijke effecten van pesticide, wordt sierteelt vaak over het hoofd gezien. Dat zegt Margriet Mantingh, voorzitter van Pesticide Action Network Nederland (Pan NL). Zij strijdt al jaren voor het uitbannen van schadelijke bestrijdingsmiddelen. Hoogleraar Vermeulen doet momenteel onderzoek om te kunnen bepalen welke specifieke middelen de kans op kinderleukemie vergroten. “Wij volgen alle zwangerschappen in Nederland tussen 2006 en 2018 om te kijken of er een verhoogd risico is voor kinderleukemie bij kinderen die dichterbij velden zijn geboren waar bestrijdingsmiddelen worden gebruikt dan bij kinderen die daar verder vandaan zijn geboren.” De resultaten van dat onderzoek worden pas over minimaal twee jaar verwacht. Als een stof in een Afrikaans land wel is toegestaan, maar in de EU verboden is, mag die stof wel als rest op de planten of snijbloemen achterblijven als die worden geïmporteerd. Mantingh vindt dat de EU moet stoppen met het importeren van bloemen die zijn bespoten met middelen die hier verboden zijn. “En er moeten maximale residunormen worden vastgelegd in de sierteelt. Voor onze groenten en vruchten is een norm vastgesteld voor elk soort bestrijdingsmiddel, maar bij bloemen mag alles.
Pesticide op groente en fruit
Supermarktketen Albert HeijnTerug moest eind oktober 2024 per direct pitloze rode druiven uit de schappen halen en terug laten brengen naar de winkel. Klanten die de druiven kochten werden dringend verzocht ze niet te eten en terug te brengen naar de winkel. In de druiven zat een te hoog gehalte van het gewasbeschermingsmiddel Ethefon. Het Europees Parlement heeft 22 november 2023 onder druk van boerenprotesten het eigen voorstel verworpen om het gebruik van bestrijdingsmiddelen tegen 2030 te halveren. Hiermee is de Green Deal van de baan. Met de komende EP verkiezingen van juni in zicht haalde de Europese Commissie bakzeil en trok een groot aantal plannen van de Green deal in. Rozijnen waren vorig jaar nog zwaarder besmet met pesticide dan in de jaren ervoor. Er werden volgens door Foodwatch zelfs sporen van illegale middelen aangetroffen op producten die bij diverse grote supermarktketens worden verkocht. Er werden gemiddeld achttien soorten gif resten gevonden. Op één soort rozijnen werden zelfs 39 soorten landbouwgif gevonden. Op een deel werden pesticide gevonden die verboden zijn in de Europese Unie. Ook biologische rozijntjes zouden volgens de organisatie gif resten bevatten, al zijn het er wel minder dan op de niet-biologische variant. Er wordt overal ook veel gebruik gemaakt van het op nicotine gebaseerde insecticide, acetamiprid, door de bosbouwsector. Ook bladspinazie blijkt niet veilig. De lidstaten hebben in 2018 al vóór een vrijwel volledig verbod op het gebruik van neonicotinoïde insecticiden in de hele EU gestemd. In kassen is gebruik nog wel toegestaan.
Foodwatch wil dat Syngenta, Bayer AG en BASF stoppen met de productie en export van schadelijke bestrijdingsmiddelen aan ontwikkelingslanden. Deze export draagt bij aan de geschatte 200.000 acute vergiftigingsdoden wereldwijd per jaar, als gevolg van pesticide. Residuen van deze gevaarlijke pesticide op geïmporteerde groente en fruit komen ook nog steeds op het bord van Europese consumenten en in het milieu terecht. Frankrijk heeft de productie en export van deze in de EU extreem giftige bestrijdingsmiddelen per 2022 verboden. Onder de druk van de pesticide lobby en protesterende boeren wordt dit door de andere EU landen vooralsnog niet overgenomen. Slechts 67% van de buitenteelttelers hield zich in 2019 aan de regels bij het bespuiten van gewassen. In 2016 was dat nog 80%. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in verschillende buitenteelten. Met buitenteelten worden gewassen bedoeld die in de open lucht worden geteeld, zoals akkerbouwgewassen, vollegrondsgroenten, fruitgewassen en sierteeltgewassen. De NVWA voerde in 2019 121 controles uit in de buitenteelten om te controleren of telers zich bij het bespuiten van de gewassen aan de regels houden. Het ging hier om neerwaarts spuiten in akkerbouwgewassen, vollegrondsgroenten, bloembollen en vaste planten en op- en zijwaarts spuiten in fruit- en boomkwekerijgewassen. Op fruit en groente uit Nederland wordt een groeiend aantal zeer schadelijke bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Dat blijkt uit een analyse van meetgegevens van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) door Pesticide Action Network Nederland (PAN NL). Bij appels, peren, kersen, spinazie en komkommers was tussen 2007 en 2020 een duidelijke toename te zien van het aantal verschillende schadelijke bestrijdingsmiddelen dat erin werd aangetroffen. De actiegroep keek specifiek naar 55 middelen die volgens een Europese verordening uit 2009 van de markt moest omdat ze het meest schadelijk zijn voor de gezondheid of het milieu.
Pesticide op vogelvoer
Veel vogelvoer dat in Nederlandse winkels wordt verkocht, bevat pesticiden. Pesticide Action Network Netherlands (PAN) liet verschillende soorten vogelvoer onderzoeken dat wordt verkocht in Nederlandse winkels. In totaal werden negen monsters vogelzaad voor tuinvogels onderzocht. Slechts één monster bevatte geen giftige stoffen, het gaat om het biologisch gekweekte vogelvoer dat gekocht werd bij C.J. Wildlife. Het vogelvoer dat onderzocht werd, werd gekocht bij onder meer Albert Heijn, Action, tuincentra en speciaalzaken (Maxi Zoo). Ook in vogelvoer van de Vogelbescherming werden bestrijdingsmiddelen gevonden. Dat voer is onder meer verkrijgbaar in de winkels Pets & Co en Tuinland. In het voer werd PBO gevonden.Alle besmette monsters bevatten piperonyl butoxide (PBO), een middel dat wordt toegevoegd aan insecticiden om de werking ervan te versterken. Volgens PAN is het middel hormoonverstorend en werkt het belemmerend voor de voortplanting. Ook bevatten de monsters de insecticiden deltamethrin. Dat zou volgens PAN het zenuwstelsel beïnvloeden, hormoonverstorend werken, schadelijk zijn voor de voortplanting en mogelijk kankerverwekkend zijn. Volgens de producent van het middel heeft het een lage toxiciteit en wordt het testen van chronische toxiciteit niet nodig geacht. Verder werd ook het in de EU verboden chlorpyriphos-methyl aangetroffen in het onderzochte vogelvoer. Net als de insecticiden pirimiphos-methyl, pyrethrins en tebuconazool, een middel tegen schimmel.
Tracer en Exirel
Nederlandse telers mogen de schadelijk insecticiden als Tracer en Exirel niet meer gebruiken. De strijd tegen de Drosophila suzukii, een fruitvliegje van het kieskeurige soort krijgt nu wel vrij spel Met een speciaal zaagvormig buisje prikt het vliegje gaatjes in rijpend fruit zoals aardbeien, bessen en kersen en laat daar één tot drie eitjes in achter. Helaas laat ze het niet bij een paar nakomelingen: één vrouwtje kan honderden eitjes leggen. Zodra ze zijn uitgekomen, eten de larfjes het vruchtvlees op en het vliegje is een plaag voor de Nederlandse fruitteler. Zoals de naam al aangeeft komt de suzukii-fruitvlieg oorspronkelijk uit Azië. In 2008 wist het insect zich in Noord-Amerika te vestigen, een jaar later doken ze op in Italië. In de afgelopen tien jaar heeft de soort zich tot een ware plaag voor de Nederlandse fruitteler ontwikkeld. In samenwerking met de experts uit Wageningen weren de telers zich op alle mogelijke manieren tegen de invasie. Maar vooralsnog zijn de fijnmazige netten, de sluipwespen, de lokazen en de schimmels niet voldoende om deze geniepige soort van zijn doel af te houden. Omdat uit onderzoek van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) bleek dat sommige telers de bestrijdingsmiddelen niet goed gebruikten, besloot het ministerie onlangs dat álle kersentelers volledig moeten afzien van de insecticiden, ook het biologische middel. Omdat er nog geen alternatieven zijn leidt deze beslissing onherroepelijk tot het eind van de kersenteelt. De telers, enkele honderden familiebedrijven, zijn boos en spreken van onbehoorlijk bestuur. ‘Tracer en Exirel worden in Nederland verboden, maar in België, Duitsland en de rest van Europa niet. BBB diende daarom een motie in die werd gesteund door PVV, VVD, CDA, ChristenUnie, SGP, FvD en JA21. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil dat kersentelers toch zwaar giftige bestrijdingsmiddelen kunnen gebruiken om een exotische fruitvlieg te bestrijden. xirel en Tracer mogen daarom dit jaar nog met een vrijstelling worden gebruikt. De sector moest wel beloven niet nog een vrijstelling aan te vragen en moet met een plan van aanpak komen. De minister geeft geen algemene vrijstelling voor pruimen, blauwe bessen en druiven. Een aanvraag voor vrijstelling voor deze teelten wordt nog per teelt behandeld. Vaak is bij deze teelten innetting geen optie, zoals bij veel kersenpercelen.
Op aardbeien zitten de meeste bestrijdingsmiddelen omdat de stoffen in het fruit worden opgenomen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit ontdekte na onderzoek bij verschillende groenten en fruit dat aardbeien met gemiddeld zeven tot acht schadelijke bestrijdingsmiddelen waren bespoten. Op een partij aardbeien zouden zelfs zeventien verschillende stoffen te vinden zijn. In het merendeel van de onderzochte peren, appels, aardbeien en prei werd in 2020 toch minimaal één bestrijdingsmiddel uit die groep gevonden, zoals de hormoon verstorende stof difenoconazool die vijf keer vaker werd aangetroffen dan in 2006. Het gaat om een stof die in verband worden gebracht met een heel scala aan serieuze effecten, zoals Parkinson, autisme, schildklierafwijkingen en voortplantingsproblemen. Juist om de cocktail van verschillende bestrijdingsmiddelen maakt PAN NL zich zorgen. Al dertien jaar geleden werd in Brussel besloten dat een kleine zestig middelen zo snel mogelijk moesten worden vervangen door minder schadelijke alternatieven. Niet na tien of vijftien jaar – zoals standaard is bij bestrijdingsmiddelen – maar al na zeven jaar moet voor deze middelen daarom opnieuw worden beoordeeld of er inmiddels betere alternatieven zijn. In Nederland is sinds 2009 geen enkel middel van de beruchte lijst vervangen. In fruit en groente uit Nederland zijn de afgelopen jaren dus zelfs meer in plaats van minder verschillende van deze schadelijkste bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Voor de maximale gehaltes bestrijdingsmiddelen in producten zijn strenge Europese normen, waar de NVWA op controleert. Daarbij worden in de praktijk weinig overtredingen geconstateerd. PAN NL stelt dat dit komt omdat niet wordt gekeken naar de mix van bestrijdingsmiddelen. In een bakje aardbeien zitten misschien zes verschillende restjes bestrijdingsmiddelen. Daarna eet je een appel waarop er drie zitten.
Er wordt op steeds meer groente en fruit schadelijke bestrijdingsmiddelen gevonden. In totaal waren er in 2019 op 13 procent van alle groenten en 29 procent van al het fruit pesticiden aanwezig. In 2011 was dat nog respectievelijk 11 en 18 procent. Bij het fruit ‘scoorden’ blauwe bessen (51 procent), perziken (45 procent) en aardbeien (38 procent) het slechtst. Groenten met de meeste sporen van pesticiden zijn selderij (50 procent), knolselderij (45 procent) en bloemkool (31 procent).
Genetisch gemodificeerde soja, het voornaamste voedsel van onze koeien, varkens en kippen zit vol gifstoffen. Terwijl het verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen in Europa aan banden ligt, importeert Nederland jaarlijks zo’n 8.3 miljoen ton. De genetisch gemodificeerde soja wordt bespoten met het kankerverwekkende agressieve bestrijdingsmiddel Roundup van Bayer en door RNA manipulatie eerst resistent gemaakt voor de werking van het glyfosaat dat in het onkruidbestrijdingsmiddel zit. Na een Freedom of Information Act-verzoek van US Right to Know publiceerde de FDA documenten waaruit bleek dat het bureau “een redelijke hoeveelheid” glyfosaat in verschillende bewerkte voedingsmiddelen heeft gevonden. Het IARC publiceerde in The Lancet Oncology dat dit glyfosaat mogelijk kankerverwekkend is en bij mensen mogelijk non-Hodgkin-lymfklierkanker kan veroorzaken. Volgens het IARC is het middel aangetroffen in het bloed van landarbeiders, wat aantoont dat het door het lichaam wordt opgenomen. In Nederland mag Roundup vanaf eind 2015 aan particulieren niet meer verkocht worden, maar komt dus nog steeds via de voedselketen bij de consument terecht, zoals in cornflakes producten. Toch is voor Rijkswaterstaat in een waterwingebied een uitzondering gemaakt om het middel te gebruiken voor het bestrijden van ongewenste planten- en bomengroei in de kribben van de IJssel. Water uit de IJssel wordt op een aantal plekken gebruikt voor drinkwater.
Europarlementariërs uit dertien verschillende landen deden in april mee aan een urinetest waaruit bleek dat 49 politici glyfosaat in hun lichaam hadden. Gemiddeld werd er 1,7 microgram per liter aangetroffen, ongeveer zeventien keer meer dan in ons drinkwater mag zitten. Op 19 mei wordt er door de lidstaten gestemd over glyfosaat en of het de komende 10 jaar in Europa op de markt mag blijven. Kritische landen zijn Italië, Zweden en Frankrijk.De Europese Commissie verlengt de toelating van het omstreden onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat met 10 jaar. Dat besluit is vandaag direct genomen, nadat de Europese lidstaten opnieuw geen besluit namen over het voorstel van de Europese Commissie. Bij een nieuwe stemming onthield een meerderheid, waaronder Nederland, zich opnieuw van een oordeel. Dat gebeurde enkele weken gelden ook al. In Nederland is sinds eind maart het professioneel gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen, waaronder glyfosaat, op verhardingen buiten de landbouw verboden. Voor overige terreinen gaat dat verbod eind 2017 in. De staatssecretaris wil ook niet ingrijpen op de toelating van insectenbestrijder imidacloprid. Hij wacht eerst af wat het College voor de Toelating voor Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden zegt van een nieuw onderzoek naar de overschrijding van de norm voor imidacloprid in oppervlaktewater in glastuinbouwgebieden. Binnen de EU is de hernieuwing van de licentie voor diquatdibromide, de werkzame stof in Reglone, ook ter discussie. Nadat de EFSA haar zorgen uitsprak over het middel wil de Europese Commissie nu een verbod. Diquatdibromide is een zeer giftige stof en sterk irriterend voor de ogen, en irriterend voor de huid en de luchtwegen. Contact van de huid met geconcentreerd materiaal kan blaren veroorzaken. Inname van een hoge dosis kan leiden tot vergiftiging van lever, nieren, maag en andere ingewanden. Diquatdibromide is ook zeer toxisch voor waterorganismen.
Het verbod in het Besluit gewasbeschermingsmiddelen en biociden geldt ook niet voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw, omdat er op dit moment nog onvoldoende alternatieven beschikbaar zijn. Aardappelboeren gebruiken bijvoorbeeld giftig koperoxychloride als bestrijdingsmiddel op biologische aardappelen. Sommige metingen geven aan dat de concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater 25.000 keer boven de norm was. VVD, CDA en PvdA zien desondanks een verbod niet zitten, ondanks de dramatische gevolgen. Het rapport van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CMK) luidt de noodklok voor zowel het toelatingscriterium van de concentratie imidacloprid als de waterkwaliteitsnormen. De concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater is te hoog om aan de normen te voldoen. Er wordt jaarlijks 20.000 ton van het goedje geproduceerd en verspreid over het land en is zo giftig en blijft zo lang in het milieu dat Overheidsmaatregelen nu snel nodig zijn. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) heeft in haar laatste vergadering besloten tot de toelating van twee nieuwe gewasbeschermingsmiddelen. Daarnaast werd de toelating van 27 andere middelen ingetrokken, waarvan 15 producten met de werkzame stof glyfosaat. De ingetrokken middelen betreffen Shiro, Safari, Duactive, Dual Gold, Efica 960EC, Camix, Apollo, Acaristop 500 SC, Roundup, Roundup PowerMax, Roundup Ultimate, Roundup Evolution, Roundup Extra, Roundup Tempor, Wopro Clomazone 3, Catamaran, Glyphogan Allround, Clinic N, Klaverblad-Glyfosaat, Amega Ace, Clinic Free, Clinic, Glyfall, Etna, Dimix 500 SC, Diprospero en Carpovirusine.
Mobilisation for the Environment (MOB) waarschuwt tegen het illegale gebruik van het kankerverwekkende bestrijdingsmiddel dinoterb. Uit metingen blijkt dat het sinds 1998 verboden middel in de Driebanpolder (Noord-Holland) in het water zit. MOB vermoedt dat sierbloementelers het dinoterb ondanks het verbod gebruiken. In het gebied rondom Petten en Callantsoog, waar het giftige middel is aangetroffen, zijn hoofdzakelijk bloementelers actief. Ook wordt er veel minder streng gecontroleerd op het gebruik van dinoterb in de sierbloementeelt dan bij voedselgewassen. Het gebruik van dinoterb vormt een direct gevaar voor met name zwangere vrouwen. Ook kan dinoterb ernstige schade toebrengen aan de biodiversiteit.
carbon credits
Olie- en gasconcern TotalEnergies heeft een deal van 100 miljoen dollar gesloten om zijn uitstoot van broeikasgassen te compenseren. Dat doet het Franse bedrijf door het kopen van zogeheten carbon credits van bosbeschermingsprojecten in de Verenigde Staten.
Momenteel is 97 procent van het lithium in de EU afkomstig uit China. Ook meeste lithiumbatterijen worden in China gemaakt. Met een nieuwe overeenkomst willen Duitsland en Servië het tij keren. Autofabrieken zoals Mercedes, Volkswagen en Stellantis kunnen hun lithium dan in Servië kopen. De Jadarmijn in het westen van Servië is een van de grootste lithiumreserves van Europa. Servië hoopt met de nieuwe mijn zo’n 58 duizend ton lithium per jaar te winnen, genoeg voor 1,1 miljoen elektrische auto’s. Servië zou Europa kunnen voorzien van wel 90 procent van het benodigde lithium. In Servië zijn er bij de bevolking veel zorgen over de milieugevolgen van de mijn. Zo zouden er bossen moeten worden gekapt om lithium te delven, en kan het grondwater vervuild raken. In 2021 en 2022 waren er al demonstraties tegen de bouw van lithiummijnen in Servië. Het Constitutioneel Hof van Servië oordeelde deze maand dat de overheid niet zomaar een streep kon zetten door de lithiummijnbouw. De overheid had ‘de grenzen van haar bevoegdheid overschreden’, zei het hof. Als gevolg van het besluit van het hof maakte de Servische overheid deze week bekend dat de controversiële mijnbouw alsnog doorgaat. Burgers uit de omgeving van Jadar hebben zich verenigd om de plannen tegen te houden. De prijs van lithium is sinds eind 2022 met 80 procent gedaald, en de verwachting is dat die trend nog tot zeker 2027 gaat doorzetten. De prijs heeft onder andere zo ver kunnen vallen omdat het aanbod sneller is gegroeid dan de vraag. Komend jaar zal de productie naar verwachting met 32 procent groeien, terwijl de vraag maar met 23 procent gaat toenemen. Daarom bestaat de kans dat grote mijnbedrijven de productie juist gaan terugschroeven, nieuwe projecten gaan stopzetten en geen uitbreidingen gaan plannen voor de toekomst. Twee Chinese lithiumgiganten, Ganfeng Lithium Group Co. en Tianqi Lithium Corp. leden de eerste helft van dit jaar zware verliezen. De betogers eisen dat de overheid een wet aanneemt om de exploitatie van lithium en boor te blokkeren, en waarschuwen dat ze bereid zijn om hun acties op te voeren als hun eisen niet worden ingewilligd. Nebojša Petković van het platform “Ne damo Jadar” heeft verklaard dat er gerichte blokkades kunnen worden georganiseerd. De EU wil graag een stabiele en goedkope aanvoer van lithium veiligstellen voor haar Green Deal, die sterk afhankelijk is van de overstap naar groen vervoer. Rio Tinto schat dat het Jadar-project 58 ton lithium per jaar kan leveren, genoeg voor 1 miljoen elektrische voertuigen of 17% van de regionale productie. Om over te kunnen gaan tot productie op de locatie, moet de Australische mijnbouwgroep nu goedkeuringen verkrijgen die afhankelijk van de milieueffectrapportage.
Mode en Milieu
De Vereniging Herwinning Textiel (VHT) luidt de noodklok doordat de vraag naar gebruikte kleding wereldwijd is afgenomen, met het gevolg dat de textielinzameling het niet meer in aan kan. Bij inzamel- en sorteerbedrijf Sympany in Assen staan de balen textiel opgestapeld tot aan het plafond. Inmiddels ligt er bijna 2 miljoen kilo aan ingezamelde kleding. Normaal kon al het ingezamelde textiel snel verkocht worden, maar nu wil niemand het meer hebben. Een heel groot deel van de afgedankte kleding ging bijvoorbeeld naar Rusland en Oekraïne, maar door de oorlog zijn die landen weggevallen. Chinese bedrijven zoals Shein of Temu hebben nu ook voet aan de grond gekregen in Afrikaanse landen en die produceren hun kleding nu zo goedkoop, dat mensen die eerst tweedehandskleding kochten nu goedkoper nieuwe kleding kunnen kopen. Door de mindere kwaliteit en het sneller weg doen neemt de hoeveelheid textiel die ingezameld wordt toe. Bij de drie vestigingen van Sympany rijden er per dag ongeveer twintig vrachtwagens binnen die zo’n 400.000 stuks aan kleding vervoeren. Het bedrijf heeft nu extra ruimtes gehuurd om het textiel op te slaan. Dat is een tijdelijke oplossing die volgens de branchevereniging niet oneindig kan doorgaan.
Carbyon
Invest NL stak samen met Innovation Industries, Lowercarbon Capital (VS) en de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM), Omnes Capital, Elon Musk, Siemens Financial Services en Global Cleantech Capital 25 miljoen euro in de Nederlandse start-up Carbyon. Het in 2019 opgerichte bedrijf ontving bij een nieuwe investeringsronde 15,3 miljoen om de technologiedoor te ontwikkelen om CO2 rechtstreeks uit de atmosfeer te halen. Carbyon, opgericht in 2019 door Hans De Neve, ontwikkelt zogeheten direct air capture (DAC)-machines om CO2 uit de lucht te halen en klimaatverandering tegen te gaan. Het bedrijf gebruikt het geld om de eerste demonstratiemodellen te bouwen, commerciële pilots te starten en zich voor te bereiden op grootschalige productie. De techniek van Carbyon werkt grofweg hetzelfde als bestaande technologieën, maar dan sneller. Dat zit hem in het filter. Het plaklaagje van Carbyon is slechts één atoom dik. Daardoor is het in een paar minuten verzadigd en in een paar seconden weer leeg. Andere technieken hebben een dikker plaklaagje, waarin de CO2 moet doordringen en dat kost tijd. Ook het verwarmen kost bij Carbyon minder energie. Het dunne laagje warmt op door het filter onder stroom te zetten, bij anderen is er hete stoom nodig.
Grootste zaak over een milieudelict in Zweden
In Zweden staat de zelfbenoemde afvalkoningin Fariba Vancor voor het gerecht. Ze heeft met haar bedrijf op grote schaal illegaal 200.000 ton afval gedumpt. Vancor, die eigenlijk Bella Nilsson heet, stond aan het hoofd van het afvalbedrijf dat tussen 2015 en 2020 op meer dan twintig plekken grote hoeveelheden afval heeft achtergelaten of begraven. Op een plek, dicht bij een natuurgebied, ontstond spontaan brand; de afvalberg brandde vervolgens twee maandenwaardoor de bodem en de lucht ernstig verontreinigd werden door de aanwezige chemicaliën, lood en arseen. Vancor, een ex-stripper die in de jaren 90 bekend werd in Zweden en daarna het bedrijfsleven in ging, is slechts een van de in totaal tien aangeklaagden. Ook haar ex-man Thomas Nilsson, de ondernemer en reality-tv-deelnemer Leif Ivan Karlsson en een man die zichzelf afvalmakelaar noemt staan terecht. Het afvalbedrijf Think Pink gebruikte roze big bags, die in de hoogtijdagen overal in Zweden te zien waren. Overheden, scholen, woningcorporaties en bedrijven huurden het bedrijf in voor de afvalverwerking. Vancor en het bedrijf wonnen nota bene meerdere ondernemersprijzen. In 2020 kwamen de misstanden aan het licht en werd de directie opgepakt. Meerdere gemeenten eisen nu schadevergoedingen, van in totaal 23 miljoen euro.
Klimaattop Bakoe
Aan de vooravond van de 29e klimaattop in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe zijn de Europese lidstaten het eens geworden. Volgens hen moet wereldwijd meer gedaan worden om het 1,5 gradendoel binnen bereik te houden. Daarnaast vinden de Europese lidstaten dat een grotere groep landen moet bijdragen om de landen die nu al zuchten onder klimaatverandering te helpen. De EU betaalt jaarlijks al tientallen miljarden aan klimaatfinanciering. In 2022 was dat 28,5 miljard euro. Daar kwam 11,9 miljard euro van bedrijven bij, bijvoorbeeld uit groene investeringen. Op de internationale top in Azerbeidzjan moet de wereld het eens worden over een nieuw langetermijndoel voor internationale klimaatsteun aan ontwikkelingslanden. Dat doel heet de New Collective Quantified Goal (NCQG). Op de klimaattop onderhandelt de EU als een blok. De milieuministers van de lidstaten moesten dus eerst de gezamenlijke inzet bepalen. Dat was niet makkelijk: de milieuministers van de lidstaten spraken maandag van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat over het standpunt. Zo waren lidstaten het niet eens met een deel van de Nederlandse input, namelijk het inzetten op kernenergie.
De opwarming van de aarde is volgens een groeiende stapel onderzoeken door wetenschappers in een stroomversnelling gekomen. De verwachting voor komende jaren: hittegolven, stormen en noodweer. Wereldwijd was de gemiddelde temperatuur tussen 2013 en 2023 zo’n 1,2 graden warmer dan het pre-industriële niveau. Daarmee waren de afgelopen 10 jaar het warmste decennium ooit. Europa warmt bovendien sneller op dan het wereldwijde gemiddelde, namelijk met 2,12 tot 2,19 graden. Dat blijkt uit data van het Europees Milieugezelschap. Het jaar 2023 was volgens alle cijfers het op een na warmste jaar in Europa sinds het begin van de metingen, alleen in 2020 was het nog warmer op ons continent. Vooral in Oost-Europa, Scandinavië en het oostelijke deel van het Iberisch schiereiland werd een bijzonder hoge opwarming waargenomen
Een coalitie van 15.000 wetenschappers waarschuwt in een uitgebracht rapport opnieuw voor een onomkeerbare klimaatramp en een wereldwijde noodsituatie die geen twijfel lijdt. Een groot deel van het leven op aarde is in gevaar. We stappen een kritieke en onvoorspelbare nieuwe fase van de klimaatcrisis in. Al jarenlang luiden wetenschappers de noodklok over de dreigende gevaren van klimaatverandering, veroorzaakt door toenemende uitstoot van broeikasgassen en veranderingen in ecosystemen. Ondanks deze waarschuwingen en rapporten gaat het nog steeds de verkeerde kant op; fossiele brandstofemissies zijn gestegen tot een recordhoogte, de 3 warmste dagen ooit vonden plaats in juli 2024 en het huidige beleid houdt de koers voor een piekopwarming van ongeveer 2,7 graden Celsius. We bevinden ons te midden van een abrupte klimaatomwenteling. Vorig jaar waren we getuige van record brekende temperaturen van het zeeoppervlak, de warmste extra tropische zomer op het noordelijk halfrond in 2000 jaar en het breken van vele andere klimaatrecords. Bovendien zullen we de komende jaren veel extremer weer zien. Door de mens veroorzaakte koolstofdioxide-emissies en andere broeikasgassen zijn de belangrijkste oorzaken van de klimaatverandering. Vanaf 2022 zijn de wereldwijde verbranding van fossiele brandstoffen en industriële processen verantwoordelijk voor ongeveer 90% van deze emissies, terwijl verandering in landgebruik, voornamelijk ontbossing, verantwoordelijk is voor ongeveer 10%. In 2023 werden verschillende historische temperatuur- en ijsomvang records met enorme marges gebroken. Zowel de wereldwijde als de Noord-Atlantische zee oppervlakte temperaturen lagen gedurende een groot deel van het jaar ver boven hun gemiddelden van 1991-2024, een patroon dat zich tot ver in 2024 heeft voortgezet. Hoewel de omvang van het Antarctische en wereldwijde zee-ijs nu binnen het bereik van voorgaande jaren ligt, liggen ze nog steeds ver onder hun gemiddelden van 1993-2024. De wereldwijde dagelijkse gemiddelde temperaturen lagen bijna de helft van 2023 en een groot deel van 2024 op recordniveaus.
Het menselijk lichaam zit vol met pfas, pesticiden, nano plasticdeeltjes, medicijnresten en andere gifstoffen. De hele voedselketen is ondertussen ongezond. Bewerkt vlees, groente, fruit en water in plastic, bestrijdingsmiddelen in ons drinkwater en op groente en fruit. Voor een normaal mens is het allemaal al niet meer bij te houden. En al hou je het bij, het is onontkoombaar omdat met vrijwel alle voedsel en water wel wat aan de hand is of wordt er mee geknoeid. Niet voor niets komt kanker steeds vaker voor. Iedere individu kent wel mensen in zijn of haar omgeving die kanker heeft of heeft gehad. Zelfs onze ingeademde lucht is slecht en dan met name in industriegebieden of in de nabijheid van Tata Steel. Maar ook in landbouwgebieden is het niet veilig. Daar komt Alzheimer vaker voor vanwege het gebruik van pesticiden. Duidelijk een wake-up call, maar helaas is er behalve controle geen verbetering. In 2022 overleden in Nederland 170.112 mensen. De aandoening waaraan de meeste mensen in 2022 overleden was dementie (ruim 16.000). Longkanker (ruim 10.000), beroerte (ruim 9.000), coronaire hartziekten (ruim 8.000) en Covid (ruim 8.000) vormden de top vijf van doodsoorzaken die leiden tot de hoogste sterfte. Infecties van de bovenste luchtwegen door de milieuvervuiling staat op nummer twee van de meest voorkomende ziektes.
Nederland is één van de meest vervuilde landen van Europa. Uit een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu blijkt dat Nederlanders gemiddeld alleen al vier maanden minder lang leven vanwege de uitstoot van stikstofdioxide door het verkeer. In 80 procent van de wateren in Nederland word landbouwgif gevonden en bij 40 procent word de milieunorm overschreden. Soms bevat het water zelfs honderd keer zo veel gif als de norm. Elf belangenorganisaties dagen de Nederlandse Staat voor de rechter vanwege het grove nalaten van diens zorgplicht om Nederlandse burgers, dieren en het milieu te beschermen tegen de schadelijke effecten van pfas-verontreinigde schadelijke gevolgen van de pfas-verontreiniging. Volgens de organisaties neemt de Nederlandse Staat te weinig maatregelen om de schade door pfas te beperken en voorkomen.
Er zitten ook hoge concentraties PFAS in het zeeschuim. Wetenschappers ontdekten dat micro-organismen die behoren tot het geslacht Acetobacterium en die wereldwijd veelvuldig in afvalwateromgevingen aanwezig zijn hardnekkige fluor-koolstofbindingen kunnen afbreken door middel van reductieve defluorinering. Mogelijk kunnen deze microben helpen om het PFAS-probleem op te lossen. De bacteriën zijn echter alleen effectief tegen onverzadigde PFAS-verbindingen die dubbele koolstof-koolstofbindingen hebben in hun chemische structuur. Vorig jaar bleken ook andere microben die chlooratomen uit gechloreerde PFAS-verbindingen te kunnen halen. Dit zorgt ervoor dat deze verontreinigingen worden afgebroken en verwijderd. De nieuwste ontdekking vergroot het aantal PFAS-verbindingen dat biologisch kan worden afgebroken aanzienlijk.
Tot en met juni was het advies om jezelf af te spoelen na een dagje strand en ervoor te zorgen dat kinderen en huisdieren zo min mogelijk zeeschuim inslikken. In juli 2024 werd dat aangepast. Het advies is nu om er helemaal van weg te blijven. ‘Laat kinderen en huisdieren niet in zeeschuim spelen’, staat op de voornaamste informatiebron, de overheidswebsite zwemwater.nl. In België gold deze waarschuwing anderhalf jaar geleden al. Volgens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is er ‘geen sprake van aanscherping van beleid of een nieuw advies’, maar van een ‘andere woordkeuze om onduidelijkheden weg te nemen’.
Natuurherstelwet
Omdat meer dan 80 procent van de natuur in Europa in slechte staat verkeert werd door Timmermans een plan gepresenteerd. Daarin staat onder meer dat alle Europese landen in 2030 maatregelen moeten hebben genomen om ten minste 20 procent van de beschadigde natuur in eigen land te herstellen. Die gebieden mogen landen onder bepaalde voorwaarden zelf aanwijzen. Zo moet op landbouwgrond meer biodiversiteit komen, moeten steden vergroenen en moet het pesticidegebruik afnemen zodat insecten weer planten kunnen bestuiven. De Natuurherstelwet verplicht de lidstaten om tegen 2030 minstens 30 procent van de habitats in slechte staat te herstellen, met prioritaire aandacht voor Natura 2000-gebieden. In 2050 moet dat 90 procent zijn. Door een draai van Oostenrijk heeft de wet bij de EU een meerderheid gekregen in de laatste stemming. (De Volkspartij OVP/EVP heeft een strafrechtelijke rechtszaak aangespannen tegen hun minister Gewessler wegens ambtsmisbruik) De wet moet de Europese natuur beter beschermen, maar roept aan meerdere kanten weerstand op. Eerder leek de wet te blijven liggen, nadat de stemming erover voor onbepaalde tijd werd uitgesteld. Zondag werd bekend dat Oostenrijk alsnog voor zou stemmen, terwijl het land eerder tegen was. Onder druk van bijvoorbeeld boerenprotesten trokken verschillende EU-landen, waaronder Nederland hun steun voor de natuurherstelwet in. Twintig landen stemden voor de wet en 6 lidstaten stemden tegen. De enigszins afgezwakte natuurherstelwet is er echter half juni 2024 dus alsnog doorheen gekomen in Brussel. Nederland zit nu met een nieuw en kostbaar probleem want honderden van nieuw vergunde windmolens in Nederland staan gepland of staan al in beschermde natuurgebieden en zelfs in Natura 2000-gebied. Ook de waterkwaliteit moet verbeteren, die onder andere in Nederland zeer slecht is. De wet eist ook dat het waterpeil in veengebieden weer omhooggaat omdat het uitdroging van het veen voorkomt en daarmee ook de bodemdaling en de uitstoot van broeikasgassen. Veel boeren hebben de afgelopen tijd vergeefs geprotesteerd. Boeren vrezen dat landbouwgrond verloren gaat en dat een deel van hun inkomsten wegvalt.
Klimaattops en deals
Op 11 november 2024 is er in Bakoe de internationale klimaattop, waar het mondiale klimaatbeleid wordt besproken. Financiering speelt dit jaar een belangrijke rol. Omdat landen in het mondiale zuiden relatief harder worden getroffen door klimaatverandering, is eerder afgesproken dat rijke landen tot 2025 zeker 100 miljard euro per jaar uittrekken voor klimaatfinanciering. Voor de jaren daarna moeten in Bakoe nieuwe afspraken worden gemaakt.
De Zwitserse regering heeft met tekortschietend klimaatbeleid mensenrechten geschonden, oordeelt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Het hof in Straatsburg stelde Zwitserse ouderen 9 april 2024 in het gelijk. Dat is volgens de rechters in strijd met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat gaat over het respecteren van het privé- en familieleven. Ook het recht op een eerlijke rechtsgang is geschonden, oordelen de rechters in Straatsburg. Het EHRM heeft rechtsmacht in Nederland en bijna alle andere Europese landen. Nationale rechters in Nederland en bijna alle andere Europese landen volgen het EHRM. Europa warmt snel op en veel effecten van die opwarming zijn al merkbaar: overstromingen als die in 2021 in Duitsland, België en Nederland, wekenlange hittegolven en recordtemperaturen, mislukte oogsten door langdurige droogte. De kans op klimaatrampen neemt vooral in Zuid-Europa toe. Bij de laaggelegen kustgebieden (waaronder Nederland) en overzeese Europese gebieden zijn de gevaren groot. Uit een risicoanalyse van het Europees Milieuagentschap en in eerdere rapporten van het klimaatpanel IPCC, blijkt dat er in Europa ‘hotspots’ zijn waar de effecten van klimaatverandering een grotere impact hebben. Een aantal zijn er op dit moment al kritiek. Verlies van ecosystemen door – onder andere – hittegolven op zee, verlies van inkomstenbronnen, maar ook biodiversiteit na natuurbranden, hittestress door warmte die ’s nachts niet verdwijnt uit huizen en gebouwen. De Zwitserse ouderen werden geïnspireerd door de Urgunda uitspraak. De overwegingen van het hof kunnen vanaf nu ook een rol gaan spelen in nationale rechtspraak.
Klimaatverandering wordt snel schadelijker als de aarde verder opwarmt. Dat komt doordat gevolgen als droogte, hitte en achteruitgang van bossen en biodiversiteit elkaar onderling versterken. Het weer was in 2023 extreem en gevaarlijk. Er vielen 63 doden door stormen, 44 door overstromingen en 44 door bosbranden. De vele langdurige hittegolven hebben veel slachtoffers geëist. In de afgelopen twintig jaar is het aantal mensen dat – mede – door de hitte is omgekomen met zo’n 30 procent toegenomen. In 2023 was er de grootste bosbrand ooit gemeten, was het een van de natste jaren, waren er ernstige hittegolven op zee en wijdverspreide verwoestende overstromingen
Urgenda
Het klimaatakkoord van Parijs heeft als doel de opwarming van de aarde onder de 2 graden te houden, het liefst in de buurt van 1,5 graad. Met de nieuwe kennis over broeikasgassen die uit permafrost kunnen ontsnappen, wordt dit een grotere opgave. Deze gassen zijn niet meegerekend in het klimaatakkoord. Door de opwarming van de aarde ontdooit permafrost nog sneller dan normaal. Wanneer de diepere lagen van de permafrost ontdooien, gaan de opgeslagen plantenresten rotten. Tijdens het rottingsproces komt er extra CO2, lachgas en methaan vrij. Dit komt neer op ongeveer 6,2 miljard ton aan CO2 extra in de atmosfeer per jaar. Dit is meer dan 10% van de mondiale uitstoot van broeikasgassen. Turkmenistan is verantwoordelijk voor de meeste grote methaanlekken, gevolgd door de VS, Rusland en Algerije. De Raad van Ministers en het Europees Parlement sloten 20 februari 2024 een overeenkomst om de normen voor de uitstoot van vervuilende stoffen strenger te maken, waardoor de luchtkwaliteit dichter bij de richtlijnen van gezondheidsorganisatie WHO komt. Het gaat dan om stoffen als stikstofdioxide, fijnstof, zwaveldioxide, lood en nikkel. Alle EU-landen moeten nu in 2028 duidelijk moeten maken hoe ze de lucht in 2050 vrij willen maken van deze stoffen. Zo kunnen ze de sectoren die de lucht het meest vervuilen strengere regels opleggen. Over de hele EU gemeten wordt het meeste uitgestoten via energieverbruik, de landbouw en het vervoer. Lidstaten kunnen uitstel vragen voor plekken waar de luchtkwaliteit lastig te verbeteren blijkt of waar de impact op huishoudens te groot is. Donald Trump is van plan de Verenigde Staten terug te trekken uit het Klimaatakkoord van Parijs als hij de aankomende verkiezingen wint
Nederland heeft het klimaatdoel uit de rechtszaak van Urgenda in 2021 niet gehaald. De coronacrisis heeft de CO2-uitstoot tijdelijk verlaagd, maar zelfs daarmee bleek de totale reductie onvoldoende. De uitstoot van broeikasgassen is in 2021 met ruim 2 procent gestegen ten opzichte van 2020. In 2021 bleef de reductie steken op 23,9 procent in plaats van de beoogde 25%. Lucht- en zeevaart en de uitstoot van biomassa worden niet eens meegerekend, anders kwam de uitstoot in 2021 zelfs 3,1 procent hoger uit dan in 2020. Het is duidelijk dat het doel van 55 tot 60 procent reductie in 2030 dus zeker niet gehaald wordt. Het kabinet ging in juni 2015 al in beroep tegen de uitspraak van de rechter dat Nederland meer moet ondernemen om de uitstoot van CO2 te verminderen. De uitstoot van broeikasgassen moest eind 2020 met tenminste 25 procent verminderd zijn ten opzichte van 1990. Dat bepaalde de Hoge Raad na een hoger beroep door het kabinet op vrijdag 20 december 2019. De rechter verplichtte de Staat om maatregelen te nemen tegen klimaatverandering, maar dat blijkt dus niet te zijn gelukt. Het kabinet moest door de rechterlijke uitspraak concrete extra dure milieumaatregelen nemen omdat het vonnis uitvoerbaar bij voorraad is verklaard, wat betekent dat al tijdens het ingestelde hoger beroep begonnen moest worden met de uitvoering van het vonnis. Industriële bedrijven moeten schoner gaan produceren, door bijvoorbeeld over te stappen op elektrische boilers en warmtepompen en door niet langer warmte uit aardgas te halen. De beperkte capaciteit van het stroomnet is echter een knelpunt voor het halen van de klimaatdoelen. Het net is nog niet groot en goed genoeg om de groeiende vraag naar elektriciteit aan te kunnen. Het kabinet wil daarom dat Gasunie het bestaande gasleidingennetwerk gaat ombouwen tot een waterstofnetwerk. Het is de bedoeling dat in eerste instantie de zware industrie daardoor klimaat neutraler kan gaan produceren. De Raad van State vernietigde onlangs, dankzij Mobilisation for Environment, een in 2019 afgegeven onterechte bouwvergunning van Vattenfall voor een biomassacentrale bij Diemen. Het zou de grootste biomassacentrale van Nederland worden. Ondertussen moet QatarEnergy de komende 27 jaar tot 3,5 miljoen ton vloeibaar gemaakt aardgas (lng) per jaar aan Shell in Nederland leveren om te kunnen voldoen aan de behoefte. Een rapport van de Raad van State en de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) van het PBL benadrukken dat Nederland nog niet op schema met Europese doelen voor energiebesparing in onder meer de industrie, het verkeer en de bouw. Bijna 95% van huiseigenaren kan de verduurzaming van hun huis naar tenminste energielabel B en een warmtepomp best betalen, stelt De Nederlandsche Bank (DNB). Wie het geld niet op de bank heeft, kan het lenen. DNB oppert nu om verduurzaming verplicht te stellen bij aankoop van een woning, als de Nederlandse bevolking niet snel genoeg verduurzaamt. Daarbij mogen huiseigenaren in de berekeningen van de bank nog €10.000 spaargeld houden als financiële buffer of om naar eigen wens uit te geven. En dat terwijl het minen van crypto-activa in de Verenigde Staten resulteert in naar schatting in ongeveer 25 tot 50 miljoen ton CO 2 /jaar, wat 0,4% tot 0,8% is van de totale Amerikaanse uitstoot van broeikasgassen.
In het Klimaatakkoord van 2017/2018 werd op hoofdlijnen afgesproken dat de belasting op gas omhoog gaat en dat vele tienduizenden woningen per jaar van het gas af moeten en dat schoon rijden wordt beloond. Voor 2030 moet CO2-uitstoot met 48,7 megaton dalen
- 000 corporatiewoningen moesten worden verduurzaamd voor 2021
- Binnen twaalf jaar 700 nieuwe windmolens op zee, 500 windmolens op land en 75 miljoen zonnepanelen
- CO2-reductie industrie uitdagender
- CO2-neutrale samenleving mag burger niet met hoge kosten opzadelen
- Voor vrachtwagens komt er een kilometerheffing.
- 35% van alle verbruikte elektriciteit in Nederland word inmiddels opgewekt door windmolens en bijna 50% van alle stroomproductie is duurzame energie
De voorloper van het huidige klimaatakkoord was het Kyoto-protocol die werd ondertekend op 11 december 1997 en deze gold tot 31 december 2020. In het Akkoord van Parijs werd de bovengrens van 2 graden opwarming ten opzichte van het pre-industriële tijdperk voor het eerst juridisch vastgelegd. Bovendien werd het streven vastgelegd om de opwarming beperkt te houden tot 1,5 graad. Verder werd besloten dat er snel een eind moest komen aan het gebruik van fossiele brandstoffen, aangezien dit een belangrijke oorzaak zou zijn van de overmatige CO2-uitstoot. Nederland geeft veel meer belastingvoordelen aan bedrijven voor het gebruik van olie, gas en kolen dan gedacht. Het gaat bij die zogenoemde fossiele subsidies om een jaarlijks bedrag tussen de 39,7 tot 46,4 miljard euro. Sinds het Klimaatakkoord uit 2015 hebben de 60 grootste banken ter wereld en de pensioenfondsen naar schatting 4.600 miljard dollar geïnvesteerd in de industrie van fossiele brandstoffen. De mondiale fossiele CO2-uitstoot komt naar verwachting uit op een recordniveau van 36,6 miljard ton. Dat is 1 procent meer dan in 2021, en ook meer dan in 2019, het jaar voor de coronapandemie. Er gaan subsidies naar grote staalbedrijven, de binnenscheepvaart, de glastuinbouw, kolencentrales en olieraffinaderijen. Vliegtuigmaatschappijen betalen in Nederland geen belasting op kerosine en dat levert hen jaarlijks ruim 2 miljard euro op.
Tijdens de eenentwintigste klimaatconferentie (COP21) van de Verenigde Naties in Parijs, eind 2015, bereikten de bijna 200 deelnemende landen overeenstemming over een bindend klimaatakkoord. Met zo’n 400 privéjets vlogen royals en ‘groene’ ceo’s naar de klimaatconferentie en het Akkoord werd door 20 landen, waaronder Colombia, Irak, Iran en Rusland ook nog eens niet geratificeerd. Eind oktober 2019 hebben uiteindelijk 197 landen ondertekend, en 10 hebben niet geratificeerd of definitief goedgekeurd: Angola, Eritrea, Irak, Iran, Jemen, Kirgizië, Libanon, Libië, Turkije, en Zuid-Soedan.
Door de oorlog tussen Rusland en Oekraïne zijn 175 miljoen ton CO2 equivalenten (broeikasgassen) in de atmosfeer gekomen dan 175 landen jaarlijks uitstoten. In geld uitgedrukt komt dit neer op 32 miljard dollar aan klimaatkosten.
