De wereldwijde schuldenlast
De wereldwijde schuldenlast bereikte in 2024 een record van 318,4 biljoen dollar, een stijging van 7,2 biljoen dollar ten opzichte van 2023. Dit omvat schulden van overheden (95,3 biljoen dollar), bedrijven (91,3 biljoen dollar), huishoudens (60,1 biljoen dollar) en financiële instellingen (71,4 biljoen dollar). Hoewel de toename kleiner was dan de $16 biljoen in 2023, steeg de schuldquote ten opzichte van het mondiale bbp voor het eerst sinds 2020 met 1,5 procentpunt naar 328%, gedreven door een vertraging in economische groei en afnemende inflatiedruk. Ongeveer 65% van de schuldgroei kwam uit opkomende markten, met name China, India, Saoedi-Arabië en Turkije, terwijl in ontwikkelde markten de VS, het VK, Canada en Zweden de grootste bijdrage leverden. De IIF voorspelt dat de wereldwijde overheidsschuld in 2025 met meer dan $5 biljoen zal stijgen, voornamelijk door toegenomen leningen in de VS, China, India, Frankrijk en Brazilië. Chris MacIntosh, ceo van beleggingsplatform Capitalist Exploits stelt dat de wereld op een gevaarlijk kantelpunt staat. “Machtsmisbruik dat vroeger verborgen bleef, is nu openlijk zichtbaar”, zegt hij. Volgens MacIntosh wijst dat op afnemend vertrouwen en controle, waardoor machthebbers nieuwe manieren zoeken om invloed uit te oefenen.
EUROPA
De totale overheidsschuld van de EU-lidstaten bedraagt ongeveer 15 biljard euro, ofwel 88,2 % van het BBP, en omvat de schulden van centrale overheden, deelstaten, gemeenten en sociale zekerheidsinstellingen. Daarnaast heeft de EU op supranationaal niveau eigen schulden, voornamelijk via het NextGeneration EU (NGEU)-herstelplan, dat is opgezet om de economische gevolgen van de coronacrisis aan te pakken. Eind september 2024 bedroeg deze EU-schuld 547 miljard euro, met een verwachte toename van 448 miljard euro voor lopende verplichtingen, waaronder 421 miljard euro aan niet-terugbetaalbare subsidies tot 2026.
Het NGEU-fonds, onderdeel van het EU-budget 2021-2027 van circa 2 biljoen euro, stelt 953 miljard euro beschikbaar (in leningen en subsidies) om de zwaarste recessie sinds de Tweede Wereldoorlog te bestrijden, met name in Zuid-Europese landen zoals Italië en Spanje. Dit fonds omvat 17 hervormingen en 28 investeringen gericht op economische veerkracht en duurzaamheid. In 2022 steeg de EU-schuld op supranationaal niveau met ruim 100 miljard euro naar 344,3 miljard euro en in 2023 naar 458,5 miljard euro, grotendeels door coronasteunmaatregelen, die in totaal 1,5 biljoen euro aan staatssteun vereisten.
De Europese Commissie leent een deel van deze middelen op de financiële markten, waarvoor lidstaten zoals Nederland en België garant staan. Dit vergroot indirect de financiële risico’s voor deze landen. In Zuid-Europa kampen landen met hoge staatsschulden, en beleggers eisen steeds hogere risicopremies op hun obligaties, wat druk legt op de eurozone. Hoewel de EU-schuld op supranationaal niveau slechts een fractie is van de totale lidstaatsschuld, blijven de hoge schulden en begrotingstekorten van sommige lidstaten, waaronder België (met een staatsschuld van 110% van het BBP), een punt van zorg. De EU heeft mechanismen zoals het Europees Stabiliteitsmechanisme om acute crises te voorkomen, maar structurele hervormingen blijven essentieel.
12 van de 27 lidstaten van de Europese Unie voldeden in 2024 niet aan de norm dat de staatsschuld maximaal 60% van het bruto binnenlands product mag zijn. Griekenland (153,6), Italië (135,3), Frankrijk (113), België (104,7) en Spanje (101,8) hadden in 2024 een schuld die groter was dan 100% van het bruto binnenlands product. Nederland zit met 43,3% nog ruim onder de 60% overheidsschuld.
Het IMF waarschuwde eerder al in een rapport dat de schuldvooruitzichten er voor veel landen slechter uit kunnen zien dan eerder gedacht. In een ongunstig scenario zou de mondiale schuldenlast in drie jaar een omvang van 115% van het bbp kunnen bereiken. Het fonds gaat uit van 100% tegen 2030. Frankrijk en Italië lukken het waarschijnlijk tot in 2029 niet hun begrotingstekorten terug te brengen tot de EU norm. De hoge staatsschulden van Frankrijk, Italië en Spanje maken de Economische en Monetaire Unie (EMU) zeer kwetsbaar. De Franse staatsschuld is al opgelopen tot 3.3 biljoen euro, Italië 3 biljoen euro en Duitsland met 2,67 biljoen. Meer dan de helft van de totale bijna 15 biljoen EU schuld is van deze drie landen. Om de schulden in balans te houden heeft Italië in de komende vijf jaar zeker 135 miljard euro nodig. De regering-Meloni richtte daarom een nationaal agentschap op om gemeenten met financiële problemen te ondersteunen. Italiaanse steden liepen in tien jaar 25 miljard euro mis aan lokale belastingen en verkeersboetes; slechts 6 miljard euro daarvan is nog inbaar door verlopen termijnen, overleden schuldenaren, lage prioriteit voor kleine vorderingen bij de belastingdienst. 15–18% van de 7.800 Italiaanse gemeenten heeft financiële problemen. Tussen 2011 en 2022 vroegen 300 gemeenten juridisch faillissement aan. Het begrotingstekort bedroeg in 2024 3,4% van het bbp, tegenover 7,2% in 2023. De staatsschuld is 3 biljoen euro, ruim 130% van het bbp. Het agentschap moet wanbetalers opsporen en kan steden meer onderhandelingsruimte geven over achterstallige belastingen. Sommige steden nemen al maatregelen, zoals apps voor betere communicatie en sancties voor bedrijven met schulden boven €50.000, waaronder intrekking van exploitatievergunningen.
Lidstaten met een hoge staatsschuld, zoals Griekenland (340 miljard euro), Italië en België, krijgen meer tijd om hun schuld te verlagen. Italië en Frankrijk houden zich overigens al jaren niet aan de begrotingsregels. Zowel Frankrijk als België werden geconfronteerd met mogelijke verlagingen van de kredietwaardigheid, als gevolg van escalerende begrotingstekorten en schulden. De Olympische Spelen had een budget van 8,8 miljard euro, maar later bleek dat de inkomsten van de Spelen 7,1 miljard euro bedragen. Dat komt voor Frankrijk dus netto neer op een verliespost van 1,7 miljard.
Ursula von der Leyen vroeg in 2023 om advies van voormalig ECB-president Mario Draghi vanwege oplopende financiële problemen in de EU. Draghi stelde dat de EU jaarlijks honderden miljarden euro extra moet investeren. Hij verklaarde dat het Europese economische beleid fundamenteel hervormd moet worden en noemde de situatie een existentiële uitdaging voor het voortbestaan van de EU. De Europese economie presteert structureel slechter dan de Amerikaanse en de Chinese. Sinds begin 2000 is de groei van het besteedbare inkomen in de VS bijna tweemaal zo hoog als in Europa.
Draghi identificeerde drie vroegere pijlers van Europese groei die nu verdwenen of onzeker zijn: bloeiende internationale handel, goedkope Russische energie, en gegarandeerde Amerikaanse defensiesteun. Hij concludeerde dat alle drie fundamenteel herzien moeten worden binnen de EU.
De verhoging van de NAVO-bijdrage en de versnelde energietransitie zijn ingezet om onderinvestering tegen te gaan. Dit moet economische stimulering, energieonafhankelijkheid en voortgang richting klimaatdoelen opleveren. Extra investeringen in kunstmatige intelligentie moeten structurele hervormingen ondersteunen op het gebied van innovatie, marktintegratie en geopolitieke strategie.
De EU-ministers van Buitenlandse Zaken hebben in mei 2025 officieel ingestemd met de lening van 150 miljard euro die de Europese Commissie wil aangaan voor defensie-investeringen. EU-landen die gezamenlijk defensiematerieel willen produceren of aankopen, kunnen daarvoor vanaf 29 mei bij de Commissie een lening aanvragen. Vorige week was er al een akkoord bereikt op ambassadeursniveau. Met dit hamerstuk hebben 26 van de 27 lidstaten ingestemd. Hongarije heeft zich van stemming onthouden. De Europese Unie wil Oekraïne en zichzelf versterken met een defensiepakket van 800 miljard euro. Lidstaten krijgen begrotingsruimte om defensie-uitgaven te verhogen met gemiddeld 1,5%, wat in vier jaar 650 miljard euro oplevert. Deze uitgaven tellen niet mee voor het maximale begrotingstekort van 3% van het BBP. Ook mogen EU-fondsen, zoals het cohesiefonds, hiervoor worden gebruikt. Daarnaast leent de EU 150 miljard euro op de kapitaalmarkten, zonder het woord “eurobonds” te gebruiken. Op een EU-top in Brussel stemden 26 lidstaten (exclusief Hongarije) voor extra steun aan Oekraïne, ondanks verzet van Viktor Orbán. Over Europese defensieversterking waren alle 27 het eens. De Nederlandse Tweede Kamer stemde tegen de lening, maar het plan kan doorgaan zonder Nederland, mits andere landen instemmen. De ECB waarschuwt in haar Financial Stability Report voor een nieuwe schuldencrisis in de Eurozone. De schulden bedroegen in Q1 2024 88,7% van het BBP (totaal 15.800 miljard euro), ruim boven de limiet van 60%. De gezamenlijke EU-schuld steeg van 236,7 miljard euro in 2021 naar 458,5 miljard in 2023, deels door het coronaherstelfonds. Defensie-uitgaven, die buiten begrotingstekorten vallen, verergeren dit. De Europese Rekenkamer spreekt van een opmaat naar een ongekende financiële crisis. De Europese Investeringsbank (EIB) steunt de defensie-industrie al met miljarden en gaf sinds 2021 ook 2,7 miljard euro aan Belgische projecten, waaronder DPG Media. Deze mediagroep, actief in België, Nederland en Denemarken, bereikt 15 miljoen gebruikers, maar de investering roept vragen op over persvrijheid.
In totaal heeft de EU nu al 66 miljard euro extra nodig, naast de extra lening (50 miljard euro) voor Oekraïne (NextGenerationEU (NGEU). Voor deze leningen gaf ook Nederland een garantstelling af. De Europese Commissie heeft 500 miljoen euro uit een defensiefonds toegewezen aan Europese wapenfabrikanten om snel de wapenproductie voor Oekraïne op te voeren. In 2024 moet Oekraïne feitelijk het IMF al 2,19 miljard SDR’s terugbetalen voor eerder verstrekte leningen ter waarde van 2,9 miljard dollar, maar dat geld is er niet. In maart en september 2024 moet Oekraïne telkens 705,5 miljoen dollar aan het IMF overmaken wordt daarom weer gefinancierd met nieuwe IMF fondsen. Ondertussen heeft het land minstens 42 miljard dollar aan internationale hulp nodig om de begroting voor 2024 te ondersteunen. Het opgerichte SURE fonds van de EU gaf onlangs 100 miljard aan leningen aan de zuidelijke lidstaten. 27,4 miljard hiervan ging naar ondersteuning voor werktijdverkorting in Italië. Spanje kreeg 21,3 miljard, Polen 11,2 miljard, België 7,8 miljard, Roemenië 4 miljard, Griekenland 2,7 miljard, Tsjechië 2 miljard, Slovenië 1,1 miljard, Kroatië 1 miljard, Slowakije 631 miljoen, Litouwen 602 miljoen, Bulgarije 511 miljoen, Cyprus 479 miljoen euro, Malta 244 miljoen en Letland 192 miljoen euro. Nederland maakte geen gebruik van de goedkope lening.
Tien landen, zoals België, Frankrijk en Italië, overschrijden de 3%-tekortgrens. Het gemiddelde tekort in de Eurozone steeg van 3,6% naar 4,1%, in de EU van 3,5% naar 4%. De Europese Commissie wil zeven landen onder financieel toezicht plaatsen. In Frankrijk viel begin december 2024 de regering-Barnier na een motie van wantrouwen, vanwege een begrotingstekort van 5,5% (150 miljard euro) in 2023. Barnier’s plan voor 60 miljard euro aan bezuinigingen en belastingverhogingen mislukte. Frankrijk, nu zonder volwaardige regering, wil 11,5 miljard euro ophalen met staatsobligaties, waaronder 2,5 miljard inflatie gebonden. De staatsschuld is 3.000 miljard euro (112% BBP), en de kredietstatus (Fitch AA-) dreigt te dalen. Franse centrale bank topman François Villeroy de Galhau waarschuwde al langer voor de zwakke overheidsfinanciën. Een diner met koning Charles kostte bijna 0,5 miljoen euro, wat een gat van 8 miljoen in de presidentiële begroting sloeg. Samen met Duitslands stagnatie vormt dit een sputterende Frans-Duitse motor, wat Europa politiek en economisch destabiliseert.
België heeft een zorgwekkende staatsschuld, rond de 110% van het BBP in 2025, wat een van de hoogste ratios in de EU is. Het begrotingstekort wordt geschat op ongeveer 4,6% van het BBP. In 2024 stond België al onder verscherpt toezicht van de EU vanwege de hoge schuldenlast en het begrotingstekort. Andere EU-landen zoals Frankrijk en Italië hebben vergelijkbare problemen. Er is sprake van een mogelijk “Grieks scenario” als er geen maatregelen worden genomen
In 2024 werden er in Belgie 11.549 bedrijven failliet verklaard. Een stijging van 8% ten opzichte van 2023 en het op twee na hoogste aantal ooit (na 2013 en 2018). Dit leidde tot een recordverlies van 27.187 banen. Vooral de bouw-, transport- en horecasectoren werden hard getroffen. De hoge schuldenlast en het begrotingstekort maken België kwetsbaar, vooral als de rentelasten stijgen of de economische groei stagneert. Allianz Trade voorspelt een daling van het aantal faillissementen in België met 5% in 2025.
Landen zoals Griekenland (tijdens de schuldencrisis) hadden veel ernstigere problemen, met schulden boven 180% van het BBP en geen toegang tot kapitaalmarkten. Ook Italië met een schuld rond 140% van het BBP en Frankrijk hebben ook hoge schulden. België moet van de EU nu een plan indienen om het begrotingstekort terug te dringen, wat waarschijnlijk leidt tot bezuinigingen en hervormingen. Dit kan pijnlijke maatregelen betekenen, zoals besparingen in de publieke sector of belastingverhogingen.De overheid heeft in het verleden moratoria op faillissementen ingesteld (bijvoorbeeld tijdens COVID-19) om bedrijven te beschermen. Soortgelijke maatregelen of steunmaatregelen voor getroffen sectoren (zoals bouw en transport) kunnen worden overwogen.