Op de klimaattopconferentie in Glasgow op 31 oktober 2021, werd besloten dat er uiterlijk in 2030 een einde moet komen aan ontbossing. waardoor er elke minuut een gebied van zo’n 27 voetbalvelden verloren gaat. Ook Brazilië, Rusland, Canada, Indonesië en Congo zegden toe om op termijn te stoppen met ontbossing. Om de belofte waar te maken wordt tot 2025 10,2 miljard euro aan publiek geld uitgetrokken. Daarnaast zal ook 6,2 miljard euro aan privaat geld worden geïnvesteerd. Grote delen van het regenwoud werden al gekapt en ten gelde gemaakt. Het zuidoosten van Brazilië werd deze zomer daarbij ook nog eens geteisterd door de ergste droogte in bijna honderd jaar tijd. Eén van de belangrijkste oorzaken is de toenemende houtkap in de Amazone. Naast het besluit beloofden 28 landen zich te zullen inzetten om de handel van palmolie, soja en cacao aan banden te leggen. Deze industrieën dragen indirect bij aan ontbossing, omdat bomen plaats moeten maken voor deze gewassen.
6 november 2022 was er een wereldtopconferentie in het Egyptische Sharm-el-Sheikh. Onderwerpen waren behalve de opwarming van de aarde onder andere Pakistan waar nog steeds gedeald wordt met de gevolgen van de verwoestende overstromingen en over China waar het sinds het begin van de metingen nog nooit zo heet is geweest. China is dan ook het land met de grootste CO2-uitstoot. De arme landen wilden extra geld om de benodigde maatregelen te nemen, om wat de rijke landen hebben veroorzaakt op te kunnen lossen. De afspraak bij het vorige topoverleg om vanaf 2020 elk jaar honderd miljard dollar beschikbaar te stellen aan arme landen werd niet nagekomen en de vraag is naar nog meer. Nederland heeft daarop de bijdrage verhoogd van 1,25 naar 1,8 miljard euro. Daarvan is ongeveer de helft publiek geld, de rest zijn private investeringen. Nederland wilde nog geen geld steken in het compenseren van klimaatschade. Nederland wil met Oman samenwerken op het gebied van groene waterstof. Egypte is een politiestaat waar kritische geluiden geen ruimte krijgen (in aanloop naar de top werden al driehonderd activisten opgepakt), en in het zwaarbeveiligde Sharm el Sheikh is dat ook het geval. Voor de weinige toch nog aanwezige activisten was een afgegrendeld demonstratiehoekje gereserveerd, aan de rand van de woestijn.
Meer dan 7 procent van alle sterfgevallen in de tien grootste steden van India wordt veroorzaakt door luchtvervuiling. Dat blijkt uit een onderzoek van een door India geleid team van wetenschappers. De situatie is het ernstigst in hoofdstad New Delhi.
De jaarlijkse internationale klimaattop, die 30 november 2023 van start ging in Dubai werd niet gehouden in aanwezigheid van VS president Biden. De voorgaande twee jaren was Biden wel aanwezig. Ieder jaar zijn leiders uit zo’n tweehonderd landen aanwezig, evenals bekende personen zoals koning Charles III van het Verenigd Koninkrijk, Paus Franciscus en Bill Gates. Vijftig olie- en gasconcerns waaronder Shell, ExxonMobil en Saudi Aramco hebben daar beloofd om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en tekenden hierover een convenant. Ze beloven in 2050 klimaatneutraal te zijn en in 2030 te zijn gestopt met routinematig affakkelen van aardgas bij de productie van olie. Verder willen ze in 2030 de methaanuitstoot naar nul brengen. Chevron en ConocoPhillips en de grootste olie- en gasbedrijven van China hebben niet meegetekend. Rijke landen stelden ruim 366 miljoen euro beschikbaar voor arme, kwetsbare landen die de impact voelen van weersextremen. 225 miljoen moet komen van de EU. Een einddatum voor fossiele brandstoffen werd niet vastgelegd.
De eerste Afrikaanse klimaattop werd 4 september 2023 gehouden in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Afrikaanse staatshoofden kwamen daar bijeen in voorbereiding op COP28, de wereldwijde klimaattop in november in Dubai dit jaar. De Keniaanse president en gastheer William Ruto liggen er grote kansen mits de beloofde 100 miljard wordt betaald die hen in eerdere tops werd beloofd. In 2020 hebben de ontwikkelingslanden 83 miljard dollar aan klimaatfinanciering ontvangen, maar dat was dus 17 miljard minder. De VN verwacht dat de totale klimaatschade in Afrika tussen de 290 en 440 miljard dollar zal uitkomen. Afrika zou een geschikte bron van zonne- en windenergie zijn en heeft belangrijke grondstoffen die nodig zijn voor de productie voor batterijen en windturbines. Afrika draagt slechts 3 tot 4 procent bij aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, maar ervaart wel buitenproportioneel de gevolgen van klimaatverandering.
In het klimaatrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change van de VN was speciale aandacht voor het versneld afsmelten van landijs op Groenland, Antarctica en gletsjers in gebergten. Dit veroorzaakt dus ook een versnelde zeespiegelstijging. Gletsjers smelten wereldwijd nog sneller dan gedacht. Zelfs als de klimaatdoelen uit het Parijsakkoord worden gehaald, zal bijna de helft aan het einde van de eeuw zijn gesmolten. Bij de huidige opwarming zullen nog veel meer gletsjers verdwijnen, concluderen onderzoekers na een omvangrijk onderzoek dat is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science. De gletsjers in Zwitserland smelten steeds sneller weg. In slechts twee jaar tijd is 10 procent verdwenen, meldt de Zwitserse Academie van Wetenschappen.
Grondstoffenakkoord
180 partijen hebben 24 januari 2021 in Den Haag het Nationaal grondstoffenakkoord getekend met afspraken om de Nederlandse economie te laten draaien op herbruikbare grondstoffen. Namens het kabinet tekenden staatssecretaris Dijksma (Infrastructuur en Milieu) en minister Kamp (Economische Zaken) en namens het Nederlandse bedrijfsleven Hans de Boer (VNO-NCW) en Michaël van Straalen (MKB-Nederland). Unilever neemt als een van de ondertekenaars het voortouw door in 2025 honderd procent recyclebaar plastic te gebruiken voor hun verpakkingen. Met de omschakeling naar een circulaire economie wordt Nederland veel minder afhankelijk van grondstoffen uit het buitenland. Onderzoek toont aan dat tot 2023 de circulaire economie in Nederland goed is voor een marktwaarde van 7,3 miljard euro per jaar en 54.000 banen. Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg, innovatieve startups, financiële instellingen, de vakbeweging en milieuorganisaties hebben hun handtekening gezet onder het akkoord. Het Nationaal Grondstoffenakkoord bouwt voort op het in september gepresenteerde plan van het kabinet voor de omslag naar een circulaire economie. Binnen een half jaar worden op de onderwerpen biomassa, voedsel, kunststoffen, maakindustrie, bouw en consumptiegoederen concrete plannen vastgesteld. Daarin komt te staan welke stappen worden gezet voor een volledig circulaire economie in 2050.
Wie in de kroeg of een restaurant een sigaret wil opsteken, moest vanaf september 2019 naar buiten. De Hoge Raad bepaalde dat rookruimtes in de horeca niet meer zijn toegestaan. Het verbod gold per direct voor cafés, restaurants en andere horecagelegenheden.
Na een nieuwe analyse van het RIVM blijkt dat ook als het huidige beleid volledig uitgevoerd zou worden, de resultaten onvoldoende bijdragen aan het behalen van de wettelijk vastgestelde doelen. De extra reductie die nodig zou zijn, is niet meer op een realistische manier haalbaar voor 2025. De natuur staat diep in het rood, waardoor de wettelijke doelen uit het zicht zijn geraakt. Dat is een grote tegenvaller voor het nieuwe kabinet. In de analyse van het huidige beleid te maken is het RIVM uitgegaan van de emissiereductiedoelen uit het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG).
Unilever wordt door milieudefensie verantwoordelijk geacht voor 268 miljard euro aan klimaatschade. De milieuorganisatie was woensdag 1 mei 2024 aanwezig bij de aandeelhoudersvergadering in Londen om klimaatvragen te stellen. Na Unilever was Milieudefensie ook aanwezig bij de aandeelhoudersvergadering van grote vervuiler KLM op 5 juni in Parijs. Op 10 en 25 april 2024 waren ze ook aanwezig bij de aandeelhoudersvergaderingen van Ahold Delhaize en ING. Van zowel Ahold Delhaize CEO Frans Muller als ING CEO Steven van Rijswijk kregen zij geen bevestigend antwoord op de vraag of de multinationals hun uitstoot gaan verminderen, in lijn met internationale klimaatafspraken.
Na 5 jaar storten satellieten terug naar de aarde en verbranden onderweg kleine deeltjes aluminiumoxide die een aanzienlijke schade toebrengen aan de ozonlaag
Luchtvervuiling
In Delhi India moeten elk jaar weer de scholen dicht vanwege ernstige smog die honderd keer de limiet van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) overschrijdt. Elk jaar zetten de boeren om de stad heen hun land in brand om de grond weer vruchtbaar te maken voor de wintergewassen. In de deelstaat Punjab waren er begin november meer dan duizend boerderijbranden op één dag. De giftige rookwolken komen grotendeels boven Delhi terecht, meegevoerd door een noordwestelijke wind. Tel daarbij de eindeloze stroom auto’s op van de 33 miljoen inwoners en de uitstoot van de fabrieken en er ontstaat een giftige cocktail, die de oorzaak is van 1,6 miljoen sterfgevalle in het land. Dat is 18 procent van alle sterfgevallen. Veertien van de twintig meest vervuilde steden ter wereld bevinden zich in Inida. Maar Delhi is niet eens de smerigste stad ter wereld want dat zijn Lahore in Pakistan, Hotan in China en Bhiwadi in India. Delhi staat op plek vier. Marioepol in Oekraïne is een van de meest vervuilde steden. In Oekraïne is sprake van ernstige corruptie en een klein aantal superrijke oligarchen hebben een onevenredig grote politieke invloed. De verouderde fabrieken in het land mogen veel meer giftige, vervuilende dampen uitstoten dan elders in Europa wordt toegestaan. Nu alle aandacht in de EU en ook van de milieuorganisaties gevestigd is op het verbannen van fossiele brandstoffen, wordt de zeer ernstige vervuiling en milieuschade door “groen vervoer” vergeten
Contrails van vliegtuigen , of de witte strepen waterdamp die vliegtuigen in de lucht achterlaten, zijn al tientallen jaren het onderwerp van complottheorieën. Contrails zijn eenvoudigweg waterwolken die het gevolg zijn van straaluitlaat
Groen vervoer en vervuiling
Uit verschillende onderzoeken waaronder die van de Noorse University of Science and Technology (NTNU) blijkt bijvoorbeeld dat grote elektrische wagens zoals de Tesla over hun volledige levenscyclus een grotere ecologische voetafdruk hebben dan kleinere auto’s met een verbrandingsmotor op benzine. Elektrische auto’s hebben naar schatting ruwweg 40% van het platinum en 75% van het beschikbare palladium nodig. Om de accu’s voor elektrische auto’s te kunnen maken, is voor de elektroden ook kobalt nodig. In een enkele auto-accu kan nu nog tot wel 8 kilo kobalt zitten. Alleen al door de nieuwe Tesla accufabriek zal de wereldvraag naar kobalt volgens Volkswagen met 17 procent toenemen. De helft van de geschatte wereldvoorraad van 7 miljoen ton kobalt bevindt zich in de Democratische Republiek Congo (DRC) die ongeveer 65 procent van alle kobalt in de wereld produceert. Jaarlijks gaat het om ongeveer 100.000 ton kobalt. Andere producenten zijn Canada, China, Rusland, Australië en Zambia. Glencore is marktleider in de kobaltproductie. Het concern produceert jaarlijks 28.000 ton kobalt maar daarvan is al 20.000 ton bestemd voor de Chinese markt. De winning van kobalt in de Congo veroorzaakt ernstige mensenrechtenschendingen. Dat gaat gepaard met uitzettingen, seksueel geweld, brandstichting en mishandeling. Door de grote vraag worden hele gemeenschappen uit hun huizen gezet om het mijnen mogelijk te maken. Zo’n 40.000 kinderen, vanaf vier jaar oud werken dagelijks in de uitgestrekte mijnen van de Democratische Republiek Congo, waar giftig rood stof hun ogen verbrandt en ze het risico lopen van huidziekten en een dodelijke longaandoening. Bijna elke grote fabrikant die elektrische auto’s produceert, koopt zijn kobalt in de verarmde Centraal-Afrikaanse staat. Het is ’s werelds grootste producent, met 60 procent van de wereldwijde reserves. Het kobalt wordt vervoerd naar batterijfabrieken in Azië waar het wordt verwerkt. Terwijl men voor een batterij van een smartphone niet meer dan 7 gram geraffineerd kobalt gebruikt, heeft een elektrische auto 13 kg nodig. De huidige productie is onvoldoende voor de grootschalige geplande overstap naar elektrische auto’s. Met de huidige plannen voor het aantal elektrische auto’s zou Nederland tot wel 4 procent van de globale jaarproductie nodig hebben. Naar verwachting zal de vraag in 2025 stijgen naar een verdrievoudiging tot 222.000 ton. Het gebruik van accu’s in elektrische auto’s levert pas na acht jaar milieuvoordeel op, maar de batterijen blijven maar zo’n zes jaar op volle capaciteit werken. Elke kilowattuur (kWh) aan capaciteit leidt tot 150 tot 200 kilo uitstoot van broeikasgassen. Voor een Nissan Leaf, met een accu van 30 kWh, betekent dit dat al 5,3 ton CO2 is uitgestoten voordat er een kilometer mee is gereden. Daarvoor kun je ongeveer 2,7 jaar in een vergelijkbare benzineauto rijden. Het maken van sterke accu’s voor EV’s is een smerig werkje. Er wordt gewerkt met stoffen als nikkel, kobalt, lithium, mangaan. Het winnen van die materialen is niet bevorderlijk voor het milieu. Een derde van de nieuwe batterijen in Europa wordt na de bouw ervan afgekeurd. Een foutmarge van 15 tot 30 procent wordt zelfs gezien als normaal. Maar dat is nog maar het gemiddelde. Bij sommige startende fabrieken kan het zelfs 90 procent van de batterijen zijn dat in de kliko verdwijnt. Het maken van een accu komt erg nauw. Er zijn twintig verschillende fases. Wijk je hier ook maar een klein beetje in af, dan is de batterij onbruikbaar. Vervolgens kunnen we in Europa te weinig met de afgekeurde batterijen. Er zijn te weinig fabrieken waar de batterijen van EV’s gerecycled kunnen worden. In Rotterdam is er eentje, maar die kan het tempo niet bijbenen. Het bedrijf krijgt per jaar de batterijen van 20.000 grote EV’s of 50.000 hybride modellen gerecycled. Het materiaal dat achterblijft, wordt daarom verkocht aan bedrijven buiten ons continent. Op zich geen probleem, maar de EU wil juist zoveel mogelijk van de grondstoffen hier houden om onnodige import te voorkomen. Het terug verkopen van de materialen helpt dan niet.
De prijsgrafieken van de grondstoffen palladium en platinum tonen over vijf jaar een sterk stijgende lijn. Volkswagen investeerde daarom alvast 20 miljard euro in deze sector. Oplaadbare lithium-ion batterijen in elektronica en elektrische auto’s bestaan nu nog voor meer dan de helft uit deze stof. Maar ook kobalt kan in de toekomst worden vervangen door bijvoorbeeld het milieuvriendelijkere titaandioxide waarmee nu al nieuwe lithiumbatterijen worden ontwikkeld. Alleen al de e-bike industrie produceert circa 100.000 afgedankte lithium-accu’s per jaar in Nederland. Bij het laden via het reguliere stopcontact gaat 12,7 tot 24,2 procent van de stroom verloren. Bij sneller laden dalen de verliezen naar 6,3 tot 9,7 procent.
Een nieuwe vinding bij GEMX van de 77-jarige Turks-Amerikaanse wetenschapper en ondernemer Kenan Sahin, zorgt ervoor dat er in een batterij voor een elektrische auto nog maar 4 procent kobalt nodig is in plaats van 20 procent
Banden van elektrische auto's
Banden van een elektrische auto geven 20 % meer fijnstofsdeeltjes af dan banden van een brandstofauto. De banden en de remmen veroorzaken samen meer fijnstof dan een verbrandingsmotor. Het Britse Emissions Analytics meldt dat per gereden kilometer 4 autobanden gemiddeld 1 biljoen (1000 miljard) ultrafijnstofdeeltjes produceren. Die zijn zó klein dat ze door de longen heen in de bloedstroom en zelfs de hersenen terechtkomen. Elektrische auto’s stoten 20% méér van deze deeltjes uit dan een verbrandingsmotor. Dat komt onder meer doordat het rubber meer te verduren heeft door het hogere gewicht en grotere vermogen van de auto, maar ook doordat elektrische auto’s veelal geleverd worden met sportieve banden die tot een sportieve rijstijl uitnodigen. Dat leidt ertoe dat na drie jaar 39% van de EV-eigenaren hun banden moest vervangen, tegenover 20% van de benzinerijders. Ze moeten dus twee keer zo vaak aan een nieuwe set sloffen, aldus TopGear. Bovendien bevatten autobanden talloze vluchtige organische stoffen, zoals oplosmiddelen. “We hebben aangetoond dat de hoeveelheid vluchtige organische stoffen die vrijkomt 100 keer groter is dan de hoeveelheid die uit een moderne uitlaatpijp komt”, zegt een onderzoeker.
Temperatuurstijging en klimaatverandering
De Eerste Kamer heeft 19 december 2023 ingestemd met het tijdelijke klimaatfonds, waarin 35 miljard euro moet komen om de economie te verduurzamen en de CO2-uitstoot te verminderen. Het klimaatfonds kreeg steun van 46 van de 75 senatoren. BBB, PVV, JA21, FVD, SP en 50PLUS stemden tegen. De senatoren gingen ook akkoord met het Nationaal Groeifond van 20 miljard euro voor projecten die op de lange termijn bijdragen aan de economische groei. De Tweede Kamer heeft al geld van het fonds gebruikt om korte termijnplannen te financieren.
Grote delen van Europa en Brazilië ondervinden perioden van extreme hitte. Het Verenigd Koninkrijk zag op 19 juli een nieuw nationaal record, toen de temperatuur voor het eerst boven de 40°C kwam. Dit ging gepaard met een aanhoudende en schadelijke droogte en bosbranden. Europese rivieren, waaronder de Rijn, de Loire en de Donau, daalden tot een kritiek laag niveau. In Griekenland was het in juli 2023 44,2 graden en in Antalya Turkije werd een temperatuur van 45 graden bereikt. Grote delen van Brazilië gaan half november 2023 gebukt onder een extreme hittegolf. De gevoelstemperatuur liep op tot 58,5 graden. In Rio de Janeiro werd deze week een temperatuur van 42,5 graden Celsius gemeten. In Brazilië woeden half november zo’n 2400 bosbranden
In augustus 2021 berichtten wetenschappers nieuwe feiten over de klimaatverandering en de verwachte stijging van de temperatuur en zeespiegel. Het rapport gaat over de gevolgen er van voor mens en natuur, over kwetsbare landen en ecosystemen, en over de mogelijkheden tot aanpassing. In een eerder rapport uit 2014 werd al gemeld dat klimaatrampen onafwendbaar waren en dat de meeste koraalriffen ten dode zijn opgeschreven. De gevolgen van klimaatverandering zijn extremer geworden, zoals de overstromingen in Duitsland, België en Zuid-Limburg, de hittegolven en bosbranden in Californië en de tropische stormen in Madagaskar. Als de temperatuur stijgt tussen de 3,2 en 5,4 graden Celsius dan zal in het ernstigste scenario de zeespiegel tussen de 50 en 80 centimeter stijgen met een aanzienlijke toename van stormen, cyclonen en stormvloeden. De Noordpool zou in de zomer van 2050 ijsvrij kunnen zijn en de klimaatzones schuiven dan met 70 kilometer per decennium op met twee keer zo hoge temperaturen. Hevige regenval en overstromingen hebben in de Dominicaanse Republiek zeker 21 mensen het leven gekost. President Luis Abinader noemt het noodweer de ‘grootste regenval ooit’ in de geschiedenis van zijn land.
Broeikasgas
De concentratie broeikasgassen in de atmosfeer is vorig jaar opnieuw snel gestegen. Methaan ontstaat zowel door natuurlijke processen als menselijke activiteiten, zoals voedselproductie en aardgaswinning. Het blijft tot 12 jaar in de atmosfeer en is op korte termijn ongeveer 85 keer krachtiger in het veroorzaken van klimaatverandering dan CO2. Naarmate de aarde opwarmt, komen methaanafzettingen in voordien bevroren gebieden in de atmosfeer terecht, waardoor mogelijk een kettingreactie ontstaat. Voor het eerst zit er 1,5 keer zo veel CO2 in de lucht als voor het industriële tijdperk. De laatste keer dat de CO2-concentratie zo hoog was, was miljoenen jaren geleden. Toen was het op aarde gemiddeld 2 à 3 graden warmer. De zeespiegel stond toen 10 à 20 meter hoger. De uitstoot van CO2 blijft onverminderd hoog. De stijging van de hoeveelheid methaan in de lucht was iets minder sterk dan in recordjaar 2021, maar nog steeds veel hoger dan in de jaren daarvoor. Dat is zorgwekkend, want methaan is een zeer sterk broeikasgas. Na CO2 is het de belangrijkste veroorzaker van klimaatopwarming. In Denemarken werd door wetenschappers aan de Universiteit van Kopenhagen onlangs een techniek ontwikkeld waarmee methaan zeer snel kan worden afgebroken. Hoewel methaan minder lang in de atmosfeer blijft dan CO2, kan het gedurende korte perioden een veel grotere impact hebben. Bovendien is het moeilijk om methaan uit menselijke activiteiten te verbranden voor het in de atmosfeer komt, omdat de concentratie te laag is. hopen het methaanprobleem nu op te lossen. Zij ontwikkelden een apparaat, de Methane Eradication Photochemical System (MEPS), dat de stof 100 miljoen keer sneller kan afbreken dan normaal in de natuur gebeurt. Het gas wordt in een afgesloten ruimte gepompt, waarna er chloor wordt toegevoegd. Met behulp van UV-licht worden de chloormoleculen in twee gedeeld. De resulterende chlooratomen ‘stelen’ daarna waterstof van het normaal gezien weinig reactieve methaangas. Het eindproduct is zoutzuur, een waterige oplossing van het gas waterstofchloride. Het chloor in het zoutzuur kan hergebruikt kan worden voor het proces. De methaan zelf wordt opgesplitst in koolstofdioxide, koolmonoxide en waterstof, net als in de natuur, enkel veel sneller. Met de beproefde methode kan tot 58 procent van het methaangas in de reactiekamer verwijdert worden. Het onderzoeksteam heeft een bedrijf opgericht, Ambient Carbon om commercieel een grotere versie van MEPS te bouwen, ongeveer zo groot als een container. Het apparaat moet gebruikt worden om de methaanuitstoot van veebedrijven onder controle te krijgen. De vleesindustrie is wereldwijd verantwoordelijk voor zo’n 14 procent van alle uitgestoten broeikasgassen.
In 2030 zal een kwart van de Amazone en driekwart van de regenwouden van Borneo verdwenen zijn. In totaal 170 miljoen hectare. Borneo behoort tot de meest bedreigde gebieden – de helft van het bos is daar de afgelopen twintig jaar gekapt – maar ook in Oost-Afrika, de Mekongregio in Zuidoost-Azië, de Cerrado in Brazilië en het oosten van Australië.
Bossen nemen wereldwijd ongeveer 11 procent van de CO2-uitstoot op en verminderen het broeikaseffect. Alle eerder genoemde klimaattoppen ten spijt wil Polen meer dan 180 duizend kubieke meter bomen kappen in het Bialowieza woud. Het 1500 vierkante kilometer tellende woud is het laatste oerbos van Europa. Het is een restant van het immense bos dat Centraal-Europa tot in de middeleeuwen bedekte en wordt bevolkt door onder meer de grootste bizonpopulatie van Europa. Het woud van Bialowieza op de grens van Polen en Belarus is het laatst overgebleven oerbos van Europa en staat daarom op de Unesco-lijst van werelderfgoed. In het bos leven wisenten (de grootste populatie van Europa), wolven, lynxen en andere zeldzame of bedreigde diersoorten. Al vanaf 2016 voerde de regering de houtkap in het oerbos op, zogenaamd om een insectenplaag in te dammen en ook wordt er nu een grenshek neergezet met een lengte van 186 kilometer is bedoeld als afschrikking voor migranten die proberen via Belarus de Europese Unie binnen te komen. Het Europese Hof van Justitie oordeelde in 2018 dat Polen daarmee Europese natuurwetgeving had overtreden.
In 2021 was de uitstoot van broeikasgassen 1,5 procent hoger dan in 2020. In totaal is de uitstoot nu 24,1 procent lager dan in 1990. De ammoniakemissie daalde in 2021 met ruim 2 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Vooral door afname van het aantal dieren.
CO2
CO2 is koolstofdioxide ofwel de chemische verbinding tussen koolstof en zuurstof. De nieuwe initiatiefwet waarin de CO2-doelstellingen voor 2030 met 15% verder zouden worden aangescherpt en vastgelegd, zodat Nederland over vijftien jaar 55 procent minder broeikasgassen uitstoot ten opzichte van 1990 is door de kabinetsval van tafel. In het initiatiefvoorstel stond onder andere hoeveel de sectoren die geen emissierechten kunnen kopen mogen uitstoten. De doelstellingen werden ook het afgelopen jaar niet gehaald. Om die reden viert de emissiehandel hoogtij. Tesla verdiende er in 2023 1,8 miljard dollar mee.
De Overheid incasseert jaarlijks ongeveer 24 miljard euro aan milieuheffingen- en belastingen, maar dat blijkt in de praktijk dus veel te weinig. Vergeleken met andere EU-landen zijn de milieubelastingen en -heffingen hier al relatief hoog, maar door de beoogde energietransitie zijn de te verwachten netwerkinvesteringen stukken hoger dan de huidige belasting opbrengsten. Volgens het verdrag moet de CO2 uitstoot in 2050 met 95 procent verminderd zijn en moet de energievoorziening voor de volle 100 procent duurzaam zijn.
Kolencentrales
De sluiting van een of twee van de drie gloednieuwe kolencentrales in Nederland is hierdoor onontkoombaar. Eind 2016 werd besloten de kolencentrales Amercentrale 9 (bij Geertruidenberg) en Hemweg 8 (bij Amsterdam) open te houden. Er was een meerderheid in de Tweede Kamer voor de sluiting van alle kolencentrales in Nederland. 64 hoogleraren hadden in Trouw opgeroepen om alle kolencentrales in Nederland te sluiten om zo de CO2 uitstoot in ons land te verminderen. Recentelijk werd voor ruim 3 miljard euro nog een nieuwe kolencentrale gebouwd op de Rotterdamse Maasvlakte. De Nederlandse economie draait voor 95 procent op fossiele brandstoffen. De vijf meest vervuilende centrales worden binnen twee jaar gesloten. Het is niet zeker of de vijf modernere centrales ook gesloten worden. De vier kolencentrales hebben in 2021 zo’n 69 procent meer CO2 uitgestoten dan in 2020. Hiermee is er een einde gekomen aan de geplande daling van de uitstoot die in 2015 was ingezet. De uitstootdaling is omgezet in een minieme stijging van 0,03 procent. De grootste kolencentrale, die van RWE in de Eemshaven, stootte zelfs meer dan twee keer zoveel uit: 5,3 megaton in plaats van 2,5 Mton. Samen waren de kolencentrales goed voor 7 procent van de totale uitstoot. Vanaf 1 januari 2022 mogen kolencentrales maar maximaal 35 procent van hun capaciteit benutten. De G7 – de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Japan, Italië en Frankrijk hebben bij de eerste grote politieke sessie sinds de wereld tijdens de klimaatconferentie COP28 in december beloofd om op termijn af te stappen van kolen, olie en gas. Het is vooral bijzonder dat ook Japan meedoet. Dat land haalde in 2023 nog 32 procent van de energie uit kolen. In totaal halen de G7 nu nog zo’n 16 procent van hun energie uit kolen. De G7 gaat zich naar verwachting ook inzetten om de plasticproductie terug te dringen. De G7 erkent voor het eerst dat het niveau van de plasticvervuiling onhoudbaar is en dat de toename ervan alarmerend is.
China stoot de meeste CO2 uit maar per inwoner staan landen in het Midden-Oosten bovenaan. De VS staat op de tweede plaats, India op de derde en Rusland op vier. De uitstoot in Europa is echter bijna net zo groot als die in Azië, terwijl er in Europa 740 miljoen mensen wonen en in Azië meer dan 4 miljard. De CO2 uitstoot komt door het verbranden van steenkool, olie en aardgas, door ontbossing voor landbouwgrond en door kantoorpanden, winkels en woningen die meer CO2 uitstoten dan het verkeer of de industrie. Vierhonderd grote bedrijven hebben bij de VN-klimaattop een overeenkomst getekend waarin ze vastleggen dat ze meer duurzame grondstoffen zullen gaan inkopen, zoals palmolie, vlees, papier en cacao.
Rob Jetten van D66 wil de heffing voor ondernemingen die meer dan 50 kiloton CO2 per jaar uitstoten verhogen van 145 euro per kiloton naar 185 euro.
De Nederlandse energiecentrales verstoken een record aan kolen. De nieuwe kolencentrales aan de Eemshaven en op de Maasvlakte van E.On en GDF Suez mochten er alleen komen als de CO2 zou worden afgevangen en onder de grond gestopt en dat was zo ook afgesproken. Nadat bleek dat de EU hier niet voor wil betalen ging de afvang niet door. De afspraken staan niet zwart op wit en zijn daarom niet juridisch afdwingbaar. Het aandeel van kolen groeit nog steeds. De centrales zijn behoorlijk winstgevend maar zorgen voor 14% van de totale uitstoot van Co2. Wereldwijd is dat 25 tot 27%. De kolencentrale van RWE/Essent en heeft een vermogen van 1600 megawatt oen kan daarmee 2,5 miljoen huishoudens van stroom voorzien. De centrale werd 21 april officieel geopend. In het Energieakkoord was afgesproken dat vijf oudere centrales zouden worden gesloten. Door afname van de massa van de Antarctische ijskap kan een regionale stijging van den zeespiegel van 1,8 meter binnen 80 jaar niet worden uitgesloten. Dit concluderen onderzoekers van onder andere de Universiteit Utrecht. Hun resultaten werden gepubliceerd op 4 december 2017 in het open access tijdschrift Natural Hazards and Earth System Sciences. Het alternatief windmolens is vanwege het maken en opruimen ervan ook geen milieuvriendelijke optie. Veel afgedankte windmolens kunnen niet gerecycled worden en worden gewoon begraven. In Nederland liggen al 60 miljoen zonnepanelen en dat aantal stijgt snel. 89 procent van alle zonnepanelen is afkomstig uit China en bevatten Pfas. De hele wereld heeft in 2050 volgens schattingen een afvalberg van 10 miljard zonnepanelen, met een totaalgewicht van 60 miljoen ton. Het maken van zonnepanelen en windmolens kost veel grondstoffen en fossiele brandstof. In gebruik zijnde windmolens richten schade aan bij vissen, vogels en het onderwaterleven. Windmolens blijken inmiddels ook miljarden duurder te zijn vanwege de gestegen rente- materiaal- en loonkosten. Het begrote tekort is inmiddels al opgelopen naar 40 miljard euro over een periode van 25 jaar. De rekening zal uiteindelijk bij de consument terecht komen. De grotere windmolenproducenten zoals Siemens, General Electric, Siemens Gamesa en Vestas leiden inmiddels al zware verliezen en lopende projecten worden hierdoor afgebroken. De windmolens worden ook steeds groter en daarom ook fors duurder. De aanbesteding voor het grootste Nederlandse windpark op de Noordzee (IJmuiden Ver) dat 62 km uit de kust moet komen start einde 2023. Siemens moest in Duisland met 7,5 miljard euro ondersteund worden. Er is een enorme afname van meer dan 80% in de populaties van trekkende zoetwatervissen sinds 1970, wat een catastrofale trend markeert met ernstige gevolgen voor zowel ecosystemen als menselijke samenlevingen over de hele wereld. Een onderzoek, dat alle regio’s van de wereld omvat, wijst op de snelste achteruitgang in Zuid-Amerika en het Caribisch gebied, waar de overvloed aan trekvissen de afgelopen vijf decennia met maar liefst 91% is gekelderd. Deze gebieden, bekend vanwege de grootste zoetwatermigratie ter wereld, worden geconfronteerd met ernstige bedreigingen door menselijke activiteiten zoals de bouw van dammen, mijnbouw en het omleiden van water, wat leidt tot wijdverbreide degradatie van rivierecosystemen.
Olivijn
Olivijn dat wordt gevormd in magma is niet alleen rijk aan magnesium en arm aan silicaten (siliciumdioxide) maar zou ook een belangrijke (natuurlijke) oplossing voor het CO2 probleem zijn. Het is een belangrijk mineraal in gesteenten als gabbro, noriet, het mantelgesteente peridotiet (duniet) en als kleine kristallen in basalt. Het heeft een orthorombisch kristalstelsel en het kristalliseert in een enigszins afgeplatte vorm maar kan ook massief of in korrelvorm voorkomen. Het is ietwat breekbaar en breekt op conchoïdale wijze. In zandvorm heet het GreenSand. Dit mineraal dat in grote hoeveelheden op aarde voorkomt verwijdert al miljoenen jaren CO2 uit de lucht. Als het magnesium silicaat met ijzer, in contact komt met water, onttrekt het CO2 uit het water en ‘valt’ het uiteen in zand, magnesium, bicarbonaat en ijzer. Olivijn kan dus een grote bijdrage leveren om koolstofdioxide in de lucht af te vangen en zo als negatieve emissie bij te dragen aan CO2-reductie. De werking van Olivijn is het meest effectief in gemalen vorm, dus van ruwe kiezels tot zand. Olivijn is één van de meest voorkomende silicaten op aarde en reguleert al miljoenen jaren op natuurlijke wijze het CO2 in de atmosfeer. Bij aanwezigheid van water wordt CO2 via een natuurlijke chemische conversie omgezet in carbonaat (kalk). Dit is een onomkeerbaar proces en daarom een effectieve manier om CO2 in de lucht blijvend te reduceren. Carbonaat is ook een belangrijke voedingsstof voor schelpdieren en helpt verzuring van bodem en water tegen te gaan. Daarnaast kan Olivijn in potentie helpen tegen de verzuring van de oceanen. Wel moet rekening gehouden worden met het vrijkomen van nikkel, een gifstof dat van nature aanwezig is in Olivijn. De verweringssnelheid van Olivijn, en dus de effectiviteit van de vastlegging van CO2, wordt bepaald door de gebruikte korrelgrootte (hoe kleiner hoe sneller) en de omgevingscondities waarin olivijn wordt toegepast. Het vrijkomen van nikkel hangt hier direct mee samen. 1 kg Olivijn kan maximaal ongeveer 1 kg koolstofdioxide vastleggen. In Nederland, maar ook wereldwijd, wordt (gemalen) Olivijn nog niet grootschalig toegepast als middel tegen klimaatverandering. Verweringssnelheden van olivijn zijn weliswaar door enkele onderzoeksgroepen in laboratoria gekwantificeerd, maar nog onvoldoende veld-gevalideerd om een kwaliteitsborging te kunnen geven voor operationele toepassingen onder diverse omstandigheden.
Prof. dr. Schuiling is geestelijk vader van het idee om met het mineraal olivijn een groot deel van het broeikasgas CO2 uit de atmosfeer op te laten nemen. Dit in navolging van Seifritz, die de eerste publicatie over actieve CO2 vastlegging met mineralen verricht had. Olivijn (magnesiumijzersilicaat) is een veel voorkomend mineraal welke gemalen en verspreid over het land reageert met water en CO2. Daardoor ontstaat bicarbonaat dat in water oplost en met het water naar zee afvloeit. In zee slaat het dan neer als kalksteen. Ook vergroot het opgeloste magnesiumijzersilicaat de CO2 opname extra door een toename van de groei van kiezelwieren, welke neerslaan als koraal. Ook in de landbouw kan meegewerkt worden aan deze oplossing.
Omgerekend vangt 1 ton Olivijn maar liefst 1,25 ton CO2 af. Veel grote Olivijn voorraden liggen dicht aan het oppervlak, waar ze in dagbouw gemijnd kunnen worden, tegen lage kosten en een lage CO2-straf van 3,5 à 4% van de CO2 die er uiteindelijk mee gevangen wordt. India en China hebben enorme Olivijn voorraden. Er is duizendmaal meer olivijn beschikbaar dan er ooit nodig zal zijn. Om een nieuwe balans tussen emissie en afvang te bereiken zou 25 miljard ton olivijn per jaar nodig zijn. Olivijn heeft een dichtheid van 3400 kg per kubieke meter, dus dat komt neer op een volume van iets meer dan 7 kubieke kilometer. Dat is veel, maar niet gigantischer dan de huidige mijnbouw. Alleen al in Turkije ligt een miljoen ton gemalen Olivijn op een hoop als restproduct van de chromiet ontginning. bron: www.Micosat.nl
Nadelen:
Er zijn nog wettelijke belemmeringen omdat niet voldoende is aangetoond is dat de uitloging van nikkel in poriewater onder de gestelde normen blijft. De gebruikte norm zou echter op verkeerde berekeningen gebaseerd zijn waardoor de toepassing op grotere schaal wel degelijk van groot belang kan zijn. Toepassing van Olivijn in civiele projecten zijn nu al onder voorwaarden toegestaan, mits de olivijn terug neembaar is. Omdat olivijn (nog) niet of nauwelijks is toegepast zijn de juridische implicaties nog niet of nauwelijks verkend en ontbreekt er jurisprudentie.
In Nederland is in 2010 – 2011 een veldexperiment geweest, in opdracht van Prorail, met toepassing van Olivijn in proefvakken op een schouwpad over een lengte van 300 m (2010-2011), en in 2017 een toepassing door de RET (Rotterdamse Elektrische Tram) in schouwpaden langs 24 km van de metrolijn tussen Rotterdam en Hoek van Holland (Hoekse Lijn). Bij Deltares in Delft is een proefterrein ingericht om de CO2-afvang, via het meten van de verweringsproducten van olivijn, nauwkeurig te meten. Prioriteit hebben de omgevingsvariabelen water en zuurgraad. De resultaten worden gebruikt om een rekenmodel te valideren, en zo een ‘standaard’ te ontwikkelen voor mogelijke grootschalige toepassingen. Ook de mogelijke uitloging van nikkel wordt gemeten op het proefterrein, ter validatie van een risicobeoordelingsmodule van het rekenmodel. Rijkswaterstaat is participant in dit project.
Door de lekkages aan de door de VS gesaboteerde Nord Stream-gaspijpleidingen is een grote hoeveelheid methaangas in de atmosfeer terechtgekomen. Het methaanlek wordt bevestigd door metingen van verschillende stations van het Integrated Carbon Observation System (ICOS) in Zweden, Noorwegen en Finland. Bij Nord Stream 1 en 2 waren explosies en ontstonden vier gaslekken. Nord Stream 1 en 2 zijn pijpleidingen om gas van Rusland naar Europa te transporteren. Sinds augustus 2022 wordt via Nord Stream 1 geen gas meer geleverd. Nord Stream 2 is nooit in gebruik genomen maar beide leidingen waren wel met gas gevuld.
Porthos is het samenwerkingsverband van het Havenbedrijf, de Gasunie en staatsenergiebedrijf EBN. Deze partijen willen een pijpleiding aanleggen van de Rotterdamse haven naar de Noordzee, om afgevangen CO2 van de industrie te kunnen transporteren naar lege gasvelden, twintig kilometer uit de kust. Porthos heeft hiervoor vergunning gekregen op basis van de bouwvrijstelling die volgens MOB in strijd is met de Europese natuurwetgeving.
Stikstof
Voor de zomer wil het Kabinet ook nog bijna 3 miljard euro vrijmaken voor de aanpak van de stikstofcrisis. Bijna 1,3 miljard euro wordt uitgetrokken voor de plannen die provincies hebben ingediend. Ook wil het demissionaire kabinet 1,45 miljard euro uittrekken voor de vrijwillige opkoopregeling van veehouders. Zowel de Tweede als de Eerste Kamer moet instemmen met het voorstel voor de miljardeninvestering. Greenpeace procedeerde tegen de Staat over de stikstofaanpak. In de uitspraak wees de rechtbank alle vorderingen van Greenpeace af. De rechter vindt dat de rapporten waar Greenpeace zich op beroept onvoldoende zijn om aan te nemen dat de Staat op grond van het verslechteringsverbod verplicht is om de stikstofdepositie in het gehele areaal van de zeer urgente (rode) habitats voor eind 2025 onder de kritische depositiewaarde (KDW) te brengen om blijvende schade te voorkomen. De rechter toetst in het vonnis alleen de meest vergaande vordering van Greenpeace en de verplichtingen uit de Habitatrichtlijn die op de korte termijn aan de orde zijn (het verslechteringsverbod). De overige vorderingen lenen zich volgens de rechter niet voor toewijzing in kort geding. De rechter stelde vast dat de natuur in slechte staat is en dat het huidige stikstofbeleid van de Staat er onvoldoende toe zal leiden dat de stikstofdepositie in de meest kwetsbare natuur op korte termijn tot onder de KDW wordt teruggebracht. Daarmee handelt de Staat mogelijk in strijd met het verslechteringsverbod van de Habitatrichtlijn. Volgens de rechter valt niet uit te sluiten dat de Staat, op grond van de Habitatrichtlijn, in meerdere, concrete gevallen onverwijld verplicht is om ervoor te zorgen dat de stikstofdepositie (lokaal) verder en sneller wordt teruggedrongen dan onder het huidige beleid het geval is. De rechter heeft geen houvast voor een precisering (afgrenzing) van een aan de Staat op te leggen gebod. De vorderingen van Greenpeace zijn daar onvoldoende op toegespitst en de rechter kan daardoor de vordering van Greenpeace ook niet gedeeltelijk toewijzen.
Stikstof is biologisch nogal belangrijk als onderdeel van eiwitten en nucleïnezuren. Bij luchtvervuiling gaat het met name om ammoniak en stikstofoxide. De stikstofneerslag is de som van die twee. Ammoniak is een verbinding van stikstof met waterstof en heeft de formule NH3. Ammoniak is bijtend op de huid, ogen en de slijmvliezen, en is milieu gevaarlijk. Het kan longoedeem en perforatie van maag en slokdarm opleveren. Bovendien is er een explosiegevaar bij het vrijkomen ervan in grote hoeveelheden. Vooral door het mengen van de mest en urine van varkens, koeien en kippen komt ammoniak vrij.
- Onze stikstof uitstoot is een van de hoogste van de wereld.
- Nederland is in Europa’s de grootste uitstoter
- De landbouw telt mee voor 45%. Uit het buitenland komt 35%. Het wegverkeer, de industrie, de kantoren en de huishoudens zorgen voor de rest
- Netto is Nederland een van Europa’s grootste exporteurs
- Te veel stikstof heeft een negatief effect op de natuur en biodiversiteit
- In 72% van de natuurgebieden daalt te veel stikstof neer
- Te veel stikstof verzuurt de bodem, waaruit mineralen verdwijnen en waardoor bomen sterven evenals bepaalde plantensoorten, die weer belangrijk zijn voor vogels en insecten
- Stikstof kost gemiddeld 4 maanden van een mensenleven
Sinds 1 juli 2021 bevat de Wet natuurbescherming de bouwvrijstelling. De bedoeling daarvan was dat bij de vergunningverlening voor een project geen rekening hoefde te worden gehouden met de stikstofuitstoot van bepaalde bouwactiviteiten. Het werd hierdoor eenvoudiger om vergunningen te verlenen voor bouw- en infrastructurele projecten. Volgens de wetgever leidde de bouwvrijstelling niet tot aantasting van Natura 2000-gebieden dankzij een breder ‘robuust en effectief pakket aan maatregelen’. Uit de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg volgt allereerst dat alleen toestemming voor een project mag worden gegeven als uit onderzoek blijkt dat zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden daardoor geen schade oplopen. Verder volgt uit de rechtspraak van het Europese Hof dat een maatregelenpakket zoals de wetgever voorstelt alleen als onderbouwing gebruikt mag worden als die maatregelen ook echt zijn uitgevoerd en de verwachte voordelen daarvan vast staan. Het pakket van maatregelen dat de wetgever heeft gebruikt als onderbouwing om de bouwvrijstelling in de Wet natuurbescherming op te nemen, voldoet daar niet aan. Het overgrote deel van de maatregelen is namelijk nog niet uitgevoerd.
De nieuwe coalitie wil “alles op alles zetten” om Europese richtlijnen aan te passen. Er wordt ingezet op aanpassing van de Nitraatrichtlijn en ‘herijking’ van Natura 2000-gebieden. “Gericht op een hoofdstructuur van robuuste natuurgebieden, geen ‘snippernatuur’. In het regeerakkoord is ook opgenomen dat Nederland niet langer ambitieuzer natuurbeleid moet voeren dan de rest van Europa. De coalitie wil geen gedwongen krimp van de veestapel, mag er geen gedwongen onteigening plaatsvinden, moet er ruimhartig vrijwillig worden uitgekocht en moet er volop worden ingezet op innovatie in de landbouw. De goedkopere ‘rode diesel’ komt weer terug voor boeren, tuinders en loonwerkers. In 2013 werd dat lage accijnstarief voor diesel juist geschrapt.
De huidige bouwvrijstelling stikstof in Nederland voldoet niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht zo heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State bepaald. De bouwvrijstelling is daarmee van tafel en zorgt nu al voor veel vertraging en zelfs tot stopzetting van nieuwbouwprojecten. Wel blijft het mogelijk om per project onderzoek te doen naar de mogelijke gevolgen van de uitstoot van stikstof. Dit staat in een tussenuitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van vandaag (2 november 2022) in de zaak over het zogenoemde Porthos-project. Het Porthos-project moet de opslag mogelijk maken van CO2 uit het Rotterdamse havengebied in lege gasvelden onder de Noordzee. Voor het project zou gebruikgemaakt worden van de bouwvrijstelling. De Afdeling bestuursrechtspraak heeft nu eerst een tussenuitspraak gedaan en de bezwaarmaker zes weken de tijd gegeven om alsnog op het onderzoek te reageren. Daarna zal de Afdeling bestuursrechtspraak de behandeling van de zaak Porthos voortzetten en later een einduitspraak doen. De procedure was aangespannen door de organisatie Mobilisation for the Environment (MOB), die zich inzet voor het behoud van biodiversiteit. Johan Vollenbroek van MOB betoogde dat er bij de aanleg van de infrastructuur voor de ondergrondse opslag ook stikstof vrijkomt, dat neerslaat in de Zuid-Hollandse duinen. Zonder Porthos zal het Nederlandse klimaatbeleid sneuvelen. Want niet alleen de Rotterdamse haven leunt op CO2-opvang om zijn klimaatdoelstellingen te halen, ook in de kabinetsplannen speelt de technologie een grote rol. Het Porthos-project is een project in de Noordzee met als doel het aanleggen van infrastructuur waarmee afgevangen CO2 ondergronds kan worden opgeslagen. De verwachte duur van de realisatiefase van dit project is 8 jaar. Bij de vergunning voor de aanleg van deze infrastructuur is een beroep gedaan op de bouwvrijstelling. Het Porthos-project is een project in de Noordzee met als doel het aanleggen van infrastructuur waarmee afgevangen CO2 ondergronds kan worden opgeslagen. De verwachte duur van de realisatiefase van dit project is 8 jaar. Bij de vergunning voor de aanleg van deze infrastructuur is een beroep gedaan op de bouwvrijstelling. De Raad van State heeft het bezwaar in augustus 2023 afgewezen, omdat de belastende stikstofuitstoot tijdelijk maar beperkt is en dat het geen grote gevolgen voor natuurgebieden heeft. Volgens de Raad van State is de hoeveelheid stikstof die vrijkomt op de lange termijn verwaarloosbaar.
Porthos wil jaarlijks 2,5 megaton CO2 onder zee opslaan. Dat is 1,5 procent van de jaarlijkse uitstoot in Nederland. De Nederlandse staat heeft 2 miljard euro vrijgemaakt voor het project dat begin 2024 van start kan gaan.
Uit een nieuw rapport over de kritische depositiewaarde (KDW) (De waarde die aangeeft aan hoeveel stikstof een natuurgebied aan kan zonder dat de natuur verdere schade oploopt) blijkt dat de natuur op sommige plekken minder aan kan dan gedacht. Eerder werd gedacht dat 39 procent van het natuuroppervlak in 2025 niet meer overbelast zijn, maar met de nieuwe cijfers is dat nog 29 procent. In 2030 gaat het om respectievelijk 43 procent wat gedaald is naar 30 procent. Tegelijkertijd kwam en komt er meer stikstof in de natuur dan werd verwacht.
Veehouderijen en stikstof
De EU-landen heeft per wet vastgesteld dat veehouderijbedrijven met meer dan 700 varkens, 22.000 leghennen of 40.000 vleeskuikens aan de Europese uitstootregels moeten voldoen. In 2026 worden er ook afspraken gemaakt over de uitstoot van bedrijven met runderen en melkkoeien. In het oorspronkelijke wetsvoorstel waren runderen en koeien al wel meegenomen. Maar omdat een aantal lidstaten hier niet mee akkoord ging, zijn die bedrijven er nog even uitgehaald. Het Europarlement nam de wet aan met 393 stemmen voor en 179 stemmen tegen. De EU-landen moeten nog wel groen licht geven voor de nieuwe regels daadwerkelijk ingaan.
De Overheid presenteerde 10 juni 2022 het plan om binnen acht jaar tot een stevige vermindering van stikstofuitstoot te komen. De grote lijnen van de plannen betreffen een sterke reductie van de veestapel om de stikstofuitstoot te verlagen, wat moet leiden tot herstel van natuurgebieden die de afgelopen decennia zwaar te lijden hebben gehad. Op dit moment voldoet slechts 24 procent van de stikstofgevoelige natuur aan de norm, dat moet 74 procent van de beschermde natuur worden. In gebieden als de Peel en de Gelderse Vallei zouden de plannen moeten leiden tot een stikstofreductie van 70 tot 80 procent. De intensieve veeteelt die voor een groot deel werd veroorzaakt door de ruimhartige financiering en stimulering door de Rabobank destijds, veroorzaakt al jaren een overmatig deel van de stikstofstijging. Daarom heeft de Overheid besloten om de extensieve veeteelt (piekbelasters)vooral in kwetsbare Natura 2000 gebieden terug te dringen. Ook kunnen er dan weer bouwvergunningen worden afgegeven die nu vanwege de stikstofbelasting worden uitgesteld. De boerenprotesten hebben te maken met het gedwongen uitkopen en sluiten van de intensieve veeteeltbedrijven om zo het broeikaseffect te verminderen. Hoewel de stikstofdepositie sinds 1990 met circa 40 procent is afgenomen, ligt die in 130 stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden nog steeds boven de kritische depositiewaarde. Hoge overschrijdingen komen voornamelijk voor in de gebieden met intensieve veehouderij in het oosten en zuiden van ons land. Dat zijn met name de natuurgebieden van Twente en de Achterhoek, de Veluwe, Brabant en Noord-Limburg. Daar is de huidige depositie soms wel het dubbele van de kritische depositiewaarde. Om natuurwinst te behalen moet de depositie daar flink omlaag. Vergaande depositiereductie is veel minder noodzakelijk in andere regio’s, zoals Groningen, Flevoland, Zuid- Holland en Zeeland. Sinds november 2023 zijn er felle boerenprotesten tegen het linkse beleid door heel Europa. In Brussel vond rond de EU-top die daar 1 februari 2024 plaatsvond een groot boerenprotest met zo’n duizend tractoren plaats. Ze voerden succesvol actie voor betere prijzen en minder bureaucratie. Vanwege de protesten en vanwege de komende verkiezingen voor het Europees Parlement in juni 2024 leeft de angst dat radicaal-rechtse partijen gaan profiteren van de onvrede onder de boeren en werd het gemeenschappelijk landbouwbeleid opengebroken. De Europese Commissie kwam daarom met plannen om de landbouw te vergroenen, de regeldruk voor boeren te verminderen en de milieueisen minder streng en niet langer verplicht te maken. In plaats van dat boeren geen subsidie meer krijgen als ze zich niet aan maatregelen houden, krijgen ze extra geld als ze wel verduurzamingsmaatregelen treffen. Zo stelt de Commissie voor om boeren niet langer te verplichten land braak te laten liggen. In plaats daarvan komt er een regeling voor boeren die dat vrijwillig doen. Ook hoeven boeren minder maatregelen te nemen om bodemuitputting te voorkomen en krijgen kleinere boerderijen minder controles. Landen mogen straks bij extreem weer uitzonderingen maken op gestelde regelgeving. De versoepelingen door de Europese Commissie moeten nog wel worden goedgekeurd door het Europees Parlement en door de lidstaten. Het kabinet gaat jonge boeren en tuinders die een bedrijf beginnen of overnemen financieel ondersteunen. Minister Adema (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) stelt hiervoor bijna € 240 miljoen beschikbaar uit zowel Europees als nationaal geld. Stikstofnormen en nieuwe mestregels zorgen voor onbegrip en boosheid, maar ook voor acute stress. Steeds meer boeren ervaren psychische problemen. De boeren gingen met tractoren uit protest 21 april opnieuw de weg op voor protestacties. Minister Adema geeft aan dat de rol van een kabinet niet overschat moet worden: “Wij zijn eigenlijk een uitvoeringskantoor van Europa. Als minister ben ik van een koude kermis thuisgekomen als je ziet wat er in Europa bepaald wordt.” We zullen het in Nederland moeten doen. Anders komt er een koude sanering en gaan er heel veel boeren failliet”, vreest de minister. Een kwart boeren is bang binnen 10 jaar te moeten stoppen, de meerderheid verwacht dat nieuw, rechts kabinet stikstofbeleid terugdraait, maar dat Brussel niet toestaan. Door het stikstofbeleid van de afgelopen jaren was hun toekomst al onzeker, maar nieuwe mestregels vanuit de Europese Unie maken hun bestaan, naar eigen zeggen, nog onzekerder. 7 op de 10 veehouders zeggen in het onderzoek dat die nieuwe regels de nekslag kunnen zijn voor hun bedrijf. De kabinetsplannen om dreigende mestoverschotten tegen te gaan, kregen 25 april 2024 steun van een meerderheid van de Tweede Kamer. In elk geval NSC, GroenLinks-PvdA, VVD, D66 en CDA maakten tot nu toe in een debat duidelijk achter de voorstellen te staan van demissionair landbouwminister Piet Adema. In de 1e Kamer zal wellicht BBB het voorstel alsnog afwijzen.
Stikstofbemiddelaar Johan Remkes wil 500 tot 600 grootste stikstofvervuilers binnen een jaar uitkopen en niet tornen aan halvering van de uitstoot in 2030. Er zijn echter slechts 132 van dergelijke piekbelasters. Wel moet gaandeweg gekeken worden of dit doel op iedere plek in het land haalbaar is en of er wellicht stikstof neutrale boerderijen kunnen komen, stelde hij. De stikstofuitstoot door zogenoemde piekbelasters, moet volgens zijn rapport zo snel mogelijk worden beëindigd. Remkes raadt het kabinet aan gewoon aan de slag te gaan met 2030 als stip op de horizon. Maar ergens halverwege moet dan wel gekeken worden of er plekken zijn waar een halvering van de uitstoot niet binnen dat tijdpad haalbaar is. Daar zou dan enige flexibiliteit mogelijk moeten zijn. Remkes vindt dat het beëindigen van de piekbelasters zoveel mogelijk op vrijwillige basis moet gebeuren. Ook wil hij dat er een ruime compensatieregeling komt voor de boeren en ondernemers die stoppen met hun bedrijf. 2030 het jaar waarin de stikstofdoelen moeten worden bereikt staat in het coalitieakkoord dat VVD, D66, CDA en ChristenUnie maar ligt inmiddels politiek gevoelig omdat ex CDA-leider Wopke Hoekstra in een interview met een nieuwssite destijds zei dat het jaartal wat hem betreft ‘niet heilig’ is.
Wopke Hoekstra werd de nieuwe Eurocommissaris voor Klimaat. Hoekstra kwam in plaats van Frans Timmermans die van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 vicevoorzitter was van de Europese Commissie. In de Commissie-Von der Leyen was Timmermans belast met de Europese Green Deal. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor ‘betere regulering’ en duurzame ontwikkeling. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 is hij lijsttrekker van GroenLinks/PvdA in de hoop de nieuwe Minister President te worden. Tijdens zijn verkiezingscampagne stelde Timmermans de klimaatdoelen voor 2030 naar beneden bij.
De ex Landbouwminister Piet Adema (ChristenUnie) en Stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) moesten met het rapport aan de slag. Het kabinet wil met 7,4 miljard euro een forse bijdrage leveren aan het behalen van de stikstofdoelstellingen in 2030. Boerenorganisatie Farmers Defence Force (FDF) is absoluut tegen het gedwongen opkopen van vervuilende boerenbedrijven en ook voor actiegroep Agractie is gedwongen uitkoop onacceptabel. De provincie Gelderland heeft ondertussen in één jaar tijd al voor 32 miljoen euro dertien agrarische bedrijven opgekocht. Daarmee zou de uitstoot van stikstof met bijna 60.000 kilo zijn verminderd. Deze boeren hebben zich volgens de provincie vrijwillig laten uitkopen. Zo’n 3000 boerenbedrijven en ongeveer twintig industriële bedrijven zijn daarna door het kabinet als piekbelaster gekwalificeerd en kregen tot begin 2024 de tijd om te beslissen of ze in ruil voor 120 procent van de bedrijfswaarde willen stoppen met hun bedrijf. In totaal werd daar bijna een miljard euro voor uitgetrokken. De bedrijven die de meeste stikstofneerslag in Natura 2000-gebieden veroorzaken kwamen er voor in aanmerking. In de praktijk waren dat bedrijven die dicht bij die natuurgebieden liggen of heel veel stikstof uitstoten. De stikstof wordt hierdoor niet verminderd maar als extra stikstofruimte vrijgegeven aan de bouw. Twee boeren uit Noord Oost twente die hun toekomst niet meer zagen zitten beroofden zich van het leven.
De provinciale staten van Zuid-Holland maakte met toestemming van BBB alsnog gedwongen onteigening van boeren mogelijk. Ondanks alle protesten en bezwaren van boeren en tuinders in Zuid-Holland wordt met een grote zak geld op kosten van de belastingbetalers alsnog het gelijk gehaald.
De provincie is voornemens om tientallen boeren in Zuidplas, Alblasserdam, Molenlanden, Goeree-Overflakkee en Voorne aan Zee gedwongen te onteigenen.
De belangrijkste effecten van stikstof op de natuur zijn bodemverzuring en bemesting. Bodemverzuring leidt tot een gebrek aan nutriënten voor planten, terwijl bemesting deze onbalans in het plantendieet versterkt en de groei van stikstofminnende planten bevordert, zoals brandnetels en bramen. Naast deze algemene effecten (Zie ‘De sluipende effecten van stikstofdepositie op de natuur’) bestaan er grote verschillen tussen de effecten van ammoniak (NH3) – meestal afkomstig van de landbouw – en stikstofoxiden (NOx), vooral afkomstig van industrie, kolen- en biomassacentrales en auto- en vliegverkeer.
Door de landbouw komen grote hoeveelheden ammoniak in de bodem, het water en de lucht terecht. Ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx) hebben een verschillend effect op planten. En dan met name via de bovengrondse delen van de plant: de bladeren. Hoewel de plant stikstof voor het grootste deel met zijn wortels uit de bodem haalt, komt een klein deel van de stikstof de plant binnen via de lucht. De bladeren assimileren NH3 en NOx via de huidmondjes. Bij lage concentraties stimuleren deze gassen de groei van planten. Komt de opname echter boven een bepaald niveau, dan treedt remming van de groei op doordat de cellen van bladeren beschadigd worden. Dat toxische effect is groter bij ammoniak dan bij NOx-verbindingen en hangt ook weer af van de stikstofopname via de wortels. De schade treedt vooral op bij plantensoorten die gevoelig zijn voor stikstof, zoals bepaalde vaatplanten of (korst)mossen die voorkomen in heischrale graslanden, soortenrijke heiden, bepaalde vennen, blauwgraslanden, trilvenen en veenmosrietlanden. Het overgrote deel van de ammoniakuitstoot is afkomstig van de landbouw. Verkeer vormt de belangrijkste bron van de uitstoot van stikstofoxiden. Met name de zeescheepvaart levert daaraan een grote bijdrage, en die stoot de laatste jaren zelfs meer uit dan voorheen. In de wet is vastgelegd dat in 2030 de helft van de stikstofgevoelige natuur onder de KDW moet vallen. In 2035 moet dit 74 procent van de natuur zijn. Hiervoor is een nog strenger stikstofbeleid noodzakelijk.
In de top-100 van meest vervuilende bedrijven staat Tata Steel in IJmuiden op plaats 1 en Schiphol op plaats 2, gevolgd door chemische bedrijven als Dow en Shell en bedrijvencomplex Chemelot in Geleen. In de top-100 van ammoniakuitstoters staat Rockwool in Roermond op 1. Op de ammoniaklijst staan vrijwel uitsluitend veehouderijen.
Bijna een miljoen Nederlanders met een longaandoening hebben geregeld last van verergerde klachten als gevolg van luchtvervuiling. Bij zo’n 20.000 Nederlandse kinderen met astma blijkt dit gerelateerd aan stikstofdioxide. In Nederland is astma de meest voorkomende chronische ziekte onder kinderen. In totaal hebben zo’n 1,2 miljoen Nederlanders een longziekte en gemiddeld leven Nederlanders negen maanden korter vanwege luchtverontreiniging. Het aantal slachtoffers is het grootst in gebieden met de hoogste stikstofconcentraties: de grote steden, de Randstad, langs drukke wegen, rond de hoogovens van Tata Steel en in de omgeving van veehouderijen. Het in 2015 ingevoerde Programma Aanpak Stikstof (PAS) blijkt in strijd te zijn met Europese wetgeving. De Raad van Staten heeft dit bevestigd en die uitspraak heeft grote gevolgen voor de intensieve veehouderij, maar ook vergunningen voor het circuit van Zandvoort, de wegenaanleg, huizenbouw, transportbedrijven en biomassacentrales worden vertraagd. Totaal zijn ruim 18.000 Overheidsprojecten en plannen in gevaar. De Aannemersfederatie Nederland Bouw en Infra heeft een brandbrief gestuurd aan het kabinet omdat nu al de eerste kleine en middelgrote aannemers failliet dreigen te gaan door de uitspraak. De komende maanden doet de Raad van State uitspraken over alle individuele zaken. Natuur- en milieuorganisaties hadden de kwestie aanhangig gemaakt en zij kregen gelijk. Land- en Tuinbouworganisatie LTO en de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) zeggen dat voor veel veehouders nu een onzekere tijd aanbreekt. Maar ook de woning- en wegenbouw loopt nu ernstige vertraging op. Zo’n 100.000 vluchten van Schiphol blijken illegaal te zijn, omdat de luchthaven zou zijn vergeten een natuurvergunning aan te vragen. De hoeveelheid reactief stikstof op aarde is de afgelopen eeuw verdubbeld. Verbranding van fossiele brandstoffen in de industrie, het verkeer, de scheepvaart, de luchtvaart en stoken op aardgas zijn de belangrijkste bronnen van stikstofoxiden. Naast dat het stikstof op het land bijdraagt aan de vermindering van biodiversiteit, komt het ook terecht in rivieren en het grondwater en komt uiteindelijk terecht in zee, waar de overmatige algengroei veroorzaakt die vissen voor onze kust verstikt. Door verdamping komt het vervolgens als lachgas (N2O, distikstofoxide) terecht in de atmosfeer en draagt het bij aan de opwarming van de aarde. Het broeikaseffect van lachgas is ongeveer 250 keer sterker dan dat van CO2 en tast de ozonlaag aan alvorens het daar wordt afgebroken. Overheden maken regelmatig gebruik van stikstofrechten van gesloten of gestopte bedrijven om bouwprojecten te laten doorgaan. Dat leidt ertoe dat de natuur achteruitgaat. De luchtvaart is verantwoordelijk voor bijna de helft van de totale uitstoot van broeikasgassen in de transportsector. En goed voor 12 procent van alle Nederlandse uitstoot. De gehele transportsector stoot 26 miljard kilogram CO2-equivalenten uit.
In een straal van twintig kilometer rond de 32 grootste vliegvelden van Europa (inclusief het Verenigd Koninkrijk) wonen 52 miljoen mensen die dagelijks worden blootgesteld aan te hoge concentraties van ultrafijnstof in de lucht die zij inademen. Ultrafijnstof is zo klein dat het onzichtbaar is. Een stofje is ongeveer duizend keer zo klein als de dikte van een menselijke haar. Deze deeltjes dringen diep door in het lichaam. Via de longen worden ze opgenomen in het bloed en vinden ze hun weg naar organen en de hersenen. De deeltjes worden zelfs gevonden in de ongeboren vrucht. Blootstelling aan ultrafijnstof levert op de langere termijn ernstige gezondheidsproblemen op, waaronder ademhalingsmoeilijkheden, hart- en vaatziekten en ondergewicht bij geboorte of zelfs vroeggeboortes. Ultrafijnstof is goed toewijsbaar aan de vliegindustrie, omdat deze deeltjes veel kleiner zijn dan die uit bijvoorbeeld het weg- of railverkeer. CE Delft heeft nu becijferd dat ultrafijnstof uit vliegtuigen de oorzaak is van 280.000 gevallen van verhoogde bloeddruk, 330.000 gevallen van diabetes en 18.000 gevallen van dementie in Europa. Tot op heden bestaan er nog geen wettelijke grenzen aan de concentraties van ultrafijnstof, maar de Wereldgezondheidsraad waarschuwt al vijftien jaar tegen de gevaren. Mensen die tot vijf kilometer afstand wonen onder een aanvliegroute ademen lucht in die gemiddeld 3.000 tot 10.000 fijnstofdeeltjes per kubieke centimeter bevat. Platformmedewerkers worden blootgesteld aan pieken tot zelfs 100.000 deeltjes, zo bleek onder meer uit metingen op Maastricht Airport. Maar liefst 70 procent van deze luchtverontreiniging kan worden voorkomen als de vliegindustrie zou kiezen voor schonere kerosine. Dat kan via een fysisch proces dat hydrotreatment wordt genoemd en hooguit enkele centen per liter brandstof kost. Dit proces wordt al jaren toegepast bij brandstof voor auto’s en schepen, waardoor die minder fijnstof uitstoten.
Twintig olie-, steenkool- en gasbedrijven, waaronder Shell hebben gezamenlijk 35 procent, ruim een derde, van alle CO2 sinds 1965 geproduceerd. Volgens natuurbeschermingsorganisaties kan de Nederlandse natuur er absoluut geen stikstof meer bij hebben. Zelfs als vandaag radicaal gestopt zou worden met de uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden, zou het nog dertig tot veertig jaar duren voor het stikstofoverschot uit de bodem verdwenen is.
Saudi Aramco 59,26 miljard ton co2/Chevron 43,35 ton/Gazprom 43,23 ton/ExxonMobil 41,9/National Iranian Oil Company 35,66/BP 34,02/Shell 31,95/Coal India 23,12/Pemex 22,65/Petroleos de Venezuela 15,75/ Petro China 15,53/Peabody Energy 15,39/ConocoPhillips 15,23/Abu Dhabi National Oil Company 13,84/Kuwait Petroleum Corp 13,48/Iraq National Oil Company12,6/Total 12,35/Sonatrach 12,3/BHP Billiton 9,8/Petrobras 8,68 ton.
Wereldwijd sterven er elk jaar zo’n 6,5 miljoen mensen aan de gevolgen van luchtvervuiling en Nederland is één van de meest vervuilde landen van Europa. Uit een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu blijkt dat Nederlanders gemiddeld vier maanden minder lang leven vanwege de uitstoot van stikstofdioxide door het verkeer. Bij 11 van de 58 metingen die Milieudefensie uitvoerde, was er een overschrijding van het wettelijk toegestane jaargemiddelde van 40 microgram per kubieke meter. De eerste twee jaar sinds het invoeren van het uitstoot plafond voldeed Nederland ook niet aan de norm op het gebied van stikstofoxiden (NOx) Milieudefensie stapte naar de rechter om te eisen dat het land binnen een half jaar met de luchtkwaliteit voldoet aan de Europese normen. In de buurt van beschermde natuur (Natura 2000-gebieden), mag alleen nog maar gebouwd worden als er maatregelen worden genomen zodat de stikstofuitstoot niet toeneemt. Via het in 2015 ingevoerde Programma Aanpak Stikstof (PAS) konden maatregelen worden genomen om de uitstoot binnen de perken te houden. Daarmee mocht bijvoorbeeld bij de aanleg van snelwegen een voorschot worden genomen op maatregelen om stikstof terug te dringen. De Raad van Staten heeft dit nu verboden omdat dit in strijd is met Europese wetgeving.
Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) schat dat de milieuschade die Nederland oploopt door de uitstoot van schadelijke stoffen jaarlijks 31 miljard euro bedraagt. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat bijna een kwart van de mensen wereldwijd doodgaan aan milieuvervuiling. Van 2010 tot en met 2014 heeft Nederland bijvoorbeeld meer ammoniak uitgestoten dan is toegestaan. In 2014 stootte Nederland 4,8 procent meer ammoniak uit dan door de EU is toegestaan. In november 2016 riep het Europees Milieu Agentschap (EMA) Nederland uit tot een van de meest vervuilde landen van Europa. Alleen Duitsland scoorde slechter. In 2016 namen de concentraties koolstofdioxide toe tot 403,3 deeltjes per miljoen. Ook de CO2-uitstoot in Nederland is circa 3 procent hoger dan een jaar geleden. Belangrijkste oorzaken van de stijging waren de hogere uitstoot van de industrie en de transportsector.
Op 16 oktober 2023 werd muizengif (Biocide Racumin Foam) aangetroffen in kalveren. Uit voorzorg werden de activiteiten van 46 veehouders enige tijd geblokkeerd. In de lever van een kalf van een van deze veehouders werd een residu van de biocide Racumin Foam aangetroffen boven de Maximum Residu Limiet (MRL). De tweede reden was dat op basis van de administratie van het plaagdierbeheersbedrijf, dat de biocide had toegepast, het vermoeden bestond dat er bij de andere 45 veehouders mogelijk ook dieren waren blootgesteld aan Racumin Foam. Deze biocide wordt gebruikt voor het bestrijden van muizen in de stallen. De werkzame stof coumatetralyl is een toxische stof die bij te hoge blootstelling kan leiden tot gezondheidseffecten bij mens en dier. Het gebruik van deze biocide is toegestaan, maar alleen onder strikte wettelijke gebruiksvoorschriften. In november 2023 was er een tweede melding van residu van Racumin Foam boven de MRL in een kalfslever. Bij de betreffende veehouder had een andere plaagdierbeheerser werkzaamheden uitgevoerd. Ook bij deze bestrijder is de administratie nagelopen om bedrijven te identificeren waar mogelijk risico’s bestonden door verkeerde toepassing van Racumin Foam.
Bouwen en stikstof
Met de invoering van de Spoedwet Aanpak Stikstof (januari 2020) verviel het onderscheid tussen ‘projecten’ en ‘andere handelingen’ in de Wet natuurbescherming. Dit maakte het eenvoudiger om intern te salderen en werd een wettelijke basis gelegd voor het optuigen van stikstofbanken.
Op 24 maart 2020 trad de Regeling spoedaanpak stikstof in werking. Met deze regeling werd het stikstofregistratiesysteem (hierna: het SRSS) geïntroduceerd. Het SRSS is een stikstofbank die werd gevuld met de stikstofruimte die ontstond door de snelheidsverlaging op snelwegen naar 100 km/uur. Deze stikstofruimte is bedoeld voor woningbouw en grote infrastructurele projecten. De nieuwe coalitie wil waar mogelijk straks, ook overdag toch weer 130 kilometer per uur laten rijden op de snelweg.
Op 1 juli 2021 trad vervolgens de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (juli 2021) in werking. Een belangrijk onderdeel van deze wet is de ‘partiële bouwvrijstelling’ voor projecten. Deze vrijstelling zorgt ervoor dat tijdelijke effecten in de vorm van stikstofdepositie tijdens de bouwfase niet beoordeeld hoeven te worden bij vergunningverlening. Hoewel deze vrijstelling alleen van toepassing is voor de bouwfase van het project (en dus niet voor de gebruiksfase), heeft deze tot een aanzienlijke vereenvoudiging van de toestemmingsverlening geleid. Bij intern salderen mag de toename van stikstofdepositie door een bepaald (bouw)project worden verminderd met de afname die tegelijkertijd op dezelfde locatie wordt gerealiseerd, zodat per saldo geen toename van stikstofdepositie optreedt.
Dit salderen staat onder druk sinds de uitspraak van de Rechtbank Oost-Brabant over de natuurvergunning van de Amercentrale. De Amercentrale is een steenkool en biomassa gestookte elektriciteitscentrale. De Amercentrale wil graag meer biomassa stoken in plaats van steenkool en had daarvoor een natuurvergunning aangevraagd. Bij het intern salderen maakte de Amercentrale gebruik van een natuurvergunning voor de stookinstallatie AC-8. Het gebruik van deze stookinstallatie was in 2015 beëindigd. De rechtbank vond dat de stikstofruimte van deze stookinstallatie niet zomaar gebruikt kon worden voor het verlenen van een nieuwe vergunning en formuleerde eigenhandig nieuwe voorwaarden om intern te salderen.
In deze uitspraak is bepaald dat als voor het benutten van niet benutte (maar wel vergunde) emissieruimte, nieuwe vergunningen nodig zijn, deze niet benutte ruimte niet meer gebruikt kan worden. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een agrariër die een natuurvergunning heeft voor 200 koeien, maar beschikt over een stal waarin hij 120 koeien kan houden. Als de agrariër eerst een omgevingsvergunning nodig heeft voor de bouw van een nieuwe stal voor die 80 extra koeien, dan kan hij de stikstofruimte van die 80 koeien nu niet meer inzetten voor (intern of extern) salderen.
Op korte termijn dreigt weer een stikstofimpasse te ontstaan als een rechter oordeelt dat de afkapgrens van 25 km niet mag worden toegepast. Het kabinet kan deze impasse voorkomen door nu alvast een nieuwe AERIUS Calculator zonder afkapgrens op de plank klaar te leggen. Zonder een juridisch deugdelijke AERIUS Calculator kunnen er geen vergunningen worden afgegeven. Het SRSS is de komende maanden buiten gebruik, maar het lijkt erop dat de regering daarop is voorbereid en dat het SRSS binnen enkele maanden weer gebruikt kan worden. De stikstofruimte in het SRSS is afkomstig van de maatregel om de snelheid op snelwegen overdag te verlagen tot 100 km/u. De stikstofruimte in het SRSS wordt alleen gebruikt voor de bouw van woningen en voor grote infrastructurele projecten. Tot op heden heeft het SRSS gezorgd voor stikstofruimte voor de bouw van ruim 33.000 woningen
Op 22 april 2022 heeft de Rechtbank Noord-Holland een uitspraak gedaan waardoor het SRSS (voorlopig) niet meer gebruikt kan worden. Voordat de snelheidsverlaging naar 100 km/u werd doorgevoerd, is onderzocht wat de effecten van deze snelheidsverlaging op verschillende natuurgebieden zijn. Dit was nodig om te bepalen hoeveel stikstofruimte deze snelheidsverlaging zou opleveren. Uit deze onderzoeken bleek ook dat het zeer waarschijnlijk was dat het rijgedrag van weggebruikers zou gaan veranderen door deze snelheidsverlaging. Op een beperkt aantal trajecten zou het, na de snelheidsverlaging, aantrekkelijker worden om andere routes te nemen die dichter langs natuurgebieden gaan. Met andere woorden: de snelheidsverlaging was in een aantal gevallen dus slechter voor de natuur. De rechter concludeert zodoende dat de ruimte die de snelheidsverlaging oplevert niet gebruikt mag worden omdat de snelheidsverlaging hierdoor zelf in strijd is met de natuurregelgeving. Het SRSS is nu alleen nog gevuld met stikstofruimte die is ontstaan als gevolg van de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen waarmee de ruimte weer gebruikt kan worden voor woningbouwprojecten.
Op basis van de bestaande plannen verwacht het PBL dat in 2030 nog steeds 85 procent van de warmtevraag door fossiele brandstoffen zal worden geleverd
De prognose is dat in 2030 85 procent van de elektriciteit van hernieuwbare bronnen afkomstig zal zijn, zoals windparken op zee. Eneco en Shell gaan de komende jaren een windpark op de Noordzee bouwen, zo’n 50 kilometer buiten de kust van IJmuiden. Het park heeft een vermogen van 756 megawatt en bestaat uit 54 windturbines. De stroom die het park produceert, is genoeg om ongeveer een miljoen huishoudens van elektriciteit te voorzien. Dat is 3 procent van de totale stroombehoefte in ons land. Shell en Eneco realiseren het park zonder subsidie en geven aan bij de bouw rekening te houden met de natuur. Zo plaatsen ze een deel van de turbines ver uit elkaar, zodat er meer ruimte is voor vogels en gebruiken ze speciale heitechnieken die minder impact hebben op de onderwaterwereld. Op basis van schattingen van de emissie van plastic deeltjes door slijtage van de turbinebladen wordt verwacht dat dit in 2030 7,40 kg tot 38.000 kg per jaar voor alle Nederlandse turbines op de Noordzee kan betreffen. De geschatte hoeveelheid plastic die in de zee terecht komt door slijtage van turbinebladen van de Nederlandse turbines op zee is <0,001% tot 3,46% van de geschatte emissie van microplastics uit alle Europese rivieren naar de Noordzee. Ook de Nederlandse scheepvaart maakt gebruik van beschermende coatings waarbij door slijtage plastic deeltjes in het milieu terecht komen. Dit wordt geschat op 200.000 kg per jaar: grofweg 5 keer meer dan de worst-case schatting voor windturbines in 2030. De werkelijke hoeveelheid plastic deeltjes die door slijtage van de bladen in de Noordzee terecht komt is zeer onzeker. Tussen nu en 2050 zal de wereldwijde productie van alle plastic verdubbelen – of zelfs verdrievoudigen. De uitstoot van broeikasgassen groeit in hetzelfde tempo mee met de nodige consequenties voor biodiversiteit, voedselzekerheid en de gezondheid van alle levende organismen.” Toen Amsterdamse onderzoekers in 2022 microplastics aantroffen in het bloed van Nederlanders konden velen – waaronder mensen werkzaam in de plasticindustrie – het niet geloven. Maar nieuw onderzoek aan de VU met 68 nieuwe proefpersonen bevestigt nu de eerdere bevindingen: er zitten echt micro- en nanoplastics in menselijk bloed. Dat is te lezen in het blad “Microplastics and Nanoplastics”. Voor het onderzoek namen wetenschappers van de Vrije Universiteit bij 68 mensen wat bloed af. Vervolgens zochten ze in dat bloed naar verschillende polymeren, zoals polyethyleen (PE) en polyvinylchloride (beter bekend als pvc).
De Rijn is ook ernstig vervuild met industrieel microplastic en bevat tussen Basel en Rotterdam gemiddeld 892.777 deeltjes plastic per vierkante kilometer. De meeste plasticvervuiling komt dan ook uit het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen vanuit schepen monsters van het oppervlaktewater in elf delen van de Rijn tussen Rotterdam en Basel. De concentratie microplastic is het hoogste dat wereldwijd is waargenomen. De Rijn vervoert alleen al in het oppervlaktewater dagelijks 191 miljoen deeltjes plastic naar de Noordzee. Wetenschappers van de Zweedse Universiteit van Gothenburg hebben honderden gevaarlijke chemicaliën ontdekt in gerecycled plastic toen zij plastic pellets onderzochten die uit gerecyclede materialen bestaan uit 13 landen in Afrika, Zuid-Amerika, Azië en Oost-Europa. In totaal werden 491 stoffen gedetecteerd in de pellets, met nog eens 170 kandidaat-stoffen. Er zaten onder andere gevaarlijke pesticiden tussen, maar ook farmaceutische producten en chemicaliën die in de zware industrie worden gebruikt. Plasticafval verspreidt zich steeds meer over de hele wereld. Enkele maanden terug werden bijvoorbeeld microplastics in de wolken boven Japanse bergen ontdekt. Ook in mensen, onder andere in het bloed, de placenta en de longen, werden al microplastics gevonden.
Vijftien Europese landen en 66 bedrijven hebben een samenwerkingsverband gesloten om vanaf 2025 alle plastic verpakkingen recyclebaar te maken of geschikt gemaakt te worden voor hergebruik. Minister Van Veldhoven van Milieu presenteerde het plan in Brussel. Bij recycling worden oude verpakkingen omgevormd tot een ander product. Hergebruik wil zeggen dat de verpakking opnieuw gebruikt wordt voor hetzelfde doel. Verschillende soorten plastic komen nu nog op een grote hoop terecht, waardoor het sorteren lastig is. In 2017 produceerde Europa bijna 65 miljoen kilo plastic, waarvan 40 procent wordt gebruikt voor verpakkingen. Slechts 30 procent van plastic producten en verpakkingen wordt in Europa op dit moment gerecycled. Vorig jaar maakte Van Veldhoven al afspraken met Nederlandse bedrijven en milieuorganisaties over plastic producten en verpakkingen. Samen met haar Franse en Deense collega’s zette ze zich daarna in om ook op Europees niveau een overeenkomst te sluiten. Die afspraken zijn gemaakt met overheden, grote bedrijven, plasticproducenten en afvalverwerkers. De ondertekenaars willen het plasticgebruik met ten minste 20 procent omlaag te brengen. Bepaalde plastic verpakkingsformaten voor eenmalig gebruik, zoals verpakkingen voor onbewerkte verse groenten en fruit, verpakkingen voor voedingsmiddelen en dranken die worden gevuld en geconsumeerd in cafés en restaurants, individuele porties (voor bijvoorbeeld specerijen, sauzen, creamer, suiker), accommodatie miniatuurverpakkingen voor toiletartikelen en krimpfolie voor koffers op luchthavens zouden vanaf 1 januari 2030 verboden zijn. Het Europees Parlement heeft een wet goedgekeurd die bepaalde soorten plastic verpakkingen voor eenmalig gebruik vanaf 2030 verbiedt, zoals mini-shampooflesjes in hotels of dunne plastic zakjes voor producten. Het verbod geldt ook voor plastic verpakkingen voor groenten en fruit die in cafés en restaurants worden gebruikt, evenals voor zakjes voor specerijen, sauzen, crèmes en suiker en ook voor miniatuurverpakkingen van toiletartikelen, zoals hotelshampoo of zeepflesjes, en dunne polyethyleen tasjes om te winkelen. Volgens de EU wet zijn dit soort verpakkingen vanaf 2030 verboden. Vanaf 2024 zijn plastic wegwerpbekers en plastic maaltijdverpakkingen niet meer toegestaan. Gratis bekers voor ‘koffie to go’ mogen vanaf 2023 al niet meer. “Voor consumptie onderweg en afhaal geldt per juli 2023 dat een bedrag betaald moet worden voor plastic wegwerpbekers en -maaltijdverpakkingen. Er mogen geen plastic wegwerpbekers en voedselverpakkingen voor eenmalig gebruik meer gratis mogen worden meegegeven bij een hapje of drankje. Deze maatregelen zijn een voortvloeisel uit de Europese Single-Use Plastics-richtlijn van 3 juli 2021. Eerder gingen de gratis plastic tasjes en de plastic rietjes en roerstaafjes al in de ban. Een van de grootste plasticvervuilers zou volgens milieuactivisten het Franse Danone zijn. Deze gebruikt ongeveer 700.000 ton aan plastic per jaar en zou niet genoeg doen aan recycling. In totaal zou volgens Danone het gebruik tussen 2018 en 2021 met 12 procent zijn teruggedrongen. Volgens de activisten is dit slechts 9 procent. 22 procent van alle plastic wordt in de natuur of in de zee gedumpt.
Kleding in het milieu
Onverkocht textiel komt onder andere terecht in de Atacam woestijn. Daar ligt al ruim 100.000 ton aan afgedankte kleding. De Atacama-woestijn in het Noorden van Chili is een van de grootste dumpplekken ter wereld. Het textiel komt voornamelijk uit Noord-Amerika, Europa en Azië. Via de nabijgelegen havenstad Iquique worden de duizenden tonnen kleding goedkoop geïmporteerd. Gemiddeld komt hier jaarlijks 39.000 ton aan textiel bij en er liggen bergen kleding tot vijf meter hoog. In sorteercentra bij de haven wordt nog wel een scheiding gemaakt en wat nog verkoopbaar is wordt naar hoofdstad Santiago verscheept maar het restant wordt illegaal in de woestijn gedumpt. Naast beschadigd textiel ligt er ook nieuwe kleding dat onverkoopbaar is vanwege in Chili slecht verkopende XXL-maten, of ski-jassen. Een deel wordt weggehaald door arme migranten, vaak Venezolanen.
Het duurt tot wel 200 jaar voordat een kledingstuk verteert. In Chili is het dan ook verboden om textiel op de gewone vuilnisbelt te dumpen: kleding is niet biologisch afbreekbaar en bevat veel chemicaliën. Daarom vormt de illegale stort een risico voor de drinkwatervoorziening. De vervuiling dringt namelijk door tot de ondergrondse waterreservoirs in een van de droogste regio’s ter wereld. Daarnaast staat de fast fashion-woestijn regelmatig in brand waarbij giftige stoffen vrijkomen. Ook Ghana blijkt een gigantische verzamelplaats voor onze afgedankte kleding. Wekelijks komen daar 20 miljoen kledingstukken binnen. Letterlijk bergen aan kleding hopen zich op in het land.
In 2015 werd maar liefst 6,5% aan onverkochte kledingvoorraden gedumpt, waardoor er een verliespost voor de winkeliers ontstond van 315,5 miljoen euro. In 2017 werd alleen al voor zo’n 15 ton afgedankte kleding van H&M verbrand. XR activisten hingen bij H&M filialen tweedehands kleding tussen de rekken met kleding en stopten ‘visitekaartjes’ in broek- en jaszakken van items in de nieuwe collectie. Daarop stond informatie over de vervuilende mode-industrie.
De Nederlandse modesector houdt per jaar zo’n 21,5 miljoen kledingstukken over. Uit onderzoek blijkt dat zeker 6,5 procent van alle nieuw geproduceerde kleding achterblijft bij de producenten, groothandels en winkeliers. Van de kleding die in de winkels hangt wordt 64,8 procent verkocht voor de originele prijs, tegenover 31 procent dat in de uitverkoop de winkels uitgaat. Het aandeel kleding dat na de uitverkoop nog niet verkocht is bedraagt 4,2 procent. “De jaarlijkse berg onverkochte kleding bestaat uit 21,5 miljoen stuks, waarvan 13,8 miljoen stuks achterblijven bij winkels. Dit betekent voor hen een omzetverlies van 313,5 miljoen euro. Westerse kledingketens annuleerden vanwege de Coronacrisis orders, die vaak al waren gemaakt. Fabrieken moesten het werk stilleggen en talloze kledingarbeiders staan op straat. De trackers van Worker Rights Consortium (WRC) en Remake houden bij welke merken de Bengaalse kledingarbeiders in de kou laten staan. Onder andere C&A, Bestseller, Forever 21 en Urban Outfitters worden hierbij genoemd. 47 procent van de Bengaalse kledingarbeiders heeft nu geen inkomen. De geannuleerde bestellingen bestaan uit ongeveer 982 miljoen kledingstukken die al geproduceerd zijn, maar die hoogstwaarschijnlijk op de vuilnisbelt terecht zullen komen. Dertig procent van de arbeiders werd niet betaald voor hun werk.
Jaarlijks gooien Nederlanders ruim 179 miljoen kilo textiel bij het restafval. Zo’n 135 miljoen kilo wordt ingezameld en gerecycled door textielinzamelaar Sympany, maar die kunnen de toestroom van afgedankte kleding al lang niet meer aan.
Uit een rapport van de Changing Markets Foundation blijkt dat een deel van vuile en beschadigde kleding als brandstof voor oventjes wordt gebruikt, in de Nairobi-rivier terechtkomt en op uitpuilende stortplaatsen. De organisatie pleit voor een verbod en wijzen erop dat microplastics uit kleding daardoor grond, lucht en water vervuilen en uiteindelijk ook in de oceaan terechtkomen. De Nairobi-rivier mondt uit in de Indische Oceaan. Miljoenen afgedankte kledingstukken worden verscheept naar het Afrikaanse land. In 2021 werden ongeveer 900 miljoen gebruikte kledingstukken naar Kenia verscheept. Vanuit Nederland werd in ene jaar tijd ruim een miljoen kilo aan gebruikt textiel naar Kenia geëxporteerd, in totaal zo’n 5,4 miljoen kledingstukken.
Nieuwe kleding zit vol met bestrijdingsmiddelen, kleurstoffen, geurstoffen, antirimpelmiddelen, vlamvertragers, antimicrobiële stoffen, waterafstotende middelen, geur bestrijdende middelen, verzachters en vlekafstotende middelen. Deze substanties kunnen soms via de huid het lichaam binnenkomen. Onze huid, die een totale oppervlakte heeft van ongeveer 2 vierkante meter, staat bijna volledig in contact met kleding. Volgens de universiteit van Stockholm worden er duizenden chemicaliën gebruikt bij het produceren van onze kleding. Er zijn mensen die hiervan al snel jeuk, blaren en zwellingen kunnen krijgen. Op de langere termijn kunnen de gevolgen ernstiger zijn, want sommige van deze stoffen kunnen de hormoonbalans verstoren en andere zijn aangemerkt als kankerverwekkend. Met name amines, ftalaten, bisfenol A, formaldehyde en nanodeeltjes kunnen volgens onderzoekers op termijn zorgen voor schade aan je gezondheid.
Het gevaar dat kleding giftige stoffen bevat is helemaal groot bij goedkope kleding van dubieuze websites zoals AliExpress. Onderzoekers vonden bij kinderkleding een gevaarlijk hoge concentratie van het zwaar giftige lood. Zelfs babykleding bevat soms een gevaarlijk hoge concentratie giftige stoffen, die de gezondheid van baby’s nadelig kunnen beïnvloeden.
Bij kleurrijke en donkere kleding is het risico op toxines hoger dan bij lichte varianten. Met name kleding uit China, Egypte en India bevat veel giftige stoffen. Toch liet een al wat ouder onderzoek van Greenpeace zien dat ook bekende kledingmerken uit grote Europese ketens vele toxines kunnen bevatten. In het onderzoek van Greenpeace werden tientallen kledingstukken onderzocht op de aanwezigheid van weekmakers, NFE’s (NonylFenolEthoxylaten) en amines in azokleurstoffen (synthetische kleurstoffen). Zowel NFE’s als weekmakers kunnen de hormonen in het lichaam verstoren. Recent is er door het Californische milieu- en gezondheidscentrum een verhoogde concentratie BPA aangetroffen in sokken van polyester. De stof BPA, die onder andere voorkomt in kunstmatige vezels in kleding, werkt in het lichaam als een krachtige vorm van oestrogeen. Hierdoor vindt er een verhoogde celdeling plaats, wat het risico op tumoren weer kan verhogen. De nadelen van synthetische kleding zijn niet alleen ongunstig voor de mens, maar ook het milieu wordt hierdoor overspoeld met microplastics. Uiteindelijk komen deze microplastics in de lucht terecht en ademen wij mensen ze weer in. De chemicaliën die bij het maken van kleding worden gebruikt hebben een zeer negatief effect op het milieu. Zo komen deze gifstoffen uit kleding via het waswater in het milieu terecht. Door je nieuwe kleding eerst wassen kan je een gedeelte van de toxines kwijtraken, maar helaas lang niet alles. Naast de eerdergenoemde chemische stoffen bevat nieuwe kleding vaak ook nog eens bacteriën en schimmels, dus nog een extra reden om het te wassen. Blijf liever weg bij synthetische kleding en kies voor materialen die minder chemische stoffen nodig hebben, zoals wol, zijde, linnen, hennep en katoen en kies voor biologische kleding, die volgens onderzoek minder schadelijke stoffen bevat. In Europa is er het EU Ecolabel, dat het gebruik van giftige stoffen bij kleding aan banden legt. Kleding kan toxische stoffen bevatten. Omdat je langdurig met deze kleding in contact staat, kun je de stoffen via de huid opnemen en zo je gezondheid negatief beïnvloeden. Zeker van de verboden weekmakers zoals DEHP weten we dat ze effect hebben op het hormoonsysteem. De stoffen kunnen leiden tot vruchtbaarheidsproblemen maar ook tot een te hoge bloeddruk, diabetes of obesitas. Vooral foetussen en jonge kinderen zijn extra kwetsbaar voor deze stoffen. Daarnaast zijn er volgens hem ook indirecte gevolgen mogelijk: “Studies duiden op een correlatie tussen weekmakers en de toename van bepaalde kankervormen, zoals borst-, zaadbal- en prostaatkanker.”
(Drink) water
In 2022 zuiverden Nederlandse rioolwaterzuiveringsinstallaties 1,81 miljard kubieke meter rioolwater. De installaties haalden opnieuw meer stikstof en fosfor uit het afvalwater. Ook was de restlozing op het oppervlaktewater voor deze stoffen lager dan in 2021. De restlozing van medicijnresten neemt langzaam toe, evenredig met de vergrijzing en bevolkingsaanwas.
Onderzoekers ontdekten TFA in 34 van de 36 onderzochte kraanwatermonsters en in 12 van de 19 monsters van mineraal- en bronwater. Bijna iedereen heeft ondertussen kleine hoeveelheden ervan in het bloed. Pas na vier jaar is de helft daarvan via de urine verdwenen. Maar wat de onderzoekers echt verraste, was de hoeveelheid TFA die ze in het drinkwater aantroffen. In het kraanwater vonden ze TFA-waarden tot 4.100 nanogram per liter (ng/L), met een gemiddelde van 740 ng/L. Voor mineraal- en bronwater ontdekte het team TFA-waarden tot 3.200 ng/L, gemiddeld 278 ng/L.
PAN Europe heeft het voorstel gesteund van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu om een norm van 2.200 ng/L vast te stellen. “Deze norm is zo ingesteld dat drinkwater slechts 20 procent van de veilige dagelijkse hoeveelheid TFA bevat,” zegt PAN Europe. Deze limiet wordt echter vaak overschreden, zoals in het geval van mineraalwater uit Oostenrijk, waar 4.100 ng/L TFA werd aangetroffen. In Parijs komt het kraanwater ook dicht in de buurt, met een meting van 2.100 ng/L TFA.