Nederland was in 2023 en 2024 opnieuw een van de grotere nettobetalers van de EU. Er werd beide jaren ruim 3 miljard euro meer betaald dan werd ontvangen
Op de financiële markten is een opvallende trend te zien: het renteverschil, of de zogenaamde ‘spread’, tussen Italiaanse en Duitse staatsobligaties is sterk afgenomen. Traditioneel wordt dit gezien als een teken dat Italië, lang beschouwd als een risicovolle lener, financieel stabieler wordt. De werkelijkheid is echter zorgwekkender. De daling van de spread is niet het gevolg van een verbetering in Italië, maar van een stijging van de Duitse rente. Dit signaal duidt op een groeiende financiële onzekerheid in de grootste economie van Europa.
Duitsland kampt met een reeks van economische en politieke uitdagingen die het beleggersvertrouwen ondermijnen. De Duitse economie is voor het tweede jaar op rij gekrompen en is door Amerikaanse importheffingen waarschijnlijk op weg naar een derde recessie op rij. De industriële sector, ooit de trots van Duitsland, lijdt onder een dramatische daling van de productie en verliest wereldwijd marktaandeel aan Chinese concurrenten, met name in de auto- en machinebouw. Dit heeft geresulteerd in een verlies van ruim 100.000 industriële banen in slechts één jaar tijd, waarvan 45.400 in de zwaar getroffen autosector.
De staalindustrie bevindt zich eveneens in een diepe crisis, met een historisch dieptepunt in de vraag, wat faillissementen en ontslagen dreigt te veroorzaken die indirect een half miljoen mensen kunnen treffen. Het verwachte herstel voor 2025 is minimaal en het aantal faillissementen neemt toe in sectoren variërend van de auto-industrie tot de modehandel.
De nieuwe Duitse regering wordt geconfronteerd met een begrotingstekort van €17 miljard op een totale begroting van €481 miljard. De verouderde infrastructuur vereist bovendien een immense investering van ongeveer €400 miljard. Om de industrie overeind te houden, moet de staat met steunpakketten komen voor bedrijven als Northvolt, Volkswagen, en TSMC. Zelfs een cruciaal conglomeraat als BayWa had een steunpakket van €547 miljoen nodig om een faillissement te voorkomen.
Politieke onrust verergert de situatie. De toenadering tussen de centrumrechtse CDU en de radicaal-rechtse AfD heeft geleid tot massale protesten van tienduizenden demonstranten. De onzekere politieke situatie maakt het voor de regering moeilijk om de structurele problemen, zoals de oplopende staatsschuld en het begrotingstekort, effectief aan te pakken. De lagere spread tussen Duitsland en Italië mag dan als goed nieuws worden gepresenteerd, het is in werkelijkheid een waarschuwingssignaal dat de financiële fundamenten van de EU-motor aan het wankelen zijn. Het is geen teken van verbetering, maar van toenemende problemen in de grootste economie van Europa.
Vijftien EU-lidstaten hebben in juni van de EU al toestemming gekregen om hun begrotingstekort te laten oplopen om aan de nieuwe NAVO norm te kunnen voldoen. Voor deze vijftien landen worden de extra uitgaven voor defensie niet meegeteld bij de omvang van de overheidsschuld en het begrotingstekort. Dat tekort mag volgens EU-regels maximaal 3 procent zijn van de omvang van de economie en de staatsschuld hooguit 60 procent. De uitzondering geldt voor vier jaar en voor maximaal 1,5 procent van de omvang van de economie. Het gaat onder andere om België, Denemarken, Griekenland, Hongarije, Polen en Portugal. Nederland heeft geen aanvraag ingediend. De aanvraag van Duitsland wordt nog bekeken. De Deense minister van Financiën Stephanie Lose is tevreden over het besluit. “Op dit kritieke moment moeten investeringen in onze defensiecapaciteiten onze topprioriteit blijven”, zei ze na afloop van een vergadering met de EU-ministers van Financiën. “De activering van de nationale ontsnappingsclausule vandaag stelt lidstaten in staat hun defensie-uitgaven te verhogen en tegelijkertijd duurzame overheidsfinanciën te behouden. De Europese Commissie wil dat alle 27 lidstaten de komende vier jaar samen 650 miljard euro extra gaan investeren in defensie. Dat bedrag maakt deel uit van het EU-herbewapeningsplan dat in totaal 800 miljard euro omvat.
Ondertussen plaatst Italië alvast onder druk een order ter waarde van ongeveer 20 miljard euro voor 350 Lynx-pantservoertuigen en ruim 200 Panther-tanks, die over een periode van 15 jaar worden geleverd. In Zuid Italië moet 4,5 procent van de inwoners rondkomen van minder dan 250 euro per maand. De Staatschulden in Italië (3 biljard) en Griekenland (366,3 miljard) zijn zo hoog en de EU-ministers van Financiën naarstig op zoek zijn naar kunstgrepen en de honderden miljarden euro’s aan toekomstige groene investeringen niet langer mee tellen als staatsschuld. Er werd in Italië een apart steunfonds van 5 miljard euro opgezet om reddingsacties van banken te kunnen financieren. De Italiaanse staat moest onlangs 20 miljard euro in de banken steken om de sector te redden. Italiaanse banken hadden namelijk al zo’n 360 miljard euro aan slechte leningen en door de beursdalingen als gevolg van de Brexit kregen de banken nog eens te maken met verliezen van meer dan 20 procent. In Italië zijn grootschalige bezuinigingen op sociale programma’s gepland vanwege een enorm begrotingstekort dat 7,2% van het bbp heeft bereikt. Franse banken hebben zo’n 300 miljard euro uitstaan in Italië. Vijf jaar na de 5,4 miljard euro steun om Banca Monte dei Paschi di Siena te redden, moest de Italiaanse Overheid nog eens 1,6 miljard euro in de bank steken. De Italiaanse premier Giorgia Meloni wil nog eens 24 miljard euro extra uitgeven om de economie te stimuleren. Daarbovenop komt nog eens 13 miljard extra aan rentebetalingen.
In Finland wordt bezuinigd op de sociale uitgaven, nadat bleek dat de staatsschuld tot recordniveaus was gegroeid. In 2025 worden in het hele land massale ontslagen van ambtenaren verwacht.
Oekraïne moest een akkoord bereiken met schuldeisers over schuldsanering en wanbetaling te voorkomen. Twee jaar lang hebben schuldeisers ingestemd met het opschorten van betalingen van schulden. Oekraïne heeft een deal voorgesteld die de schuld met 60% van de huidige waarde vermindert, maar crediteuren vonden 22% redelijker. De staat van wanbetaling werd uiteindelijk voorkomen door een voorlopige overeenkomst te sluiten met obligatiehouders. Het IMF is geïnteresseerd in het kwijtschelden van de schuld door Oekraïne. De door bondgenoten verstrekte bedragen zijn indrukwekkend, maar ze komen in de vorm van wapens en doelgerichte fondsen en niet van contant geld. De EU is van plan iets meer te bieden, maar nog steeds slechts 38 miljard dollar over een periode van drie jaar. Volgens het IMF zal het land nauwelijks rond kunnen komen als de schuldeisers van Oekraïne het radicale herstructureringsvoorstel afwijzen. Aan de andere kant zijn obligatiehouders sceptisch over het vertrouwen van het fonds, vooral gezien het feit dat de analyse ervan al maanden achterhaald is.
De mondiale schuldenlast in het eerste kwartaal van 2024 met ongeveer 1,3 biljoen dollar is gestegen naar 315 biljoen dollar
Omdat de kas van de EU leeg is worden nu de rente en winsten uit bevroren Russische tegoeden gebruikt om Oekraïne te steunen. Het Europees Parlement ging akkoord om van de rente 35 miljard euro aan Oekraïne uit te lenen. Oekraïne mag zelf bepalen waaraan het geld wordt besteed. De steun in het Europees Parlement is breed. Europarlementariërs van de centrumrechtse EVP, de sociaaldemocraten, de liberale Renew, de Groenen en de rechts-conservatieve ECR waren voor het snel beschikbaar stellen van de miljarden. Als reactie heeft de Moskouse Beurs 13 juni de handel in dollars en euro’s tot nader order opgeschort. Aan de tegoeden zelf durven de VS en de EU nog niet te komen na dreigementen van Rusland dat zij dan ook financiële maatregelen zullen nemen. In 2024 moest Oekraïne meer dan een kwart biljoen dollar betalen als onderdeel van de terugbetaling en aflossing van zijn staatsschuld. In het eerste kwartaal van dit jaar is de totale schuld met ruim 10 miljard dollar gestegen. Het is bekend dat de staats- en door de staat gegarandeerde schuld van Oekraïne op 31 maart 2024 zo’n 151,1 miljard dollar bedroeg.
Volgens de laatste rapporten bedroeg de nationale staatsschuld van Brazilië in juli 2024 1.558,7 miljard dollar. Het nominale BBP van het land bedroeg in maart 2023 491 miljard dollar. Ook in China gaat het slecht. De continu stijgende staatsschuld van China bedraagt ongeveer 13,9 biljoen euro. De staalproductie in China is in augustus met meer dan 10 procent gedaald ten opzichte van een jaar eerder, omdat de sector ook daar te kampen heeft met lage prijzen en een flinke afname in de vraag. Dit is het laagste productieniveau voor augustus sinds 2017. De groei van de industriële productie daalde daar naar het laagste niveau in vijf maanden. En de huizenprijzen gingen in negen jaar niet zo snel omlaag als in de afgelopen maand. China neemt maatregelen en gaat de pensioenleeftijd vanaf komend jaar voor mannen in stapjes verhogen naar 63 jaar voor vrouwen naar 58 jaar. De externe schuld van de Russische Federatie per 30 september 2024 bedroeg zo’n 306 miljard dollar.
Naar verluidt zal de hoogte van de voorgestelde Europese begroting 1.717 miljard euro bedragen. Dat is een serieuze stijging ten opzichte van de huidige begroting, die ruim 1.200 miljard euro bedraagt. De Europese begroting wordt voor 60 procent gefinancierd door de afzonderlijke bijdragen van de lidstaten. Jaarlijks dragen de landen ongeveer 1,1 procent van het bbp af aan Brussel, is de berekening. Hoe rijker een land is, des te hoger de afdracht aan Brussel. De overige 40 procent komt uit de eigen middelen van de EU. Daar vallen onder andere de btw-opbrengsten en invoerheffingen onder, die rechtstreeks naar de Europese staatskas gaan. Er komt een elektrische afvalbelasting bij, en mogelijk ook een belasting op tabak.’ De meest ambitieuze belasting die de commissie wil invoeren is een minimumbelasting voor multinationals.
VS
De Amerikaanse economie kampt met ernstige uitdagingen. Sinds medio 2010 heeft China al een half biljoen dollar aan Amerikaanse staatsobligaties verkocht en goud gekocht, waardoor het volume in de reserves van de People’s Bank of China in één jaar daalde van 869 naar 767 miljard dollar. In het laatste kwartaal van 2023 steeg het aantal wanbetalingen op leningen bij grote banken zoals JPMorgan Chase, Bank of America, Wells Fargo en Citigroup met 24 miljard dollar. De Federal Reserve, die een schuld van 9 biljoen dollar heeft opgebouwd door het opkopen van staatsobligaties, zag op 12 maart 2024 het einde van het “Bank Term Funding Program”, waardoor banken niet langer via deze weg gesteund worden. Dit zet de financiële sector verder onder druk.
De economie lijkt al in een recessie te verkeren, afgaande op negatieve veranderingen op de arbeidsmarkt en toenemend banenverlies. Het consumentenkrediet steeg in september 2024 met 3,2 miljard dollar en in oktober met 19,2 miljard dollar (tegen een eerdere melding van 6 miljard). Beleggers, die een debacle vrezen, storten zich massaal op Bitcoin en goud.
Het begrotingstekort bedraagt 1,9 biljoen dollar en zal volgend jaar naar verwachting circa 6,5 % van het BBP bereiken – drie keer zo hoog als in andere geavanceerde economieën, maar vergelijkbaar met China’s 4-6%. Elon Musk waarschuwde voor een mogelijk faillissement van de VS, maar Donald Trump blijft vasthouden aan plannen zoals de aankoop van het Panamakanaal en Groenland. Gita Gopinath van het IMF drong aan op verlaging van de belastingdruk, terwijl Jerome Powell van de Federal Reserve de rente met 50 basispunten verlaagde, wat Larry Fink van BlackRock “krankzinnig” noemde vanwege de lange-termijngevolgen. Na zijn aantreden in januari 2025 begon Trump met ambitieuze hervormingen. Op 22 januari om 17:00 uur moesten alle medewerkers van DEI-programma’s (diversity, equity, inclusion) met betaald verlof worden gestuurd, met ontslag in het vooruitzicht, hoewel een rechter dit later blokkeerde. Hij bood ambtenaren een vertrekregeling met acht maanden salaris om de “deep state” te ontmantelen. Ruim 9.500 ambtenaren verliezen hun baan, en 75.000 accepteerden een regeling tot september 2025, wat 5-10% deelname kan opleveren en 100 miljard dollar zou besparen. Onder meer 3.400 medewerkers bij Landbouw, 2.300 bij Binnenlandse Zaken, en 1.200-2.000 bij Energie werden ontslagen. Proefperiodemedewerkers en 2.000 van de 10.000 USAID-werknemers vertrekken ook; wereldwijd werden USAID-medewerkers op betaald verlof gezet na corruptie-ontdekkingen door Musk, die de organisatie wil “shredden” en verkleinen. Trump is inmiddels op ramkoers met de Fed en het Hooggerechtshof.
Half februari ondertekende Trump zo’n 60 decreten, grotendeels conform Project 2025, een 900-pagina’s tellend conservatief beleidsplan. Hij wil de schuldenlimiet verhogen en USAID deels opheffen, terwijl Musk het reorganiseert. Trump ambieert ook controle over de Gazastrook – met verhuizing van Palestijnen en renovatie – en het Suezkanaal. Het Pentagon verplicht transgender militairen te vertrekken binnen 60 dagen, en DOGE (geleid door Musk, zij het met verminderde invloed na onenigheid over Trump’s AI-project) stopte een betaling van 52 miljoen dollar aan het World Economic Forum. In de Verenigde Staten is de schuldenlast fors opgelopen tot ongeveer 123 procent van het Bruto Binnenlands Product. De federale schuld explodeert op de eerste dag van het nieuwe begrotingsjaar en stijgt met $ 204 miljard naar een nieuw record van $ 35,750 biljoen, maar het wordt nog erger: het ministerie van Financiën moest ook 72 miljard dollar van zijn kassaldo opnemen, dat is meer dan 275 miljard in het rood voor slechts een dag. Het Internationale Monetaire Fonds (IMF) heeft de Verenigde Staten gewaarschuwd dat het enorme begrotingstekort de inflatie aanwakkert en “aanzienlijke risico’s” met zich meebrengt voor de wereldeconomie. Ook het WEF liet zich niet onbetuigd. De WEF-voorzitter Børge Brende stelde dat dit soort schulden sinds de Napoleontische oorlogen niet meer zijn gezien. Trump heeft plannen heeft om samen met technologiebedrijf Palantir een nationale burgerdatabase op te zetten.