Vanaf 2026 mag al het drinkwater volgens de regels van de Europese Unie niet meer dan 500 ng/L aan PFAS bevatten. Bovendien dringen verschillende organisaties erop aan dat TFA ook op de lijst van te controleren stoffen moet komen te staan, vanwege aanhoudende zorgen over de veiligheid ervan. Een recente studie naar konijnen en blootstelling aan TFA heeft bijvoorbeeld geboorteafwijkingen bij nakomelingen aangetoond. En dus is het belangrijk om de mogelijke schadelijke gezondheidseffecten ook bij mensen nader te bestuderen. Voor een toekomstbestendige drinkwatersector voor de lange termijn wordt door de Overheid al gesproken met de drinkwaterbedrijven over het drinkwaternetwerk van de toekomst, het zoeken naar aanvullende en meer diversiteit in bronnen voor drinkwater en de investeringen die daarmee gemoeid zijn. Een belangrijk onderdeel van deze gesprekken is de financiële gezondheid van de bedrijven. De Rebel Group heeft voor IenW onderzocht hoe deze (beter) kan worden geborgd. Om ook voor de lange termijn de financierbaarheid te kunnen borgen, heeft Rebel een aantal aanbevelingen gedaan. Deze worden samen met de drinkwatersector nu uitgewerkt en zal worden geïmplementeerd door aanpassing van de Drinkwaterwet en onderliggende regelgeving. Er wordt gestreefd naar een inwerkingtreding in 2027. Eerder is niet mogelijk vanwege de doorlooptijd van de wetswijziging. Met de deze planning kan de WACC voor de periode 2028-2030 worden gebaseerd op de nieuwe regelgeving. Voor de korte termijn is het al wel mogelijk een kleine technische wijziging te maken in de regelgeving die bijdraagt aan verbetering van de WACC. Voor het einde van dit jaar dient de WACC voor de periode 2025-2027 te worden vastgesteld. De berekeningswijze en uitgangspunten van de WACC zijn vastgelegd in de Drinkwaterregeling. Enkele uitgangspunten zijn niet meer actueel en zullen aangepast worden. De procedure voor de wijziging van de Drinkwaterregeling is in gang gezet zodat de WACC voor de periode 2025-2027 gebaseerd kan worden op de gewijzigde uitgangspunten. Hoewel dit kleine wijzigingen betreft leveren ze naar verwachting wel meer ruimte op voor de drinkwaterbedrijven om te kunnen investeren. Met deze voorgenomen aanpassingen van wet- en regelgeving wordt er aan bijgedragen dat drinkwaterbedrijven op korte en lange termijn over voldoende financiële middelen beschikken om de noodzakelijke investeringen in gang te zetten. Zoals gezegd, in nauw overleg met de sector die ook zelf hard werkt om alle noodzakelijke projecten mogelijk te maken.
De voedselvoorziening, het drinkwater, de volksgezondheid en natuur lopen gevaar doordat er te veel schadelijke stoffen zitten in grondwater, rivieren, beken, meren en kanalen. Dat stelt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in het rapport ‘Betere bescherming waterkwaliteit is noodzakelijk’. Regelmatig eten van zelf gevangen vis of hobbyeieren wordt inmiddels afgeraden en zwemmen in open water kan leiden tot gezondheidsrisico’s. Waterschappen en drinkwaterbedrijven krijgen daarnaast te maken met substantiële extra kosten bij het zuiveren van afvalwater en de bereiding van drinkwater. Zonder betere regulering en beter toezicht op de emissies van schadelijke stoffen, treedt blijvende schade op voor mens, dier en milieu. Dat is nu al het geval bij sommige gevaarlijke stoffen, zoals PFAS. De pas ingestelde wet Natuurherstelwet moet hieraan ook een belangrijke bijdrage leveren.
De Kader Richtlijn Water (KRW) vereist dat uiterlijk in 2027 in heel Europa de kwaliteit van alle wateren zowel chemisch (schoon) als ecologisch (gezond) op orde moet zijn. In 2022 werden 79 stoffen in ons drinkwaterconcentraties gemeten die boven de Europese normen liggen. Er moest zelfs 62 keer een innamestop of beperking worden ingesteld omdat de normen ernstig werden overschreden. Drinkwater dat uit oppervlaktewater wordt gemaakt, bevat behalve medicijnresten ook nog steeds teveel PFAS en Melanine. Drinkwater mag nu 100 nanogram PFAS-deeltjes per liter bevatten. Het RIVM heeft in 2021 al een nieuwe drinkwaterrichtwaarde van 4,4 nanogram Pfas per liter gestuurd naar de waterbedrijven, gebaseerd op de geldende regels van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid EFSA uit 2020. Echter met de huidige goedkopere zuivering door middel van actieve kool wordt vier jaar later nog steeds niet voldoende PFAS en andere verontreinigingen uit het drinkwater gehaald. De strengere richtwaarde is voor de drinkwaterbedrijven in de praktijk niet haalbaar met de huidige zuiveringstechnieken. De Europese richtwaarde is voor onze drinkwaterbedrijven in de praktijk ondanks de hoge belastingheffingen hierop blijkbaar nog te duur. Met grote regelmaat worden Melamine en cyanuurzuur gevonden in oppervlaktewater van de Rijn. Hoewel er tegen 2050 een daling van 30 procent in de lozingen van vervuilende stoffen zou moeten plaatsvinden, blijkt de realiteit anders te zijn. Rijkswaterstaat Oost-Nederland is meer dan anderhalf keer zoveel geld kwijt aan het schoner maken van oppervlakte- en grondwater als begroot. De dienst had 270 miljoen euro uitgetrokken voor schoner water in Gelderland en Overijssel, maar de kosten blijken maar liefst 438 miljoen euro te bedragen. Het Nederlandse drinkwater bevat te veel PFAS. Het water is redelijk veilig om te drinken, maar op sommige locaties zitten er te veel chemische stoffen in. Dat concludeert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) na onderzoek. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat past daarom per direct vergunningen aan voor toegestane lozingen van PFAS. PFAS in het lichaam kan leiden tot leverschade, schildklierziekte, obesitas, vruchtbaarheidsproblemen en kanker. Drinkwater afkomstig uit oppervlaktewater bevat de meeste PFAS. Wetenschappers ontdekten onlangs dat micro-organismen die behoren tot het geslacht Acetobacterium en die wereldwijd veelvuldig in afvalwateromgevingen aanwezig zijn hardnekkige fluor-koolstofbindingen kunnen afbreken door middel van reductieve defluorinering. Mogelijk kunnen deze microben helpen om het PFAS-probleem op te lossen. De bacteriën zijn echter alleen effectief tegen onverzadigde PFAS-verbindingen die dubbele koolstof-koolstofbindingen hebben in hun chemische structuur. Vorig jaar bleken ook andere microben die chlooratomen uit gechloreerde PFAS-verbindingen te kunnen halen. Dit zorgt ervoor dat deze verontreinigingen worden afgebroken en verwijderd. De nieuwste ontdekking vergroot het aantal PFAS-verbindingen dat biologisch kan worden afgebroken aanzienlijk.
Waterschap Scheldestromen heeft onderzoek gedaan naar PFAS bij alle rioolwaterzuiveringsinstallaties van Zeeland en bij alle vijftien werd PFAS aangetroffen. De hoeveelheid gevonden PFAS zit tussen de 12 tot 229 nanogram per liter waarvan het waterschap zegt dat bijna alle plekken onder de 100 nanogram blijven wat de normale toelaatbare waardes is. Het waterschap wil erachter komen waar de PFAS vandaan komen. Wanneer PFAS eenmaal in het water zit krijg je het er niet meer uit, daarom wil het waterschap de bronnen opsporen. Andere bronnen van PFAS die het waterschap noemt zijn locaties waar PFAS-houdend blusschuim is toegepast of wordt verwerkt, stortplaatsen en afvalverwerkers, en ook sommige industrie heeft in het verleden PFAS geloosd. Er zijn verschillen tussen de metingen van de vijftien Zeeuwse zuiveringsinstallaties. De zuiveringsinstallaties van de Willem Annapolder bij ’s Gravenpolder, het Mastgat op Schouwen-Duivelanden de installatie op Walcherenkrijgen hebben de hoogste prioriteit voor verder onderzoek omdat daar iets meer PFAS zijn aangetroffen.
Asbestcement werd vroeger gebruikt voor drinkwaterleidingen. Dat mag sinds 1993 niet meer. Asbestvezels uit die leidingen kunnen door slijtage of werkzaamheden in het leidingwater terechtkomen. Na metingen concludeert de Gezondheidsraad dat de concentraties meestal zo laag zijn “dat de aanwezigheid van asbestvezels niet vastgesteld kon worden”. Nederland heeft ongeveer 28.000 kilometer aan drinkwaterleidingen met asbestcement. Dat komt neer op bijna een kwart van alle leidingen. Per jaar wordt ongeveer 200 kilometer aan leidingen met asbestcement vervangen, meldt het ministerie. Van de tien drinkwaterbedrijven balanceert ruim de helft op de rand van hun reserves. Zij moeten 10 procent van de vraag van hun klanten aan reserve achter de hand hebben, maar zeven bedrijven halen deze grens niet. Van alle PFAS die we nu dagelijks consumeren, komt zeventien procent uit ons kraanwater.
Er zijn in Nederland tien drinkwaterbedrijven om ruim acht miljoen huizen en bedrijven van water te voorzien;
- Er lopen in totaal 120.000 kilometer aan leidingen
- Er wordt jaarlijks 2 miljard kubieke meter rioolwater gezuiverd
- Er is voor elke Nederlander ongeveer 130 liter aan drinkwater per dag nodig
- Er zijn 282 datacenters die elk jaarlijks tot wel 83 miljoen liter water verbruiken
Tata Steel verbruikt ongeveer 227 miljard liter water per jaar. Ongeveer 33 miljard liter daarvan is zoetwater, waarvan een 0,5 miljard liter gezuiverd drinkwater
Megafabriek Parenco onttrekt jaarlijks miljarden liters water, dat geschikt is als drinkwater, uit de Veluwse bodem. Het water zou voldoende zijn voor 130.000 mensen.
De risico’s die voortvloeien uit de productie, het op de markt brengen of het gebruik van PFAS worden momenteel niet voldoende beheerst. Daarom hebben de autoriteiten van vijf Europese landen (DE, NL, NO, DK en SE), waaronder de UBA al in januari 2023 een dossier ingediend met een voorstel om alle PFAS te beperken tot het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA). Het dossier werd in maart 2023 gepubliceerd en er kon tot september 2023 gereageerd worden. Het voorstel bepaalt dat PFAS alleen mag worden toegepast in gebieden waar op afzienbare termijn geen geschikte alternatieven voorhanden zijn of waar de sociaal-economische voordelen zwaarder wegen dan de nadelen voor mens en milieu.
Het Nederlandse water is al jaren ernstig vervuild en mag volgens de EU niet nog verder verslechteren. Experts verwachten een golf aan rechtszaken
OCI produceert jaarlijks ongeveer 150.000 ton melamine in Geleen. Wat de toepassing van melamineharsen in de papier-, textiel- en lederindustrie onderscheidt van andere sectoren, is dat deze toepassingen plaatsvinden in productieprocessen waar op grote schaal water wordt gebruikt. Dit resulteert in verontreiniging van afvalwater met melamineverbindingen. Nederland is voor drinkwater afhankelijk van oppervlaktewater uit de Rijn en de Maas als grondwater niet gebruikt kan worden. Ondanks de ernstige vervuiling van de Rijn en de Maas wordt toch drinkwater geproduceerd.
De afvalwaterlozingen in de Engelse rivieren en zeeën door waterbedrijven zijn in 2023 meer dan verdubbeld. 3,6 miljoen uur aan lekkages, vergeleken met 1,75 miljoen uur in 2022
Opvallend is het gebruik van hexamethylenetetramine (HMMM) in autobanden, wat de laatste jaren steeds vaker in het Rijnwater wordt aangetroffen. HMMM, toegevoegd aan rubber, verbetert de stijfheid en slijtvastheid van banden en drijfriemen, en vergroot de hechting van rubber aan staal en textiel. Het gebruik van HMMM is geïntroduceerd als vervanging voor hexamethylenetetramine (HMT), nadat dit laatste middel problemen veroorzaakte, waaronder het losraken van rubberbanden van de staalband, wat tot klapbanden kon leiden.
In 2016 verleende de minister van Infrastructuur en Milieu een ontheffing voor de inname van Maaswater met een verhoogd gehalte melamine op de locaties Roosteren en Heel. Dit was ten behoeve van de productie van drinkwater door Waterleiding Maatschappij Limburg. HMMM komt ook in het grondwater terecht door slijtage van autobanden via het wegdek.
Een deel van de drinkwaterbedrijven kan ons drinkwater niet meer tegen dezelfde prijs blijven produceren als nieuwe regels van kracht worden om PFAS uit het water te halen. Ook zal de CO2-uitstoot dan met een derde stijgen door extra zuiveringsstappen
Uit alle jaarrapporten van RIWA-Rijn blijken contrastmiddelen steeds opnieuw naar voren te komen als de geneesmiddelen met de hoogste concentraties in de Rijn. Dit jaar hebben hoge chlorideconcentraties bij Andijk opnieuw geleid tot problemen bij de inname van water voor de drinkwaterproductie. In totaal waren er gedurende 2022 maar liefst 70 dagen met een innamestop bij Pompstation Andijk.
Hoewel Nederlandse wateren in 2027 moeten voldoen aan de eisen voor waterkwaliteit, lukt dit niet overal. De waterschappen Aa en Maas, Brabantse Delta, De Dommel en Rivierenland hebben minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat in een brief gevraagd om meer verantwoordelijkheid te nemen zolang de KRW-doelen buiten bereik blijven. Een uitgebreid rapport van de Universiteit Utrecht identificeert de risico’s die hiermee gepaard gaan. De overheid en de waterschappen kunnen geconfronteerd worden met juridische stappen als de KRW-doelen niet worden behaald. Sinds 1940 wordt ook water uit de rivieren door de duinen gefilterd tot drinkwater (infiltratie). Achteraf is gebleken dat het ingevoerde water al die jaren ernstig verontreinigd was. Door de stoffen die in het zand zijn achter gebleven, is de bodem vervuild door allerlei achtergebleven chemicaliën. Er wordt nog steeds water gewonnen in onze duinen en alhoewel het water wordt voorgezuiverd, is de situatie in de duinen nog steeds niet in evenwicht.
Er dreigt een tekort aan drinkwater te ontstaan in Nederland. Waterleveranciers moet vaker weigeren als bedrijven om een aansluiting op het waternet vragen en honderdduizenden huishoudens dreigen zonder drinkwater komen te zitten.
In het Markiezaatsmeer bij Bergen op Zoom is het water bijvoorbeeld troebel en bevat het veel algen als gevolg van de nabijheid van de Antwerpse haven en industrie. Er zijn aanzienlijke financiële middelen en nationale beleidskeuzes nodig om de gestelde doelstellingen te kunnen halen.
De Rijn kampt met ernstige vervuiling door industrieel microplastic, met een gemiddelde van 892.777 deeltjes plastic per vierkante kilometer tussen Basel en Rotterdam. De grootste bijdrage aan deze plasticvervuiling komt uit het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen monsters van het oppervlaktewater in elf sectoren van de Rijn tussen Rotterdam en Basel, waarbij de concentratie microplastic wereldwijd de hoogste bleek te zijn. Dagelijks transporteert de Rijn alleen al in het oppervlaktewater 191 miljoen plastic deeltjes naar de Noordzee.
Ons watersysteem staat onder druk door droogte, verzilting en een groeiende watervraag als gevolg van de toenemende bevolking en economie. Dit heeft directe gevolgen voor de beschikbaarheid van water voor de drinkwatervoorziening, terwijl de kwaliteit van de drinkwaterbronnen verslechtert door vervuiling vanuit landbouw, industrie en huishoudens. Er is echter onvoldoende inzet van de overheid om de kwaliteit van het drinkwater te waarborgen bij het boren naar aardwarmte. Bij geothermie worden op grote diepte putten geslagen om warmwaterbronnen te bereiken. Dit opgepompte water wordt via leidingen naar huizen en gebouwen gebracht voor verwarming, waarna het afgekoelde water teruggevoerd wordt naar de oorspronkelijke bron. Bij deze geothermische processen kunnen zout water en chemicaliën vrijkomen, die mogelijk kunnen lekken naar zoetwaterreservoirs op tientallen tot honderden meters diepte.
Dit jaar loopt de schatkist zo’n 107 miljoen euro mis doordat bedrijven veel minder belasting over hun drinkwaterverbruik betalen dan huishoudens. Ondanks dat ze miljoenen kubieke meters drinkwater verbruiken, betalen bedrijven als Heineken en DSM maximaal 126 euro belasting per jaar.
Asbest in grondwater
Ook asbestverontreiniging is een onderschat gevaar voor de volksgezondheid. De verontreiniging wordt veroorzaakt door daken die veelal niet voorzien zijn van een goot, waardoor kankerverwekkende asbestvezels met het regenwater in de omliggende bodem verdwijnen. Op 200.000 locaties in Nederland is de bodem hierdoor bij agrarische bedrijven en fabrieken ernstig verontreinigd. Wanneer je asbestdeeltjes inademt, kun je longvlieskanker, asbestose of longkanker krijgen. Een asbestbesmetting komt doorgaans pas jaren later aan het licht. De Overheid voert vanaf 2024 een verbod in op asbestdaken en trekt 75 miljoen euro voor subsidies uit voor de vervanging en verwijdering er van. Door een gaslek bij een chemische fabriek in het Indiase district Visakhapatnam zijn 7 mei 2020 zeker acht mensen om het leven gekomen. Ruim 5000 mensen zijn ziek geworden en hebben brandende ogen, een pijnlijke huid en ademhalingsproblemen. Honderden mensen zouden in het ziekenhuis zijn opgenomen na contact met het gas. Het zou gaan om gas van de vloeistof styreen, dat na een brand uit een fabriek van LG Polymers is vrijgekomen.
Benzeen in het drinkwater
De benzeenlozing van het reinigingsbedrijf Claessen Tankcleaning in Venlo op het riool zou volgens bronnen geen invloed hebben op het drinkwater in Limburg. Desondanks moest het bedrijf na de openbaarmaking stoppen met lozen, op straffe van een dwangsom die kan oplopen tot 100.000 euro. Het innamepunt voor drinkwater uit de Maas bevindt zich bij Beegden, onder Venlo. Claessen Tankcleaning loosde chemicaliën, waaronder benzeen, in het riool tijdens het schoonmaken van tankwagens die chemische stoffen vervoeren. Het bedrijf bleek zich niet te houden aan arbeids- en milieuregels, waarbij tanks met het kankerverwekkende benzeen werden schoongespoeld met warm water, met het spoelwater dat in het riool terechtkwam.
Volgens de woordvoerder van drinkwaterbedrijf WML heeft het bedrijf nog niet eerder te maken gehad met een benzeenlozing. Het is onduidelijk of dit gevolgen heeft voor andere provincies waar drinkwater uit de Maas wordt gewonnen, zoals Zuid-Holland en Zeeland. “Benzeen is een vluchtige stof. De kans is groot dat de stof al uit het water is dan,” aldus de woordvoerder.
Medicijnresten in het drinkwater
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft de Waterschappen een eenmalige financiële injectie van 30 miljoen euro verstrekt om de zuivering van medicijnresten uit drinkwater te verbeteren. Jaarlijks belandt in Nederlandse sloten, rivieren, plassen en meren naar schatting minstens 190 ton aan medicijnresten. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schat dat hiervan 190 ton medicijnresten en 30 ton röntgencontrastmiddelen zijn. Contrastmiddelen worden consistent genoemd in voorgaande jaarrapporten van RIWA-Rijn, en dit patroon zet zich voort in het huidige rapport.
Een rapport van het RIVM waarschuwt dat de overblijfselen van geneesmiddelen een risico vormen voor de kwaliteit van het drinkwater in Nederland. De concentratie van geneesmiddelen in het water neemt toe, mede door een stijgend medicijngebruik als gevolg van de vergrijzing. Bovendien zorgt de periodieke daling van de waterstand in rivieren ervoor dat de vervuiling zich concentreert. Jaarlijks wordt minstens 140 ton aan geneesmiddelresten en 17 ton aan gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater geloosd. Vijf geneesmiddelen, waaronder de pijnstiller diclofenac, drie soorten antibiotica en een middel tegen epilepsie, werden aangetroffen in concentraties die de veiligheidsnorm overschreden.
Het Nederlandse oppervlaktewater bevat te veel resten van pijnstillers. Artsen en consumenten moeten daarom meer informatie krijgen over de schade die dit veroorzaakt en ze zouden vaker voor milieuvriendelijke medicijnen moeten kiezen, stelt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).
De waterschappen zijn al vanaf eind 2019 bezig om zoveel mogelijk medicijnresten als diclofenac en oxazepam uit het rioolwater filteren. De benodigde cellulose wordt vooral gewonnen uit resten van toiletpapier dat dagelijks op de rioolwaterzuivering in Ede binnenkomen. Deze worden ontwaterd en gedroogd en na bewerking ontleed in pyrolysegas, zuren, bio-olie en biochar. Het geproduceerde biochar wordt bewerkt en als actief kool gebruikt voor het vasthouden van medicijnresten tijdens het zuiveringsproces.
PFAS in het drinkwater
Drinkwaterbedrijven lozen PFAS terug op het oppervlaktewater omdat ze niet weten wat ze er anders mee moeten. Drinkwaterbedrijven die gebruik maken van membranen om te filteren, houden een PFAS-houdende afvalstroom met restwater over waarvoor nog geen duidelijke bestemming is. Daarom wordt het terug geloosd in de natuur. Bij een andere filtermethode, met actieve kool, worden niet alle PFAS uit het water verwijderd en is het onduidelijk of de PFAS die wel worden gefilterd ook daadwerkelijk worden vernietigd.
Nederland telt tien drinkwaterbedrijven. Globaal halen de bedrijven in het zuidoosten van het land hun water uit de grond – zij hebben minder tot geen last van PFAS. In het westen komt vooral gezuiverd oppervlaktewater uit de kraan. Voor de filtratie van oppervlaktewater zijn er twee veelgebruikte methodes: met actieve kool en met membranen. Die laatste methode bestaat uit buizen met dunne rietjes waar het water doorheen geduwd wordt. Bij deze energie-intensieve techniek blijft er na de zuivering een reststroom van twintig procent over. Met die reststroom, waar nagenoeg alle PFAS nog in zitten, kunnen drinkwaterbedrijven niks. Je kunt PFAS er vrijwel helemaal uithalen door heel geavanceerde technieken met membranen.’ Maar als er eenmaal PFAS is afgevangen, zitten de drinkwaterbedrijven met een probleem. Dan is er geen andere optie dan te lozen.
‘Membranen breken niets af, maar scheiden alleen maar’, zegt ook Jan Peter van der Hoek, hoogleraar drinkwatervoorziening (TU Delft) en Chief Innovation Officer bij Waternet in Amsterdam. ‘Het restwater komt uiteindelijk weer samen met het gebruikte drinkwater in het oppervlaktewater. Netto voeg je niets toe aan het milieu dat er niet al was, maar je hebt wel een geconcentreerde puntlozing. Voor die twintig procent is er nog geen goede oplossing.’
Het eerste zuiveringsstation in Nederland dat volledig met membraanfiltratie drinkwater maakt, staat in Nieuw-Lekkerland. De reststroom gaat via het riool naar de afvalwaterzuiveringsinstallatie. Daar wordt het samen met andere afvalwaterstromen verder gezuiverd tot het water ‘schoon genoeg’ is om weer in de beek, sloot of rivier te laten stromen. Zo worden PFAS als het ware rondgepompt door Nederland.
‘De afvalstroom wordt terug geloosd op het oppervlaktewater’, zegt ook Koen Zuurbier van PWN Noord-Holland. Dat gebeurt al sinds de jaren negentig. ‘We kunnen daar weinig mee. Er is nog geen geschikte techniek om die stroom helemaal schoon te maken.’ De hele sector doet onderzoek, zegt Zuurbier. ‘Je maakt een keuze: wil je het in drinkwater of in oppervlaktewater? Nu zitten we in een catch-22. Want in de duinen waaien de PFAS gewoon vanuit de zee het land weer op.’
De andere methode, met actieve kool, stuit evenwel op de grenzen van het systeem. Ze verwijdert PFAS relatief slecht, korte PFAS-verbindingen zoals trifluorazijnzuur (TFA) niet en heeft een beperkte levensduur. Door voortschrijdend inzicht in de schadelijkheid van PFAS en de bijgestelde RIVM-normen moeten drinkwaterbedrijven de filters steeds vaker vervangen of actieve kool bijstorten. Het resultaat is niet duurzaam, wel duur: vrachtwagens rijden af en aan om de kool te verbranden (‘regenereren’) in grote ovens op hoge temperatuur, een activiteit die veel CO₂ uitstoot.
Kolenboer Norit zegt dat ze de kool verhit naar ‘meer dan 900 graden’. Wetenschappers twijfelen aan dat getal, en sommigen stellen dat er een hogere temperatuur nodig is voordat alle PFAS worden afgebroken. Ook Hans de Groene (Vewin) zegt in de podcast Red de Lente dat de meningen over de juiste verhittingstemperatuur verschillen.
Drinkwaterbedrijf Evides (Zeeland en delen van Zuid-Holland en Noord-Brabant, 2,5 miljoen mensen) zegt het afgelopen jaar haar zuiveringsinspanning met actieve kool te hebben verhoogd. Het effect: een gestegen CO₂-afdruk en een kostenstijging van 2,5 miljoen euro. Kosten die uiteindelijk bij de burger komen te liggen.
Dunea (Zuid-Holland, bijna 1,4 miljoen mensen) geeft aan ‘ruim drie keer zoveel poederkool’ te moeten doseren. ‘Ons drinkwater zit mede daardoor ver onder de geldende norm voor PFAS, maar nog niet het hele jaar door onder het afgegeven RIVM-advies.’ De RIVM-richtwaarde voor drinkwater is zo laag om ruimte te laten voor blootstelling via andere routes, zoals voedsel.
Gezamenlijk pleiten de drinkwaterbedrijven voor een Europees verbod op PFAS, want als de vervuiling niet afneemt en de normen strenger worden, zijn er immers nóg meer zuiveringsinspanningen noodzakelijk.
Wat de drinkwaterbedrijven betreft, zou de vraag niet moeten zijn of en welke zuiveringsstappen zij toevoegen. Zij vinden het ‘de omgekeerde wereld’ dat ze verantwoordelijk worden gemaakt voor de verontreiniging van anderen. Dat gaat in tegen het principe dat de vervuiler betaalt. Evides stelt dat ‘overheden nauwelijks invulling geven aan hun wettelijke zorgplicht voor de bescherming van drinkwaterbronnen.’ Ook de Raad voor de leefomgeving in infrastructuur (Rli) kwam tot die conclusie.
‘Om te eisen dat drinkwaterbedrijven hun afvalstroom uit membraanfiltratie nógmaals moeten zuiveren, is een extra stap’, zegt hoogleraar Jan Peter van der Hoek. ‘Leg je die verantwoordelijkheid bij drinkwaterbedrijven neer, dan worden ze de schoonmakers van Nederland. Daar moeten dan geld, middelen en mankracht bij komen. Een concentraatstroom behandelen is lastig, dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen.’
Her en der worden uitvindingen gedaan die claimen alle PFAS-verbindingen te kunnen afbreken, bijvoorbeeld met behulp van schimmels of door bakstenen te bakken van vervuild slib, maar deze innovaties moeten hun waarde op grote schaal nog bewijzen. Het probleem moet echter bij de bron worden aangepakt, niet voor niets worden deze stoffen ‘forever chemicals’ genoemd.’
Vervuild drinkwater
In een drinkwaterreservoir in Gooren bij het Overijsselse Goor is er 17 juni 2024 een lichte verontreiniging met enterokokkenbacterie aangetroffen .
Zestien dorpen in de Achterhoek moesten ook de resterende dagen van mei 2024 hun drinkwater nog koken. In het drinkwater zitten enterokokken, een bacteriesoort die buikpijn en diarree kan veroorzaken. Een paar weken gelden werden ook enterokokken aangetroffen in het drinkwater in het Gelderse Ellecom. Daar adviseerde Vitens gedurende enkele dagen om het drinkwater een paar minuten te koken. Ook vorig jaar werd de bacterie verschillende keren gevonden in de regio. Toen moesten mensen in Zevenaar en Didam alert zijn.
In enkele plaatsen in Zeeland en West-Brabant kregen 6 april 2024 inwoners het advies om kraanwater voor gebruik te koken. Door een lek in een waterleiding in het Brabantse dorp Nieuw-Vossemeer kunnen er kleine hoeveelheden bacteriën in het water terecht zijn gekomen.
Op 11 augustus 2023 heeft Vitens een lichte verontreiniging met enterococcen aangetroffen in een drinkwaterreservoir in Didam. Ook Zevenaar Zuid bleek licht verontreinigd is en werden inwoners geadviseerd om hun water te koken. OP 15 mei 2024 is het opnieuw raak en wordt inwoners van Zevenaar, Didam, Dieren en omgeving opnieuw geadviseerd om hun drinkwater voorlopig eerst drie minuten te koken. Het kookadvies is afgegeven omdat in een drinkwaterreservoir een bacterie is gevonden. Het betreft zo’n 46.000 huishoudens. Het gaat om de bacterie enterokokken, die maag- en darmklachten kan veroorzaken bij mensen met een geringe weerstand. Volgens Vitens is een lage concentratie van de bacterie gevonden in een reservoir in het dorp Ellecom, vlakbij Dieren.
Inwoners van de gemeenten Losser, Oldenzaal en een deel van Dinkelland moesten half september 2021 drinkwater opnieuw eerst koken voor consumptie. Waterbedrijf Vitens, had bij een controle van het water enterococcen, een melkzuurbacterie, gevonden. Het is de tweede keer in korte tijd dat de 26.000 huishoudens in die gemeenten hun water moeten koken. Vorige week ontdekte Vitens dat het drinkwater in Noordoost-Twente vervuild was door bacteriën. Het probleem leek opgelost, maar toen werd toch weer een lage hoeveelheid enterococcen gevonden.
In het drinkwater van Vlaardingen zijn 8 november 2017 ongewenste bacteriën aangetroffen. Het waterbedrijf Evides adviseerde daarom alle inwoners van Vlaardingen om het kraanwater drie minuten te koken voordat ze het drinken of er eten van bereiden. De bacterie is in het drinkwater terecht gekomen door een fout bij werkzaamheden aan het leidingnet.
De rioolwaterzuivering in Aarle-Rixtel is 18 augustus 2017 ontregeld door een extreem hoog gehalte van het giftige ammonium in het afvalwater. Het gif komt van het Helmondse recyclingbedrijf Den Ouden. Omdat de rioolwaterzuivering niet meer optimaal functioneerde is er ook ammonium in rivier de Aa terechtgekomen.
In de Aa tussen Asten en Helmond dreven in augustus ongeveer honderdduizend dode vissen door een lek in een luchtwasser bij mestverwerkingsbedrijf Eraspo in Asten. Er bleken zeer hoge waarden ammonium aan in de Voordeldonkse Broekloop. Verhoogde gehalten ammonium kunnen leiden tot de opname van schadelijke bacteriën, maar het kost ook onnodig veel energie om het ammonium (via de lever) onschadelijk te maken. Ammonium kan ook worden omgezet in het schadelijke ammoniakgas. Ammoniak kan leiden tot irritatie van de darmwand en aantasting van de longen. Afvalwater onder meer afkomstig uit toiletten is na mest de belangrijkste bron waardoor resistente bacteriën in het milieu terechtkomen. De zuiveringen doen de concentraties van resistente bacteriën met een factor 100 tot 1.000 afnemen. Onder de bacteriën die de zuiveringsstap overleven bevinden zich resistente, ESBL-producerende Enterobacteriaceae, waaronder E. coli, een bekende verwekker van urineweginfecties.
Uit het gewonnen drinkwater voor zo’n 1,3 miljoen gebruikers uit de Afgedamde Maas is 11 januari dimethoaat, een bestrijdingsmiddel voor de land- en tuinbouw gif aangetroffen. De Afgedamde Maas is een oude tak van de Maas. Hij begint als een dode riviertak ten westen van Well en eindigt bij Woudrichem op de plek waar de Waal overgaat in de Boven-Merwede. Drinkwaterbedrijf Dunea moest stoppen met inname en haalde tijdelijk het water uit de Lek. Het Waterschap waarschuwt dat het gif schadelijk kan zijn voor het leven in de rivier, maar dat er geen enkel gevaar voor de volksgezondheid zou zijn omdat het niet in het drinkwater zelf terecht is gekomen. In 2012 moest Dunea ook maandenlang water uit de ook vervuilde Lek gebruiken toen een rozenkweker in de Bommelerwaard het water vervuilde. De Europese Commissie ziet in navolging van voedselwaakhond EFSA niet genoeg bewijs om glyfosaat te verbieden. Van onaanvaardbare risico’s zou geen sprake zijn mits beperkingen dat het middel zich na het sproeien door de lucht verspreidt. De vergunning voor glyfosaat loopt tot eind 2023. De EU kan die voor vijftien jaar verlengen, maar de Commissie blijkt nu voor tien jaar te kiezen. De EU-landen stemmen op 13 oktober over het voorstel. Als een ruime meerderheid van vijftien lidstaten het plan niet afwijst, gaat het door. Concentraties Glyfosaat werden aangetroffen in drinkwater en levensmiddelen en in veel Duitse bieren. Onderzoek heeft uitgewezen dat zelfs het ijs van Ben & Jerry’s sporen van glyfosaat bevat. De “Urinale 2015” studie, gepubliceerd door de Heinrich Böll Foundation, toonde aan dat 99,6 procent van de 2.000 Duitse burgers positief testten op glyfosaat. Zij hadden vijf tot 42 keer de Europese drinkwaternorm van 0,1 microgram per liter in hun urine.
Het Openbaar Ministerie gaat de Nederlandse Aardolie Maatschappij vervolgen voor ‘het injecteren van afvalstromen, afkomstig uit aardgaswinning, in de diepe ondergrond zonder vergunning’. De NAM is voor de helft eigendom van het Britse Shell en voor de helft van het Amerikaanse bedrijf ExxonMobil. Het afvalwater dat vrij komt bij de oliewinning door de NAM in Schoonebeek (Drenthe) bevat giftige chemicaliën. De NAM pompt het sterk vervuilde water in lege gasvelden in Twente. Er is al vele jaren verzet tegen deze praktijk. In het verleden zijn er lekken geweest in de leidingen waarmee het afvalwater naar Twente wordt getransporteerd. De Tweede Kamer gaf het kabinet-Rutte eind vorig jaar opdracht om de ondergrondse NAM-lozingen in Twente op te schorten. Volgens bewoners leiden de lozingen tot aardschokken en chronische vervuiling van de grond. In 2023 wil NAM opnieuw afvalwater in de Twentse bodem pompen en heeft een vergunning om het water, dat vrijkomt bij de aardoliewinning in het Drentse Schoonebeek, te injecteren in lege gasvelden in Twente. De oliewinning en het bijkomende injecteren liggen sinds december stil, omdat er onregelmatigheden waren geconstateerd, zoals een veel te hoge concentratie van de giftige stof tolueen in het water. Er is een onderzoek ingesteld en geëist werd dat het proces alleen hervat zou worden als er “geen enkele twijfel is over de veiligheid”. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) zou in dat geval ook verscherpt toezicht houden.
HCH (Lindaan) en kwik in Twentekanaal
HCH staat op de overheidslijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen die gevaarlijk zijn voor mens en milieu omdat ze kankerverwekkend zijn, de voortplanting belemmeren en zich in de voedselketen ophopen. Waterschap Vechtstromen meldt dat HCH dat als insecticide werd verkocht onder de naam Lindaan, giftig is voor waterorganismen. De stof wordt langzaam afgebroken en stapelt zich op in de voedselketen, vooral bij vis. Sinds 2009 is het verboden Lindaan te maken en te gebruiken. Rijkswaterstaat en gemeente Hengelo waarschuwen mensen om geen vis uit het Twentekanaal te eten vanwege verhoogde concentraties van het giftige Hexachloorcyclohexaan (HCH) in het kanaal. Met name het water tussen de sluis in Hengelo en die in Delden is behoorlijk chemisch vervuild. Waterschap Vechtstromen was al een maand lang op de hoogte en pas nu brengen Rijkswaterstaat en de gemeente Hengelo de aanwezigheid van de giftige stof in het water pas publiekelijk naar buiten. De waarschuwing om geen vis te eten uit Twentekanaal is een negatief advies tot nader order. Rijkswaterstaat en Hengelo willen eerst uitzoeken wat de risico’s voor de volksgezondheid zijn van HCH in het kanaalwater. HCH wordt eenvoudig opgenomen door vis en opgeslagen in het vet van de vis. Daarom wordt de concentratie van HCH in vis eerst onderzocht om te bepalen wanneer het negatieve advies weer kan worden ingetrokken. Vissen lijkt dus voorlopig niet aan te raden, zwemmen in het kanaal was al niet toegestaan. Roeien mag nog wel op het kanaal, laten gemeente Hengelo en Rijkswaterstaat in een gezamenlijk bericht weten. HCH komt in lagere concentraties al langer voor in het Twentekanaal. De giftige stof is afkomstig van een terrein aan de Zuidelijke Havenweg waar tot 1952 een chemische fabriek van Stork stond. In die fabriek werd HCH gemaakt dat als insectenbestrijdingsmiddel werd verkocht onder de naam Lindaan. Stork verkocht het verontreinigde terrein in 1954 aan AkzoNobel, de zoutproducent die tegenwoordig actief is onder de naam Nobian. Dat de bodem hier is vervuild met HCH is al jaren bekend bij de overheid en de eigenaar van de grond. Na de verkoop van de grond, liet Stork grondstoffen, hulpstoffen, halffabricaten en het eindproduct Lindaan achter op het terrein. Hoewel AkzoNobel die producten uitdrukkelijk had uitgesloten van de koop, bleef die HCH-berg achter op het voormalige Stork-terrein. Via het grondwater belandt de schadelijke stof al jaren in het Twentekanaal en nu dus in verhoogde concentraties. Drinkwaterbedrijf Vitens benadrukt voor alle duidelijkheid dat er geen oppervlaktewater uit het Twentekanaal wordt gehaald voor de drinkwatervoorziening. Vitens haalde ooit water uit het Twentekanaal dat in naast het kanaal gelegen zandpakketten werd gepompt en via bekkens in Espelo als drinkwater werd gebruikt, stelt oud-lid van de Natuur- en Milieuraad Johan OIthof. Bij een grote brand bij een groothandel in militaire kleding in 1996, stroomde een grote hoeveelheid kwik met het bluswater het kanaal in. Vitens liet het water in het Twentekanaal vanaf dat moment voor wat het was. Vitens controleert de concentratie HCH in het Twentekanaal en omliggende beken om te voorkomen dat het met de afvoer van het water elders in de grond komt. Dat doen ook het Waterschap Rijn en IJssel en Waterschap Vechtstromen. Net als Rijkswaterstaat dat extra meetpunten in het kanaal heeft geplaatst. Die gegevens worden voorlopig eens per twee weken uitgelezen in plaats van eens per vier weken. Rijn en IJssel en Vechtstromen, die op 17 mei 2024 zijn geïnformeerd over de hogere concentratie HCH, hebben ondertussen een aantal waterinlaten, van waaruit water uit het Twentekanaal in bijvoorbeeld beken en sloten stroomt, afgesloten. “De specifieke inlaten naar ons watersysteem vanuit het Twentekanaal waarvan we vermoeden dat er zich verhoogde concentraties HCH bevinden, staan voorlopig dicht”, meldt Vechtstromen dat op de eigen website meldt dat Rijkswaterstaat de verhoogde concentraties HCH begin dit jaar voor het eerst heeft gemeten.
9 juli 2015 ging de waterzuiveringsinstallatie (IAZI) op het Chemelotterrein bij Geleen defect en loosde daardoor al enige weken ongezuiverd en met pyrazolen vervuild water op de afgetakte Ur die uitmondt in de Maas. Het bedrijf Sitech sluisde de lozingen tijdelijk door via een snel aangelegde 3 kilometer lange pijp naar een noodopvangbekken op het terrein Chemelot en ook werd de productie van de fabriek verminderd. Het lekken van vervuild water met een te hoge concentratie pyrazolen werd hiermee verminderd. Drinkwaterproducent WML stopte al redelijk snel met de inname van het vervuilde drinkwater uit de Maas, en na drie weken stopten eindelijk ook Dunea en Evides met de inname. WML spande een kort geding aan tegen het waterschap Roer- en Overmaas vanwege de gedoogde lozingen van pyrazolen. Het waterschap hanteert voor Chemelot een maximumnorm tot 60 microgram per liter gemiddeld wat volgens het Waterschap de richtlijnen van de minister zijn, maar WML wil dit halveren en een kortere looptijd dan de gestelde zes maanden.
De maximale concentratie die vanaf eind augustus 2017 in het drinkwater mag zitten, gaat omlaag van 15 microgram per liter naar 3 microgram. De de nieuwe normen zijn vastgesteld na overleg met drinkwaterbedrijven en op advies van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en is nu gelijk aan de Duitse norm. Het RIVM had een richtwaarde vastgesteld van 15 microgram, maar adviseerde uit voorzorg die verder naar beneden bij te stellen, aangezien er nog discussie is over de giftigheid van de stof in combinatie met andere stoffen. Pyrazolen ontstaan bij de productie van acrylonitril door de ACN-fabriek van Acrylonitril BV op het chemische industriepark Chemelot bij Geleen en worden gebruikt in geneesmiddelen, kleurstoffen en bestrijdingsmiddelen voor de landbouw. Chemelot heeft heel regelmatig problemen en werd onlangs door de provincie Limburg ter verantwoording geroepen. Een aantal omwonenden is gestart met het initiatief Chemelot Watch, een pagina op Facebook waarop incidenten worden gemeld. Eerder ontstonden er al “nitreuze dampen” uit de fabriek, die nu tijdelijk uit bedrijf genomen is in verband met de storing. Nitreuze dampen kunnen uiterst schadelijk zijn voor de gezondheid. De gassen kunnen longoedeem veroorzaken bij het inademen van hoge concentraties. Ook werd al drie keer een poederregen waargenomen door een naftatank en eind mei zijn zeven mensen door een lek in aanraking gekomen met blauwzuurgas. Bij het opstarten van de salpeterzuurfabriek bij Chemelot is in juni 2012 ook een gaswolk met stikstofoxide (NOx) op het terrein neergeslagen en in juli was er een brand.
Onlangs werd na een onderzoek door de Franse regering bekend dat 30% van de flessenwatertjes waaronder mineraalwater van Chateldon van Alma, Vittel, Contrex, Hepar en Perrier van Nestle werden aangelengd met gewoon drinkwater
Bij een lekkage van Oleum op 28 januari 2022 op het Chemelot terrein raakte een medewerker door de vrijgekomen stof gewond en moest naar het ziekenhuis. De brandweer heeft uiteindelijk het lek gedicht en er werden maatregelen getroffen om verspreiding van de stof tegen te gaan. Er zou geen giftige stof gemeten zijn buiten het terrein. Oleum geeft dampen af met een sterk prikkelende geur. Als het in aanraking komt met metaal wordt waterstofgas gevormd. Het metaal wordt daardoor aangetast. De giftige damp is zwaarder dan lucht en verspreidt zich over de grond.
Lozingen van drugsafval in het riool kunnen de werking van de rioolwaterzuiveringsinstallatie verstoren. Het dumpen van het afval in gierkelders wat ook met enige regelmaat gebeurt brengt het risico met zich mee dat het afval over het land uitgereden wordt, waarbij het in de voedselketen terecht kan komen. In Noord-Brabant en Limburg vindt een vijfde van de geregistreerde dumpingen plaats bij een grondwaterbeschermingsgebied, waar grondwater wordt gewonnen
Het drinkwater uit de Maas is ook al ernstig verontreinigd door geneesmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en industriële stoffen, insecticiden, cosmetica, biociden, brandvertragers en Nano deeltjes. De vervuiling van het water met antibiotica gaat ook maar door en er zullen door resistentie nieuwe ziekteverwekkende bacteriën ontstaan. Vooral via de landbouw verdwijnt er veel antibiotica in het milieu, maar ook via ziekenhuizen en huishoudens.
Het Lek kanaal werd 8 januari 2017 besmet met Fenol, dat beter bekend is als carbolzuur. De Fenol was via het Duitse deel van de Rijn in een hoge concentratie in het Lek kanaal terecht gekomen. Het was de tweede keer in korte tijd dat inname van water moet worden gestaakt. In oktober werd ook al een hoge concentratie Fenol ontdekt, dat giftig is bij opname door de mond, bij inhalatie en huidabsorptie. Tijdens de 2e Wereldoorlog werden gevangenen gedood door injecties met fenol dat een belangrijke metaboliet en bijzonder reactief is en door het aantasten van het DNA in de cellen kanker kan veroorzaken.
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft in juni 2024 opnieuw nog 1.000 kilo van het verboden gewasbeschermingsmiddel Vydate 10G in beslag moeten nemen bij een van de vele telers die het niet zo nauw nemen met de gezondheid van mensen en dieren. Inspecteurs en rechercheurs van de NVWA troffen de grote voorraad aan bij een teler in de provincie Overijssel. In Vydate 10G zit de werkzame stof oxamyl. Deze stof is sinds vorig jaar in de hele Europese Unie verboden vanwege risico’s voor zowel de gebruiker als de consument. Tegen de teler werd proces-verbaal opgemaakt. Telers van land- en tuinbouwgewassen hadden tot 31 oktober 2023 nog de gelegenheid om bestaande voorraden Vydate 10G op te maken of af te laten voeren. Sindsdien is het gebruik en het op voorraad hebben van Vydate 10G niet meer toegestaan. Omdat de NVWA signalen krijgt dat sommige telers het middel sindsdien toch nog gebruiken, wordt er extra gecontroleerd. Bij eerdere inspecties zijn ook bij andere telers voorraden aangetroffen. Daarom heeft de NVWA de handhaving op het betreffende middel opgeschroefd. Op het gebruik of in opslag hebben van niet-toegelaten gewasbeschermingsmiddelen staan bestuursrechtelijke of strafrechtelijke sancties. Daarnaast kan dit gevolgen hebben voor de uitbetaling van de inkomenssteun voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.
Chemische risico’s met drinkwater
Bij onderzoek naar de kwaliteit van een reeks actieve en niet-actieve zoutputten van AkzoNobel in Twente blijkt nu al dat het grootste deel van de putten diesel, pekel en brak water lekt. AkzoNobel Salt staat sinds 9 september onder verscherpt toezicht van de SodM. Bij een steekproef onder de 86 actieve boorputten zijn bij de vijf onderzochte putten geen lekkages aangetroffen, maar bij een steekproef onder de 446 inactieve boorputten bleken er negen van de dertien putten lek. Een onderzoek naar nog eens zestien putten loopt nog. Drinkwater bestaat voor twee derde deel uit grondwater. Wanneer het grondwater niet gebruikt kan worden zijn we voor ons drinkwater afhankelijk van oppervlaktewater uit de Rijn en de Maas.
Sinds 1940 wordt ook water uit de rivieren door de duinen gefilterd tot drinkwater (infiltratie). Achteraf is gebleken dat het ingevoerde water al die jaren ernstig verontreinigd was. Door de stoffen die in het zand zijn achter gebleven, is de bodem vervuild door allerlei achtergebleven chemicaliën. Er wordt nog steeds water gewonnen in onze duinen en alhoewel het water wordt voorgezuiverd, is de situatie in de duinen nog steeds niet in evenwicht.