Tijdens een diner in het Witte Huis op 7 juli 2025 heeft de Israëlische premier Benjamin Netanyahu president Donald Trump genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede. Netanyahu overhandigde Trump een brief gericht aan het Nobelcomité, waarin hij Trump’s rol in de Abraham-akkoorden en inspanningen voor vrede in het Midden-Oosten prees. “U smeedt vrede in regio na regio,” zei Netanyahu. Trump noemde de nominatie “zeer betekenisvol”. De nominatie, gericht op de prijs van 2026, volgt op eerdere aanbevelingen, waaronder door Pakistan. Netanyahu was op bezoek bij Trumo vanwege de staakt het vuren bespreking met Hamas.
De rekenkamer van het Amerikaanse congres schat dat de staatsschuld van het land met biljoenen oploopt. Het leidde al tot hogere rentes op staatsleningen in de VS. Trump is voornemens met zijn nieuwe belastingplan flink wat cadeautjes uit te delen waardoor de schuldenlast nog hoger zal worden. Er was al geraamd dat die over tien jaar 52 biljoen zou zijn, maar na invoering van de nieuwe wet zou die nog wel eens 3,3 biljoen dollar hoger kunnen worden. Een maatregel die tegen het zere been van Elon Musk is, die juist probeerde het schuldenplafond van de VS terug te dringen. De twee zijn al enige tijd ook niet meer on speaking terms. De belastingwet ‘One Big Beautiful Bill Act’ van Trump bundelt zijn hele binnenlandse agenda in één gigantisch plan van ruim 1.000 pagina’s. De wet bevat forse belastingverlagingen voor zowel gewone Amerikanen als de allerrijksten. Om dit te financieren, wil Trump zwaar bezuinigen op zorg en sociale voorzieningen. Zo zouden miljoenen mensen hun zorgverzekering verliezen vanwege bezuinigingen op de sociale zekerheid en zorg. Het laat de staatsschuld in tien jaar flink oplopen omdat de wet voor duizenden miljarden dollars aan belastingverlagingen regelt, waarvan vooral de rijkste Amerikanen profiteren. De wet is 3 juli aangenomen. Ondanks verzet van Elon Musk en sommige Amerikaanse politici ging ook het Huis van Afgevaardigden akkoord. Trump heeft de wet 4 juli tijdens de viering van Onafhankelijkheidsdag ondertekend, waarna Elon Musk de dag er na meteen “The America Party” oprichtte. Het land heeft volgens Elon een alternatieve universele Democratische- Republikeinse partij nodig waarbij het volk een stem krijgt. Maar wat ook meespeelt voor Elon Musk zijn de miljarden aan emissierechten die hij kwijt raakt.
Vanaf 2021 werden de emissieregels voor nieuwe auto’s die worden verkocht in de EU een stuk strenger. De gehele ‘vloot’ van nieuwe auto’s van een fabrikant mag dan gemiddeld nog 95 gram CO2 per kilometer uitstoten. Tesla en Fiat Chrysler vormen samen al meteen een pool en mogen hierdoor de vloten bij elkaar optellen, waarna er gerekend wordt met de gemiddelde uitstoot van deze pool. Omdat Tesla auto’s volledig emissieloos is, trekt zij het gemiddelde van Fiat Chrysler zo flink naar beneden. Dankzij Tesla kan Fiat Chrysler dus auto’s met een erg hoog benzineverbruik blijven maken, zonder dat ze daar boetes voor krijgen. En dankzij Fiat Chrysler kan Tesla de liquiditeit nog even op peil houden. De handel in CO2 was tot nog toe een belangrijke inkomstenbron voor Tesla.In 2024 verdiende Tesla 2,76 miljard dollar aan inkomsten uit de verkoop van emissierechten, een stijging van 54% ten opzichte van de 1,79 miljard dollar in 2023 In 2020 bedroeg dit al 1 miljard. De nieuwe “Big Beautiful Bill” van Trump probeert programma’s zoals het California Air Resources Board (CARB) Zero-Emission Vehicle (ZEV)-programma te beperken of af te schaffen en schrapt ook de federale EV-belastingkredieten (7.500 dollar voor nieuwe EV’s en 4.000 dollar voor gebruikte EV’s) per 30 september 2025, wat de vraag naar elektrische voertuigen kan verminderen en indirect de waarde van emissiecredits kan beïnvloeden, omdat minder autofabrikanten credits nodig zullen hebben als de EV-markt krimpt, wat een bedreiging vormt voor Tesla’s inkomsten. Dit zou een aanzienlijke impact kunnen hebben, aangezien emissiehandel sinds 2015 circa 11 miljard dollar heeft opgeleverd voor Tesla.
Trump reageerde geagiteerd op de reactie van Elon Musk en schreef op zijn socials : “Het doet me verdriet om te zien hoe Elon Musk de afgelopen vijf weken volledig “ontspoort” en in feite een TREINWRAK is geworden. Hij wil zelfs een Derde Politieke Partij oprichten, ondanks het feit dat ze daar in de Verenigde Staten nooit in zijn geslaagd – het systeem lijkt niet voor hen ontworpen. Derde Partijen zijn goed voor het creëren van Complete en Totale VERSTORING & CHAOS, en daar hebben we er al genoeg van met de radicaal-linkse Democraten, die hun zelfvertrouwen en hun verstand hebben verloren! Republikeinen daarentegen zijn een soepel lopende “machine”, die zojuist de grootste wet in zijn soort in de geschiedenis van ons land heeft aangenomen. Het is een Geweldige Wet, maar helaas voor Elon schaft het de belachelijke Elektrische Voertuig (EV) Mandaat af, die iedereen zou hebben gedwongen om binnen korte tijd een elektrische auto te kopen. Ik ben daar vanaf het begin fel tegen geweest. Mensen mogen nu kopen wat ze willen – benzine, hybrides (die het erg goed doen), of nieuwe technologieën zoals die op de markt komen – Geen EV Mandaat meer. Ik heb hier twee jaar campagne voor gevoerd en, eerlijk gezegd, toen Elon me zijn volledige en onbetwiste steun gaf, vroeg ik hem of hij wel wist dat ik het EV-mandaat zou beëindigen – het stond in elke toespraak die ik hield en in elk gesprek dat ik had. Hij zei dat hij daar geen problemen mee had – ik was zeer verrast! Bovendien vroeg Elon of een van zijn goede vrienden NASA kon leiden, en hoewel ik zijn vriend erg goed vond, was ik verrast te horen dat hij een Democraat in hart en nieren was, die nog nooit eerder geld had uitgegeven aan een Republikein. Elon was dat waarschijnlijk ook. Ik vond het ook ongepast dat een zeer goede vriend van Elon, die in de ruimtevaart werkte, NASA zou leiden, terwijl NASA zo’n belangrijke rol speelt in Elons bedrijfsleven. Mijn belangrijkste taak is het beschermen van de Amerikaanse bevolking!”
De Amerikaanse staatsschuld bedraagt ondertussen al 36,9 biljoen dollar. Elke twee seconden komt daar 100.000 dollar bij. De schuld is 23 procent groter dan de gehele Amerikaanse economie. De schulden staan gelijk aan 93 procent van de omvang van de wereldeconomie. Dat was tien jaar geleden nog 78 procent. Buitenlandse houders bezitten een aanzienlijk deel van deze schuld via staatsobligaties, met een totaal van 8,513 biljoen dollar in december 2024.
China heeft zijn Amerikaanse staatsobligaties sinds de zomer van 2017 met ongeveer 37% afgebouwd en is niet langer Amerika’s grootste schuldeiser; die positie wordt nu ingenomen door Japan. Volgens het Amerikaanse ministerie van Financiën heeft China nog 759 miljard dollar tegoed (december 2024). Japan bezit 1,060 biljoen dollar, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk (ongeveer 693 miljard dollar), Luxemburg (ongeveer 345 miljard dollar), de Kaaimaneilanden (323 miljard dollar), Ierland (299 miljard dollar), België (285 miljard dollar), Canada (281 miljard dollar), Zwitserland (275 miljard dollar), en Taiwan (ongeveer 244 miljard dollar), gebaseerd op de meest recente beschikbare gegevens (maart 2024 voor de meeste landen).
President met een strafblad
Donald Trump’s weg naar de macht werd gekenmerkt door controverses. Ondanks een strafblad, zes strafzaken, twee civiele zaken en talloze beschuldigingen – waaronder zwijggeldbetalingen aan pornoactrice Stormy Daniels uit de partijkas, het verduisteren van geheime staatsdocumenten naar Mar-a-Lago, zijn rol in de Capitoolbestorming, het onder druk zetten van vicepresident Mike Pence, verkiezingsfraude, samenzwering, vermogensfraude, en smaad na seksueel misbruik – wist hij president te worden. In mei 2023 werd hij veroordeeld tot 5 miljoen dollar schadevergoeding aan schrijfster E. Jean Carroll wegens seksueel misbruik en smaad. In september 2024 volgde een tweede smaadzaak, resulterend in een boete van 83,3 miljoen dollar. De borgsom voor een andere zaak werd verlaagd van 454 naar 175 miljoen dollar. In juli 2024 overleefde hij een aanslag tijdens een campagnebijeenkomst in Pennsylvania, waar de beveiliging faalde en de schutter werd gedood door de Secret Service. Op 15 september 2024 werd een tweede aanslag verijdeld nabij zijn golfbaan in West Palm Beach, Florida, waar een man met een AK-47, vizier en GoPro-camera werd opgepakt.
Elon Musk speelde een cruciale rol in Trump’s campagne. Hij investeerde 250 miljoen dollar in de verkiezingskas en doneerde 75 miljoen dollar aan America PAC, een comité dat onbeperkt geld mag uitgeven voor Trump. Musk verlootte dagelijks 1 miljoen dollar in swingstates voor ondertekenaars van zijn petitie voor vrije meningsuiting en wapenbezit. Na Trump’s overwinning kreeg Musk, ondanks zijn ketaminegebruik, de leiding over het Department of Government Efficiency (DOGE), met als taak de overheid efficiënter te maken.
Op 20 januari 2025 trad Trump aan als president, de eerste met een strafblad na een ‘unconditional discharge’ voor de zwijggeldbetalingen aan Stormy Daniels – schuldig bevonden, maar zonder straf. Direct ondertekende hij decreten om miljoenen illegale migranten te deporteren en gratie te verlenen aan circa 1.500 Capitoolbestormers, waaronder Proud Boys-leider Enrique Tarrio, Oath Keepers-oprichter Stewart Rhodes, Joseph Biggs (17 jaar) en Zachary Rehl (15 jaar), waardoor de dood van een agent onbestraft bleef. Ook verleende hij gratie aan Ross Ulbricht, oprichter van Silk Road, die sinds 2015 levenslang uitzat. Het ministerie van Justitie kreeg opdracht de doodstraf uit te breiden voor misdrijven tegen overheidsfunctionarissen en ernstige misdaden door illegalen. Tijdens zijn eerste termijn executeerde Trump in zes maanden dertien gevangenen, een record in ruim een eeuw.
Trump benoemde Kash Patel tot FBI-directeur en Daniel Bongino, een conservatieve commentator en ex-Secret Service-agent, als zijn plaatsvervanger. Patel, eerder in conflict met FBI en CIA over geheime informatie rond Russische inmenging in 2016, en Bongino willen de “deep state” ontmantelen. Patel suggereerde dat de FBI zich enkel op strafzaken moet richten, geen inlichtingenwerk.
Trump wil het Panamakanaal “terugnemen” vanwege hoge tolgelden, hernoemde de Golf van Mexico tot de Golf van Amerika, en plant een missie om de Amerikaanse vlag op Mars te plaatsen. Hij streeft ernaar Amerika weer “de grootste, machtigste en meest gerespecteerde natie” te maken, wil een deal met Rusland om de oorlog in Oekraïne te stoppen, en zette Cuba terug op de terreurlijst, waarmee hij een beslissing van Biden ongedaan maakte. Ondanks zijn veroordelingen blijft Trump’s aanhang hem steunen. Het FBI heeft op 8 juli 2025 strafrechtelijke onderzoeken gestart tegen voormalig CIA-directeur John Brennan (in functie 2013-2017) en voormalig FBI-directeur James Comey (in functie 2013-2017) wegens vermeende misstanden in de Trump-Rusland-affaire van 2016. De onderzoeken richten zich op mogelijke valse verklaringen aan het Congres en hun rol bij de opname van het ontkrachte Steele-dossier in de Intelligence Community Assessment (ICA) van 2017. Een recent vrijgegeven CIA-rapport, geïnitieerd door CIA-directeur John Ratcliffe, wijst op “procedurele anomalieën” in de totstandkoming van de ICA, met name Brennan en Comey’s aandringen op het gebruik van het Steele-dossier. Het FBI omschrijft hun interacties als een mogelijke “samenzwering”. Met de rechtszaak die president Trump heeft aangespannen tegen de Wall Street Journal vanwege de Epstein publicatie is “geen mediabedrijf nog veilig”. Op social media heeft Trump echter minder grip en daar gaat geen dag voorbij of de Epstein affaire wordt genoemd.
Duitsland en Italië halen goud terug
In Duitsland en Italie nemen de zorgen toe over de veiligheid van de goudvoorraden die zijn opgeslagen in New York, vooral sinds de terugkeer van Donald Trump naar het Witte Huis. Beleidsmakers in Duitsland en Italië worden door de Taxpayers Association of Europe (TAE) opgeroepen hun goudreserves niet langer bij de Federal Reserve in New York te bewaren vanwege de herhaalde aanvallen van Trump op de Amerikaanse centrale bank en toenemende geopolitieke spanningen. Het goud ligt in kluizen van de Federal Reserve Bank of New York, en Trump heeft de Amerikaanse centrale bank geregeld fel aangevallen, wat in Duitsland vragen oproept over de onafhankelijkheid van de Fed en de veiligheid van het goud.
Bij een gemiddelde rente van 4,2% betaalt de VS jaarlijks circa 24-28 miljard dollar aan China en 35 miljard aan Japan. De totale rentelast is 1,3 biljoen dollar, gefinancierd uit 5,49 biljoen aan belastinginkomsten. Het begrotingstekort is 1,9 biljoen, en het CBO voorspelt dat de schuld in 2050 180% van het BBP kan bereiken bij ongewijzigd beleid.