In ruim 10 procent van de drinkwatermetingen voor geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen worden de maximale waarden overschreden met Acetylsalicylzuur, Fenazon, Carbamazepine, Prozac, verschillende diergeneesmiddelen, Metformine, Ibuprofen, zo’n 6 soorten röntgencontrastmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en andere industriële stoffen. De meeste vervuiling wordt met de nieuwste nanotechnologie aangepakt, maar desondanks voldoet ons water al jaren niet meer aan de EU normen en daarom zijn die normen speciaal voor Nederland verlaagd. Drinkwater wordt alleen gecontroleerd op ongeveer 60 van de 1800 verschillende geneesmiddelen en gevaarlijke stoffen die in omloop zijn. Afval uit drugslabs komt steeds meer in het riool terecht. Een meting in Eindhoven door KWR heeft uitgewezen dat ruim zit als vier jaar geleden. Ook dumpplekken van xtc-afval zijn een gevaar wanneer het via grondwater en sloten in het drinkwater terechtkomt. Volgens het waterschap komen tijdens festivals ook grote hoeveelheden drugsresten in het water terecht. Zuiveringsinstallaties zijn gemaakt om organische stoffen uit het riool te halen, maar tegenwoordig zitten er veel meer chemische stoffen in het afvalwater. Zo komen medicijnresten, microplastics, PFAS en drugsafval in het water terecht. Flesjes bron of mineraalwater bevatten per liter ook nog zo’n 240.000 deeltjes plastic. Koningin Máxima opent 11 september 2024 de nieuwe fabriek van NX Filtration in Hengelo. NX Filtration produceert filters op basis van nano-membraantechnologie om het water te zuiveren. Deze waterzuiveringsmethode, uitgevonden op de Universiteit Twente, maakt gebruik van dunne, holle buisjes met uiterst kleine poriën om verontreinigingen uit water te filteren. Met deze techniek kan vervuild water gefilterd worden tot helder en zuiver water met minder gebruik van chemicaliën en energie dan bij conventionele zuiveringsprocessen.
De Rijn ondervindt ernstige vervuiling, voornamelijk veroorzaakt door industrieel microplastic en bevat tussen Basel en Rotterdam gemiddeld 892.777 plastic deeltjes per vierkante kilometer. De grootste bron van deze plasticvervuiling is het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen monsters van het oppervlaktewater in elf delen van de Rijn tussen Rotterdam en Basel, en de geconstateerde concentratie microplastic blijkt wereldwijd de hoogste te zijn. Dagelijks transporteert de Rijn alleen al in het oppervlaktewater 191 miljoen plastic deeltjes naar de Noordzee. Helaas blijkt flessenwater vaak niet veel beter, soms zelfs van slechtere kwaliteit dan leidingwater. Onderzoekers ontdekten in mineraalwater verbindingen die lijken op het vrouwenhormoon oestrogeen, waarbij het Franse Danone wordt beschouwd als een van de grootste plasticvervuilers die niet genoeg doet aan recycling. Hoewel Danone beweert dat het gebruik van plastic tussen 2018 en 2021 met 12 procent is verminderd, betwijfelen milieuactivisten dit en stellen zij dat dit slechts 9 procent is. Ongeveer 22 procent van alle plastic wordt gedumpt in de natuur of de zee.
De meeste stoffen die de norm overschrijden, behoren tot de categorie geneesmiddelen, gevolgd door stoffen uit de groep industriechemicaliën. Al jaren vertonen de concentraties van contrastmiddelen aanzienlijke overschrijdingen op alle locaties, wat relevant is gezien de groeiende kennis over mogelijk toxische afbraakproducten van deze middelen. Het is dus van belang om de PFAS-concentraties in het oppervlaktewater te verminderen. Van de meer dan 4.700 geregistreerde PFAS in het CAS-register, die potentieel worden geproduceerd en toegepast, wordt slechts een klein deel gemonitord met de huidige aanpak. Dit betekent dat de aanwezigheid en verspreiding van het complexe mengsel van PFAS in oppervlakte- en drinkwater onbekend blijft. Daarnaast tonen concentraties van lithium grotendeels overschrijdingen aan van de door het RIVM vastgestelde indicatieve risicogrenzen van 7,7 µg/l voor drinkwater en 11 µg/l voor zoet oppervlaktewater.
De Kader Richtlijn Water (KRW) stelt eisen aan de waterkwaliteit, maar in Nederland worden Europese normen overschreden. Medicijnresten, PFAS, en Melamine blijven een probleem. Waterbedrijven hebben moeite met zuivering, en risico’s voor drinkwaterkwaliteit nemen toe. Waterschappen vragen de overheid om meer verantwoordelijkheid. Milieuproblemen, zoals troebel water en algen, vragen om extra financiële middelen. Het rapport benoemt industrieel microplastic in de Rijn als groot probleem. In 2023 werden verontreinigingen als Enterococcen in drinkwaterreservoirs geconstateerd. Watersystemen staan onder druk door droogte, verzilting en groeiende watervraag. Bij geothermie ontstaan zorgen over drinkwaterkwaliteit. Rapporten waarschuwen voor medicijnresten en benzeen in drinkwater.
Gevaarlijke stoffen
Het RIVM heeft dit jaar bij bedrijven die in Nederland met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen werken twaalf milieu incidenten geanalyseerd. Bij negen incidenten kwamen gevaarlijke stoffen vrij, waarna twee keer een explosie is ontstaan. Bij twee incidenten ontstonden direct explosies bij werkzaamheden. Een nooddrukvoorziening voorkwam bij het laatste incident dat er gevaarlijke stoffen vrijkwamen. Hierdoor ontsnapte er alleen stoom. Eén persoon heeft aan een explosie blijvend letsel – verminderd zicht aan een oog – overgehouden. Overige slachtoffers hadden tijdelijk ademhalingsproblemen en irritaties. CO2-compensatie wordt door steeds meer bedrijven aangeboden, maar is meer een soort symboolpolitiek.
Ethyleenoxide in sesamzaad
Een te hoog gehalte aan residu van gewasbeschermingsmiddelen (ethyleenoxide) is op sesamzaad gevonden. Het gaat om een kleurloos gas waarvan de damp irritatie kan geven aan de huid, de ogen en de luchtwegen. Bij langdurige blootstelling kan de stof kankerverwekkend zijn. Supermarkten halen 14 oktober 2020 honderden producten waarin sesamzaad is verwerkt per direct uit de handel. Ze doen dat op last van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Het desinfecteermiddel, mag in de Europese Unie niet op voedingsmiddelen zitten. Het is niet meteen een probleem voor de volksgezondheid, maar iemand die dagelijks grote hoeveelheden zou consumeren kan er op langere termijn mogelijk schadelijke gevolgen van ondervinden”, meldt de NVWA.
Project Over de Maas
In de natuurplas Over de Maas bij het Gelderse Alphen wordt zand gewonnen en granuliet dient daar om de bodem te verontdiepen. Rijkswaterstaat stond eind 2019 het storten van 100.000 ton granuliet door de firma Bontrup toe . De plas staat echter in verbinding met de Maas en het waterwingebied en dat zou kunnen zorgen voor verontreiniging van de rivier en het drinkwater. Het restproduct granulaat was afkomstig van het bedrijf Bontrup en blijft over bij de verwerking van graniet. Bontrup moest van het granuliet af op zijn terrein in het Westelijk Havengebied van Amsterdam, omdat het de productie van het steenslag belemmerde die nodig is voor zoab-snelwegen. Het restproduct werd door de leidinggevenden van Rijkswaterstaat wellicht onterecht beschouwd als “grond”. Michelle Blom van Rijkswaterstaat heeft de lagere ambtenaren van Rijkswaterstaat na bemiddeling door ex minister van Buitenlandse Zaken Halbe Zijlstra gedwongen om de stort toch toe te staan vanwege brede maatschappelijke gevolgen waarbij de wegenbouw in het gedrang kwam. Deskundigen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en van Rijkswaterstaat concludeerden echter dat granuliet zeker geen grond is die zonder meer gestort kan worden, omdat het een bouwstof is, waaraan bovendien een chemische stof is toegevoegd. Ambtenaren van Rijkswaterstaat Zuid-Nederland keurden de vergunningsaanvraag van Bontrup in eerste instantie dan ook af, maar door de interventie van Halbe Zijlstra in zijn functie van ceo bij Volkers Wessel, die overigens een grote afnemer is van Bontrup, werd het alsnog goedgekeurd. Een nieuwe aanvraag voor nog eens 500.000 ton zou door de ambtenaren tot nu toe zijn geweigerd. RWS stelt dat de afvalstof voor de Waterwet en het Besluit Bodemkwaliteit, dat granuliet (of Noordse klei) al sinds 2009 als grond wordt gekwalificeerd. In 2018 is dat, na discussie hierover, herbevestigd door het ministerie. ‘’Uit diverse laboratoriumstudies van onafhankelijke experts blijkt dat granuliet veilig gebruikt kan worden’’, aldus RWS, die wel toegeeft dat er te lang onduidelijkheid is geweest over de vraag of granuliet grond of bouwstof is. RWS verwijst daarbij ook naar twee onderzoeksrapporten waaruit zou blijken dat het granuliet veilig kan worden gestort om de plas te verondiepen. Het project Over de Maas is de afgelopen jaren eerder in het nieuws gekomen vanwege het storten van vervuild slib uit België en plastic afval dat daarbij aan de oppervlakte kwam. Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat (VVD) blijkt de Tweede Kamer over deze kwestie verkeerd geïnformeerd te hebben. Oud-minister Halbe Zijlstra blijkt als directeur van bouwbedrijf VolkerWessels wel degelijk een rol te hebben gespeeld bij de toestemming voor het storten van granuliet. Zijlstra zou forse druk hebben uitgeoefend op topambtenaren.
De vergunningen van Tata Steel, Dow Chemical, diverse raffinaderijen in het Rotterdamse havengebied en een aantal andere bedrijven lozen kwik, zink en stikstof waarbij niet aan de regels wordt voldaan. Dat blijkt uit onderzoek van het Het Financieele Dagblad en onderzoek platform Investico. De betreffende bedrijven hebben in het verleden toestemming gekregen om sommige stoffen in bepaalde hoeveelheden in het water te lozen, maar in de tussentijd zijn die regels aangescherpt en zijn de vergunningen niet aangepast. De vergunningen van onder andere Shell en afvalverwerker AEB voor het lozen van kwik zijn achterhaald. Verder zijn bij sommige bedrijven verplichte milieuonderzoeken niet gedaan of voldoet de lozing niet aan de regels voor waterkwaliteit. Suikerproducent Cosun en gelatinebedrijf Trobas lozen stikstof en fosfor, zonder dat de verplichte toets naar verslechtering van de waterkwaliteit is uitgevoerd. Bij voedselproducent Cargill is de toets wel gedaan, maar niet op de juiste manier. Volgens de onderzoekers zijn deze twaalf bedrijven slechts het topje van de ijsberg.
In Noord-Brabant wordt een kwekerij van sierplanten verdacht van het gebruik van fipronil met een massale bijensterfte tot gevolg. Bij de huiszoeking zijn de administratie en gewasbeschermingsmiddelen in beslag genomen. Eind augustus meldde een aantal imkers uit de regio een plotselinge massale sterfte onder hun bijen. Fipronil is streng verboden bij het kweken van sierplanten. 21,2 procent van de Nederlandse honingbijenvolken is gestorven in de winter van 2023 op 2024, blijkt uit een grootschalige jaarlijkse enquête onder imkers van de Nederlandse Bijenhoudersvereniging (NBV).
DCPA
De Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) heeft de pesticide dimethyl tetrachlorotereftalaat (DCPA of Dacthal) acuut van de markt gehaald. Dit is de eerste keer in bijna 40 jaar dat de EPA zo’n drastische stap neemt. DCPA blijkt niet alleen schadelijk voor onkruid, maar vooral voor ongeboren baby’s.
Dioxine
Dioxines zijn chemische stoffen die bij (vuil)verbrandingsprocessen kunnen ontstaan. Ze zitten ook in bepaalde bestrijdingsmiddelen en koelvloeistoffen met polychloorbifenylen (pcb’s). Er worden te hoge hoeveelheden dioxine aangetroffen bij runderen en Konik paarden in de uiterwaarden bij het Gelderse Poederoijen en Weurt. Bij de Kaliwaal werd te veel dioxine in de lever van runderen ontdekt. Er worden regelmatig te hoge waarden dioxine aangetroffen in vlees van dieren die het hele jaar door grazen in natuurgebieden. Zo ook bij de Konik paarden uit de Oostvaardersplassen. Uit een steekproef onder vijf merries en vijf hengsten van vier jaar en ouder bleken drie hengsten boven de gestelde dioxinenorm van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) te liggen. Het vlees van één hengst bevatte zelfs twee keer de toegestane waarde. Als mensen dioxines binnenkrijgen, verhoogt dat de kans op een slechter werkend afweersysteem, een verminderde vruchtbaarheid en kanker. Dagelijkse inname van lage gehaltes kan uiteindelijk leiden tot verhoogde gehaltes in het lichaam en daarmee schadelijke effecten. Om die reden zijn er normen gesteld aan vlees dat bedoeld is voor consumptie. De NVWA is inmiddels begonnen met een onderzoek naar de relatie tussen dioxine bij wilde grazers en de mogelijke bodemvervuiling langs de rivieren. De verkoop van vlees uit de uiterwaarden is inmiddels stilgelegd.
In 2019 voerden milieu-inspecteurs in totaal 55.000 bedrijfscontroles uit. Bij 17.000 daarvan werd minstens één overtreding geconstateerd. Van de 17.000 overtreders kregen er slechts 362 een straf opgelegd. De omgevingsdiensten Zuid-Limburg en het Gelderse Rivierenland legden in het pre-coronajaar 2019 geen enkele boete of andere straf op. De regio’s Haaglanden en Rotterdam kwamen boven de 25 straffen uit, met respectievelijk 45 en 142.
HCH (Lindaan)
HCH staat op de overheidslijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen die gevaarlijk zijn voor mens en milieu omdat ze kankerverwekkend zijn, de voortplanting belemmeren en zich in de voedselketen ophopen. Waterschap Vechtstromen meldt dat HCH dat als insecticide werd verkocht onder de naam Lindaan, giftig is voor waterorganismen. De stof wordt langzaam afgebroken en stapelt zich op in de voedselketen, vooral bij vis. Sinds 2009 is het verboden Lindaan te maken en te gebruiken. Rijkswaterstaat en gemeente Hengelo waarschuwen mensen om geen vis uit het Twentekanaal te eten vanwege verhoogde concentraties van het giftige Hexachloorcyclohexaan (HCH) in het kanaal. Met name het water tussen de sluis in Hengelo en die in Delden is behoorlijk chemisch vervuild. Waterschap Vechtstromen was al een maand lang op de hoogte en pas nu brengen Rijkswaterstaat en de gemeente Hengelo de aanwezigheid van de giftige stof in het water pas publiekelijk naar buiten. De waarschuwing om geen vis te eten uit Twentekanaal is een negatief advies tot nader order. Rijkswaterstaat en Hengelo willen eerst uitzoeken wat de risico’s voor de volksgezondheid zijn van HCH in het kanaalwater. HCH wordt eenvoudig opgenomen door vis en opgeslagen in het vet van de vis. Daarom wordt de concentratie van HCH in vis eerst onderzocht om te bepalen wanneer het negatieve advies weer kan worden ingetrokken. Vissen lijkt dus voorlopig niet aan te raden, zwemmen in het kanaal was al niet toegestaan. Roeien mag nog wel op het kanaal, laten gemeente Hengelo en Rijkswaterstaat in een gezamenlijk bericht weten. HCH komt in lagere concentraties al langer voor in het Twentekanaal. De giftige stof is afkomstig van een terrein aan de Zuidelijke Havenweg waar tot 1952 een chemische fabriek van Stork stond. In die fabriek werd HCH gemaakt dat als insectenbestrijdingsmiddel werd verkocht onder de naam Lindaan. Stork verkocht het verontreinigde terrein in 1954 aan AkzoNobel, de zoutproducent die tegenwoordig actief is onder de naam Nobian. Dat de bodem hier is vervuild met HCH is al jaren bekend bij de overheid en de eigenaar van de grond. Na de verkoop van de grond, liet Stork grondstoffen, hulpstoffen, halffabricaten en het eindproduct Lindaan achter op het terrein. Hoewel AkzoNobel die producten uitdrukkelijk had uitgesloten van de koop, bleef die HCH-berg achter op het voormalige Stork-terrein. Via het grondwater belandt de schadelijke stof al jaren in het Twentekanaal en nu dus in verhoogde concentraties. Drinkwaterbedrijf Vitens benadrukt voor alle duidelijkheid dat er geen oppervlaktewater uit het Twentekanaal wordt gehaald voor de drinkwatervoorziening. Vitens haalde ooit water uit het Twentekanaal dat in naast het kanaal gelegen zandpakketten werd gepompt en via bekkens in Espelo als drinkwater werd gebruikt, stelt oud-lid van de Natuur- en Milieuraad Johan OIthof. Bij een grote brand bij een groothandel in militaire kleding in 1996, stroomde een grote hoeveelheid kwik met het bluswater het kanaal in. Vitens liet het water in het Twentekanaal vanaf dat moment voor wat het was. Vitens controleert de concentratie HCH in het Twentekanaal en omliggende beken om te voorkomen dat het met de afvoer van het water elders in de grond komt. Dat doen ook het Waterschap Rijn en IJssel en Waterschap Vechtstromen. Net als Rijkswaterstaat dat extra meetpunten in het kanaal heeft geplaatst. Die gegevens worden voorlopig eens per twee weken uitgelezen in plaats van eens per vier weken. Rijn en IJssel en Vechtstromen, die op 17 mei 2024 zijn geïnformeerd over de hogere concentratie HCH, hebben ondertussen een aantal waterinlaten, van waaruit water uit het Twentekanaal in bijvoorbeeld beken en sloten stroomt, afgesloten. “De specifieke inlaten naar ons watersysteem vanuit het Twentekanaal waarvan we vermoeden dat er zich verhoogde concentraties HCH bevinden, staan voorlopig dicht”, meldt Vechtstromen dat op de eigen website meldt dat Rijkswaterstaat de verhoogde concentraties HCH begin dit jaar voor het eerst heeft gemeten. Het Twentekanaal is een populaire visstek voor vissers van buitenlandse afkomst. Rijkswaterstaat bekijkt hoe de waarschuwing voor met HCH vergiftigde vis ook bij hen terechtkomt.
Mancozeb/Glyfosaat
Onderzoekers hebben voor het eerst aangetoond dat het glyfosaat, ofwel RoundUp, het zenuwstelstel van dieren aantast. Het middel dringt zo ver door in de voedselketen dat glyfosaat in de VS inmiddels wordt aangetroffen in 80 procent van de urinemonsters van mensen. Onderzoekers noemen de resultaten “behoorlijk verontrustend”. De onderzoekers ontdekten dat het middel bij aardwormen leidt tot hevige lichamelijke reacties die lijken op die van epilepsie of beroertes. Glyfosaat beïnvloedt de zogeheten GABA-A receptoren in het zenuwstelsel, die essentieel zijn voor beweging maar ook van invloed op slaap en stemming. Verontrustend daarbij is dat de schadelijke effecten al optreden bij hoeveelheden die ver onder toegestane normen liggen. De effecten traden op bij een dosering die 300 keer minder is dan in de VS toegestaan. De onderzoekers wijzen er op dat nog niet duidelijk is of RoundUp van invloed is op het ontstaan van bijvoorbeeld epilepsie, beroertes of Parkinson, ziektes waarvan wel vaststaat dat ze in opmars zijn. Leverancier Bayer werkt aan een alternatief bestrijdingsmiddel. Het middel Mancozeb wordt in de landbouw gebruikt tegen schimmels maar blijkt zenuwschade te veroorzaken. Boeren die met bepaalde pesticiden werken, hebben tot wel 60 procent meer kans op Parkinson. In Frankrijk is Parkinson inmiddels erkend als beroepsziekte onder landbouwers. Franse boeren met Parkinson krijgen daar in sommige gevallen een uitkering. In Nederland gaat een onafhankelijke commissie de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in de tweede helft van 2024 adviseren of de ziekte van Parkinson kan worden toegevoegd aan de lijst met ziekten die vallen onder de regeling Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten (TSB-regeling). Mancozeb was toegestaan tot 2021 en wordt momenteel opnieuw getoetst. In de Betuwe lopen de aantallen patiënten met Parkinson snel op. Bij Angeren (Arnhem) kent vrijwel iedereen wel iemand met parkinson. Brussel haalde onder druk van boerenprotesten de halvering van het gevaarlijke pesticiden gebruik in 2030 versneld van tafel. Farmers Defence Force bedreigde zelfs de landbouwminster Adema en Kamerlid Holman in een uitgebrachte video. Vander Plas van BBB weigerde afstand te nemen van de doodsbedreigingen. Op social media zette hij een peiling met de vraag of CDA politici “persoonlijk” moesten worden aangepakt wegens hun ‘verraad’ aan de boeren. Wereldwijd is er sprake van een explosieve toename van het aantal mensen met de ziekte van Parkinson. Het was al bekend dat het aantal Parkinson gevallen wereldwijd in 25 jaar is verdubbeld, met een verwachte verdere verdubbeling in 2040. In Nederland is het aantal patiënten in tien jaar tijd met 30 procent gestegen. Schadelijke onkruidbestrijders, worden op kilometers afstand van akkers en bloemenvelden nog aangetroffen. Onder de titel Onderzoek Bestrijdingsmiddelen en Omwonenden 2 (OBO-2) is het RIVM een groot achtjarig onderzoek begonnen naar de effecten op de lange termijn van blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen op de volksgezondheid.
Internationaal groeit dit stapelbewijs dat er een verband is tussen landbouwgif en het ontstaan van ziekten als Parkinson, alzheimer en ALS. Ook de instantie die over toelating gaat, erkent ‘dat het niet hard gaat en dat er niet of nauwelijks middelen van de lijst zijn vervangen. Goed wassen van groente en fruit helpt alleen om vuil, stof en bacteriën te verwijderen, en niet of amper tegen gif. Sommige bestrijdingsmiddelen zijn specifiek bedoeld om juist bij water te blijven hechten en moeten dus ook tegen een regenbui kunnen.
Hoewel de Europese Commissie en de Gezondheidsraad al een tijd lang opperen dat er minder bestrijdingsmiddelen moeten worden gebruikt, concludeerde Non-profitorganisatie Pesticide Action Network (PAN) Europe eerder dat het illegale gifgebruik alleen maar toeneemt. Nederland heeft hierbij een dubieuze rol. Uit onderzoek van Argos blijkt dat Nederland een grote rol speelt in de export van verboden pesticiden. In 2022 werd meer dan 6000 ton aan gevaarlijke stoffen vanuit Rotterdam naar Brazilië geëxporteerd. De pesticiden worden in verband gebracht met veel ziektes. kanker, geboorteafwijkingen, hersenziekten en ook Parkinson. Ook zouden pesticiden hormoonverstoorders zijn. Na de export komen de gebruikte pesticiden weer terug naar de EU doordat het bespoten fruit vanuit bijvoorbeeld Brazilië, weer wordt geïmporteerd en gegeten in Nederland. Fruit is ‘besmettelijker’ voor plagen dan groente, al wordt daarop ook veelvoudig gespoten. Maar volgens Hans Muilerman, chemicaliëncoördinator bij PAN Europe, worden deze plagen resistent tegen de bestrijdingsmiddelen met als gevolg dat ers teeds meer moet worden gespoten, zelfs met verschillende middelen door elkaar. Volgens hem een soort vicieuze cirkel, want meer spuiten betekent meer resistentie. Muilerman pleit voor mechanische of biologische bestrijding in plaats van de giftige chemicaliën. Hoewel de precieze cijfers hierover tot dusver niet bekend waren, houdt de Zwitserse organisatie Public Eye zich al jaren bezig met onderzoek hiernaar. Zij vroegen de gegevens op via een WOO-procedure. Daaruit blijkt dus dat de wereldwijde export vanuit Nederland de afgelopen jaren alleen maar is toegenomen.
Bayer moet een schadevergoeding van 2,25 miljard dollar betalen aan een Amerikaans slachtoffer van Roundup gebruik. Een jury in een rechtbank in Philadelphia oordeelde in januari 2024 dat de ziekte non-Hodgkin lymfoom, waaraan het slachtoffer lijdt, is gekomen door het gebruik van Roundup tegen onkruid rondom zijn huis voor een periode van een aantal jaren. Van de 2,25 miljard is 250 miljoen een vergoeding voor de geleden schade, de rest van het bedrag is bedoeld als boete. Bayer heeft aangekondigd in beroep te gaan. Monsanto, de producent van de onkruidverdelger Roundup, werd 17 november 2023 door een rechtbank in de Amerikaanse staat Missouri ook al veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding van meer dan 1,5 miljard dollar aan drie Amerikanen die kanker kregen na gebruik van het middel. James Draeger, Valerie Gunther en Dan Anderson kregen van de rechters in Jefferson City in Missouri samen een schadevergoeding van 61,1 miljoen dollar (55,9 miljoen euro) voor geleden schade en daarbij ieder nog eens een bedrag van 500 miljoen dollar (458 miljoen euro) om Monsanto te bestraffen. Bij de drie had zich een non-hodgkin lymfoom ontwikkeld en De kanker was het gevolg van het jarenlang gebruik van Roundup bij het tuinieren. Eigenaar Bayer ging in hoger beroep en won de zaak die was aangespannen door een man in Californië die zei kanker te hebben gekregen van het middel. Daarmee heeft het concern nu tien opeenvolgende van de laatste vijftien soortgelijke rechtszaken gewonnen. Het komende jaar worden er nog meer zaken verwacht.
Bayer AG, kocht in 2018 Monsanto voor $ 63 miljard en heeft ongeveer 95.000 Roundup-letselschadeclaims voor $ 11 miljard moeten betalen. Vanaf 2023 wordt glyfosaat niet meer gebruikt in Roundup die aan gewone consumenten wordt verkocht, maar blijft het beschikbaar voor boeren en landbouwbedrijven. Glyfosaat is een van de meest gebruikte bestrijdingsmiddelen in de Europese landbouw. Concentraties Glyfosaat werd aangetroffen in drinkwater en levensmiddelen en in veel Duitse bieren. Onderzoek heeft uitgewezen dat zelfs het ijs van Ben & Jerry’s sporen van glyfosaat bevat. De “Urinale 2015” studie, gepubliceerd door de Heinrich Böll Foundation, toonde aan dat 99,6 procent van de 2.000 Duitse burgers positief testten op glyfosaat. Zij hadden vijf tot 42 keer de Europese drinkwaternorm van 0,1 microgram per liter in hun urine. De Europese Commissie ziet in navolging van voedselwaakhond EFSA niet genoeg bewijs om glyfosaat te verbieden. Van onaanvaardbare risico’s zou geen sprake zijn mits beperkingen dat het middel zich na het sproeien door de lucht verspreidt. De vergunning voor glyfosaat loopt tot eind 2023. De EU kan die voor vijftien jaar verlengen, maar de Commissie blijkt nu voor tien jaar te kiezen. De Europese Commissie verlengde de toelating van het omstreden onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat in november 2023 met 10 jaar. Dat besluit is vandaag direct genomen, nadat de Europese lidstaten opnieuw geen besluit namen over het voorstel van de Europese Commissie. Bij een nieuwe stemming onthield een meerderheid, waaronder Nederland, zich opnieuw van een oordeel. Dat gebeurde enkele weken gelden ook al. De Nederlandse landbouwminister Piet Adema schoffeert de keuze van de 2e kamer en vele anderen en onthield zich van stemming over het langer gebruiken van onkruidverdelger glyfosaat in Europa. Hij negeert de vele oproepen van de FNV, Natuur & Milieu en de Parkinson Vereniging. Bayer werkt nu aan een alternatief middel dat momenteel wordt getest op planten. Het vervangende product moet in 2028 op de markt komen. ProRail belooft al jaren minder te gaan spuiten met glyfosaat. Het doel is nu om er in 2028 mee te stoppen. Eerder werd 2025 toegezegd. De Nederlandse overheid moet gewasbeschermingsmiddelen met de werkzame stof glyfosaat zoveel mogelijk van de markt halen, totdat is bewezen dat ze geen risico vormen voor de gezondheid. Een motie hierover van de Partij voor de Dieren is aangenomen door de Tweede Kamer dankzij instemming van de PVV.
Glyfosaat blijkt volgens een grote meta-analyse van Europese en Amerikaanse data van waterbeschermingsinstanties uit onder meer Nederland, Duitsland, de VS en Zweden ook afkomstig te zijn door toevoegingen in wasmiddel.
Wetenschappers denken nu dat een andere bron decennialang over het hoofd is gezien, namelijk bepaalde aminopolyfosfonaten die in wasmiddelen zitten. In het slib van rioolwaterzuiveringsinstallaties worden die omgezet in een vorm van glyfosaat. “In bodem en water wordt glyfosaat deels omgezet in aminomethylfosfonzuur, of AMPA. Beide stoffen kunnen door neerslag in beweging komen en hun weg naar rivieren en drinkwater vinden.
Een gedetailleerde analyse van miljoenen metingen laat zien dat stedelijk afvalwater een rol speelt en dat er een bron voor glyfosaat dicht bij huishoudens moet worden gezocht. De onderzoekers identificeerden een stof die chemisch verwant is aan glyfosaat en die alle vragen uit de meta-analyse oplost. Hun vermoeden is dus dat glyfosaat een bijproduct is van aminopolyfosfonaten die op grote schaal in Europa worden gebruikt, vooral in wasmiddelen. Deze chemicaliën in een wasmiddel zorgen voor zachter water, voorkomt vlekken en aanslag, en verbetert de algehele reinigingsprestatie. Dus ze zijn heel effectief in je wasmiddel. Het probleem is dat het in de waterzuiveringsinstallaties kan worden omgezet in glyfosaat. In sommige afvalwaterzuiveringsinstallaties wordt ozon gebruikt om verontreinigingen af te breken, en als aminopolyfosfonaten zoals EDTMP in contact komen met ozon, kunnen ze worden omgezet in glyfosaat. Daarnaast zijn er in de zuiveringsinstallaties microben aanwezig die organische stoffen afbreken; sommige van deze microben kunnen aminopolyfosfonaten afbreken tot AMPA (aminomethylfosfonzuur), dat vervolgens onder bepaalde omstandigheden door andere microben in glyfosaat kan worden omgezet, vooral in een zuurstofarme omgeving
De eerste laboratoriumtests zijn afgerond en bevestigen de hypothese. Zorgelijk nieuws, dat duidelijk maakt waarom het tot nu toe niet lukte om glyfosaatvervuiling in Europese rivieren te verminderen. Er moeten dus nieuwe methodes worden bedacht om te zorgen dat er geen glyfosaat ontstaat in rioolwaterzuiveringsinstallaties, zodat de rivieren schoner worden. “We zijn ons ervan bewust dat onze bevindingen verstrekkende gevolgen kunnen hebben voor de industrie en beleidsmakers, maar ook voor hoe het toezicht op oppervlaktewater moet worden verbeterd.
Kwarts
ProRail stelde in 2010, 2017 en 2020 na onderzoeken vast dat werknemers aan het spoor al zeker tien jaar lang stelselmatig worden blootgesteld aan te hoge concentraties kankerverwekkend kwartsstof die tijdens werkzaamheden vrijkomt uit de stenen die op de spoorbielzen liggen. Die stenen dempen trillingen, voeren regenwater af en zorgen ervoor dat het spoor in een rechte lijn blijft liggen. De regelgeving rond het dragen van stofmaskers tijdens werkzaamheden wordt niet altijd nageleefd, terwijl dat noodzakelijk is. Er is onvoldoende toezicht en naar vervangend materiaal wordt onderzoek gedaan.
In 2017 werd volgens een voorzichtige schatting minstens 18,9 miljard euro aan xtc en amfetamine geproduceerd. Het afval van het productieproces wordt gedumpt in sloten, langs de weg, in het bos en soms zelfs midden in woonwijken. Ook wordt gedumpt in het riool via de wasbak of toilet. Het gaat daarbij dan voornamelijk om grote hoeveelheden oplosmiddelen, zuren en drukflessen met zoutzuurgas, waterstof en methylamine. In sommige gevallen wordt het afval in personenauto’s, bestelbusjes of kleine vrachtauto’s gestopt die daarna in brand gestoken worden.
PFAS/PFOS/APN
PFAS is een verzamelnaam voor duizenden chemicaliën die niet afbreekbaar zijn in de natuur. De afkorting PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Er zijn ongeveer 5000 verschillende soorten. De bekendste zijn GenX, PFOA en PFOS. De stof wordt sinds de jaren 50 gebruikt in antiaanbaklagen in pannen en om regenkleding waterdicht te maken. Ook in smeermiddelen, verpakkingen en blusschuim wordt de stof gebruikt. PFAS zijn onlangs ook gevonden in hobby-eieren. PFAS zijn over het algemeen giftig, binden zich aan weefsel en stapelen zich op in de voedselketen. Ze tasten het immuunsysteem aan. Sommige types zijn bij langdurige blootstelling kankerverwekkend.
PFAS kan in verschillende producten voorkomen, waaronder:
- Kleding en textiel (water- en vuilafstotende kleding, regenkleding, buitensportkleding)
- Voedselverpakkingsmaterialen (vet- en waterafstotende verpakkingen)
- Smeermiddelen
- Blusschuim
- Anti-aanbaklagen van pannen
- Cosmetica (water- en vuilafstotende make-up, mascara, foundation)
Elf belangenorganisaties dagen de Nederlandse Staat voor de rechter vanwege het grove nalaten van diens zorgplicht om Nederlandse burgers, dieren en het milieu te beschermen tegen de schadelijke effecten van pfas-verontreinigingde schadelijke gevolgen van de pfas-verontreiniging. De rechtszaak gaat 7 augustus van start bij de rechtbank in Den Haag. Advocatenkantoor Knoops’ advocaten brachten de dagvaarding uit. Volgens de organisaties neemt de Nederlandse Staat te weinig maatregelen om de schade door pfas te beperken en voorkomen. Het gaat om de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland en Noord-Holland, de Friese en Zeeuwse Milieufederatie, Stichting Gezond Water, SchipholWatch, de Vereniging Omwonenden Luchthaven Eelde, de Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers, de Belangenvereniging Brandweer, de Vakbond voor Burger en Militair defensiepersoneel en Stichting Ouderennetwerk West-Friesland. In Friesland werd ontdekt dat er op sommige plekken in het water maar liefst negenhonderd keer zoveel PFAS zitten als volgens officiële richtlijnen wenselijk.
Het waterschap Zuiderzeeland heeft op twee plekken in de lange en brede sloot, die parallel aan het vliegveld Lelystad loopt, een monster genomen. Op beide locaties is een concentratie gemeten die ver boven de oppervlaktenorm van 0,65 nanogram per liter lag. Op één plek was dit zelfs 350 nanogram. ‘Deze overschrijding in de Meerkoetentocht zit 538 keer boven de norm. Dit is reden om direct een vervolgonderzoek in te stellen’, vindt waterschap Zuiderzeeland.Eerder al werden in de buurt van andere vliegvelden, onder meer in Rotterdam, Leeuwarden en Enschede, hoge concentraties PFOS aangetroffen. Deze chemische stof, die onder de verzamelnaam PFAS valt, is boven bepaalde waardes schadelijk voor mens en milieu. PFOS zat vroeger in blusschuim dat de brandweer vaak op vliegvelden gebruikte.Waterschap Zuiderzeeland heeft in een sloot langs Lelystad Airport concentraties PFOS aangetroffen die 538 keer boven de norm zitten.
Waterschap Scheldestromen heeft onderzoek gedaan naar PFAS bij alle rioolwaterzuiveringsinstallaties van Zeeland en bij alle vijftien werd PFAS aangetroffen . Nu wil het waterschap verder gaan onderzoeken waar het vandaan komt. De hoeveelheid gevonden PFAS zit tussen de 12 tot 229 nanogram per liter waarvan het waterschap zegt dat bijna alle plekken onder de 100 nanogram blijven wat de normale toelaatbare waardes is. Het waterschap wil erachter komen waar de PFAS vandaan komen. Wanneer PFAS eenmaal in het water zit krijg je het er niet meer uit, daarom wil het waterschap de bronnen opsporen. Andere bronnen van PFAS die het waterschap noemt zijn locaties waar PFAS-houdend blusschuim is toegepast of wordt verwerkt, stortplaatsen en afvalverwerkers, en ook sommige industrie heeft in het verleden PFAS geloosd. Er zijn verschillen tussen de metingen van de vijftien Zeeuwse zuiveringsinstallaties. De zuiveringsinstallaties van de Willem Annapolder bij ’s Gravenpolder, het Mastgat op Schouwen-Duivelanden de installatie op Walcherenkrijgen hebben de hoogste prioriteit voor verder onderzoek omdat daar iets meer PFAS zijn aangetroffen.
Eind mei 2024 bleek dat de PFAS-verontreiniging in de Jelsumer Faert in Friesland is veroorzaakt is door het gebruik van PFOS (onderdeel van PFAS) in blusschuim dat tot 2006 is gebruikt op de voormalige brandweeroefenplaats op de vliegbasis. PFAS-verontreiniging op defensielocaties is een bekend probleem. Het bevoegd gezag, namelijk ILT, is hiervan op de hoogte gesteld en daarmee voldoet Defensie aan de wettelijke verplichting om de op dit moment onderzochte en bekende verontreiniging te melden (zorgplicht uit Wet Bodembescherming). Voor de locaties waarvan de verontreiniging bekend is, stelt Defensie een saneringsplan op. Op vliegbasis Gilze-Rijen, Artillerie Schietkamp ’t Harde, Infanterie Schietkamp Harskamp, vliegbasis Deelen, Complex Groot Heidekamp, terreinen in Eindhoven, Volkel en Woensdrecht, vliegbasis De Kooy in Den Helder, voormalig militair oefenterrein Bathmen in Overijssel en voormalige vliegbasis De Peel in Limburg. Eerder werd al bekend dat vliegbasis Leeuwarden ernstig is vervuild met PFOS, net als het oppervlaktewater in de omgeving. Op de terreinen is jarenlang gespoten met PFOS-houdend blusschuim. Omdat een Rijksbreed handelingskader nog ontbreekt, heeft Defensie in overleg met ILT afgesproken risicogestuurd te handelen. Zo is in het geval van Leeuwarden op voorhand een deelsaneringsplan opgesteld. Binnen dit plan worden de verontreinigde baggerspecie en de voormalige oefenbrandweerplek gesaneerd. Vorig jaar is in Leeuwarden een eerste bodemsanering uitgevoerd om de bodemverontreiniging met PFOS als gevolg van de crash van de Starfighter in 2002 zo goed mogelijk op te ruimen. Uw Kamer wordt geïnformeerd zodra meer bekend is over de uitvoering van de saneringsplannen op andere locaties. De overschrijding is ruim 13.000 keer de norm van 0,65 nanogram per liter (volgens de Europese Kaderrichtlijn Water). In een rioolbuis, waar een rioolstelsel van een vliegbasis op aansluit, bleek de norm meer dan 2000 keer overschreden. “Het zijn overschrijdingsconcentraties die nog niet eerder in Nederland zijn gemeten”, zei dijkgraaf Luzette Kroon van het Wetterskip Fryslân op een persconferentie.
PFAS bevat koolstof-fluorbindingen, een van de sterkste chemische bindingen in de organische chemie. Dit betekent dat ze bestand zijn tegen afbraak bij gebruik en ook in het milieu. De meeste PFAS kunnen ook gemakkelijk in het milieu worden getransporteerd, over lange afstanden verwijderd van de bron van hun vrijlating. PFAS zijn persistente schadelijke stoffen, of worden uiteindelijk omgezet in, die leiden tot onomkeerbare blootstelling aan en accumulatie van het milieu. Vanwege hun wateroplosbaarheid en mobiliteit heeft verontreiniging van oppervlakte-, grond-, drinkwater en bodem zich zowel in de EU als wereldwijd voorgedaan en zal dit blijven voortduren. Het is zeer moeilijk en uiterst kostbaar gebleken om PFAS te verwijderen wanneer deze in het milieu terechtkomen. Bovendien zijn sommige PFAS’s gedocumenteerd als toxische en/of bioaccumulerende stoffen, zowel met betrekking tot de menselijke gezondheid als het milieu. Zonder actie zullen de concentraties ervan blijven stijgen en zullen de toxische en vervuilende effecten moeilijk ongedaan te maken zijn.
Vooral via voedsel en dan met name door het eten van vis, groenten, (hobby) eieren en drinken van water worden mensen blootgesteld aan PFAS en andere chemische stoffen. Daarnaast krijgen we PFAS binnen via koffie, thee, graanproducten, melkproducten, vlee en fruit. De concentraties die mensen binnenkrijgen, liggen meestal boven de zogeheten “gezondheidskundige grenswaarde”. Het RIVM onderzocht van 54 voedingsmiddelen enkele monsters. Kabeljauw bleek de hoogste PFAS-concentraties te bevatten, gevolgd door zalm uit blik en vissticks. PFAS staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Onder deze noemer vallen chemische stoffen die amper afbreekbaar zijn en in verband worden gebracht met (teelbal)kanker, verhoogd cholesterol en voortplantingsdefecten. Kippeneieren uit de omgeving van Sliedrecht en de rest van de Alblasserwaard zijn vanwege de hoge hoeveelheid PFAS onveilig om te consumeren. Het eten van 1 of 2 eieren kan al schadelijk zijn. Op 1 locatie was 1 eitje eten door een kind van van 4 al genoeg om het kind 20 keer meer PFAS binnen te laten krijgen dan veilig is. (zie ook onder bij Chemours). ook in het drinkwater zitten flink hogere waarden dan Europees is toegestaan.
Verhoogde concentraties PFAS werden ook aangetroffen in een sloot tussen het vliegveld Rotterdam en de moestuinen die daarnaast liggen. De GGD adviseert daarom om voorlopig geen groente of fruit uit de moestuinen te eten. Eigenaren van de moestuinen worden geadviseerd om geen slootwater te gebruiken voor het besproeien van hun gewassen, handschoenen te dragen tijdens het tuinieren en na afloop hun handen te wassen. Ook rond de oefenplaats van de brandweer op het luchthavencomplex zijn verhoogde concentraties PFAS gevonden. De reden voor de verhoogde concentraties in het gebied is waarschijnlijk een blusmiddel dat de brandweer tot 2020 gebruikte bij incidenten op de luchthaven. Dat bevatte pfas, aldus de leiding van Rotterdam The Hague Airport (RTHA).
De risico’s die voortvloeien uit de productie, het op de markt brengen of het gebruik van PFAS worden momenteel niet voldoende beheerst. Daarom hebben de autoriteiten van vijf Europese landen (DE, NL, NO, DK en SE), waaronder de UBA, in januari 2023 al een dossier ingediend met een voorstel om alle PFAS te beperken tot het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA). Het dossier is in maart 2023 gepubliceerd en er kon tot september 2023 gereageerd worden. Het voorstel bepaalt dat PFAS alleen mag worden toegepast in gebieden waar op afzienbare termijn geen geschikte alternatieven voorhanden zijn of waar de sociaal-economische voordelen zwaarder wegen dan de nadelen voor mens en milieu.
Bodemonderzoekers onderzochten in 2018 en 2020 Bosplan in Amsterdam en namen grondmonsters. Er bleken zware metalen zoals nikkel, lood en kwik in de bodem te zitten. Ook worden er PAK’s, PFOS en PFOA (PFOS en PFOA zijn twee van de vele PFAS die er bestaan) in de grond gevonden.
Nederland heeft samen met vier andere Europese landen na een jaren durend overleg een voorstel ingediend om 10.000 verschillende poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) te verbieden. PFAS-stoffen zijn schadelijk voor de gezondheid en het milieu. Vijf Zeeuwse gemeenteraden rond de Westerschelde willen een bevolkingsonderzoek naar plaatselijk pFAS. In Zeeland ontstond in 2021 al onrust over de mogelijke aanwezigheid van PFAS in de Westerschelde. nadat bleek dat chemieconcern 3M in het Belgische Zwijndrecht, vlak bij Antwerpen, jarenlang PFAS heeft geloosd in de Schelde. Ook de grond in de omgeving van de fabriek is vervuild. Inmiddels is er bloedonderzoek gedaan onder de inwoners van Zwijndrecht. Bij een aantal mensen is een veel te hoge concentratie PFAS vastgesteld; er volgt nu nieuw onderzoek. De Overheid vindt dat het Amerikaanse chemieconcern 3M de schade moet vergoeden die schadelijke stoffen in de Zeeuwse Westerschelde hebben aangericht. Minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) heeft 3M aansprakelijk gesteld.
Zeker dertig Vlaamse bedrijven mogen nog altijd onverminderd PFAS lozen in water dat uiteindelijk in de Westerschelde terechtkomt. Voor deze bedrijven geldt een overgangsperiode tot 2024 waarin ze de gevaarlijke chemicaliën nog volop mogen lozen. Het chemiebedrijf Sabic in Bergen op Zoom stort bijvoorbeeld jaarlijks met toestemming 50 kilo PFAS in de Westerschelde.
Er zitten ook hoge concentraties PFAS in het zeeschuim. Tot en met juni was het advies om jezelf af te spoelen na een dagje strand en ervoor te zorgen dat kinderen en huisdieren zo min mogelijk zeeschuim inslikken. In juli is dat aangepast. Het advies is nu om er helemaal van weg te blijven. ‘Laat kinderen en huisdieren niet in zeeschuim spelen’, staat op de voornaamste informatiebron, de overheidswebsite zwemwater.nl. In België gold deze waarschuwing anderhalf jaar geleden al.
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzoekt of in papieren rietjes het schadelijke PFAS zit, in welke hoeveelheden en of dat gevaarlijk is voor de volksgezondheid. PFAS wordt gebruikt om rietjes vet- en waterafstotend te maken.
PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Dit zijn stoffen die van nature niet in het milieu voorkomen. Voorbeelden van PFAS zijn: GenX, PFOA perfluoro octanoic acid en PFOS . PFAS wordt in veel producten toegepast zoals onder ander in verf, regenkleding, pannen en cosmetica, waardoor deze stoffen uiteindelijk in het milieu terecht komen. De stoffen zijn niet of nauwelijks afbreekbaar. Als mensen over een lange periode kleine hoeveelheden PFAS binnenkrijgen, kan dat schadelijk zijn voor het immuunsysteem en kanker veroorzaken. De eerste aanwijzingen dat pPFAS schadelijk is, dateren al uit de jaren 60 en 70. Proeven met ratten en apen lieten zien dat kleine doses al grote gevolgen heeft voor de gezondheid. Ratten kregen oogafwijkingen, proefapen overleden binnen drie weken. De aanwezigheid van PFAS heeft inmiddels heel veel bouwprojecten lam gelegd. Door strengere milieuregels is het verplaatsen van grond aan banden gelegd. Het kabinet wil de zogenoemde PFAS-norm tijdelijk fors verhogen om de bouw vlot te trekken. De norm wordt verachtvoudigd naar 0,8 microgram per kilo grond. Een grens van 0,1 microgram werd door deskundigen “hysterisch” genoemd. Zuigelingen blijken de stoffen al in hoge concentraties via moedermelk in het bloed te hebben, waardoor bijvoorbeeld vaccinaties minder of niet goed werken. De giftige stoffen zitten in heel veel producten en voedingsmiddelen zoals in eieren, fruit, zalm, etc. maar ook in anti aanbaklagen en regenjassen. De nieuwste veilige norm is 6,9 mg per liter maar gemiddeld blijken er in het bloed een veelvoud hiervan te zitten. PFAS-expert en milieuchemicus Chiel Jonker schrikt van de waarden in twee Gelderse plassen. “In de recreatieplas De Betteld zit 4530 nanogram PEQ per liter.