Ongeveer 8 biljoen dollar wordt geherfinancierd; zonder dit zou alle belasting naar schuldaflossing gaan, wat onhoudbaar is. De 10-jaars rente op Amerikaanse staatsobligaties steeg naar 4,34 procent en de 30-jaars rente staat op 4,82 procent. De dollar verliest steeds meer aan kracht. De Russische roebel heeft dit jaar juist een ongekend krachtige periode achter de rug. Zo levert een euro nu 93 roebel op, dat was begin dit jaar ongeveer 117 roebel. Tegenover de Chinese yuan is de trend eveneens zichtbaar. Begin dit jaar was een Chinese yuan nog 13 roebel waard, nu is dat nog 11 roebel. Sinds de jaarwisseling heeft de munt ongeveer een kwart van de waarde gewonnen ten opzichte van de dollar. Waar begin dit jaar een dollar nog 110 roebel opleverde, daar is dat nu nog maar 82 roebel. China’s verkoop van van obligaties kan de dollar en de VS ernstig verzwakken. De dollar is bij de opening van de Amerikaanse beurzen gedaald tot het laagste niveau in drie jaar. Op de valutamarkt noteerde de euro 1,1530 dollar.
Ook economisch staat de VS zwaar onder druk. Het aantal bedrijfsfaillissementen is daar in 2024 fors gestegen en bereikte het hoogste niveau in veertien jaar. Maar liefst 694 bedrijven vroegen dat jaar faillissementsbescherming aan, blijkt uit cijfers van S&P Global.Meer dan 17% van de Amerikanen betaalt maandelijks over de 1.000 dollar aan autoleningen (Tesla Model Y: 450 dollar, Ford Explorer: 650 dollar, BMW X5: 900 dollar). Bedrijven als Hooters, opgericht in 1983, naderen faillissement. Na krimp sinds 2018 en een coronaslag sloten 44 vestigingen; met 35 miljoen dollar steun hoopt Hooters binnen 3-4 maanden te reorganiseren. Ook Red Lobster, TGI Fridays en Burger-Fi vroegen uitstel van betaling aan.
Multinational Procter & Gamble wil de komende twee jaar 7000 banen schrappen (15% van alle medewerkers) met een kantoorbaan. Het bedrijf gaat ook bekende merken verkopen of te schrappen. Bij Procter & Gamble werken wereldwijd meer dan 100.000 mensen. Denny’s, met 376 miljoen dollar schuld, sloot 88 locaties en plant 70 extra sluitingen, met verkoop van 100 eigen restaurants aan franchisers. De regionale centrale bank in New York is met nieuwe cijfers over de schuldenlast van huishoudens gekomen.
De bank zegt dat alleen al in het eerste kwartaal van dit jaar 167 miljard dollar bij is gekomen, de totale schuldenberg van Amerikaanse huishoudens bedraagt 18.200 miljard dollar, ruim 18 biljoen. Ter vergelijking: in 2020 was dat nog 14.000 miljard. Ruim 4 procent van die schulden verkeert in een vorm van wanbetaling. Kredietbeoordelaar Moody’s heeft 16 mei 2025 de kredietrating van de Verenigde Staten verlaagd. Het land is de hoogste beoordeling kwijtgeraakt vanwege de verwachte hogere staatsschuld en omdat het meer rente moet betalen. Moody’s is de laatste van de drie grote kredietbeoordelaars die de Amerikaanse kredietrating verlaagt. In 2011 schrapte Standard & Poor’s de hoogste kredietrating al en in 2023 deed Fitch hetzelfde
Digitale Euro (CBDC)
In oktober 2023 startte de tweejarige voorbereidingsfase, met een verwachte invoering in Q3 2025. De onderzoeksfase liep van oktober 2021 tot oktober 2023. Lagarde wil nu “Volledige uitrol in oktober 2025” wat verwijst naar overgang van voorbereidingsfase naar implementatiefase, inclusief selectie van private partners, infrastructuurvoltooiing, regelgevingstoetsing en publiek gebruik. Oktober 2025 is nu de deadline voor de voorbereidingsfase. Lagarde’s uitspraak duidt op vervroeging. De oorspronkelijke verwachting was gefaseerde uitrol ná 2025, afhankelijk van testresultaten en wetgevingsvoortgang. Nu wordt actieve invoering al per oktober 2025 nagestreefd. Het tempo is dus ineens verhoogd. Lagarde’s is een reactie op de sterke pro-cryptohouding van de VS onder Trump. Ze wil voorkomen dat de digitale dollar (via stablecoins) een te grote invloed krijgt in de eurozone.
Een Centrale Bank Digitale Munt (CBDC) is een digitale vorm van fiatgeld, uitgegeven en gegarandeerd door de centrale bank van een land of monetaire unie. Anders dan commerciële bankgeld of cryptovaluta zoals Bitcoin, vertegenwoordigt een CBDC een directe verplichting van de centrale bank. De Europese Centrale Bank (ECB) ontwikkelt momenteel de digitale euro, met grootschalige pilotfasen sinds 2021. De invoering is mogelijk vanaf 2026. Andere centrale banken, waaronder die van China (digitale yuan) en Zweden (e-krona), zijn verder gevorderd met testen en beperkte uitrol.
CBCD kan in principe in de toekomst gebruikt worden als programmeergeld met voorwaarden of logica in de transactiecode. Deze codes kunnen eventueel bepalen wanneer, hoeveel, door wie, waarvoor en in welke context het geld mag worden uitgegeven, zoals:
- Geld dat alleen besteedbaar is aan voedsel.
- Tijdgebonden geld dat vervalt na een bepaalde datum.
- Automatisch gesplitste betalingen bij ontvangst (bijv. belastingen, sociale premies).
Deze functies zijn technisch realiseerbaar via “smart contracts” op digitale infrastructuren, inclusief gedistribueerde grootboeken (blockchain) of gecentraliseerde databanken.
De ECB en andere centrale banken hebben herhaaldelijk verklaard dat programmeergeld geen inherente eigenschap is van de CBDC. In het “Report on a Digital Euro” (ECB, oktober 2020) en latere documenten stelt de ECB dat de digitale euro niet geprogrammeerd zal zijn om de besteding te beperken door de centrale bank of overheid. Wel kunnen marktpartijen of gebruikers optioneel zelf voorwaarden toevoegen bij commerciële toepassingen (bijv. zakelijke transacties, loyaliteitsprogramma’s).
Hoewel centrale banken dus aangeven geen directe bestedingsbeperkingen op te leggen, is de technologische architectuur die dit mogelijk maakt wel degelijk aanwezig. In de Chinese digitale yuan zijn al voorbeelden bekend van programmeerbare uitgaven binnen proefprojecten. Ook het BIS Innovation Hub, in samenwerking met onder meer de ECB en de Bank of England, ontwikkelt systemen waarbij conditiegebaseerde transacties mogelijk zijn. De ECB ontwikkelt een digitale euro die als wettig betaalmiddel functioneert, vrij besteedbaar moet zijn, en de privacy van contant geld benadert binnen digitale grenzen en programmeerbaarheid wordt in de EU-strategie beperkt tot optionele toepassingen door derden, niet opgelegd door de centrale bank zelf.
Een CBDC kan dus technisch uiteindelijk wel programmeergeld worden. Of, en in welke mate, deze functies worden geactiveerd, is een beleidskeuze. De huidige officiële lijn van de ECB luidt: geen centrale beperking van besteding, met optionele programmatie in de private sector. Deze positie is herroepbaar en politiek beïnvloedbaar. De risico’s van programmeerbaarheid liggen niet in de technologie, maar in de toekomstige toepassing ervan.