De met arseen, cyanide, kwik en PAK’s vervuilde grond op het Waalstrand in de Stadswaard bij de Ooijpolder naast de Waalbrug in Nijmegen moet worden afgegraven. Op het strand werd een blauwe laag aangetroffen en moest in juni 2023 door Rijkswaterstaat worden afgesloten met hekken en een olieboom in het water om te voorkomen dat vervuiling zich via de Waal verder zou verspreiden. Na de zomer gaat Rijkswaterstaat nader grondonderzoek en ook een historisch onderzoek doen. In 95 procent van de oude en zo’n 80 procent van de nieuwere modellen zonnepanelen zit PFAS verwerkt.
Schiphol zit ook nog steeds met 180.000 ton PFAS-grond in zijn maag, zelfs nadat in het verleden al grote hoeveelheden uitgereden zijn naar andere stortplaatsen in de regio. Na twee jaar onderzoek en testen denkt Schiphol de oplossing te hebben gevonden, namelijk een wasinstallatie die de gifgrond volgens eigen zeggen voor 80 procent zou reinigen. Over blijft 20 procent zwaar verontreinigd slib waarvan Schiphol stenen wil bakken. In het bakproces moeten de hoge temperaturen ervoor zorgen dat het PFAS afbreekt en daarmee onschadelijk wordt. Om de PFAS af te breken, moet er echter verhit worden tot 1100 tot 1400 graden. Schiphol heeft PFAS sinds de jaren ’60 op grote schaal gebruikt, in onder meer het blusschuim en in vuilafstotende coatings op vliegtuigen. Pfas zit volgens een kaart van Le Monde op en rond het vliegveld in ongekende hoeveelheden in de grond en soms met extreem hoge concentraties, zoals rond de oefenplaats van de brandweer. Ook grote delen van het Amsterdamse Bos zijn verontreinigd, de oevers van de Ringvaart, het complete tracé van de N201 waarvoor kennelijk Schipholgrond is gebruikt en op en rond de Grote Poel, vlakbij het gemeentehuis van Amstelveen. Tot in Nieuw-Vennep, Hoofddorp, Aalsmeer en Badhoevedorp zijn metingen gedaan die aantonen dat het PFAS er in gevaarlijk hoge concentraties in de grond zit. De wasinstallatie die Schiphol heeft gekocht wordt binnenkort opgebouwd, zonder een voorafgaande milieueffectrapportage. Vanaf het najaar van 2024 moet de installatie naast de Zwanenburgbaan komen te staan, op één van de tijdelijke opslagplaatsen voor gifgrond die Schiphol rijk is. In drie jaar tijd moeten daar dan de 7.500 vrachtwagens PFAS-klei worden gereinigd. Over blijft 20 procent ofwel 1.500 vrachtwagens aan zwaar verontreinigd slib. Schiphol deed afgelopen maanden een proef met een speciale afzuig apparaat in een van de brandweerkazernes bij start- en landingsgebied. Lucht die is vervuild met ultrafijnstof komt terecht in dat apparaat en de machine filtert de lucht. Schone lucht zonder ultrafijnstof gaat vervolgens weer naar buiten. Het apparaat blijkt goed te werken. Gemiddeld zorgt het apparaat voor 75 procent minder ultrafijnstof. Omdat er in de kazerne ook weleens ramen en deuren opengaan, is het percentage ultrafijnstof in de lucht iets hoger. Het apparaat blijft in de kazerne en komt komende periode ook in andere gebouwen vlak bij start- en landingsgebied. Wanneer dit gebeurt en op welke plekken dit zal zijn is nog niet bekend. Daarna wil het vliegveld de machine ook testen in de buitenlucht, op de D-pier. Schiphol doet in november 2023 ook een proef tegen ultrafijnstof in de lucht op Twente Airport bij Enschede. Een speciale techniek met waterdruppels werd vorig jaar al getest en is nu doorontwikkeld. Speciale sproeiers produceren nevel bij een vliegtuig met draaiende motoren. Het ultrafijnstof moet zich aan deze nevel hecht en en daardoor snel op de grond vallen in plaats van zich verder te verspreiden in de lucht. Als de resultaten van deze test goed zijn, wil Schiphol deze methode testen op grotere schaal.
Het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) doet de volgende stappen voor het voorstel om PFAS te beperken in het kader van REACH, de EU-verordening inzake chemische stoffen.
De sectoren en elementen die in de komende drie commissievergaderingen in 2024 aan bod kwamen:
- Metaalplateren en vervaardiging van metalen producten;
- Aanvullende discussie over gevaren (alleen door RAC);
- Vergaderingen september 2024;
- Textiel, stoffering, leer, kleding, tapijten (TULAC);
- Materialen en verpakkingen die met voedsel in contact komen;
- Aardolie en mijnbouw;
Wetenschappers hebben onlangs een nieuwe techniek ontwikkeld om PFAS uit het verontreinigd grondwater te kunnen halen. De methode werkt door het water te behandelen met UV-licht, sulfiet en elektrochemische oxidatie. Dat laatste is een proces waarbij chemische verbindingen worden geoxideerd (oftewel, er wordt zuurstof toegevoegd aan de verbinding) door het gebruik van elektriciteit. Met de methode worden de stoffen afgebroken naar minder schadelijke chemische verbindingen.
Drinkwaterbedrijven lozen PFAS nu nog terug op het oppervlaktewater omdat ze niet weten wat ze er anders mee moeten. Drinkwaterbedrijven die gebruik maken van membranen om te filteren, houden een PFAS-houdende afvalstroom met restwater over waarvoor nog geen duidelijke bestemming is. Daarom wordt het terug geloosd in de natuur. Bij een andere filtermethode, met actieve kool, worden niet alle PFAS uit het water verwijderd en is het onduidelijk of de PFAS die wel worden gefilterd ook daadwerkelijk worden vernietigd.
Nederland telt tien drinkwaterbedrijven. Globaal halen de bedrijven in het zuidoosten van het land hun water uit de grond – zij hebben minder tot geen last van PFAS. In het westen komt vooral gezuiverd oppervlaktewater uit de kraan. Voor de filtratie van oppervlaktewater zijn er twee veelgebruikte methodes: met actieve kool en met membranen. Die laatste methode bestaat uit buizen met dunne rietjes waar het water doorheen geduwd wordt. Bij deze energie-intensieve techniek blijft er na de zuivering een reststroom van twintig procent over. Met die reststroom, waar nagenoeg alle PFAS nog in zitten, kunnen drinkwaterbedrijven niks. Je kunt PFAS er vrijwel helemaal uithalen door heel geavanceerde technieken met membranen.’ Maar als er eenmaal PFAS is afgevangen, zitten de drinkwaterbedrijven met een probleem. Dan is er geen andere optie dan te lozen.
‘Membranen breken niets af, maar scheiden alleen maar’, zegt ook Jan Peter van der Hoek, hoogleraar drinkwatervoorziening (TU Delft) en Chief Innovation Officer bij Waternet in Amsterdam. ‘Het restwater komt uiteindelijk weer samen met het gebruikte drinkwater in het oppervlaktewater. Netto voeg je niets toe aan het milieu dat er niet al was, maar je hebt wel een geconcentreerde puntlozing. Voor die twintig procent is er nog geen goede oplossing.’
Het eerste zuiveringsstation in Nederland dat volledig met membraanfiltratie drinkwater maakt, staat in Nieuw-Lekkerland. De reststroom gaat via het riool naar de afvalwaterzuiveringsinstallatie. Daar wordt het samen met andere afvalwaterstromen verder gezuiverd tot het water ‘schoon genoeg’ is om weer in de beek, sloot of rivier te laten stromen. Zo worden PFAS als het ware rondgepompt door Nederland.
‘De afvalstroom wordt terug geloosd op het oppervlaktewater’, zegt ook Koen Zuurbier van PWN Noord-Holland. Dat gebeurt al sinds de jaren negentig. ‘We kunnen daar weinig mee. Er is nog geen geschikte techniek om die stroom helemaal schoon te maken.’ De hele sector doet onderzoek, zegt Zuurbier. ‘Je maakt een keuze: wil je het in drinkwater of in oppervlaktewater? Nu zitten we in een catch-22. Want in de duinen waaien de PFAS gewoon vanuit de zee het land weer op.’
De andere methode, met actieve kool, stuit evenwel op de grenzen van het systeem. Ze verwijdert PFAS relatief slecht, korte PFAS-verbindingen zoals trifluorazijnzuur (TFA) niet en heeft een beperkte levensduur. Door voortschrijdend inzicht in de schadelijkheid van PFAS en de bijgestelde RIVM-normen moeten drinkwaterbedrijven de filters steeds vaker vervangen of actieve kool bijstorten. Het resultaat is niet duurzaam, wel duur: vrachtwagens rijden af en aan om de kool te verbranden (‘regenereren’) in grote ovens op hoge temperatuur, een activiteit die veel CO₂ uitstoot.
Kolenboer Norit zegt dat ze de kool verhit naar ‘meer dan 900 graden’. Wetenschappers twijfelen aan dat getal, en sommigen stellen dat er een hogere temperatuur nodig is voordat alle PFAS worden afgebroken. Ook Hans de Groene (Vewin) zegt in de podcast Red de Lente dat de meningen over de juiste verhittingstemperatuur verschillen.
Drinkwaterbedrijf Evides (Zeeland en delen van Zuid-Holland en Noord-Brabant, 2,5 miljoen mensen) zegt het afgelopen jaar haar zuiveringsinspanning met actieve kool te hebben verhoogd. Het effect: een gestegen CO₂-afdruk en een kostenstijging van 2,5 miljoen euro. Kosten die uiteindelijk bij de burger komen te liggen.
Dunea (Zuid-Holland, bijna 1,4 miljoen mensen) geeft aan ‘ruim drie keer zoveel poederkool’ te moeten doseren. ‘Ons drinkwater zit mede daardoor ver onder de geldende norm voor PFAS, maar nog niet het hele jaar door onder het afgegeven RIVM-advies.’ De RIVM-richtwaarde voor drinkwater is zo laag om ruimte te laten voor blootstelling via andere routes, zoals voedsel.
Gezamenlijk pleiten de drinkwaterbedrijven voor een Europees verbod op PFAS, want als de vervuiling niet afneemt en de normen strenger worden, zijn er immers nóg meer zuiveringsinspanningen noodzakelijk.
Wat de drinkwaterbedrijven betreft, zou de vraag niet moeten zijn of en welke zuiveringsstappen zij toevoegen. Zij vinden het ‘de omgekeerde wereld’ dat ze verantwoordelijk worden gemaakt voor de verontreiniging van anderen. Dat gaat in tegen het principe dat de vervuiler betaalt. Evides stelt dat ‘overheden nauwelijks invulling geven aan hun wettelijke zorgplicht voor de bescherming van drinkwaterbronnen.’ Ook de Raad voor de leefomgeving in infrastructuur (Rli) kwam tot die conclusie.
‘Om te eisen dat drinkwaterbedrijven hun afvalstroom uit membraanfiltratie nógmaals moeten zuiveren, is een extra stap’, zegt hoogleraar Jan Peter van der Hoek. ‘Leg je die verantwoordelijkheid bij drinkwaterbedrijven neer, dan worden ze de schoonmakers van Nederland. Daar moeten dan geld, middelen en mankracht bij komen. Een concentraatstroom behandelen is lastig, dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen.’
Her en der worden uitvindingen gedaan die claimen alle PFAS-verbindingen te kunnen afbreken, bijvoorbeeld met behulp van schimmels of door bakstenen te bakken van vervuild slib, maar deze innovaties moeten hun waarde op grote schaal nog bewijzen. Van der Hoek: ‘Het probleem moet bij de bron worden aangepakt, niet voor niets worden deze stoffen ‘forever chemicals’ genoemd.’
Vis, garnalen, oesters en mosselen uit de Westerschelde zijn al langer niet meer geschikt voor consumptie. Er zit acht tot tien keer hogere waarden PFAS in dan bij vergelijkbare producten in de winkel. Het RIVM advies is om geen zelf gevangen vis uit de Westerschelde te eten. In 2021 bleek dat het chemieconcern 3M in het Belgische Zwijndrecht duizenden kilo’s PFAS per jaar loosde op de Schelde dat via de Westerschelde naar zee stroomde. PFAS die door vis en andere zeeproducten in het menselijk lichaam komt, draagt extra bij aan de toch al hoge PFAS-blootstelling via andere bronnen in Nederland. In een later stadium werd het bedrijf Indaver ingeschakeld om de giftige stoffen te verwerken en vernietigen, maar in de praktijk werden PFOS en PFAS gewoon geloosd op het oppervlaktewater naar de Westerschelde. In het water in de Westerschelde zit er volgens de bestaande normen al 22 keer te veel PFOS in het water en volgens de nieuwe grenzen van het RIVM wordt dat maar liefst 2000 keer teveel. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kan, mede op basis van het onderzoek van het RIVM, besluiten om de normen voor PFAS in oppervlaktewater aan te passen. Het Antwerpse afvalverwerkingsbedrijf krijgt PFAS houdend materiaal vanuit heel Europa, ook van Chemours uit Dordrecht, dat de PFAS soort GenX bevat. Jaarlijks zo’n 1,8 miljoen kilo. Voor het lozen van GenX had Indaver tot voor kort geen vergunning. Indaver tekende beroep aan tegen een aantal van de nieuwe lozingsnormen, want volgens het bedrijf kan het alleen aan die normen voldoen wanneer de fabriek geheel of gedeeltelijk wordt stilgelegd. Wanneer de normen worden overschreden kan het bedrijf hoge boetes of zelfs gevangenisstraffen krijgen. Indaver wijst er op dat wanneer de productie wordt stilgelegd PFAS houdend materiaal zich gaat ophopen. Door de Vlaamse instanties wordt niet gehandhaafd op overtredingen. 3M heeft ook in de Verenigde Staten een miljardenschikking moeten treffen met een groot aantal waterleidingbedrijven vanwege PFAS-vervuiling. Het gaat in totaal om een bedrag van 10,3 miljard dollar, omgerekend zo’n 9,4 miljard euro. De rechter moet nog wel met de schikking instemmen. Chemiereus 3M stopt eind 2024 met de productie van pfas in zijn fabriek in Zwijndrecht.
Styreen
Door een gaslek bij een chemische fabriek in het Indiase district Visakhapatnam zijn 7 mei 2020 zeker acht mensen om het leven gekomen. Ruim 5000 mensen zijn ziek geworden en hebben brandende ogen, een pijnlijke huid en ademhalingsproblemen. Honderden mensen zouden in het ziekenhuis zijn opgenomen na contact met het gas. Het zou gaan om gas van de vloeistof styreen, dat na een brand uit een fabriek van LG Polymers is vrijgekomen.
Na onderzoek is gebleken dat gezondheidseffecten als gevolg van industriële uitstoot vaker voor komt, schoolgaande kinderen met slechtere longen en hoger medicijnengebruik voor hart- en vaatziekten bij volwassenen. De zorgkosten van omwonenden van industrieën is per persoon jaarlijks ruim 150 euro hoger zijn dan gemiddeld. De signalen van omwonenden, het eerdere onderzoek en de berichtgevingen zijn voor de Provinciebesturen reden om extra onderzoek te doen.
APN
Naast de Nijmeegse wijk Hees, ligt een industrieterrein waar asfaltbedrijf APN staat. Omwonenden hielden meermaals demonstraties tegen de uitstoot van APN. In 2021 bleek dat het asfaltproductiebedrijf 17 keer zoveel als wettelijk toegestaan de schadelijke stof naftaleen uitstoot. In het het nieuwe rapport van de Onderzoekraad voor Veiligheid wordt het bedrijf genoemd. De Onderzoeksraad voor Veiligheid oordeelt in het rapport hard over de wijze waarop overheden proberen de gezondheid van onder meer inwoners van Nijmegen-West te beschermen. Ook de gemeente Nijmegen wordt verweten haar taken niet naar behoren uit te voeren.
In Nederland zijn een aantal chemische bedrijven verantwoordelijk voor een slechter milieu
Bij meer dan de helft van de bedrijven is de uitstoot van één of meer giftige stoffen tussen 2015 en 2022 gestegen. Het gaat om kankerverwekkende stoffen zoals benzeen en formaldehyde en om kwik en lood die vooral schadelijk kunnen zijn voor (ongeboren) baby’s en jonge kinderen. Hun hersenen en zenuwen kunnen schade oplopen door die stoffen.
ATM (Afvalstoffen Terminal Moerdijk)
Het OM doet strafrechtelijk onderzoek naar Afvalstoffen Terminal Moerdijk (ATM), dat in het verleden nog vuile slecht gerecyclede grond leverde voor minstens tien plekken in Nederland. De door ATM thermisch gereinigde grond is gebruikt in onder meer dijken en onder wegen. Door extreme verhitting verdwijnen schadelijke stoffen normaal gesproken uit de vervuilde grond en vervolgens mag het gebruikt worden als industriegrond. De grond was afkomstig uit bodemsaneringen en bevatte teerhoudend asfaltgranulaat. Op verschillende plekken lekken er vervuilende stoffen als arseen en benzeen nu in het grond- en oppervlaktewater. In Bunschoten gingen enkele jaren geleden opvallend veel kalveren dood. De dijk wordt daar nu voor 32 miljoen euro gesaneerd. In het Zeeuwse Perkpolder hebben boeren een rechtszaak aangespannen. ATM zou fouten hebben gemaakt in het recycleproces en bepaalde stappen hebben overgeslagen waardoor bijvoorbeeld het benzeen niet verdampt is. In 2017 werd het productieproces bij ATM door de Inspectie Leefomgeving en Transport al tijdelijk stilgelegd omdat regels niet werden opgevolgd. Bij een controle van het afvalwater van ATM werden ook GenX-houdende stoffen aangetroffen. De Afvalstoffen terminal Moerdijk is na Custom Powders in Helmond en Suez Ecoflow in Son de derde onderneming in Noord-Brabant waarbij GenX in het afvalwater is aangetroffen. In oktober en november 2017 trof Rijkswaterstaat bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Bath GenX aan in het gezuiverde afvalwater. Half januari 2018 werd vastgesteld dat er opnieuw GenX-houdende stoffen aanwezig waren. ATM is een eigen onderzoek gestart. GenX kan door geen enkele waterzuivering worden afgebroken. In 2021 kwamen bij negen incidenten gevaarlijke stoffen vrij, waarna twee keer een explosie zijn ontstaan. Bij twee incidenten ontstonden direct explosies bij werkzaamheden. Een nooddrukvoorziening voorkwam bij het laatste incident dat er gevaarlijke stoffen vrijkwamen. Hierdoor ontsnapte er alleen stoom.
AkzoNobel
Ook AkzoNobel is volgens het Openbaar Ministerie schuldig aan meerdere incidenten in 2013 en 2015 waarbij de veiligheid van werknemers in gevaar is gekomen en eist een boete van 450.000 euro. Het gaat om incidenten waarbij chloorgas en zoutzuur zijn ontsnapt en het lozen van onbekende stoffen. Deze incidenten hadden voorkomen kunnen worden als het bedrijf de veiligheid op nummer één had gesteld. Het eerste incident was in april 2013. Bij het werken aan leidingen kwam chloorgas vrij. Twee werknemers ademde het gas in en raakten onwel. Het incident werd nooit gemeld. Bij het tweede incident in 2015 kregen vier werknemers zoutzuur over zich heen. Ze hadden geen beschermende kleding aan, terwijl dat wel verplicht was. De wolk zoutzuur trok uiteindelijk over de openbare weg naast de installatie. Hierdoor moesten bedrijven in de omgeving worden ontruimd. Ook heeft het bedrijf in het verleden tweemaal niet doorgegeven dat stoffen werden geloosd op het water. Volgens het bedrijf gaat het om menselijke fouten waarbij de bestaande veiligheidsmaatregelen en werkprocedures niet zouden zijn gevolgd. In Peru is 22 mei voor een groot deel van de zuidoostelijke regio Madre de Dios de noodtoestand uitgeroepen vanwege hoge concentraties kwik afkomstig uit de illegale mijnbouw. Via rivieren komt het schadelijke metaal in vissen terecht die de belangrijkste voedselbron zijn voor de lokale bevolking van het stuk Amazonegebied. Ongeveer 40 procent van de 110.000 inwoners tellende regio kampt met te hoge concentraties kwik in het lichaam. Het vervuilde gebied beslaat zo’n 85.000 vierkante kilometer.
Asfaltnu
Al jarenlang zijn er grote zorgen van omwonenden van een asfaltfabriek in Deventer. De eigenaar is een samenwerking van Heijmans en Koninklijke BAM. Meermaals is gebleken dat de fabriek meer giftige stoffen uitstoot dan toegestaan. Inwoners die in de buurt wonen zijn ieder jaar gemiddeld 113 euro meer kwijt zijn aan zorg. Dat komt neer op 6 procent hogere zorgkosten dan gemiddeld in Nederland. De asfaltcentrale zit op industrieterrein Bergweide in Deventer. Volgens de buurtbewoners van de Rivierenbuurt is het niet alleen de stank waar ze last van hebben. Soms zijn de walmen van de asfaltfabriek zo heftig dat zij ook last krijgen van prikkende ogen, een zere keel en hoofdpijn. De GGD ontkende steeds dat de uitstoot van giftige stoffen van de asfaltfabriek een verhoogd risico vormen voor de gezondheid van omwonenden. Als de giftige stoffen de schoorsteen van de fabriek verlaten, verwaait het. Eenmaal bij de woonwijk aangekomen zijn de stoffen zo verdund dat ze niet meer schadelijk zijn, is de uitleg. “In het geval van AsfaltNu is er geen gevaar voor de (volks)gezondheid. Zoals ook in het GGD-advies is verwoord”, laat de omgevingsdienst IJsselland desgevraagd weten. Na metingen bleek echter dat de asfaltcentrale te veel schadelijke stoffen uitstoot waaronder andere om het giftige kankerverwekkende benzeen. Ook werden er teveel vluchtige schadelijke organische stoffen (VOS) gemeten. Wethouder Thomas Walder (D66) en de Omgevingsdienst IJsselland grepen in. De asfaltcentrale hangt sindsdien dwangsommen van honderdduizenden euro’s boven het hoofd. Het bedrijf beloofde minder asfalt te gaan maken, om de normen wél te halen. Er volgden extra metingen. In de tweede helft van 2022 en begin vorig jaar leek er verbetering te zijn. Maar in juni 2023 is het wéér raak. Als de gemeente Deventer op 13 juni metingen laat uitvoeren, blijkt dat de uitstoot van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) meer is dan volgens de wet is toegestaan. Terwijl er maximaal 0,05 milligram PAK per kubieke meter in de lucht mag zitten, werd er bij de asfaltfabriek 0,09 milligram gemeten. Bijna het dubbele. Door deze overschrijding moest de asfaltcentrale een boete betalen van 40.000 euro. Uit de Kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) blijkt dat sommige kankers in deze omgeving inderdaad vaker voorkomen dan gemiddeld. Longkanker (19 procent), lever- en galwegkanker (13 procent), hoofd-halskanker (8 procent), kwaadaardige tumoren van het centraal zenuwstelsel (7 procent) en blaaskanker en kanker van de urinewegen (5 procent) komen vaker voor dan verwacht op basis van het Nederlands gemiddelde. Volgens de kankerexperts van het IKNL is er voor al die kankersoorten” voldoende zekerheid dat het gebied daadwerkelijk afwijkt”.
Black Bear Carbon
Bandenrecycle bedrijf Black Bear Carbon in Eindhoven kan, ondanks de vele giften, subsidie en investeringen toch niet langer voldoen aan de financiële verplichtingen, waaronder de salarisbetalingen van de circa tien medewerkers. Het bedrijf liet weten dat de verliezen in de jaren tot en met 2021 zijn opgelopen naar 21 miljoen euro. Investeringsfonds van Capricorn uit Leuven, dat een belang van ruim 29 procent bezit en Chemelot Ventures uit Geleen met 14 procent van de aandelen zijn niet bereid om het bedrijf nog verder te financieren. In mei 2021 investeerde ook Staatsfinancierder Invest-NL nog 2,5 miljoen euroen er waren verschillende financieringsrondes voor vele miljoenen. Naast Capricorn en Chemelot Ventures zorgden onder meer ING Sustainable Investments, de Nederlandse investeerders 5square en Social Impact Ventures, het Thaise conglomeraat SCG Chemicals, Circle Economy. Particon, Climate KIC, RVO (Netherlands Enterprise Agency), Ellen Macarthur Foundation, de stichting Cradle to Cradle, Hollandcircularhotspot en Clean Future Synergy voor kapitaal. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) had een subsidie van 15 miljoen euro klaarliggen waarvan al vijf ton beschikbaar is gesteld. Het restant zou komen als de grote investeringsronde voor de nieuwe fabriek was afgerond.
Black Bear haalde uit gebruikte autobanden zwart poeder dat met succes wordt toegepast in proefprojecten van verf- en coatinggigant AkzoNobel en bandenproducent Vredestein. De zogenoemde pyrolyse-olie die het tijdens het recyclingproces genereert, kon ook nog eens worden toegepast voor drukinkt en als brandstof en ingezet in de raffinage van aardolie. In 2019 brandde de productielocatie in Nederweert af. Op een nieuwe locatie op het Chemelot-terrein in Geleen werd na lange procedures een nieuwe vergunning bemachtigd, maar er bleek nog 100 miljoen euro aan financiering nodig om deze plek operationeel te maken. Er word nog steeds tevergeefs gewacht op de Duitse Aurelius Groep die 80 miljoen hiervoor zou investeren. Sinds de brand in 2019 zit het bedrijf zonder productielocatie en inkomsten.
Chemcom
In 1970 kondigen AKZO en DSM een samenwerking aan. In Delfzijl werdt een methanolfabriek opgericht, bestemd voor de export en de fabricage van formaldehyde. Een dochteronderneming van AKZO, Koman, produceert ureumformaldehyde. In 1973 werd het bestaande industrieterrein aanzienlijk uitgebreid met een fabriek voor de productie van formaldehyde (1973), bestemd voor lijmen en kunstharsen. Deze fabriek wordt Methanol Chemie Nederland (MCN) gedoopt. MCN opent in 1974 een methanolfabriek en een fabriek voor houtlijmen: ureum (melamine) formaldehyde. In 1991 wordt MCN overgenomen door Neste Oy, thans Dynea. In 2012 worden de aandelen verkocht aan ChemCom Investments B.V en vindt er een naamswijziging plaats: van Dynea B.V. naar ChemCom Industries B.V. ChemCom Industries beschikt over een harsenfabriek met twee grote, multifunctioneel inzetbare reactoren welke onafhankelijk van elkaar kunnen produceren. De productiecapaciteit bedraagt 210.000 ton/jaar.
Chemelot
Chemelot is met circa acht vierkante kilometer een van de grootste chemische complexen van west Europa. Op het industrieterrein in Geleen kwam 6 december 2017 en 17 augustus 2023 een onbekende hoeveelheid ammoniak vrij. Een week eerder op 29 november 2017 werd Chemelot getroffen door een grote stoomstoring, waardoor driekwart van de zestig fabrieken plat kwam te liggen door een defecte klep in het watersysteem. 3 augustus 2019 is er rond het middaguur een giftige stof vrijgekomen. Rond 12.40 uur was het lek gedicht. Het ging om een rookwolk die vrijkwam uit salpeterzuurfabriek OCI Nitrogen. Er zijn zeer regelmatig bruine stikstof rookpluimen boven het gebied te zien die via internet worden gemeld. Dat gebeurd zeer frequent en regelmatig waardoor het de status van standaardbericht heeft gekregen. Ongewone voorvallen komen ook steeds vaker voor: in 2017 26x, in 2018 15x, in 2019 25x, in 2020 18x, in 2021 21x en in 2022 24 x. Het aantal ongewone voorvallen in 2022 vertoont een stijging. Het meerjaren gemiddelde is ruim 20. Bijna de helft van de meldingen is gerelateerd aan het openen van een veiligheidsklep bij de Lage Dichtheid Polyethyleen fabriek (LDPE) van SABIC, (gestegen van 7 naar 11). Zuhal Demir, de Vlaamse minister van omgeving, wil nu de Nederlandse Staat in gebreke te stellen voor het overtreden van de internationale milieuregels omdat Waterschap Limburg ten onrechte een vergunning heeft gegeven voor waterlozingen van bedrijf Sitech Services BV op industriecomplex Chemelot. Er worden al langer gesprekken gevoerd tussen de Nederlandse en Vlaamse overheid over de lozingen van chemische stoffen in de Maas.
Chemie Pack
Chemie Pack heeft een boete gekregen van 730.000 euro voor de voorkombare gevolgen van de brand bij het bedrijf in januari 2011. Drie leidinggevenden van het bedrijf kregen in hoger beroep werkstraffen oplopend tot 216 uur. De directeur en de veiligheidscoördinator kregen bovendien ieder zes maanden voorwaardelijke celstraf en een beroepsverbod van twee jaar. De productieleider kreeg 162 uur werkstraf en vier maanden voorwaardelijk. De drie zijn verantwoordelijk voor het niet goed naleven van de vergunning en het niet nemen van de juiste veiligheids- en milieumaatregelen. De brand was ontstaan nadat met een branden gepoogd werd om een bevroren pomp te ontdooien. De schade is geraamd op 75 miljoen euro en had grote gevolgen voor het milieu en de omwonenden. De drie leidinggevenden worden niet verantwoordelijk gehouden voor het ontstaan van de brand omdat ze niet op de hoogte zouden zijn geweest van het feit dat open vuur werd gebruikt om pompen te ontdooien.
Chemours/voorheen DuPont zie ook PFAS
Bij een stroomstoring in Dordrecht en omgeving is 18 juni 2024 opnieuw giftig Hexafluoropropene (HFP) gas vrijgekomen bij Chemours. Die stof valt onder de PFAS familie. HFP behoort niet tot de lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen, die gevaarlijk zijn voor mens en milieu. Een week eerder viel de stroom ook al uit en ook toen ontsnapte er PFAS. Door de storing van 18 juni is minder dan de helft van de hoeveelheid van vorige week ontsnapt.
Het weekend van 15 juni protesteerden zeker vijfhonderd mensen tegen uitstoot van Chemours. Met muziek, spandoeken en veel spreekkoren wandelden de groep demonstranten van het centrum van Dordrecht naar het fabrieksterrein van Chemours. Dat had speciaal de parkeerplaats vrijgehouden. Honderden mensen lieten horen dat wat hen betreft de maat vol is met de uitstoot van PFAS. De STOP PFAS Chemoursmars werd georganiseerd door groepen uit de regio Drechtsteden, waaronder: de Stichting Stop PFAS Stop Chemours, de Aktiegroep Gezondheid voor Alles,Platform Duurzaam Dordrecht, Klimaatcoalitie Dordrecht, FNV Drechtsteden. Zij worden gesteund door landelijke organisaties, waaronder STOP ECOCIDE, Gezondheid op 1, Urgenda, Greenpeace, Milieudefensie, Extinction Rebellion Nederland en NRJ.
De organisaties eisten van Chemours:
- stop DIRECT met ALLE emissies! Nul uit de pijp is nul uit de pijp
- ruim alle vervuiling op. PFAS blijft anders een bedreiging voor alle levende organismen
- betaal alle kosten voor gezondheidsonderzoek en voor reinigingsinstallaties van ons drinkwater
- en compenseer tot in lengte van jaren alle schade door lozingen, zoals waardedaling van huizen
Ook bij Delrin, een bedrijf dat naast Chemours ligt ontstond eerder een lekkage bij een koelinstallatie. Een groot aantal actiegroepen begint om 12.00 uur in het Oranjepark met de mars.
Het Voedingscentrum adviseert consumenten minder of geen eieren van hobbykippen te eten. Uit een risicobeoordeling door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) blijkt dat Nederlandse hobbykipeieren hoge concentraties PFAS kunnen bevatten. De afgelopen maanden werden eieren onderzocht van hobbykippen uit plaatsen als Dordrecht, Papendrecht en Sliedrecht. Die plaatsen liggen allemaal rondom de chemische fabriek Chemours in Dordrecht. In drie kwart van de geteste eieren zit tien maal teveel pfos. Waar de PFOS precies vandaan komt, is nog niet bekend. De GGD hoopt de resultaten van het vervolgonderzoek in het voorjaar van 2024 te hebben. Provinciale Adviescommissie Leefomgevingskwaliteit (PAL) wil dat de provincie Zuid-Holland Chemours in Dordrecht stil legt totdat duidelijk is dat die geen PFAS meer uitstoot. Ook de Vereniging van drinkwaterbedrijven in Nederland en de Unie van Waterschappen hebben zich onlangs krachtig uitgesproken en Groen Links diende hiertoe een motie in bij de algemene beschouwingen. Volgens hen moet er een totaalverbod komen op de uitstoot van PFAS en is er op korte termijn meer wet- en regelgeving nodig, zonder uitzonderingen. De provincie Zuid-Holland heeft daarop aangifte tegen Chemours gedaan. De stof die door Chemours illegaal werd geloosd is trifluorazijnzuur (tfa), dat in mei in het afvalwater van Chemours werd gevonden. Trifluorazijnzuur is een potentieel zeer zorgwekkende stof. De provincie legde Chemours vanwege het lozen van de giftige stof al eerder een last onder dwangsom op. Als de fabriek na vier maanden nog steeds tfa loost, moet ze de provincie 125.000 euro per overtreding betalen. Dat kan oplopen tot een maximum van 1,25 miljoen euro. Door emissies en incidenten bij Chemours (Dupont) en Custom Powders zitten de giftige stoffen Pfas nu in de bodem, in bagger en zelfs in het oppervlaktewater. PFAS-stoffen worden veel gebruikt omdat ze brandwerend zijn en water en vuil afstoten. Op brandoefenlocaties zijn vaak hoge concentraties PFAS te vinden, omdat het in blusschuim zit. Alleen een PFAS-beleid op Europese schaal, waarbij de stoffen worden afgevangen en het dumpen en lekken ervan wordt aangepakt biedt een blijvende oplossing voor het probleem. De kwaliteit van het drinkwater is in het geding, vooral het drinkwater in de regio rondom Dordrecht, Ridderkerk, Den Haag, Leiden en Lekkerkerk. Chemours is een afsplitsing van Dupont, het bedrijf dat eerder in opspraak raakte door uitstoot van de gevaarlijke stof C8. Chemours mag jaarlijks 6400 kilo afvalwater met GenX in de rivier de Merwede lozen. De giftige stoffen C8 en GenX van Chemours hebben ook de grond vervuild. Hoveniersbedrijven, aannemers en bouwers die werken in een straal van tien kilometer kunnen afgegraven vervuilde grond nergens kwijt. Canadese wetenschappers hebben onlangs een nieuwe manier ontdekt om PFAS af te kunnen breken. Chemours – voorheen DuPont – wist al tientallen jaren dat pfas gevaarlijk was voor personeel en het milieu. Dat blijkt uit honderden vertrouwelijke documenten en Amerikaanse rechtbankstukken die het BNNVARA-programma Zembla in handen kreeg. In 1993 werd bij de vestiging in Dordrecht ontdekt dat er onder de fabriek een probleem is met de vervuiling van grondwater. Er worden pfas-concentraties gemeten die 75 keer hoger zijn dan de eigen norm van DuPont. Op last van het hoofdkantoor in de VS werd een pfas-coördinator aangesteld. Die constateerde dat er door kapotte en scheurende leidingen grote hoeveelheden pfas zijn gelekt en dat er ondergronds “een stortplaats” was ontstaan. Hij waarschuwt dat de vervuiling zeer moeilijk te beheersen is en dat de verspreiding van de stof ernstige aansprakelijkheidsgevolgen kan hebben. In 2016 constateerde de Omgevingsdienst dat de vervuiling niet kan worden opgeruimd omdat het technisch en financieel niet haalbaar is.In mei 1984 concludeert het bedrijf dat ze uiteindelijk moesten stoppen met alle pfas-emissies,omdat ze zich zorgen maakten over de gezondheidseffecten. Vanaf begin jaren 80 werd er daarom regelmatig bloed afgenomen van medewerkers. De pfas-waardes van de medewerkers in Dordrecht waren hoger dan die van collega’s in andere vestigingen. Eén medewerker had zelfs meer dan 11.000 microgram per liter in het bloed, terwijl de veilige grens 6,9 microgram per liter is. In 1992 werd wetenschappelijk een verband gelegd tussen pfas en prostaatkanker. Chemours loost ook illegaal trifluorazijnzuur (TFA) ook dit is een pfas verbinding die mogelijk gevaar oplevert voor de volksgezondheid. De provinciale milieudienst gaat 125.000 euro dwangsom eisen per geconstateerde overtreding. Om dit vast te stellen worden met regelmaat watermonsters genomen en geanalyseerd. Sinds 1993 is al bij Chemours( voorheen DuPont) bekend dat er sprake was van grondwatervervuiling. In 2018 was er ook al een dwangsom van 250.000 euro per overtreding nodig om het bedrijf te laten stoppen met het lozen van perfluoroctaanzuur. Chemours in Dordrecht probeerde in de aanloop van een rechtszaak om voor enkele miljoenen euro’s te schikken in een zaak waarin gemeenten het bedrijf verantwoordelijk houden voor pfas-schade. Daarbij was de voorwaarde dat de gemeenten na de schikking geen claims meer zouden indienen voor toekomstige schade en dat er geen verdere procedures zouden volgen, ook niet wanneer Chemours door de rechter zou worden veroordeeld. De gemeenten wezen het aanbod af. Dordrecht, Sliedrecht, Papendrecht en Molenlanden stelden Chemours, vroeger onderdeel van DuPont, in 2018 aansprakelijk voor de pfas-schade in hun gemeenten. De inhoudelijke behandeling van de civiele zaak vond dit voorjaar plaats, de uitspraak volgde op 23 september 2023. Zembla toonde aan dat de directie van de fabriek al tientallen jaren wist dat ze bodem, lucht en oppervlaktewater ernstig vervuilden met de uitstoot en lozingen van PFOA en GenX. terwijl ze daar niets aan deden. Ten tijde van het voorstel van Chemours waren de betrokken gemeenten daar niet van op de hoogte. In het stadhuis in Dordrecht vond 1 september 2023 een openbare hoorzitting plaats, waar omwonenden zich konden uitspreken over de uitstoot van schadelijke stoffen en de gevolgen voor hun gezondheid. Ook de directie van Chemours kwam aan het woord, evenals wethouders en de GGD. De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) concludeerde in een rapport dat het mogelijk en zelfs noodzakelijk is dat burgers beter moeten worden beschermd tegen de schadelijke uitstoot van industriële bedrijven als Chemours. Advocaat Bénédicte Ficq doet 4 september 2023 namens ruim 2.600 mensen aangifte. Zij beschuldigen de leidinggevenden van de fabriek ervan jarenlang met opzet giftige stoffen te hebben geloosd. Ook Diederik Gommers, influencer en intensivist bij het academisch ziekenhuis Erasmus MC in Rotterdam en ex voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care deed mee met de aangifte tegen de criminele directie. Bij de milieudienst van de provincie werken vijftien mensen fulltime aan het dossier-Chemours. De uitstoot en lozingen van de fabriek worden meer dan vijftig keer per jaar gecontroleerd. Chemours vocht vrijwel elk besluit dat de fabriek beperkt succesvol aan bij de rechter, maar verloor een rechtszaak op 27 september 2023. De rechter oordeelde dat er bij de uitstoot van de pfas-variant PFOA tussen 1984 en 1998 sprake was een onrechtmatige daad. DuPont wist van de gevaren en liet het na om de instanties die de vergunning moesten verlenen daarover in te lichten. Mogelijk was de uitstoot van PFOA ook van 1998 tot 2012 illegaal, maar dat kan de rechtbank nu nog niet vaststellen. Daarover wordt later een uitspraak gedaan. De uitstoot van een andere stof, GenX, was volgens de rechtbank niet onrechtmatig. De gemeenten hebben niet hard genoeg kunnen maken wat de risico’s zijn van de relatief kleine hoeveelheden die vanaf 2012 zijn uitgestoten. Wel zegt de rechter dat Chemours misschien toch moet opdraaien voor de kosten van de verwijdering van GenX als de uitgestoten hoeveelheden groter zijn dan nu bekend is. Begin september deden meer dan 3000 omwonenden aangifte van strafbaar handelen door de directie van Chemours. Het bedrijf zou de gezondheid en zelfs levens van omwonenden in gevaar hebben gebracht, terwijl het wist wat de risico’s waren en een ernstig zieke oud-werknemer heeft het concern gedagvaard, omdat hij het bedrijf aansprakelijk stelt voor zijn slechte gezondheid. Het Openbaar Ministerie begon daarop 18 oktober 2023 een strafrechtelijk onderzoek waarbij ook wordt gekeken of leidinggevenden en/of bestuurders aansprakelijk kunnen worden gesteld. Er loopt ook nog een beroepszaak van de Provincie tegen Chemours waarin het ging om de vraag of de uitstoot van stoffen die potentieel schadelijk zijn beperkt mogen worden. Zuid-Holland heeft ook aangifte gedaan vanwege het illegaal lozen van pfas-variant trifluorazijnzuur (TFA). Eerder werd aan Chemours al een dwangsom opgelegd van 125.000 euro. Die moet het bedrijf betalen als het nog een keer TFA op het riool loost. Het ministerie van Economische Zaken stond begin jaren 80 vrijwel niet stil bij potentiële milieu- en gezondheidsproblemen toen werd besloten om chemiebedrijf DuPont bij Dordrecht miljoenensubsidies te verlenen voor een uitbreiding van de fabrieken. Dat valt op te maken uit archiefstukken die vandaag op de jaarlijkse Openbaarheidsdag zijn vrijgegeven bij het Nationaal Archief. Milieuproblemen werden nauwelijks besproken door het ministerie en de uitstoot van schadelijke stoffen werd voor lief genomen, terwijl het Nederlandse vestigingsklimaat en de werkgelegenheid juist wel belangrijk werden gevonden.
DBM Blending
Het Openbaar Ministerie (OM) eist tegen de oud-directeur (79) van een chemiebedrijf in Klundert een taakstraf van 240 uur en een voorwaardelijke gevangenisstraf van drie maanden. Als het aan justitie ligt moet het bedrijf DBM Blending 300.000 euro boete betalen. Het OM verwijt het bedrijf en de oud-directeur het “jarenlang opzettelijk negeren” van een eis om het werk in een fabriekshal te stoppen. In deze hal werd gewerkt met gevaarlijke stoffen en werden veiligheidsregels onvoldoende nageleefd. De voormalig directeur heeft opzettelijk alle regels genegeerd, lak aan de overheid gehad en zichzelf, zijn personeel en het milieu aan langdurig en ernstig gevaar blootgesteld”, vindt de officier van justitie. “Dat het niet is misgegaan, is puur geluk. Het was een bedrijf met een zeer slechte veiligheidscultuur. In 2014 legde de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW) het werk in een productiehal van het chemiebedrijf stil. In die hal werden explosieve stoffen afgevuld en opgeslagen. De inspectie ging tussen 2014 en 2018 meerdere keren langs, maar zag niet dat het werk in de hal doorging. Dat bleek pas later. Tijdens een controle in 2018 constateerden de inspecteurs verdachte omstandigheden. Uit onderzoek dat toen volgde bleek dat het bedrijf de eis om niet te werken in de productiehal bijna 600 keer had genegeerd, Hoewel de inspectie meerdere keren eiste dat het Brabantse chemiebedrijf de explosieveiligheid beter zou regelen, deden het bedrijf en zijn directie dat niet, aldus het OM. Justitie vindt verder dat het personeel onvoldoende instructies kreeg over het werken met gevaarlijke stoffen. Het chemiebedrijf nam daarnaast onvoldoende veiligheidsmaatregelen voor de verwerking van acrylonitril. Dat is een zeer gevaarlijke giftige stof die wordt gebruikt bij de productie van onder meer nylon en synthetisch rubber. Volgens een berekening van het OM heeft het bedrijf ruim 550.000 euro verdiend door gewoon door te werken in de hal waar de productie stil had moeten liggen.
Du Pont zie Chemours
Het ministerie van Economische Zaken stond begin jaren 80 vrijwel niet stil bij potentiële milieu- en gezondheidsproblemen toen werd besloten om chemiebedrijf DuPont bij Dordrecht miljoenensubsidies te verlenen voor een uitbreiding van de fabrieken. Dat valt op te maken uit archiefstukken die vandaag op de jaarlijkse Openbaarheidsdag zijn vrijgegeven bij het Nationaal Archief. Milieuproblemen werden nauwelijks besproken door het ministerie en de uitstoot van schadelijke stoffen werd voor lief genomen, terwijl het Nederlandse vestigingsklimaat en de werkgelegenheid juist wel belangrijk werden gevonden.
Edelchemie
De rechtbank in Roermond heeft slechts een boete van 25.500 euro opgelegd aan de directeur van Edelchemie. Zijn bedrijf in Panheel moet 25.000 betalen en dochterbedrijf Phoenica 5.000 euro. Directeur Leo Nevels maakte zich schuldig aan bodemvervuiling en draaide zeven jaar lang zonder milieuvergunning. Zijn twee zonen werden vrijgesproken en zijn partner en oud-bedrijfsleidster van Phoenica werd wel schuldig bevonden, maar kreeg geen straf. Tegen Nevels was een celstraf van zestien maanden geëist en tegen zijn zonen twaalf en tien maanden. Het bedrijf werd al in 2012 door de provincie stilgelegd. Pas in 2015 kwam de dagvaarding.
Forafina
Forafina (voorheen KBS Holland) kwam niet opdagen in de rechtbank maar is aansprakelijk voor het letsel dat vijf Iraniërs opliepen, omdat het bedrijf de grondstoffen voor gifgas leverden. De Iraniërs waren als militair of vrijwilliger actief in het Iraanse leger en liepen letsel op door Iraakse aanvallen met mosterdgas. Ze vochten op dat moment in het grensgebied tussen Iran en Irak. Het Nederlandse bedrijf Melchemie (nu Otjiaha) van de begin deze maand overleden miljardair Hans Melchers werd eerder vrijgesproken. Dat bedrijf leverde tot medio 1984 Thionylchloride aan Irak. Een bestuurder van Melchemie zei in de rechtszaal dat het bedrijf in het begin van de jaren tachtig niet wist en niet had kunnen weten dat Irak de chemische stof voor de productie van mosterdgas zou gebruiken. De rechter kon zich daarin vinden, aangezien destijds nog niet algemeen bekend was dat het Iraakse regime de stof inzette in de oorlog tegen Iran. De chemische stof kon ook voor vreedzame doeleinden worden gebruikt, bijvoorbeeld als bestrijdingsmiddel in de landbouw. Ook kon er plastic mee worden gemaakt. In 1984 besloot de Nederlandse regering nog dat thionylchloride niet op een lijst hoefde te komen met stoffen waarvoor een exportvergunning nodig was.
MOSA
Bij wandtegelfabriek Koninklijke Mosa in Maastricht steeg de kwikuitstoot tussen 2015 en 2022 van 2,3 naar 6,3 kilogram, een toename van 174 procent. Lood en kwik zijn zeer schadelijk zijn voor het zenuwstelsel. “Kortdurende blootstelling tijdens de zwangerschap of gedurende de kinderjaren kan ook al ernstige effecten geven. Lood kan bijvoorbeeld effecten hebben op leerprestaties van jonge kinderen. Mosa zegt zich in te spannen voor de reductie van zeer zorgwekkende stoffen, maar geeft toe dat dit bij kwik nog niet gelukt is.
OCI
Een onderdeel van OCI Global, beursgenoteerd als AEX-fonds aan de NYSE Euronext te Amsterdam. Wereldwijd producent van stikstofhoudende meststoffen en chemicaliën met productielocaties in de Verenigde Staten, Nederland, Egypte, Algerije en China. OCI telt 3.000 medewerkers. De productiecapaciteit bedraagt circa 7 miljoen ton. Zij maken uit ureum gevormd, met ammoniak en koolstofdioxide als bijproducten onder hoge druk (> 7 Mpa) en een temperatuur boven de 370°C cyaanzuur, dat via exotherme reactie tot cyanuurzuur leidt. Het cyanuurzuur condenseert met ammoniak tot melamine en water bestemd voor gebruik in Industriële toepassingen zoals panelen van hout, laminaat, coating, gietpoeders, betonweekmakers en vlamvertragers.
Huisdieren in de Verenigde Staten en zuigelingen in China kwamen rond 2007/2008 te overlijden door nierfalen vanwege Melamine. Melamine en cyanuurzuur veroorzaken afzonderlijk normaliter geen nierdefecten, maar een gecombineerde toediening (combinatietoxicologie) wel in de vorming van kristallen en laesies in het nierweefsel en klinische tekenen van (acute) nierschade.
Odfjell
Aan het chemische tankopslagbedrijf Odfjell waar chemische vloeistoffen en zuren worden opgeslagen werden al tientallen miljoenen aan boetes en dwangsommen opgelegd en in 2014 waren er twee explosies en een brand na het instorten van een reactorvat bij Shell Moerdijk die werden veroorzaakt door het lekken van kankerverwekkend ethylbenzeen. Na de ontploffing stond 50.000 liter van het ethylbenzeen in brand. Na het verversen van een katalysator werd deze gespoeld met verwarmd, vloeibaar ethylbenzeen en daarbij ging het dramatisch mis. In grondmonsters werden daarna zware metalen gevonden en in het rioolwater bij de zuivering in Zwijndrecht werd ethylbenzeen gevonden. Dat het drinkwaterbedrijf Evides na de brand in Moerdijk niet gealarmeerd werd is alarmerend.
Bij het bedrijf brak 11 november opnieuw een heftige brand uit, die ontstond in de compressorruimte. Shell Moerdijk ontdekte eind januari dat door een foutje bij reparatiewerkzaamheden een installatie niet werd afgesloten waardoor sinds 21 november vorig jaar ongeveer 25 ton giftig ethyleenoxide in de atmosfeer is weggelekt. Omdat de installatie 25 meter hoog zit, is het pas maanden later ontdekt. Etheenoxide is kankerverwekkend en kan erfelijke genetische afwijkingen veroorzaken in de menselijke voortplantingscellen. De emissie valt onder de Seveso III-richtlijn zodat de Onderzoek raad voor Veiligheid een onderzoek instelde. Shell moest hiervoor een boete van 2,5 miljoen euro betalen voor de explosie.
One Dias
One Dias mag voorlopig geen gas winnen in de Noordzee boven Schiermonnikoog omdat de vergunning niet in orde is. Dat heeft de rechtbank in Den Haag 18 april 2024 bepaald. Natuurorganisaties, de gemeente Schiermonnikoog en eilanders hadden bezwaar gemaakt tegen de gaswinning. De Overheid heeft circa 200 miljoen euro in het project gestoken.
In 2022 verleende het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) een vergunning aan mijnbouwbedrijf ONE-Dyas voor het winnen van gas in de Noordzee boven Schiermonnikoog. Het Wereld Natuur Fonds, Natuurmonumenten, Greenpeace, Stichting ARK, werkgroep Vrije Horizon, de gemeente en de Waddenverenging spanden een rechtszaak aan.
Als de staatssecretaris van Economische zaken en Klimaat het project alsnog wil laten doorgaan, zal hij eerst de gebreken in de verleende omgevingsvergunning moeten herstellen, aldus de rechtbank. De rechtbank oordeelde dat de besluiten met betrekking tot het winnen van aardgas, de aanleg van de pijpleiding en de elektriciteitskabel van kracht blijven. De partijen die de rechtszaak hadden aangespannen, hebben op deze punten dus geen gelijk gekregen. Dit betekent echter niet dat ONE-Dyas nu het project kan uitvoeren. De eisende partijen hebben namelijk wel gelijk gekregen op het gebied van uitstoot van stikstof en het verstoren van beschermde zeezoogdieren zoals bruinvissen en zeehonden door onderwatergeluid. De gevolgen voor het milieu en de natuur zijn op die punten niet goed in kaart gebracht. ‘Er is tijdens de aanlegfase van het boorplatform sprake van stikstofdepositie die significante gevolgen kan hebben voor natuurwaarden in het Natura2000-gebied Duinen Schiermonnikoog. De rechtbank vindt de methode om die gevolgen te compenseren, de aankoop van stikstofrechten van drie boerderijen, niet juist’, oordeelt de rechtbank. De rechtbank heeft geconcludeerd dat de staatssecretaris wel voldoende heeft aangetoond dat de bodemdaling beperkt blijft tot maximaal 4,6 cm en dat de kans op aardbevingen verwaarloosbaar is. De bezwaarmakers vinden dat de boringen onherstelbare schade aanrichten aan het natuurgebied de Borkumse Stenen, een oesterrif vlak bij het boorplatform. Ook vinden ze het onbegrijpelijk dat er gas gewonnen wordt dicht bij Werelderfgoed Waddenzee. De bezwaarmakers vinden verder gaswinning niet meer van deze tijd en in strijd met de klimaatdoelen. Ook hebben Duitse natuurorganisaties en de gemeente Borkum zich gemengd in de strijd tegen de gaswinning. Het gasveld boven Schiermonnikoog draagt de naam N05-A en ligt ongeveer negentien kilometer ten noorden van Schiermonnikoog. ONE-Dyas heeft berekend dat er zo’n 4,5 tot 13 miljard kubieke meter gas kan worden gewonnen. Om dit te realiseren, investeerde het bedrijf 500 miljoen euro (incl. 200 miljoen van de Overheid). Dit is de grootste Nederlandse investering in aardgasontwikkeling van de afgelopen vijftien jaar, liet ONE-Dyas vorig jaar weten.
Sitech
Sitech Services is in 2008 gestart vanuit verschillende DSM-afdelingen, die onsite dienstverlening verzorgden. De dienstverlening van Sitech focust in grote lijnen op Managed Services, Technology en Operate. Hun diensten zijn ondergebracht in 5 servicelijnen. Binnenkort gaan ze een nieuwe fase in met de verzelfstandiging van de afzonderlijke bedrijven. Het bedrijf verzorgt volledig onderhoud, technische ondersteuning en het realiseren van noodzakelijke of gewenste aanpassingen. Daarnaast ontwerpen, leveren, implementeren en onderhouden ze futureproof IT-infrastructuren. En Asset Health Center, checkt werking en functionele betrouwbaarheid van de bedrijven op Chemelot. Ook verzorgen ze analyse en inspectie van installaties, waarbij handmatige controle plaatsmaakt voor online afhandeling op basis van monitoring. Ten slotte verzorgen ze ondersteuning op het gebied van vergunningen, recycling van materialen en onderdelen, hergebruik van warmte, afvalverwerking en energiebesparing.
Sterigenics
De gemeente Zoetermeer en het bedrijf Sterigenics worden niet verder vervolgd voor het tussen 2004 en 2009 lozen van hoge concentraties kankerverwekkend ethyleenoxide, omdat niet onomstotelijk bewezen is dat er sprake was van een direct en onmiddellijk levensgevaarlijk risico voor mensen in de omgeving van het bedrijf. En dat terwijl het bedrijf midden in een woonwijk gevestigd is. Het giftige ethyleenoxide werd al die jaren onbewerkt via een calamiteitenpijp geloosd. Sterigenics en twee leidinggevenden zijn door de rechtbank vrijgesproken. Omdat Sterigenics handelde met toestemming van de gemeente Zoetermeer mocht het bedrijf erop vertrouwen dat de gemeente instemde met het overtreden van de voorschriften van de vergunning. De kankerverwekkende stof ethyleenoxide is afkomstig van het Amerikaanse bedrijf Sterigenics opererend onder de naam Deross Holding. Het bedrijf is inmiddels vertrokken. Tussen 2004 en 2009 stootte het bedrijf kankerverwekkende stof uit en de gemeente greep niet in.
ECN heeft op verzoek van RIVM het onderzoek naar de luchtkwaliteit rondom Schiphol onderzocht. en daar blijkt zoals verwacht een verhoogde concentratie ultrafijnstof. Direct buiten het luchthaventerrein is de gemiddelde bijdrage van luchtvaartactiviteiten vergelijkbaar met de bijdrage van wegverkeer in straten in binnenstedelijk gebied. Naarmate de afstand tot het luchthaventerrein toeneemt, neemt de concentratie ultrafijnstof af. Op zo’n vijftien kilometer van de luchthaven is de bijdrage nog steeds meetbaar, namelijk 20% procent van de bijdrage direct naast het luchthaventerrein. Ultrafijnstof kan schadelijk zijn voor de gezondheid”, stelt de raad in een rapport. Ultrafijnstof bestaat uit deeltjes die kleiner zijn dan 0,1 micrometer die vrijkomen bij allerlei verbrandingen. De deeltjes komen vooral voor in de buurt van vliegvelden, langs wegen, bij de scheepvaart en bij fabrieken. “Deze deeltjes zijn zo klein dat ze na inademing diep in de longen terechtkomen, waarna ze via de bloedbaan elders in het lichaam invloed kunnen hebben”, schrijft de Gezondheidsraad. De microscopisch kleine deeltjes zijn niet alleen schadelijk voor volwassenen en kinderen, maar ook voor ongeboren baby’s. Baby’s in vervuilde gebieden hebben over het algemeen een lager geboortegewicht en vroeggeboortes komen vaker voor. Roetdeeltjes die zwangere vrouwen inademen, komen via het vruchtwater bij de baby terecht.”
Zo’n 1.500 werknemers van Tata Steel in het Verenigd Koninkrijk staakten vanaf 8 juli 2024 voor onbepaalde tijd vanwege het schrappen van wel 2.800 banen en de sluiting van twee hoogovens in de staalfabriek in het Welshe Port Talbot. Volgens vakbond Unite werd voor het eerst in meer dan veertig jaar gestaakt door staalarbeiders in het Verenigd Koninkrijk. Behalve bij Port Talbot zal ook bij de vestiging van Tata in Llanwern in Wales worden gestaakt. Unite zegt dat de stakers niet alleen vechten voor behoud van arbeidsplaatsen, maar ook voor de toekomst van hun gemeenschappen in Wales. Tata kondigde de plannen in januari aan als onderdeel van een herstructureringsprogramma om de verliezen terug te dringen. Er werken ruim achtduizend mensen voor Tata in het Verenigd Koninkrijk. Labour, die op koers ligt om te winnen bij de komende verkiezingen, heeft Tata al opgeroepen om af te zien van de plannen en om na de verkiezingen verder te praten met de overheid. De oppositiepartij heeft beloofd ruim 3,5 miljard euro te steken in de Britse staalindustrie als ze de verkiezingen wint. Tata sloot vorig jaar nog een overeenkomst met de Britse regering over een steunpakket van omgerekend 590 miljoen euro voor de grootste staalfabriek van het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast investeert Tata zelf 825 miljoen euro in het moderniseren van de productie in Port Talbot. Het staalbedrijf viel voorheen onder dezelfde Europese divisie als Tata Steel Nederland, maar sinds 2021 is het Nederlandse deel met de staalfabriek in IJmuiden een opzichzelfstaand dochterbedrijf binnen het Indiase concern.
De OVV en het rapport Industrie en Omwonenden was onderwerp van een debat op 4 april 2024 rondom Tata Steel (IJmuiden), Chemours (Dordrecht) en APN (Nijmegen).
Op de actieagenda stonden vier thema’s:
- Thema – Een goede buur: Bevorderen dialoog omwonenden, industrie en overheden (actie 1).
- Thema – Minder hinder, schonere lucht: Verminderen van industriële emissies door middel van aanscherping van regelgeving of het inzetten van financiële prikkels
- Thema – Meten en weten: Meer metingen uitvoeren bij en rondom bedrijven. Meer inzicht in schadelijke emissies bij bevoegd gezag en burgers. RIVM verkenningen gezondheidsrisico’s rond industriële clusters/bedrijven
- Thema – Een betrouwbare overheid: Gezondheid volwaardig meewegen in kader van omgevingswet. Versterken adviesrol GGD. Actieteams instellen voor coördinatie van overheidsoptreden (acties 12 t/m 15).
Harsco Metals Holland
Het Openbaar Ministerie (OM) heeft ook een geldboete van 135.000 euro geëist tegen Harsco vanwege zogenoemde grafietregens die ontstonden vanaf het terrein van Tata Steel. 35.000 euro hiervan is voorwaardelijk. Op het terrein van Tata Steel verwerkt Harsco slak, een restproduct van de staalproducent. Bij het verwerken zijn explosies ontstaan, waardoor stofwolken in de lucht kwamen. Volgens het OM heeft het bedrijf in 2018, 2019 en 2020 overtredingen begaan door deze explosies niet te voorkomen. Ook werd een incident met een steekvlam niet gemeld.
Tata Steel heeft op 3 november haar herziene plannen in het kader van het lopende maatwerktraject met de minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK), de gedeputeerde van de Provincie Noord-Holland (PNH) en de Staatsecretaris gedeeld. In deze plannen presenteert Tata Steel ook mogelijke extra milieumaatregelen, waaronder overkappingen van grondstoffenopslagen, onder voorbehoud van financiering en vergunningen. Deze plannen zijn door de Staatsecretaris nog niet gevalideerd. De komende tijd zal hij deze plannen uitgebreid beoordelen, met behulp van interne en externe expertise. Tata Steel heeft inmiddels ook een toelichting op deze plannen en de effecten daarvan openbaar gemaakt. Hiermee wordt tevens invulling gegeven aan de afspraak uit de Expression of Principles dat Tata Steel onderzoek doet naar het verder verbeteren van de milieu- en gezondheidssituatie vóórafgaand aan de transitie in 2030, bijvoorbeeld door het al eerder sluiten van bedrijfsactiviteiten, zoals de Kooksfabriek 2, en/of het uitvoeren van extra maatregelen boven op de Roadmap+. Hiermee wordt de motie Hagen c.s. die verzocht om dit te onderzoeken en de kamer te informeren afgedaan.
Afgelopen jaar zijn door de 2e Kamer twee moties van het lid Van Esch aangenomen die de regering vragen om in gesprek te gaan met de Provincie Noord-Holland over onafhankelijke emissiemetingen en cameratoezicht bij Tata Steel. De Provincie is en blijft verantwoordelijk voor de uitvoering van de taken op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving en het vrijmaken van middelen uit het provinciefonds voor uitvoering hiervan. De Provincie Noord-Holland heeft recent het uitvoeringsprogramma 2024 van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied vastgesteld. Via dit jaarlijkse budget worden middelen beschikbaar gesteld voor de inzet die nodig is voor de vergunningen, toezicht en handhavingstaken bij Tata Steel. Waaronder de meldingen, handhavings- en Woo-verzoeken vanuit de omgeving van Tata Steel, het aanscherpen van de vergunningsvoorschriften bij Tata Steel en de transitie naar groen staal. Voor aankomend jaar zijn er meer middelen beschikbaar gesteld dan vorig jaar. Bovendien heeft de provincie Noord-Holland vorig jaar al aanvullend budget gegeven aan de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG) voor het uit laten voeren van additionele emissiemetingen bij Tata Steel.
De OD NZKG voert aanvullende emissiemetingen uit bij onder andere de Kooksfabrieken van Tata Steel. Dit vanwege de behoefte vanuit verschillende partijen om de betrouwbaarheid te kunnen toetsen van metingen door het geaccrediteerde meetbureau van Tata Steel en door andere geaccrediteerde meetbureaus in opdracht van Tata Steel. Daarnaast is het doel om niet-genormeerde emissies in kaart te brengen. Na uitvoering van de metingen zal worden geëvalueerd of vervolg of aanpassing in deze meetstrategie nodig is. De OD NZKG houdt sinds februari 2023 cameratoezicht op Kooksfabriek 2. Sinds eind december is ook een tweede camera operationeel met zicht op Kooksfabriek 1. Het is en blijft echter onmogelijk incidenten met rauwe kooks op basis van enkel het cameratoezicht te beoordelen. Hiervoor zijn altijd aanvullende gegevens nodig. Ook kunnen de beelden van de camera’s van de OD NZKG niet zondermeer real-time openbaar gemaakt worden omdat er rekening gehouden dient te worden met de privacyregelgeving. Verder heeft de OD NZKG eind 2023 de implementatie van de BBT-conclusies voor IJzer en Staal kunnen completeren. Hiermee zet de OD een belangrijke stap in het zo scherp mogelijk vergunnen van Tata Steel. De OD NZKG doet momenteel onderzoek naar de mogelijkheid voor het intrekken van de vergunning voor de kooks-en gasfabrieken.
Wetgeving stikstofnorm Kooksfabriek 1:
De eerste stap van het wetgevingstraject, het invullen van het beleidskompas, wordt op dit moment uitgevoerd. In de komende maanden zal er nader onderzoek worden gedaan naar de verschillende onderzoeksvragen die bij het opstellen van dit kompas naar voren zijn gekomen. Een voorbeeld hiervan is de vraag hoe elders in Europa met deze norm wordt omgegaan en de vraag wat een redelijke overgangstermijn is bij de aanpassing van regelgeving. Mede op basis hiervan is het mogelijk om de impact van verschillende beleidsopties in kaart te brengen en daarmee ook een voorkeursoptie te bepalen. De Staatsecretaris heeft het beleidskompas in het eerste kwartaal van 2024 afgerond. In het rapport worden verschillende scenario’s gewogen, variërend van niet ingrijpen tot aan volledig sluiten. Maar uiteindelijk lijkt een middenweg, waarin – eventueel versneld – wordt verduurzaamd, op de meeste vlakken het beste uit te pakken. Dat levert volgens de adviseurs ‘de gewenste reductie van CO2-uitstoot en lokale overlast op per 2030.’ Het kabinet zou 0,5 tot 2 miljard euro moeten bijdragen, bleek tijdens de presentatie van Wijers en Blom. Het kabinet kijkt daarom of het haalbaar is om de plannen van Tata Steel uit te voeren, waarbij sommige maatregelen sneller worden uitgevoerd om gezondheidsrisico’s versneld te verminderen.
Expertgroep gezondheid IJmond
De Staatsecretaris heeft recent de Expertgroep Gezondheid IJmond formeel ingesteld die hem onafhankelijk zal adviseren over de gezondheidsvraagstukken in de IJmond en ook advies geven over de vraag hoeveel milieu- en gezondheidswinst nodig is om de gezondheidsrisico’s in te perken. Deze adviezen worden openbaar.
Momenteel werkt de expertgroep aan een eerste position paper. Om hiervoor voldoende kennis te vergaren, is onder andere gesproken met omwonenden, de GGD, de OD NZKG en met Tata Steel. De Staatsecretaris verwacht dat het position paper in het eerste kwartaal van dit jaar gereed is en zal dit stuk aan de 2e Kamer aanbieden.
De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied heeft in samenwerking met omwonenden onderzoek laten doen naar het geluid dat wordt geproduceerd op het industrieterrein IJmond. Omwonenden ervaren storende geluiden afkomstig van bedrijven zoals Tata Steel IJmuiden en andere industrie op het terrein en maken zich zorgen over het effect hiervan op hun gezondheid.
Uit het onderzoek blijkt dat de geluidbelasting in met name Wijk aan Zee hoog is. Nader onderzoek naar specifiek hinderlijke piek- en andersoortige geluiden is nodig. Een andere conclusie uit het onderzoek is dat de toegepaste geluidzonebeheersystematiek voldoet. Wel moet dit gemoderniseerd worden, net als het continue meetsysteem. Een moderner systeem kan helpen bij het opsporen van piekgeluiden door industrie.
Het geluid in de omgeving van industrieterrein IJmond is wettelijk geregeld met een geluidzone. De omgevingsdienst houdt met een geluidzonebeheermodel en metingen toezicht op de uitstraling van het geluid van het industrieterrein naar het omliggende gebied.
Omwonenden hadden veel vragen over de totstandkoming van deze zone, het beheer en het effect ervan. Een klankbordgroep van omwonenden heeft daarom een actieve rol gehad bij het onderzoek. De klankbordgroep is hierin ondersteund door de Nederlandse Stichting Geluidshinder.
GGD Kennemerland heeft in samenwerking met GGD Amsterdam gezondheidskundige vraagstukken uit het onderzoek beantwoord. De GGD concludeert dat in IJmond en met name in Wijk aan Zee ‘ongewenst forse’ geluidhinder is door bedrijven en industrie. Het aantal mensen dat hierdoor (ernstig) gehinderd wordt, is de afgelopen twaalf jaar wel gelijk gebleven.
De GGD heeft voorgesteld verder onderzoek te laten doen naar specifiek hinderlijke piek- en andersoortige geluiden. De omgevingsdienst ondersteunt dit voorstel. Het is belangrijk dat zowel omwonenden als bedrijven actief worden betrokken bij dit onderzoek.
De GGD adviseert verder om de geluidbelasting omlaag te brengen. De grenswaarden voor de toegestane hoeveelheid geluid liggen vast in de omgevingsverordening en de omgevingsplannen van de gemeenten en de provincie. De wijze waarop de omgevingsdienst het geluid binnen de geluidzone beheert, is een vertaling van deze wettelijke grenswaarden. Eventuele verlaging van de grenswaarden rond de IJmond moet door gemeenten en provincie worden vastgesteld. Daarvoor moet dan wel een uitgebreide procedure worden doorlopen, waarbij breder gekeken wordt naar de geluidsituatie in de IJmond.
Uit het onderzoek blijkt dat de totstandkoming van de geluidzone en het beheer van de geluidzone in de IJmond aan de wettelijke en juridische kaders voldoet. Het geluidzonebeheermodel moet wel gemoderniseerd worden, zodat het de werkelijke fysieke omgeving beter weergeeft en ook gebruikt kan worden binnen de Omgevingswet. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied is al begonnen met de voorbereidingen voor het moderniseren van het model.
Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat een ‘real time’ toegankelijk monitoringssysteem wenselijk is. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied gaat op korte termijn na welke mogelijkheden er zijn om dit te realiseren.
De omgevingsdienst heeft het onderzoek aan de provincie Noord-Holland aangeboden. De provincie heeft in antwoord op het onderzoek aangegeven vervolgstappen te nemen.
- Het bericht op de website van de provincie Noord-Holland.
- De samenvatting van het onderzoek naar het geluidzonebeheer IJmond.
- Het onderzoek naar het geluidzonebeheer IJmond is opgebouwd uit drie delen:
- Rapport technisch adviesbureau (pdf)
- Rapport GGD Kennemerland (pdf)
- Notitie van DCMR Milieudienst Rijnmond (pdf)
- Aanbiedingsbrief Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied
Trafigura
Trafigura is bekend van het schip de Probo Koala. Het bedrijf had in 2006 zonder toestemming van de autoriteiten 500 ton gevaarlijke afvalstoffen in en uit Nederland gebracht en vervolgens gedumpt bij havenstad Abidjan aan de Ivoorkust waarbij ongeveer tien doden vielen en tienduizenden mensen ziek werden. De Probo Koala probeerde bij Amsterdam Port Services (APS) verontreinigd afvalwater aan te bieden voor duizend euro per ton. APS kon het giftige water echter niet verwerken en een groot deel werd door APS weer teruggepompt in het schip waarna de lading uiteindelijk aan een plaatselijke verwerker aan de Ivoorkust werd aangeboden. Amsterdam Port Services en een oud-directeur werden persoonlijk én de gemeente Amsterdam als eigenaar van APS vervolgd. In Ivoorkust heeft Trafigura de kwestie in 2009 afgekocht zonder schuld te bekennen. Daarnaast keerde het bedrijf een vergoeding van 33 miljoen euro uit aan slachtoffers. 6.000 van hen zagen nooit een cent omdat er miljoenen door corruptie zijn verdwenen. De zaak is nu alsnog voor de rechter, omdat een grote groep van zo’n 78 duizend Ivorianen verenigd in de stichting Victimes des Déchets Toxiques Côte d’Ivoire een claim heeft ingediend via Van Beer advocaten vanwege huid- en longproblemen en klachten van neurologische aard. De eigenaar van de afvalverwerker die het gif heeft gestort zit sinds oktober 2008 in de gevangenis voor de duur van twintig jaar en een tussenpersoon kreeg vijf jaar cel. Trafigura werd opgericht door De Turckheim en Claude Dauphin, oud-werknemers van het beruchte Glencore. Dauphin zat zelf vijf maanden voor deze zaak aan de Ivoorkust in de cel en overleed in 2015 op 64-jarige leeftijd aan kanker. Trafigura is om fiscale redenen in Amsterdam gevestigd.
Vink
Het Barneveldse afvalbedrijf Vink heeft vervuilde grond gebruikt voor woningbouw in Barneveld. De gebruikte grond werd onvoldoende schoongemaakt, waardoor de giftige stof styreen (gebruikt bij productie van plastic) en resten van landbouwgif in de grond achterbleven. Uit documenten blijkt dat Vink gerommeld heeft met de administratie, zodat de giftige grond op papier wel schoon is.
Chemische risico’s vanaf het spoor
Uit onderzoek blijkt dat de naleving van de wettelijke verplichting tot registratie van gevaarlijke stoffen op spoorwegemplacementen over het geheel genomen ook ver onder de maat is. In 2020 reden er ruim 8000 ketelwagons met giftige stoffen over de verbinding tussen Rotterdam en België. De komende jaren loopt dit aantal op naar bijna 40.000 in 2030
In Brabant rijden nog steeds vanwege werkzaamheden aan het derde spoor in Duitsland (Betuweroute naar Oberhausen) veel meer wagons met gevaarlijke stoffen dan wettelijk toegestaan is. Vooral bij Breda, Tilburg en Eindhoven worden de vastgestelde hoeveelheden voor het vervoer van het brandbare gas (lpg) overschreden. In het tweede, derde en vierde kwartaal van 2015 reden er langs Breda in plaats van het toegestane aantal van 4.350 maar liefst 6.931 wagons met brandbaar gas.
Ook in Tilburg reden twee keer zoveel wagons brandbaar gas als afgesproken en in Eindhoven werd het aantal met een factor vier overschreden. Bij 111 inspecties die de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in 2015 heeft uitgevoerd bij spoorwerkzaamheden, zijn bij 35 inspecties overtredingen geconstateerd.
In het Basisnet Spoor zijn maximale risicoplafonds vastgesteld op basis van vastgestelde formules. Bij controles door het ILT bleek dat in 2014 bij 14 van de 412 treinen die gevaarlijke stoffen vervoerden iets mis was. De overtredingen variëren van onjuiste treinsamenstellingen tot het volledig ontbreken van informatie over de aanwezige gevaarlijke stoffen. Zo’n onvolkomenheid leidde in 2011 tot een bijna ramp op rangeerterrein de Kijfhoek bij Zwijndrecht waar met enige regelmaat ontsporingen en ongevallen gebeuren. Hulpdiensten kunnen er volgens de inspectiedienst er dan ook niet van uitgaan dat de informatie die zij over treinen met gevaarlijke stoffen krijgen betrouwbaar en feitelijk juist is.
In 2022 reden er 1449 ketelwagens met ‘brandbaar gas’ tussen Deventer en Hengelo, terwijl jaarlijks maar 210 wagens zijn toegestaan. Ook de hoeveelheid ‘zeer brandbare vloeistof’ werd fors overschreden, namelijk 2153 ketelwagens waar er duizend zijn toegestaan.
Chroom-6
In meerdere gebouwen van de NS, Defensie, de Rijksrederij, Rijkswaterstaat en het Rijksvastgoedbedrijf is gewerkt met het kankerverwekkende chroom-6 verf. De provincie Utrecht meldde in november 2017 het chroom-6 houdende verf te hebben aangetroffen op gebouwen op voormalig vliegbasis Soesterberg. Uit een recent afgerond onderzoek blijkt dat chroom-6 houdende verf frequent kan zijn toegepast op defensievastgoed. Chroom-6 wordt gebruikt in verf om roestvorming tegen te gaan. Wie zaagt in hout dat is geschilderd met chroom-6 verf kan ziek worden. Chroom-6 is een gevaar voor de gezondheid als er stofdeeltjes vrijkomen, een kleine hoeveelheid daarvan kan al kanker veroorzaken. Chroom-6 kan in het lichaam komen door inademen, door inslikken en door blootstelling van de stof aan de huid. Verf met daarin chroom-6 werd ook gebruikt voor vliegtuigen en tanks van de Amerikaanse strijdkrachten. Dat materieel werd in vijf voormalige opslagplaatsen van Defensie in Nederland onderhouden. Bij het schuren van het materieel tijdens onderhoudswerkzaamheden kwam het stof in de lucht. Defensie moest eerder dit jaar al excuses aanbieden aan personeel die gewerkt hadden met chroom-6. In april werd bekend dat 359 mensen op basis van een speciale regeling een vergoeding hadden gekregen. Zij ontvingen maximaal 15.000 euro. Onder andere de NS en de gemeente Tilburg zouden nalatig zijn geweest door honderden werklozen tussen 2004 en 2011 aan het werk te zetten op de voormalige werkplaats van de Nederlandse Spoorwegen in Tilburg. In de werkplaats werden oude treinstellen geschuurd. In de oude verflagen zat zeer waarschijnlijk de kankerverwekkende stof chroom-6 dat is vrijgekomen tijdens de werkzaamheden. Veel betrokkenen kampen sindsdien met gezondheidsklachten. 700 betrokkenen krijgen nog een vergoeding van 385 euro, zodat ze geen eigen risico hoeven te betalen voor medische kosten. Ook in grondwater op het terrein van Tata Steel is chroom-6 aangetroffen in grondwatermonsters die zijn genomen door toezichthouder Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. De NS heeft lange tijd niet voldaan aan de regelgeving om medewerkers te beschermen tegen het chroom-6. Dat blijkt uit een onderzoek van het RIVM. NedTrain hoeft echter dertig mensen toch geen schadevergoeding te betalen, omdat ze hebben gewerkt hebben met chroom-6. Tot die beslissing is het gerechtshof in Den Bosch gekomen. De medewerkers hebben onvoldoende bewijs aangeleverd om hun vordering te ondersteunen, oordeelde het hof.
Kunstgrasvelden
Bijna alle onderzochte kunstgrasvelden bevatten hogere concentraties kankerverwekkende stoffen dan toegestaan. Ruim de helft van de velden bevat zelfs vier kankerverwekkende stoffen met hogere concentraties. Gemiddeld overschrijden deze stoffen de norm voor consumentenproducten tussen de 1,5 en 3,7 keer en op de meest vervuilde velden tot zelfs zes keer. Er zijn meer dan 2.000 voetbalvelden met kunstgras die worden afgewerkt met rubberen korrels (granulaat) – veelal gemaakt van fijngemalen oude autobanden. De korrels moeten er voor zorgen dat de bal net zo reageert als op natuurgras en dat slidings kunnen worden gemaakt zonder al te grote schaafwonden. Er is geen hard wetenschappelijk bewijs dat deze rubberen korrels schadelijk zijn vanwege de Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (pak’s), nitrosaminen en weekmakers. De stoffen komen ook veelvuldig voor in cosmetica en seksspeeltjes. Volgens de bandenbranche voldoet het rubbergranulaat op Nederlandse kunstgrasvelden aan Europese normen, maar dat zijn niet de normen die zijn ingesteld voor consumenten. „In de rubberkorrels zit 1 tot 10 milligram per kilogram aan kankerverwekkende stoffen die de norm die geldt voor consumentenproducten met een factor duizend overschrijdt. De experts bestudeerden in opdracht van de RIVM in totaal 100 kunstgrasvelden en daaruit bleek dat het rubbergranulaat wel degelijk kankerverwekkende pak’s en ftalaten, benzothiazolen, metalen en fenolen bevat. Ze komen volgens het rijksinstituut echter in „(zeer) beperkte mate vrij” als erop gesport wordt. „De resultaten geven geen aanleiding om gezondheidsschade te verwachten.” aldus het RIVM. Uit nieuw onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam blijkt het tegendeel. Bij proefjes met zebravisjes en zebravis embryo’s, die werden blootgesteld aan water waarin de korrels hebben gelegen, gingen de embryo’s dood en de visjes vertoonden gedragsverandering. Het Europese Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA) bevestigt dat er tal van gevaarlijke stoffen in de rubberkorrels zitten, maar dat de kans op kanker zeer laag is. Behalve inslikken en inademen werd ook gekeken naar huidcontact met de korrels. Het advies is wel te douchen na het sporten. Vanaf 1 maart moeten de korrels aan strengere regels voldoen waarmee de branche de discussie over de rubberkorrels op kunstgrasvelden wil inperken.
Schaliegas
De ministerraad heeft met een voorstel van minister Kamp van Economische Zaken (VVD) ingestemd om de komende vijf jaar geen schaliegas te winnen voor commerciële doeleinden en na een motie in de 2e Kamer mag schaliegas tot 2023 niet commercieel gewonnen worden. Met het handelsverdrag TTIP wordt fracking overigens overal in Europa toegestaan en in Engeland is na de machtswisseling ook een wil om schaliegas te gaan winnen. Door het boren en winnen van schaliegas kan er vervuiling van grond- en drinkwater ontstaan door lekkages bij boorgaten en het weglekken van methaan of andere stoffen. Bij fracking worden water, zand en chemicaliën onder hoge druk in de grond gespoten, waardoor gesteente breekt waardoor olie en gas vrij komen. In een studie van de Amerikaanse Duke-universiteit werden sterk verhoogde niveaus aan radioactieve straling gevonden in het water en het slib van een rivier die stroomafwaarts ligt van een schaliegas-boorinstallatie. Ze vonden een hoeveelheid radium, een radioactief metaal waarvan de niveaus die werden gemeten 200 keer hoger dan normaal bleken.
Teerzand
Shell heeft het teerzandenproject Orion in de Canadese provincie Alberta voor een kleine zeven miljard euro verkocht. Shell kreeg het Orion-project 6 jaar geleden in handen door de overname van de Canadese oliemaatschappij Blackrock Ventures. De teerzandindustrie is verantwoordelijk voor enorme hoeveelheden CO2-uitstoot. Voor de productie van een vat teerzandenolie wordt tot 4,5 keer meer CO2 uitgestoten dan voor een vat normale olie. Giftige stoffen van de afvalwaterbassins lekken naar het grondwater. Om de olie uit de grond te krijgen, wordt een dikke laag zand afgegraven en schoongemaakt met chemicaliën.
Kernenergie afval
In Centraal- en Oost-Europese landen zijn plannen gemaakt om zeker twaalf nieuwe kerncentrales te bouwen maar dat kost 130 miljard euro. Zelfs Polen, dat tot op heden vooral met steenkool stroom opwekt, plant zijn eerste nucleaire centrale. Dit alles omdat onder andere de prijs van elektriciteitsproductie door het verbranden van gas fors is gestegen.
De meeste landen lijken eerst af te wachten of ze gebruik kunnen maken van EU-fondsen. Volgend jaar gaat het in Brussel over de budgetten voor de periode 2028 tot 2034. Roemenië overweegt obligaties te introduceren om aan het nodige geld te komen. Tsjechië erkent nu al dat de overheid zelf een groot deel van de investering zal moeten dragen.
De bestaande nucleaire installaties hebben in 2020 in totaal 13 meldplichtige gebeurtenissen aan de ANVS gemeld. Ook de ontmanteling van Dodewaard en de financiële situatie en de juridische procedure omtrent het opslaan en afvoeren van radioactief afval zijn zorgelijk. De ontmanteling moet voor 1 juli 2045 beginnen (maximaal 40 jaar na gereedkomen van de veilige insluiting). De kosten voor de ontmanteling worden geraamd op 493 miljoen euro. Ook met de kerncentrales in Duitsland en Frankrijk is het slecht gesteld. 15 maart 2023 sloot Duitsland de laatste 3 centrales en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz wilde ook geen nieuwe kerncentrales meer. Ondanks dat er stemmen opgaan om toch weer in te zetten op kernenergie om CO2-uitstoot tegen te gaan is wat hem betreft kernenergie in Duitsland een “dood paard”. De Franse toezichthouder ASN meldt dat het koolstofgehalte in de buizen en kranen van de koelsystemen bij 32 van de 58 centrales veel te hoog is waardoor het staal kan breken als er ijskoud water door die leidingen loopt. Als de koeling hierdoor uitvalt zijn de gevolgen niet te overzien. Elektriciteitsbedrijf EDF is eigenaar van de centrales en wil in Groot-Brittannië een nieuwe centrale bouwen in het plaatsje Hinkley Point. De Duitse centrale Atomkraftwerk Emsland in Lingen bij Nordhorn, op ongeveer 20 kilometer van de Nederlandse grens ter hoogte van Overijssel heeft sinds de ingebruikname in 1998 al bijna 142 storingen ondervonden. De kerncentrale moet desondanks nog tot 2022 mee. Een kerncentrale in Fukushima raakte zwaar beschadigd in maart 2011 door een aardbeving en een tsunami. De kernreactor smolt en ontplofte kort daarna. Meer dan 150.000 mensen sloegen op de vlucht. Tokyo Electric Power Company, die de verwoeste Fukushima Daiichi-kerncentrale beheerde, mag nu ruim een miljoen ton radioactief water gaan lozen. Het water wordt verspreid geloosd in dertig tot veertig jaar tijd. Volgen Japan bevat het afvalwater minder radioactiviteit dan afvalwater dat door Chinese kerncentrales wordt geloosd. Critici zeggen dat het behandelde water nog hoge doses radioactieve materialen zoals tritium bevat. Japan zegt dat het zich houdt aan de internationale standaarden en wijst erop dat andere landen koelwater lozen met veel hogere concentraties radioactief materiaal. Er is begin februari 2024 zo’n 5500 liter radioactief water weggelekt uit de centrale. Volgens de Japanse energiemaatschappij TEPCO zat er een lek in een installatie van de fabriek die vervuild water verwerkt.
België gaat twee kerncentrales langer openhouden nu energieleverancier ENGIE eigenaar wordt van de reactoren, die daardoor nog tot 2035 open kunnen blijven. De ene kerncentrale staat in Doel, net over de grens bij Zeeland. De andere staat in Tihange, zo’n 40 kilometer van de Nederlandse grens bij Limburg. De reactoren in Doel en Tihange waren nog te moderniseren, zodat ze nog zeker tien jaar energie kunnen opwekken. De reactoren waren al stilgelegd, maar het doel is om die eind volgend jaar weer te openen. België gaat het kernafval verwerken, en ENGIE draagt de kosten à 15 miljard euro.
In het regeerakkoord voor 2022 stonden voor Nederland, ondanks dat er nog geen oplossing is voor het kernafval, al twee nieuwe kerncentrales gepland. Bewoners van de grensstreek van Groningen en Drenthe maken zich ongerust over de risico’s van de opslag van kernafval in zoutkoepels. Ook in het verkiezingsprogramma van pieter Omtzigt (NSC) staan de 2 gewenste kerncentrales opgenomen. De nucleaire installaties hebben in 2020 in totaal 13 meldplichtige gebeurtenissen aan de ANVS gemeld.
De ontmanteling van Dodewaard en de financiële situatie en de juridische procedure omtrent het opslaan en afvoeren van radioactief afval zijn zorgelijk. De ontmanteling moet voor 1 juli 2045 beginnen (maximaal 40 jaar na gereedkomen van de veilige insluiting). De kosten vIn de B.V. GKN, vergunninghouder van de Kerncentrale Dodewaard (KCD), zijn onvoldoende middelen beschikbaar om de beheer- en ontmanteling van de KCD te bekostigen. Om te borgen dat er bij de aanvang van de ontmanteling in 2040 voldoende middelen beschikbaar zijn, heeft de Staat besloten de aandelen GKN van NEA over te nemen. De benodigde aanvullende middelen worden generaal vrijgemaakt en gereserveerd voor 2040. De kosten voor de ontmanteling worden geraamd op minstens 493 miljoen euro.
De aandeelhouders van kerncentrale Dodewaard, Vattenfall, EPZ, Uniper en Engie hebben 1,5 miljard euro aan winstuitkeringen uit het moederbedrijf van de centrale onttrokken, waardoor de belastingbetaler nu 185 miljoen euro moet bijleggen voor de ontmanteling. Het dividend werd uitgekeerd in een periode waarin de kerncentrale — die toen al gesloten was — slechts €85 mln winst maakte. De hoge uitkeringen waren mogelijk vanwege de grote hoeveelheid liquide middelen in NEA, vergaard door de verkoop van bedrijven die ooit in handen waren van de energiebedrijven, zoals hoogspanningsbeheerder TenneT. De centrale was in gebruik tussen 1969 en 1997. Ondanks aandringen van de overheid werd door de eigenaren van GKN (Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland) niet voldoende reserveringen gedaan. De Rijksoverheid neemt daarom de centrale over voor 1 euro. De sloop kost naar schatting 347 miljoen euro. De Centrale wordt overgeheveld naar Staatsbedrijf COVRA die dan verantwoordelijk is voor de sloop. Het Staatsbedrijf COVRA krijgt al het geld dat GKN en NEA nog in kas hebben (162 miljoen euro) waardoor er nog 185 miljoen bij moet. Ondanks dat er nog geen wettelijke plicht was voor 2011 werd er dus onvoldoende geld apart gelegd door de energiebedrijven die zelf vinden dat ze niet aansprakelijk zijn voor het financiële tekort. Advies- en ingenieursbedrijf Arcadis gaat samenwerken met het Noorse energie-adviesbedrijf DNV en kernenergiespecialist Nuclear-21. Deze alliantie wil de Overheid en bedrijven adviseren over de realisatie van zowel kleine als grote kerncentrales in Nederland en daarbuiten. De kerncentrale Dodewaard, beheerd door de Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland (GKN), was in 1969 de eerste Nederlandse kernenergiecentrale. In 1997 werd met de elektriciteitsproductie gestopt.
Borsele
De al aanwezige kerncentrale in het Zeeuwse Borssele werd 4 augustus 2018 tijdelijk gesloten vanwege een storing in een elektrisch onderdeel van het systeem dat de reactor beveiligt. Ook was door de storing schade ontstaan aan een ander onderdeel, een lager in een pomp voor koelmiddel. De Kerncentrale Borssele is een Nederlandse kerncentrale in eigendom van de Elektriciteits Produktiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ). EPZ is op haar beurt weer eigendom van DELTA en RWE. De provincie en gemeenten zijn aandeelhouders van Delta. De consumententak van DELTA is overgenomen door de Zweedse investeerder EQT Infrastructure voor 488 miljoen euro. COVRA heeft een verwerkings- en opslagfaciliteit in Nieuwdorp in de gemeente Borsele. Op een terrein van 20 hectare staan vijf opslaggebouwen, een afvalverwerkingsgebouw en een kantoorgebouw. Het meest markante gebouw is het knaloranje HABOG, het gebouw voor de opslag van hoogradioactief afval. Verder zijn er twee opslaggebouwen voor verarmd uranium, VOG en VOG-2, het LOG voor de opslag van laag- en middelradioactief afval en het COG voor de opslag van containers. De totale gemiddelde afvoer van radioactief afval afkomstig van Nederlandse ziekenhuizen naar de COVRA wordt in totaal geschat op circa 6 m3 per jaar. Grote ziekenhuizen voeren ongeveer één keer per jaar, of om het jaar afval af naar de COVRA. Momenteel wordt een verlenging van het gebruik onderzocht. EPZ, de exploitant van kerncentrale Borssele, heeft het ministerie van IenW laten weten eind oktober opnieuw opdracht te hebben gegeven om uranium voor haar kerncentrale in Rusland te laten verrijken. Hierop zitten geen sancties.
Rosatom Koersk
De kerncentrale van Koersk met de twee RBMK-reactoren van Tsjernobyl-stijl — eenheden 3 en 4 zijn bijna aan het einde van hun operationele levensduur van 45 jaar zijn en binnen de komende 4 tot 6 jaar zullen deze gesloten moeten worden. Rosatom, het Russische staatskernenergiebedrijf, voert moderniseringswerkzaamheden uit om ze nog eens vijf jaar te laten functioneren. Maar deze inspanningen zouden kunnen worden stopgezet vanwege de Oekraïense inval. Om deze reactorunits te vervangen die uit dienst gaan, bouwt Rostom de Kursk NPP-2, uitgerust met twee VVER-TOI-krachtcentrales, in de buurt van de bestaande kerncentrale van Kursk. De eerste van deze units zal naar verwachting al volgend jaar operationeel zijn, tenzij de oorlog vertragingen veroorzaakt. De kerncentrale in Koersk, die uit vier reactoren bestaat is extreem kwetsbaar als deze zou worden aangevallen, omdat de faciliteit geen afsluitkoepel heeft.
Zaporizja
Rusland heeft 2 november 2023 negen Oekraïense drones neergeschoten in de buurt van de kerncentrale van Zaporizja. Volgens de Russen hadden de Oekraïners daarmee een nucleaire ramp kunnen veroorzaken. Oekraïne heeft in het verleden juist vaak Rusland beschuldigd van aanvallen op de centrale. Russische troepen vielen 3 maart 2023 de grootste kerncentrale van Europa Zaporizhzhia bij Enerhodar in Oekraïne aan. Geen enkel ander land had ooit eerder een kerncentrale beschoten. Door ‘shelling’ brak er brand uit in de centrale. Brandweerlieden hadden door de gevechten moeite om bij de plaats bestemming te komen, maar uiteindelijk kon de brand die woedde in een trainingscentrum worden geblust. Het aanvallen van een kerncentrale wordt beschouwd als strijdig met het internationale en het humanitaire oorlogsrecht. De nucleaire veiligheids- en beveiligingssituatie in de kerncentrale van Zaporizhzhia in Oekraïne blijft uiterst fragiel en gevaarlijk, zei de chef van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA). “De militaire aanvallen in de regio gaan door en kunnen in de nabije toekomst aanzienlijk toenemen”, zei IAEA-directeur-generaal Rafael Grossi tijdens een briefing van de VN-Veiligheidsraad. Er zijn zeven incidenten geweest waarin de stroom uitviel. De jaarlijkse Algemene Conferentie van het IAEA heeft in 2022 een resolutie aangenomen waarin wordt opgeroepen tot “de dringende terugtrekking van al het ongeautoriseerde leger en ander ongeautoriseerd personeel uit de Oekraïense ZNPP en dat de centrale onmiddellijk wordt teruggegeven aan de volledige controle van de bevoegde Oekraïense autoriteiten. Ook werd opgeroepen tot permanente stationering van IAEA-waarnemers in de grootste kerncentrale van Europa. De kerncentrale in Zaporizja wordt nog steeds gecontroleerd door de Russen en Oekraïens personeel doet het onderhoud. Poetin beschouwd de centrale als Russisch staatseigendom. De kerncentrale bij de Oekraïense stad Zaporizja stond begin april 2024 al op het randje van een stroomuitval omdat de backup-stroomtoevoer eruit lag. 11 mei werd voor de tweede keer de kerncentrale bestookt. De raketten die door Oekraïne op zaterdagnacht werden gelanceerd, sloegen in bij een droge opslagfaciliteit, waar 174 vaten met verbruikte splijtstof worden bewaard. Explosies bliezen ramen in delen van de fabriek weg en één arbeider werd met granaatscherven in het ziekenhuis opgenomen. Blijkbaar richtten ze zich specifiek op de containers met verwerkte brandstof, die buiten naast de locatie zijn opgeslagen. Drie stralingsmonitoringsdetectoren werden beschadigd, waardoor “tijdige detectie en reactie in geval van verergering van de stralingssituatie of lekkage van straling uit gebruikte splijtstofvaten momenteel onmogelijk zijn. Deze keer werd op miraculeuze wijze een nucleaire catastrofe vermeden, maar wonderen kunnen niet eeuwig duren. Oekraïne weet dat de kerncentrale omgeving gebruikt wordt voor militaire doeleinden en oip slag van zware wapens. Rusland wil de reactoren in Zaporizhia opnieuw opstarten. De kerncentrale werd in maart 2022 door Russische troepen in beslag genomen en is met zijn zes door de Sovjet-Unie gebouwde reactoren de grootste van Europa. De centrale ligt gevaarlijk dicht bij de frontlinies van de oorlog en beide partijen hebben beschuldigingen geuit dat hun tegenstander de centrale heeft aangevallen. Ondertussen heeft Rusland de fabriek overgenomen met zijn eigen technici, terwijl het de Oekraïense arbeiders die achterbleven dwingt om contracten te tekenen met Rosenergoatom, de tak van Rosatom, die verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken in de 11 kerncentrales in Rusland. Het Kremlin heeft ook een andere commerciële tak van Rosatom afgesplitst om toezicht te houden op het beheer. Ondanks de voor de hand liggende risico’s wil Rusland in de kerncentrale dit jaar nog minstens één van de reactoreenheden opnieuw opstarten. Door de oorlogsvoering ontstond er 11 augustus 2024 brand in een van de koeltorens die ook zou zijn beschadigd. Oekraïense troepen hebben eind september opnieuw een aanval uitgevoerd op een nabijgelegen elektriciteitsstation van het station Zaporizja.
Tsjernobyl
26 april 1986 was er de ramp met de kerncentrale in Tsjernobyl, welke het leven koste van meer dan 25.000 mensen en welke een massa gevaarlijke nucleaire straling over grote delen van Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland verspreidde. Op 26 april 1986 om 1.23 uur ontplofte reactor 4 van de kerncentrale in Tsjernobyl na een fout gelopen testreeks. In de nasleep van de ontploffing kwam radioactieve straling vrij met een intensiteit vergelijkbaar met tweehonderd kernbommen van het type dat Hiroshima trof. Om de gevolgen van de ramp in te dammen stuurde de Sovjet-Unie in vier jaar tijd 600.000 mensen naar de rampplek die, te midden van hevige straling, moesten proberen om de getroffen centrale af te schermen. In 2005 becijferden verschillende agentschappen van de VN dat vierduizend mensen overleden als gevolg van de ramp. Ecologische organisaties als Greenpeace gaan zelfs uit van tien- of zelfs honderdduizenden doden als de mensen worden meegeteld die de komende jaren nog zullen overlijden aan ziektes die door straling zijn veroorzaakt. Het wetenschappelijk agentschap van de VN, UNSCEAR, beweert dat er slechts 31 overlijdens rechtstreeks aan de ramp kunnen worden toegeschreven. UNSCEAR maakt wel melding van zesduizend gevallen van schildklierkanker, waarvan vijftien dodelijk. De directeur van de centrale, Viktor Brjuchanov, werd na de ramp door het regime als schuldige aangewezen en tot een celstraf van tien jaar veroordeeld. De man kwam vrij in september 1991, kort nadat Oekraïne onafhankelijk werd.
De directe omgeving van Tsjernobyl is na 25 jaar nog altijd onbewoonbaar. Over de kerncentrale is een betonnen sarcofaag geplaatst om te voorkomen dat nog meer radioactieve stoffen vrijkomen. Dat omhulsel vertoont inmiddels scheuren en is aan vervanging toe. De kosten daarvan bedragen bijna 1 miljard euro. Oekraïne heeft de internationale gemeenschap gevraagd het leeuwendeel daarvan te betalen. In Moskou wil de Overheid bovenop radioactieve afvalpijpen bouwen. Er dreigt door onzorgvuldige stedelijke ontwikkeling opnieuw een radioactief gevaar onder de voeten van de Moskovieten. In het noordwestelijke district Shchukino in Moskou plant het stadsbestuur nieuwbouw bovenop ondergrondse leidingen die vloeibaar radioactief afval vervoeren, met plannen voor de bouw van bedrijfs- en woongebouwen, een school en een kleuterschool. Buurtbewoners en experts zeggen dat deze uitgebreide bouwwerkzaamheden de leidingen kunnen beschadigen, waardoor dit radioactieve afval mogelijk in het milieu terechtkomt. “In de oude leidingen zitten centimeters dikke afzettingen van radioactieve zouten. Er zit daar een enorme cocktail, met veel verschillende radionucliden.
Japan wil nog dit jaar (2024),onder protest, twee reactoren herstarten bij de Kashiwazaki-Kariwa-kerncentrale, die na de kernramp in Fukushima uit voorzorg werd gesloten. “Het is de grootste kerncentrale in Japan. Het energiebedrijf Tepco is al hard bezig met de voorbereidingen, ondanks de lokale weerstand. De Nationale Autoriteit voor Kernveiligheid heeft er goedkeuring voor gegeven. In de rest van het land zijn zes andere kerncentrales al gedeeltelijk geactiveerd, en voor vier andere centrales staat dat op de agenda. Nog eens zeven andere locaties worden momenteel beoordeeld op veiligheid en er zijn drie nieuwe reactoren in aanbouw, met als doel ook die op korte termijn aan te zetten. Kernenergie maakt nu nog slechts 6 procent van de totale energietoelevering uit en de overheid wil dit opschroeven naar 22 procent voor 2030. “De Japanse overheid heeft na de kernramp in Fukushima de veiligheidsregels stevig aangescherpt. Die zijn nu twee, drie keer zo streng en de overheid nodigt regelmatig vertegenwoordigers uit van het Internationaal Atoomenergieagentschap om de kerncentrales te inspecteren en te laten zien dat alles volgens de regels verloopt. Zo’n twaalf jaar na de kernramp in Fukushima zit Japan nog altijd met een flinke hoeveelheid radioactief afvalwater. De regering wil nu het water in de oceaan pompen.
Fukushima
11 maart 2021 was de kernramp bij de kerncentrale Fukushima I in Ōkuma, Japan. De ramp was het gevolg van een zeebeving en de daaropvolgende tsunami. De drie operationele reactoren in de centrale werden binnen enkele seconden na het begin van de aardbeving automatisch stilgelegd door middel van een noodstop. Het gewone elektriciteitsnet was beschadigd en daarom moesten de koelpompen voor de centrales draaien op elektriciteit van een noodstroomvoeding. Door de vloedgolven veroorzaakt door de aardbeving werden deze generatoren onbruikbaar, doordat die lager waren geplaatst dan de hoogst verwachte tsunami. Hierna werd overgeschakeld op koeling door accu’s. Deze tijdelijke koeling is voorzien als tijdelijke oplossing omdat voorzien was dat na enkele uren het gewone elektriciteitsnet of de noodgeneratoren opnieuw operationeel zouden zijn. Door de enorme schade door de aardbeving en vloedgolven in de omgeving was dit niet het geval, en hierdoor bleef de temperatuur van de kernreactor oplopen, een loss-of-coolant accident. Als gevolg hiervan vond in drie units een kernsmelting plaats: brandstofelementen waren gedeeltelijk gesmolten waardoor kernbrandstof op de bodem van de reactoren terechtkwam. Er volgde ook een reeks ongelukken in verschillende reactoren in het complex, waaronder explosies van waterstofgas. Op 16 december 2011, meer dan negen maanden na de zeebeving en de daardoor veroorzaakte tsunami, werd aangekondigd dat alle reactoren van de kerncentrale een toestand hebben bereikt die vergelijkbaar is met die na een gewone ‘koude’ stilstand. Er zijn veel indirecte sterfgevallen door de stress en de gevolgen van de evacuatie bij de kerncentrale van Fukushima. Volgens de Japanse regering waren er 2.268 indirecte doden door het kernongeluk. Daarnaast is er een toename van schildklierkanker bij kinderen in de regio, die mogelijk verband houdt met de radioactieve besmetting. Het totale aantal doden door de aardbeving en de tsunami wordt geschat op 19.5003.
Urenco
De Urenco Groep is eigendom van de Nederlandse en de Britse staat en de Duitse elektriciteitsbedrijven E.on en RWE en een van ’s werelds grootste leveranciers van verrijkt uranium. Kerncentrales gebruiken dit verrijkt uranium om elektriciteit op te wekken. Uraniumverrijker Urenco gaat de productie in Almelo met 15 procent uitbreiden. De Urenco Groep heeft ook vestigingen in Duitsland, Engeland en de VS. Gezamenlijk bedienen zij een derde van de wereldmarkt voor verrijkt uranium. Eind maart wordt begonnen met de bouw van een nieuwe fabriekshal, een tweede hal volgt snel daarna. Onlangs werd ook een nieuwe bergplaats in Almelo gebouwd voor radioactief afval. Het bedrijf moet de productie van verrijkt uranium fors opschroeven door de oorlog in Oekraïne. Sinds de invasie in Oekraïne willen Westerse landen met Rusland, een van de grootste leveranciers van verrijkt uranium, zo min mogelijk zaken meer doen. De Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) maakte bekend dat het Urenco een voorlopige vergunning geeft voor de nieuwe bergplaats voor radioactief afval. Tot 12 april bestaat nog de mogelijkheid om daartegen bezwaar in te dienen voordat een definitieve vergunning volgt. De ANVS gaf vorig jaar al via een zogenoemde gedoogbeslissing toestemming voor de bouw van de bergplaats. Dat gebeurde omdat de vorige plek waar het afval lag opgeslagen niet voldoende brandwerend was. De kerncentrale in Borssele is afhankelijk van Rusland. Eigenaar EPZ heeft een splijtstofcontract met de Framatome-fabriek in het Duitse Lingen die zijn uranium weer betrekt uit Rusland. Het Europees Parlement, Polen, Ierland en de Baltische staten hebben het afgelopen jaar vergeefs aangedrongen op het beëindigen van de nucleaire samenwerking met Rusland. Vooralsnog is er nog geen enkele stap in die richting gezet. Met name Hongarije en Bulgarije verzetten zich tegen nucleaire sancties. Er zijn geen sancties op het in- en uitvoeren van verrijkt uranium uit Rusland. In 2021 betaalden EU-lidstaten 210 miljoen euro voor Russisch uranium. Daarbovenop ging er nog eens 245 miljoen euro naar Kazachstan, waar de uraniumwinning eveneens in handen is van Rosatom. Het Russische staatsbedrijf is daarmee goed voor zeker de helft van het uranium dat in Europa wordt gebruikt, waarbij het Westen meer afhankelijk is van Rusland dan Rusland van het Westen.
NRG wil het historisch kernafval in Petten afvoeren naar het MFOG, een nieuw, nog te bouwen gebouw bij de COVRA in Zeeland. Toezichthouder ANVS heeft hiervoor vorige week een gewijzigd afvoerplan van NRG goedgekeurd. In het nog te bouwen gebouw zou zowel middel als hoog radioactief afval uit Petten worden geborgen. Het plan komt in plaats van het eerdere plan om het radioactief van NRG te laten samenpersen tot radioactieve pucks bij Belgo proces in België, om die daarna op te slaan bestaande LOG en HABOG-gebouwen van de COVRA. Het nu goedgekeurde plan van NRG loopt vooruit op de plannen van de COVRA, want men zal een aantal jaar nodig hebben om een nieuw gebouw vergund en gebouwd te krijgen. Het kabinet heeft besloten om de komende jaren geld te reserveren voor de bouw van een nieuwe kernreactor (PALLAS) in Petten. Het kabinet steekt vanaf 2023 jaarlijks 129 miljoen euro in de bouw ervan De huidige reactor in Petten (Hoge Flux Reactor, HFR) is inmiddels zestig jaar oud en is aan vervanging toe. De HFR is van groot belang voor veel patiënten met vaak levensbedreigende ziekten, zoals kanker en hart- en vaatziekten. Deze patiënten zijn voor hun behandeling en diagnose afhankelijk van medische isotopen die in Petten worden geproduceerd. Er is inmiddels van de ANVS een bouwvergunning voor de bouw van de Pallas-reactor. Rijkswaterstaat heeft ook een vergunning verleend, omdat de reactor water uit het Noord-Hollands Kanaal gaat gebruiken als koelwater. Dat niet-radioactieve koelwater wordt vervolgens weer geloosd in de Noordzee. Voordat er een vergunning wordt verleend om de reactor daadwerkelijk in gebruik te nemen, is weer een periode met inspraak in 2028. Tot 30 maart kan er nog tegen de bouwvergunningen beroep aangetekend worden bij de Raad van State. Het afvoeren van 1600 vaten kernafval van het nucleaire bedrijf NRG Petten naar een opslag in Zeeland, is voor het bedrijf onbetaalbaar. Het is ook onduidelijk wat voor materiaal er in de vaten zit. Het in financieel problemen verkerende NRG heeft de operatie voor 100 miljoen euro in de boeken staan. De definitieve opslag van al het radioactief afval in Nederland kost zo’n 2 miljard euro en gaat 1,4 vierkante kilometer in beslag nemen. 26 oktober 2018 werd de centrale gesloten nadat er verontreinigd koelwater bleek weg te lekken naar de kruipruimte. Ook in 2022 was er een lekkage en de centrale kon 17 maart weer worden opgestart. De kernreactor wordt dan opgestart en uitgebreid getest. De lekkage werd verholpen door een soort bypass aan te leggen. De zogeheten Hoge Flux Reactor in Petten produceert normaal gesproken de grootste hoeveelheid medische isotopen ter wereld. Die radioactieve stoffen worden gebruikt voor de diagnose en behandeling van kanker. De reactor in Petten produceert zo’n 40 procent van de wereldwijde hoeveelheid medische isotopen. In januari ging de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG) uit van een sluitingsperiode tussen de zes en acht weken. Hoeveel patiënten indirect getroffen zijn door de sluiting, is niet duidelijk. Eerder werd gespeculeerd over honderden patiënten. De oude reactor kampt vaker met problemen. Vooral in 2008 en 2010 leidde het geregeld stil leggen van de reactor ook tot problemen. Sinds die tijd wordt het onderhoud van reactoren wereldwijd beter op elkaar afgestemd, met het zogeheten Emergency Response Systeem. In Petten worden ook isotopen voor de industrie geproduceerd.
Uranium is de energiebron voor kernenergie. Zuiver uranium is een zilverwit, radioactief metaal dat buigzaam en vervormbaar is en een zeer hoge dichtheid heeft (18,95 kg per dm3 of kg per liter, dat is 65% dichter dan lood). Zuiver uranium blijft tot een temperatuur van ongeveer 1400 K in vaste toestand en het kookpunt ligt op ongeveer 4400 K. Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, en dus met hetzelfde aantal protonen, waarin het aantal neutronen verschilt. De twee belangrijkste uraniumisotopen die op aarde voorkomen zijn 238U (99,3%) en 235U (0,7%). Voor kernenergie wordt gebruik gemaakt van 235U, omdat dit isotoop splijtbaar is door thermische neutronen. Ook 238U is belangrijk, omdat het vervalt naar 239Pu, plutonium, de splijtstof voor kweekreactoren. Alle uraniumisotopen zijn radioactief en kunnen in het lichaam genetische schade aanrichten. Uranium en verbindingen waar uranium in voorkomt zijn giftig. Bij blootstelling kunnen organen (o.a. de lever) onherstelbaar beschadigd raken.
Pesticiden op Nederlandse groente en fruit
Het Europees Parlement heeft 22 november 2023 onder druk van boerenprotesten het eigen voorstel verworpen om het gebruik van bestrijdingsmiddelen tegen 2030 te halveren. Hiermee is de Green Deal van de baan. Met de komende EP verkiezingen van juni in zicht haalde de Europese Commissie bakzeil en trok een groot aantal plannen van de Green deal in. Rozijnen waren vorig jaar nog zwaarder besmet met pesticiden dan in de jaren ervoor. Er werden volgens door Foodwatch zelfs sporen van illegale middelen aangetroffen op producten die bij diverse grote supermarktketens worden verkocht. Er werden gemiddeld achttien soorten gif resten gevonden. Op één soort rozijnen werden zelfs 39 soorten landbouwgif gevonden. Op een deel werden pesticiden gevonden die verboden zijn in de Europese Unie. Ook biologische rozijntjes zouden volgens de organisatie gif resten bevatten, al zijn het er wel minder dan op de niet-biologische variant. Er wordt overal ook veel gebruik gemaakt van het op nicotine gebaseerde insecticide, acetamiprid, door de bosbouwsector. Ook bladspinazie blijkt niet veilig. De lidstaten hebben in 2018 al vóór een vrijwel volledig verbod op het gebruik van neonicotinoïde insecticiden in de hele EU gestemd. In kassen is gebruik nog wel toegestaan.
Foodwatch wil dat Syngenta, Bayer AG en BASF stoppen met de productie en export van schadelijke bestrijdingsmiddelen aan ontwikkelingslanden. Deze export draagt bij aan de geschatte 200.000 acute vergiftigingsdoden wereldwijd per jaar, als gevolg van pesticiden. Residuen van deze gevaarlijke pesticiden op geïmporteerde groente en fruit komen ook nog steeds op het bord van Europese consumenten en in het milieu terecht. Frankrijk heeft de productie en export van deze in de EU extreem giftige bestrijdingsmiddelen per 2022 verboden. Onder de druk van de pesticiden lobby en protesterende boeren wordt dit door de andere EU landen vooralsnog niet overgenomen. Slechts 67% van de buitenteelttelers hield zich in 2019 aan de regels bij het bespuiten van gewassen. In 2016 was dat nog 80%. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in verschillende buitenteelten. Met buitenteelten worden gewassen bedoeld die in de open lucht worden geteeld, zoals akkerbouwgewassen, vollegrondsgroenten, fruitgewassen en sierteeltgewassen. De NVWA voerde in 2019 121 controles uit in de buitenteelten om te controleren of telers zich bij het bespuiten van de gewassen aan de regels houden. Het ging hier om neerwaarts spuiten in akkerbouwgewassen, vollegrondsgroenten, bloembollen en vaste planten en op- en zijwaarts spuiten in fruit- en boomkwekerijgewassen. Op fruit en groente uit Nederland wordt een groeiend aantal zeer schadelijke bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Dat blijkt uit een analyse van meetgegevens van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) door Pesticide Action Network Nederland (PAN NL). Bij appels, peren, kersen, spinazie en komkommers was tussen 2007 en 2020 een duidelijke toename te zien van het aantal verschillende schadelijke bestrijdingsmiddelen dat erin werd aangetroffen. De actiegroep keek specifiek naar 55 middelen die volgens een Europese verordening uit 2009 van de markt moest omdat ze het meest schadelijk zijn voor de gezondheid of het milieu.
Tracer en Exirel
Nederlandse telers mogen de schadelijk insecticiden als Tracer en Exirel niet meer gebruiken. De strijd tegen de Drosophila suzukii, een fruitvliegje van het kieskeurige soort krijgt nu wel vrij spel Met een speciaal zaagvormig buisje prikt het vliegje gaatjes in rijpend fruit zoals aardbeien, bessen en kersen en laat daar één tot drie eitjes in achter. Helaas laat ze het niet bij een paar nakomelingen: één vrouwtje kan honderden eitjes leggen. Zodra ze zijn uitgekomen, eten de larfjes het vruchtvlees op en het vliegje is een plaag voor de Nederlandse fruitteler. Zoals de naam al aangeeft komt de suzukii-fruitvlieg oorspronkelijk uit Azië. In 2008 wist het insect zich in Noord-Amerika te vestigen, een jaar later doken ze op in Italië. In de afgelopen tien jaar heeft de soort zich tot een ware plaag voor de Nederlandse fruitteler ontwikkeld. In samenwerking met de experts uit Wageningen weren de telers zich op alle mogelijke manieren tegen de invasie. Maar vooralsnog zijn de fijnmazige netten, de sluipwespen, de lokazen en de schimmels niet voldoende om deze geniepige soort van zijn doel af te houden. Omdat uit onderzoek van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) bleek dat sommige telers de bestrijdingsmiddelen niet goed gebruikten, besloot het ministerie onlangs dat álle kersentelers volledig moeten afzien van de insecticiden, ook het biologische middel. Omdat er nog geen alternatieven zijn leidt deze beslissing onherroepelijk tot het eind van de kersenteelt. De telers, enkele honderden familiebedrijven, zijn boos en spreken van onbehoorlijk bestuur. ‘Tracer en Exirel worden in Nederland verboden, maar in België, Duitsland en de rest van Europa niet. BBB diende daarom een motie in die werd gesteund door PVV, VVD, CDA, ChristenUnie, SGP, FvD en JA21. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil dat kersentelers toch zwaar giftige bestrijdingsmiddelen kunnen gebruiken om een exotische fruitvlieg te bestrijden. xirel en Tracer mogen daarom dit jaar nog met een vrijstelling worden gebruikt. De sector moest wel beloven niet nog een vrijstelling aan te vragen en moet met een plan van aanpak komen. De minister geeft geen algemene vrijstelling voor pruimen, blauwe bessen en druiven. Een aanvraag voor vrijstelling voor deze teelten wordt nog per teelt behandeld. Vaak is bij deze teelten innetting geen optie, zoals bij veel kersenpercelen.
Op aardbeien zitten de meeste bestrijdingsmiddelen omdat de stoffen in het fruit worden opgenomen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit ontdekte na onderzoek bij verschillende groenten en fruit dat aardbeien met gemiddeld zeven tot acht schadelijke bestrijdingsmiddelen waren bespoten. Op een partij aardbeien zouden zelfs zeventien verschillende stoffen te vinden zijn. In het merendeel van de onderzochte peren, appels, aardbeien en prei werd in 2020 toch minimaal één bestrijdingsmiddel uit die groep gevonden, zoals de hormoon verstorende stof difenoconazool die vijf keer vaker werd aangetroffen dan in 2006. Het gaat om een stof die in verband worden gebracht met een heel scala aan serieuze effecten, zoals Parkinson, autisme, schildklierafwijkingen en voortplantingsproblemen. Juist om de cocktail van verschillende bestrijdingsmiddelen maakt PAN NL zich zorgen. Al dertien jaar geleden werd in Brussel besloten dat een kleine zestig middelen zo snel mogelijk moesten worden vervangen door minder schadelijke alternatieven. Niet na tien of vijftien jaar – zoals standaard is bij bestrijdingsmiddelen – maar al na zeven jaar moet voor deze middelen daarom opnieuw worden beoordeeld of er inmiddels betere alternatieven zijn. In Nederland is sinds 2009 geen enkel middel van de beruchte lijst vervangen. In fruit en groente uit Nederland zijn de afgelopen jaren dus zelfs meer in plaats van minder verschillende van deze schadelijkste bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Voor de maximale gehaltes bestrijdingsmiddelen in producten zijn strenge Europese normen, waar de NVWA op controleert. Daarbij worden in de praktijk weinig overtredingen geconstateerd. PAN NL stelt dat dit komt omdat niet wordt gekeken naar de mix van bestrijdingsmiddelen. In een bakje aardbeien zitten misschien zes verschillende restjes bestrijdingsmiddelen. Daarna eet je een appel waarop er drie zitten.
Er wordt op steeds meer groente en fruit schadelijke bestrijdingsmiddelen gevonden. In totaal waren er in 2019 op 13 procent van alle groenten en 29 procent van al het fruit pesticiden aanwezig. In 2011 was dat nog respectievelijk 11 en 18 procent. Bij het fruit ‘scoorden’ blauwe bessen (51 procent), perziken (45 procent) en aardbeien (38 procent) het slechtst. Groenten met de meeste sporen van pesticiden zijn selderij (50 procent), knolselderij (45 procent) en bloemkool (31 procent).
Genetisch gemodificeerde soja, het voornaamste voedsel van onze koeien, varkens en kippen zit vol gifstoffen. Terwijl het verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen in Europa aan banden ligt, importeert Nederland jaarlijks zo’n 8.3 miljoen ton. De genetisch gemodificeerde soja wordt bespoten met het kankerverwekkende agressieve bestrijdingsmiddel Roundup van Bayer en door RNA manipulatie eerst resistent gemaakt voor de werking van het glyfosaat dat in het onkruidbestrijdingsmiddel zit. Na een Freedom of Information Act-verzoek van US Right to Know publiceerde de FDA documenten waaruit bleek dat het bureau “een redelijke hoeveelheid” glyfosaat in verschillende bewerkte voedingsmiddelen heeft gevonden. Het IARC publiceerde in The Lancet Oncology dat dit glyfosaat mogelijk kankerverwekkend is en bij mensen mogelijk non-Hodgkin-lymfklierkanker kan veroorzaken. Volgens het IARC is het middel aangetroffen in het bloed van landarbeiders, wat aantoont dat het door het lichaam wordt opgenomen. In Nederland mag Roundup vanaf eind 2015 aan particulieren niet meer verkocht worden, maar komt dus nog steeds via de voedselketen bij de consument terecht, zoals in cornflakes producten. Toch is voor Rijkswaterstaat in een waterwingebied een uitzondering gemaakt om het middel te gebruiken voor het bestrijden van ongewenste planten- en bomengroei in de kribben van de IJssel. Water uit de IJssel wordt op een aantal plekken gebruikt voor drinkwater.
Europarlementariërs uit dertien verschillende landen deden in april mee aan een urinetest waaruit bleek dat 49 politici glyfosaat in hun lichaam hadden. Gemiddeld werd er 1,7 microgram per liter aangetroffen, ongeveer zeventien keer meer dan in ons drinkwater mag zitten. Op 19 mei wordt er door de lidstaten gestemd over glyfosaat en of het de komende 10 jaar in Europa op de markt mag blijven. Kritische landen zijn Italië, Zweden en Frankrijk.De Europese Commissie verlengt de toelating van het omstreden onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat met 10 jaar. Dat besluit is vandaag direct genomen, nadat de Europese lidstaten opnieuw geen besluit namen over het voorstel van de Europese Commissie. Bij een nieuwe stemming onthield een meerderheid, waaronder Nederland, zich opnieuw van een oordeel. Dat gebeurde enkele weken gelden ook al. In Nederland is sinds eind maart het professioneel gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen, waaronder glyfosaat, op verhardingen buiten de landbouw verboden. Voor overige terreinen gaat dat verbod eind 2017 in. De staatssecretaris wil ook niet ingrijpen op de toelating van insectenbestrijder imidacloprid. Hij wacht eerst af wat het College voor de Toelating voor Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden zegt van een nieuw onderzoek naar de overschrijding van de norm voor imidacloprid in oppervlaktewater in glastuinbouwgebieden. Binnen de EU is de hernieuwing van de licentie voor diquatdibromide, de werkzame stof in Reglone, ook ter discussie. Nadat de EFSA haar zorgen uitsprak over het middel wil de Europese Commissie nu een verbod. Diquatdibromide is een zeer giftige stof en sterk irriterend voor de ogen, en irriterend voor de huid en de luchtwegen. Contact van de huid met geconcentreerd materiaal kan blaren veroorzaken. Inname van een hoge dosis kan leiden tot vergiftiging van lever, nieren, maag en andere ingewanden. Diquatdibromide is ook zeer toxisch voor waterorganismen.
Het verbod in het Besluit gewasbeschermingsmiddelen en biociden geldt ook niet voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw, omdat er op dit moment nog onvoldoende alternatieven beschikbaar zijn. Aardappelboeren gebruiken bijvoorbeeld giftig koperoxychloride als bestrijdingsmiddel op biologische aardappelen. Sommige metingen geven aan dat de concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater 25.000 keer boven de norm was. VVD, CDA en PvdA zien desondanks een verbod niet zitten, ondanks de dramatische gevolgen. Het rapport van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CMK) luidt de noodklok voor zowel het toelatingscriterium van de concentratie imidacloprid als de waterkwaliteitsnormen. De concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater is te hoog om aan de normen te voldoen. Er wordt jaarlijks 20.000 ton van het goedje geproduceerd en verspreid over het land en is zo giftig en blijft zo lang in het milieu dat Overheidsmaatregelen nu snel nodig zijn. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) heeft in haar laatste vergadering besloten tot de toelating van twee nieuwe gewasbeschermingsmiddelen. Daarnaast werd de toelating van 27 andere middelen ingetrokken, waarvan 15 producten met de werkzame stof glyfosaat. De ingetrokken middelen betreffen Shiro, Safari, Duactive, Dual Gold, Efica 960EC, Camix, Apollo, Acaristop 500 SC, Roundup, Roundup PowerMax, Roundup Ultimate, Roundup Evolution, Roundup Extra, Roundup Tempor, Wopro Clomazone 3, Catamaran, Glyphogan Allround, Clinic N, Klaverblad-Glyfosaat, Amega Ace, Clinic Free, Clinic, Glyfall, Etna, Dimix 500 SC, Diprospero en Carpovirusine.
Mobilisation for the Environment (MOB) waarschuwt tegen het illegale gebruik van het kankerverwekkende bestrijdingsmiddel dinoterb. Uit metingen blijkt dat het sinds 1998 verboden middel in de Driebanpolder (Noord-Holland) in het water zit. MOB vermoedt dat sierbloementelers het dinoterb ondanks het verbod gebruiken. In het gebied rondom Petten en Callantsoog, waar het giftige middel is aangetroffen, zijn hoofdzakelijk bloementelers actief. Ook wordt er veel minder streng gecontroleerd op het gebruik van dinoterb in de sierbloementeelt dan bij voedselgewassen. Het gebruik van dinoterb vormt een direct gevaar voor met name zwangere vrouwen. Ook kan dinoterb ernstige schade toebrengen aan de biodiversiteit.
Maar liefst 22 soorten landbouwgif worden in verband gebracht met prostaatkanker. Vier van deze pesticiden zijn ook gelinkt aan sterfte door de ziekte. In 2023 kregen 14.562 mannen in Nederland de diagnose prostaatkanker. Ruim 90 procent is ouder dan 60 bij de diagnose. De ziekte is goed behandelbaar. Na tien jaar is ruim 80 procent nog in leven. Toch overlijden jaarlijks nog 3000 mannen aan de ziekte, ongeveer evenveel als er vrouwen aan borstkanker sterven. Van de 22 pesticiden die een directe relatie hadden met prostaatkanker zijn er drie al eerder met de ziekte in verband gebracht. Een van die gifstoffen is 2,4-D, een van de meest gebruikte pesticiden in de Verenigde Staten. De negentien andere stoffen die niet eerder met prostaatkanker in verband zijn gebracht, zijn tien herbiciden, diverse fungiciden en insecticiden, en een bodemontsmettingsmiddel. Vier pesticiden zijn gekoppeld aan sterfte door prostaatkanker. Het gaat om drie herbiciden, namelijk trifluralin, cloransulam-methyl en diflufenzopyr, en één insecticide: thiamethoxam. Alleen trifluralin wordt door de Amerikaanse milieuautoriteit EPA geclassificeerd als ‘mogelijk kankerverwekkend bij mensen’, de andere drie worden zelfs als ‘waarschijnlijk niet-kankerverwekkend’ of ‘bewezen niet-kankerverwekkend’ beschouwd.
Milieuvervuiling in de ruimte
Satelliet onderneming DISH had de eer om de eerste boete van FCC te krijgen voor het achterlaten van afval in de ruimte. Het bedrijf moet 150.000 dollar betalen voor het niet opruimen van een satelliet. De satelliet werd in 2002 gelanceerd en vloog op ongeveer 36.000 kilometer afstand rond de aarde. DISH had ervoor moeten zorgen dat een satelliet aan het einde van zijn leven naar een andere plek in de buurt van de aarde zou gaan, maar dat gebeurde niet. Daardoor blijft satelliet EchoStar-7 een gevaar vormen voor andere satellieten. Duizenden satellieten en nog veel meer brokstukken en restanten vliegen met hoge snelheid rond de aarde. Als ze botsen, vallen ze uiteen in ruimtepuin en is de kans op nog meer botsingen en het ontstaan van nog meer afval groter.
Bijna dertig jaar na de lancering kwam er ook een einde aan een satelliet van het Global Ozone Monitoring Experiment (GOME). Het instrument werd ontwikkeld door TNO in Delft. GOME stelde onder meer de ozonconcentraties in verschillende lagen van de atmosfeer vast. Ook registreerde het instrument de chloorfluorkoolwaterstoffen in de dampkring. Daarmee konden wetenschappers zien of het gat in de ozonlaag groter werd. Het klimaatinstrument is ingebouwd in de Europese aardobservatiesatelliet ERS-2. De missie van deze satelliet is al in 2011 geëindigd maar deze stort nu ongecontroleerd neer. Daardoor is het niet duidelijk wanneer de satelliet precies terugkeert in de dampkring en waar hij exact vergaat. Tropomi, de opvolger van OMI, werd in 2017 gelanceerd en bouwt voort op het succes van OMI. Tropomi heeft een hogere nauwkeurigheid en kan meer gassen meten waaronder het broeikasgas methaan. Inmiddels wordt ook al gewerkt aan de volgende missie, TANGO. Deze missie is bedoelt om onafhankelijk verificatie van emissie ten behoeve van het klimaat akkoord van Parijs te steunen. Deze missie gaat tal van nieuwe mogelijkheid bieden, zoal het meten van CO2, het meten in ruimtelijk detail van slechts honderden meters, en het meten van emissies installatieniveau op slechts honderden – zaken die met TROPOMI en OMI niet mogelijk zijn.
Milieuvervuiling op zee
Het grootste deel van de 600 olie- en gasplatforms in de Noordzee moet binnen vijftien jaar worden verwijderd. Dit proces, bekend als ‘decommissioning’, kan wel 50 tot 60 miljard euro gaan kosten en moet voornamelijk door de exploitanten worden betaald en geregeld. Een kostenpost die maar wat graag vooruitgeschoven wordt. Op het Nederlandse deel gaat om 5 miljard euro, waarvan 2 miljard euro voor het verwijderen van olie- en gasinfrastructuur op het land. Deze ‘stranded assets’ komen niet alleen voor rekening van de olie- en gasbedrijven, maar ook de Nederlandse staat, die een aandeel heeft van 40 procent in bijna elk olie- en gasplatform, moet meebetalen. Volgens Energie Beheer Nederland (EBN), die namens de staat de aandelen beheert, komt een groot deel van de kosten voor rekening van de staat. De olie- en gasbedrijven kunnen ook nog eens de kosten aftrekken van de belasting en de winstafdracht aan de staat. Uiteindelijk komt zo’n 70 procent van de kosten bij de staat terecht, wat neerkomt op 3,5 miljard euro alleen al voor de activa in zee.
Een vrachtvliegtuig had voor de trans-Atlantische vlucht duizenden kilo’s brandstof aan boord, en moest voor een veilige landing ongeveer twintig ton brandstof dumpen in de Atlantische Oceaan nadat er en het ruim een paard was losgebroken. In de audio van de luchtverkeersleiding zegt de piloot van de Boeing 747: “Wij zijn een vrachtvliegtuig met een levend dier, een paard, aan boord. Het paard is erin geslaagd uit zijn stal te ontsnappen. Er zijn geen problemen met vliegen, maar we moeten terug naar New York omdat we het paard niet vast kunnen zetten.
Cloudseeding/HAARP
In de jaren 40 van de vorige eeuw begonnen verschillende landen, zoals de VS, Rusland en China, te investeren in cloudseeding-onderzoek. Cloudseeding is het verspreiden van specifieke chemicaliën in wolkenformaties met als doel neerslag- of hagelvormingsprocessen in de wolk te veranderen. De meest gebruikte chemicaliën zijn zilverjodide, kaliumjodide, droog ijs en hygroscopische materialen, zoals tafelzout, waarvan met name de laatste na recent veelbelovend onderzoek populair wordt. Cloudseeding wordt uitgevoerd door met een vliegtuig in wolkenformaties te vliegen, terwijl de chemische materialen worden verspreid. Ook wordt luchtafweergeschut ingezet dat is geladen met containers, of door raketten die het sproeisel vervoeren af te vuren. Vijftig landen verspreid over de hele wereld hebben cloudseeding-programma’s. De programma’s hebben, afhankelijk van de weersomstandigheden die de landbouwactiviteiten in elk land verstoren, verschillende doelen: hagelonderdrukking en/of neerslagversterking. In Europa investeren sommige landen in dergelijke programma’s. Het betreft onder andere Spanje (neerslag), Frankrijk (neerslag en hagel), Duitsland (hagel), Bulgarije (hagel), Roemenië (hagel en tot op zekere hoogte neerslag).
Chemische deeltjes, zoals zilverjodide, worden dus als het ware geïnjecteerd in wolken. Deze hechten aan waterdruppels. Door de deeltjes worden de druppels te zwaar en vallen dan als regen uit de lucht. Maar er bestaan ook andere innovaties, zoals het verspreiden van waternevel via windmolens om wolken te creëren. Cloudseeding is in China al normaal en sinds augustus 2023 heeft ook Roemenië zestig lanceerplatforms met zilverjodide geladen raketten, waarmee potentiële hagelwolken worden bestookt. Hiermee hoopt het land zo’n 6% van het totale landbouwareaal tegen hagelbuien te beschermen. Door klimaatveranderingen komt hagel in Roemenië steeds vaker voor, wat tot meer schade aan landbouwgewassen leidt. In de Verenigde Arabische Emiraten wordt weerbeïnvloedingstechnieken op grote schaal al toegepast ter bevordering van wolken- en regencreatie.
In sommige verdragen zijn al enkele specifieke afspraken gemaakt over geo-engineering, met name voor toepassingen in het mariene milieu. Partijen bij het VN-Biodiversiteitsverdrag (CBD), waaronder Nederland, hebben staten unaniem opgeroepen te borgen dat er geen klimaatgerelateerde geo-engineering (grootschalige Carbon Dioxide Removal en Solar Radiation Modification) activiteiten plaatsvinden die een effect kunnen hebben op de biodiversiteit, totdat deze op wetenschappelijke basis gerechtvaardigd zijn. Hierbij moet rekening worden gehouden met de daarmee gepaard gaande risico’s voor het milieu en biodiversiteit, en de sociale, economische en culturele gevolgen (COP Besluit X/33 Biodiversiteitsverdrag). Daarmee geldt er een (niet juridisch bindend) moratorium op klimaatgerelateerde geo-engineeringactiviteiten en grootschalige veldexperimenten. Voor mariene geo-engineering, zoals oceaanbemesting, is een juridisch kader opgesteld middels een wijziging van het London Protocol (2013). Deze wijziging is internationaal nog niet in werking getreden. Nederland heeft de wijziging al wel goedgekeurd en geïmplementeerd in de Waterwet. Dit betekent dat alle oceaanbemestingsactiviteiten in Nederland verboden zijn, met uitzondering van legitiem wetenschappelijk onderzoek. Ook is het mogelijk dat specifieke geo-engineeringtechnieken onder de reikwijdte vallen van bestaande verdragen zonder dat dit destijds bij de opstelling van die verdragen was voorzien. Een voorbeeld is de Convention on the Prohibition of Military or Any Hostile Use of Environmental Modification Techniques (ENMOD Convention (1977)) waarbij Nederland partij is.
Weer beïnvloeding gebeurd wel op een ander niveau. China modificeerde bijvoorbeeld het weer voor viering 100-jarig bestaan Communistische Partij. Voorafgaand aan de viering van het honderdjarig bestaan van de Communistische Partij werden middelen ingezet om het te laten regenen en zo schonere lucht te creëren. Door de kunstmatige regen nam de concentratie fijnstof met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer in de lucht met twee derde af. Daardoor was er sprake van een goede luchtkwaliteit, afgezet tegen normen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het is niet ongebruikelijk dat China voor belangrijke evenementen weermodificatietechnieken inzet. Voor de Olympische Spelen van Beijing in 2008 werden er van tevoren raketten met zilverjodide de lucht ingeschoten, om zo een droge periode te kunnen garanderen. Zilverjodide kan onder de juiste omstandigheden tot gecontroleerde regen of sneeuw leiden. Cloudseeding is een soort weermodificatie die tot doel heeft de hoeveelheid of het type neerslag te veranderen , hagel te verzachten of mist te verspreiden. Het gebruikelijke doel is om de regen of sneeuw te vergroten, hetzij ter wille van de regen of om te voorkomen dat er in de dagen daarna neerslag valt. Cloudseeding werd populair tussen de jaren 1950 en 1970, aanvankelijk binnen de context van landbouw en, in mindere mate, de wintersport. Later werd bekend dat de technologie ook in de Vietnamoorlog was gebruikt. Het aanhoudende protest dat daarop volgde dwong de Amerikaanse regering ertoe de grootschalige financiering van de technologie stilletjes terug te draaien en uiteindelijk de technologie helemaal te laten vallen. In 2000 besteedde de Amerikaanse regering “officieel’ nog maar een kleine miljoen dollar per jaar aan cloudseeding. In het jaar 2000 begon Roemenië met het programma ‘Hagelonderdrukking en neerslagtoename’. Het hoofddoel van dit programma is om de grootte van hagel te beperken voordat het de wolkenformatie verlaat en smelt voordat het de landbouwgewassen bereikt. Sinds 2010 geldt er een de facto moratorium op geo-engineering in het algemeen, afgesproken op de Conventie rond Biodiversiteit. Er zijn wel uitzonderingen mogelijk voor kleinschalige wetenschappelijke studies. De technologie roept wel nog steeds veel vragen op. Tegenstanders wijzen bijvoorbeeld op het risico van verschuivende regenpatronen, die voedselschaarste en honger kunnen veroorzaken. En de – al dan niet realistische – optie om de planeet kunstmatig af te koelen kan vervuilers ook groen licht geven om verder te doen.
Internationale gesprekken in het Keniaanse Nairobi hebben geen akkoord bereikt over regels rond “solar-engineering” – technologieën die het zonlicht dimmen om de klimaatverandering te temperen. Afrikaanse landen hadden voor een verbod gepleit, maar dat komt er voorlopig niet. Zonnestralingsbeheer (Solar radiation management of SRM) verwijst naar vormen van geo-engineering die het licht van de zon weerkaatsen of filteren, bijvoorbeeld door stoffen in de atmosfeer te pompen. Minder zonlicht betekent minder opwarming, zeggen de voorstanders, en zo wordt de klimaatverandering tegengegaan. De voorbije week werd op de Milieuvergadering van de VN in het Keniaanse Nairobi gesproken over een internationaal kader om de technologie en het onderzoek ernaar te reguleren. Zwitserland stelde een expertenpanel voor om de “risico’s en opportuniteiten” van SRM te onderzoeken. In dat panel zouden dan vertegenwoordigers van regeringen en internationale onderzoeksinstituten zetelen. Maar Afrikaanse landen verzetten zich tegen het onderzoek, en bij uitbreiding tegen de hele technologie. In een brief aan de voorzitter van de gesprekken pleitten de landen onomwonden voor een wereldwijd verbod. De risico’s zijn veel te groot, zeggen ze, en bovendien ondermijnt de optie van SRM “echte klimaatoplossingen”. Omdat de standpunten zo ver uiteenliepen, trok Zwitserland het voorstel terug. Daardoor komt er dus voorlopig geen internationaal kader, maar ook geen verbod op SRM.
Algemene randvoorwaarden aan de ontwikkeling en toepassing van geo-engineering zijn ook opgenomen in internationaal gewoonterecht en algemene beginselen van internationaal milieurecht. Van belang is verder dat op grond van internationaal recht iedere schending van een internationale verplichting die aan de staat kan worden toegerekend, leidt tot staatsaansprakelijkheid. Staten kunnen elkaar hiervoor onderling aansprakelijk stellen. Individuen zullen voor geleden schade veelal slechts een rechtsingang hebben als daarvoor in het nationale recht een basis bestaat, of als inbreuk wordt gemaakt op hun mensenrechten. Het adviescomité van de VN-Mensenrechtenraad publiceerde in juli 2023 een rapport over de implicaties van o.a. SRM-technologieën voor mensenrechten. De overstromingen in Spanje eisen een zware tol. Er zijn reeds meer dan 205 doden en een veelheid van gewonden. Heel wat mensen zijn nog vermist. De totale tol is nog niet gekend. Wat wel reeds geweten is, is dat deze ramp, naast de te betreuren dodentol en het vele mensenleed, miljarden schade veroorzaakt heeft. Tijdens de ramp verschenen op sociale media wereldwijd al heel wat berichten over de oorzaak. Op basis van de weerkaarten die eigenaardige weerfenomenen lieten zien – zoals een giga regenwolk die gedurende 12 uur stationair boven de regio van Valencia is blijven hangen EN veel sterke regenvlagen die vanuit het Noorden van Afrika via het Zuiden van Spanje naar boven trokken richting Valencia en ook Malaga en Cadiz overspoeld hebben – stelden sommigen dat HAARP manipulaties de water ellende hadden veroorzaakt. Volgens vele anderen ligt de oorzaak van de overstromingen eerder bij de afbraak van dammen in de regio van Valencia. Het is juist dat er op aansturen van de EU sinds 2020 al 108 dammen afgebroken zijn in Spanje en dat zal zeker wel een rol gespeeld hebben maar het is niet de hoofdreden van de overstromingen. Er zijn de afgelopen 60 jaar wel vaker overstromingen zijn geweest in de Valencia regio. Daarentegen niet in Malaga en Cadiz. De afbraak van de dammen is niet de oorzaak, het heeft enkel een rol gespeeld bij het buiten de oevers treden van de rivieren. Het is bewezen dat bij de 2 laatste grote overstromingen in Australië, er een cloudseeding operatie aan vooraf gegaan was. Ook wat betreft de grote overstromingen in Dubai van de afgelopen jaren en de recente overstromingen in de UAE en de grote Arabische woestijn, waar geen mysteries over bestaan. Ze hebben gewoon toegegeven dat ze aan cloudseeding doen. Een Dubai sjeik heeft zelfs toegegeven dat ze jaarlijks 500 miljoen dollar investeren in Cloud seeding en dit soms erg fout kan lopen omdat ze op voorhand niet kunnen uitmaken hoeveel regen er zal vallen als ze hun vliegtuigen de wolken insturen met een lading zilveriodide en ook niet weten waar de regen precies zal vallen ( zie ook eerdere posts met bewijzen op beeld ). Marokko heeft er zelf ook geen geheim van gemaakt dat zij heel wat cloudseeding operaties heeft uitgevoerd. Cloud seeding vereist specifieke technische criteria, zoals het bestuderen van de bewolking, de wind, de windsnelheid ( die volatiel is, de wind kan keren en de snelheid wijzigen) en het strategisch kiezen van het juiste moment om in te grijpen. Dit is nodig om de effectiviteit te maximaliseren, ondanks de hoge kosten van de operaties. Maar zelfs dan kan het nog altijd flink fout lopen cf supra. Het is mogelijk dat de grote hoeveelheid regenval in Spanje op 28-29 oktober 2024 veroorzaakt is door artificiële manipulaties met als gevolg zware overstromingen in Malaga, Cadiz en in het hoger gelegen Valencia. Indien Marokko zelf geen informatie vrij geeft moet er een formeel onderzoek ingesteld worden om na te gaan of zij op 26-27-28.10 een cloudseeding operatie heeft gedaan. Is dit het geval is zij verantwoordelijk voor de schade en zal zij deze moeten vergoeden. Voor alle zekerheid is het ook aangewezen uit te zoeken of en welke HAARP installatie in hetzelfde tijdvak oefeningen heeft gedaan in de ionosfeer.