Handelsoorlog
Donald Trump kondigde woensdag 7 augustus 2025 een importheffing van 100% aan op alle chips en halfgeleiders die de Verenigde Staten binnenkomen. Bedrijven die hun chipproductie naar de VS verplaatsen, krijgen een uitzondering. Halfgeleiders zijn cruciaal voor onder andere smartphones, auto’s en medische apparatuur. De ingangsdatum van de maatregel is niet bekendgemaakt. Volgens het Amerikaanse ministerie van Handel produceerde de VS in 2024 circa 12% van de wereldwijde halfgeleiderchips, vergeleken met 40% in 1990. Trump verhoogde recent ook andere importheffingen. In Thailand reageerde de minister van Financiën met verbazing. De hoogste tot nu toe opgelegde heffing bedraagt 41 procent voor Syrië. De Europese Unie heeft een akkoord bereikt met de Verenigde Staten, waarbij de meeste goederen onder een heffing van 15 procent vallen.
Het gemiddelde Amerikaanse invoertarief bedraagt volgens de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) nu 20,1 procent. Dit is het hoogste niveau sinds het begin van de jaren 1910, met uitzondering van een tijdelijke piek eerder in 2025. De berekening bevat voor het eerst het op 15 procent vastgestelde tarief op Europese producten dat onlangs is ingegaan. Ter vergelijking: bij de inauguratie van president Donald Trump op 20 januari bedroeg het gemiddelde 2,4 procent.
Op 2 april kondigde Trump ‘wederkerige’ tarieven aan op producten uit meerdere landen.
De WTO en het IMF baseerden hun gemiddelde op actuele tarieven en handelsvolumes over 2024. Het huidige gemiddelde overstijgt het bijna 20 procent tarief van de jaren 1930, een periode waarin hoge tarieven worden beschouwd als een factor die de ernst en duur van de Great Depression vergrootte.
Brazilië
President Luiz Inácio Lula da Silva heeft tevergeefs geprobeerd de Europese Unie en de BRICS-landen te mobiliseren tegen de Amerikaanse heffingen. De extra druk is een direct gevolg van de recente inmenging van Donald Trump en de verhoging van importtarieven op Braziliaanse goederen naar 50%, wat met name staal, soja en vlees treft. Noch de EU, noch de BRICS-landen hebben expliciete steun toegezegd. De Europese Unie benadrukt in haar reactie het belang van dialoog en respect voor de rechtsstaat. De BRICS-landen, op hun beurt, handhaven een neutrale positie. Hoewel zij de soevereiniteit van Brazilië erkennen, geven zij geen signalen van een mogelijke directe interventie. Dit betekent dat Brazilië momenteel zonder internationale rugdekking staat in dit conflict en met een tarief van 50% blijft zitten.
Zwitserland
De Zwitserse president Karin Keller-Sutter en minister van Economische Zaken Guy Parmelin spraken in persoon met Trump na een eerder mislukt telefoongesprek. Na het gesprek verhoogde Trump de importheffing op Zwitserse goederen tot 39 procent. Volgens The Guardian was Keller-Sutter slechtgehumeurd en maakte zij tijdens het gesprek een verkeerde inschatting. Een spoedberaad van het Zwitserse kabinet is gehouden. Zwitserland overweegt in een nieuw handelsvoorstel onder meer extra import van vloeibaar Amerikaans gas. De Verenigde Staten ontvangen circa één zesde van de Zwitserse export. Farmaceutische producten en horloges zijn het zwaarst getroffen. De nieuwe heffing treedt later deze week in werking en het bezoek heeft geen directe doorbraak opgeleverd in het verlagen van de importheffing. De Verenigde Staten hebben onlangs importheffingen ingevoerd op gouden staven van 1 kilo en 100 ounce (ongeveer 2,8 kilo). Deze beslissing van de Amerikaanse douane is een verrassing, aangezien goudhandelaren verwachtten dat deze specifieke staven waren uitgezonderd van de algemene importtarieven, waaronder de recente heffing van 39% op Zwitserse goederen. Dit beleid heeft grote gevolgen voor Zwitserland, dat wereldwijd een centrale rol speelt in de raffinage van goud. Deze staven, die de meest verhandelde vorm van goud zijn op internationale beurzen, vormen een aanzienlijk deel van de Zwitserse goudexport naar de VS. De nieuwe heffingen ondermijnen niet alleen deze belangrijke handelsstroom, maar verslechteren ook de bilaterale handelsrelatie tussen de VS en Zwitserland. De Amerikaanse beslissing heeft al geleid tot verstoringen op de wereldwijde goudmarkt, zoals een stijging van de goudprijs. Sommige Zwitserse raffinaderijen hebben de goudzendingen naar de VS al vertraagd of stopgezet in afwachting van verdere duidelijkheid. De VS heeft een algemene importheffing van 39% ingevoerd op de meeste Zwitserse producten. Deze tarieven, die tot de hoogste behoren die door de VS aan een ontwikkeld land worden opgelegd, zijn bedoeld om het handelstekort met Zwitserland te verkleinen. Deze maatregel raakt cruciale Zwitserse exportsectoren zoals horloges en gespecialiseerde voedingsmiddelen zoals kaas en chocolade. Hoewel een klein aantal sectoren, zoals de farmaceutische industrie, vooralsnog is vrijgesteld, is de algemene heffing van 39% een enorme klap voor de exportgerichte Zwitserse economie. Dit heeft al geleid tot zorgen bij Zwitserse bedrijven en politici, die de VS tevergeefs hebben geprobeerd te overtuigen om de maatregel te herzien. De Zwitserse vliegtuigfabrikant Pilatus heeft de leveringen van de PC-12 en PC-24 zakenjets aan de Verenigde Staten opgeschort vanwege de nieuwe Amerikaanse importheffingen, die voor Zwitserland oplopen tot 39 procent. Dit leidt tot een aanzienlijk concurrentienadeel voor Pilatus ten opzichte van Amerikaanse en Europese concurrenten. De Verenigde Staten vormen normaal ongeveer 40 procent van Pilatus’ leveringen. Door de extra kosten en het concurrentienadeel ontstaat bovendien toenemende onzekerheid onder klanten. Pilatus overweegt de levering van toestellen aan andere markten toe te wijzen en versnelt de uitbreiding van lokale productie, onder meer met een geplande assemblagefabriek in Florida. Het bedrijf zet zich in om de banen van zijn 3.000 werknemers te behouden en onderzoekt opties zoals werktijdverkorting en natuurlijke afvloeiing.
China
Sinds 2000 heeft de VS 5 miljoen fabricagebanen verloren, mede door hoge tarieven op Amerikaanse producten in China en lage tarieven op Chinese goederen in de VS. Jarenlang werd de VS belast met importheffingen. President Donald Trump wil terugslaan en zelf ook hogere importtarieven heffen en hiermee de Amerikaanse schuldenlast verminderen en de economie versterken, industriële capaciteit te herbouwen en buitenlandse afhankelijkheid te verminderen. De importheffingen voor Chinese producten werden verhoogd naar 125 procent. Trump krabbelde later terug en sloot meerdere elektronische producten uit van de importheffingen.
Het gaat bijvoorbeeld om smartphones, pc’s, computerschermen en geheugenkaarten. Het betekent onder meer dat de importheffing tot 145 procent op producten die vanuit China worden geïmporteerd niet voor die elektronische producten geldt. Dat heeft grote voordelen voor Amerikaanse techreuzen, waaronder Apple, die enorme fabrieken in China hebben om hun producten te maken. China reageerde op Trump’s importheffingen en fentanyl-kritiek met tarieven van 10-15% op Amerikaanse producten en een extra heffing van 34%. Premier Li Qiang kondigde in zijn jaarlijkse toespraak een defensieverhoging van 7,2% aan om “soevereiniteit en veiligheid” te beschermen, met meer militaire training.
Nu Trump andere landen onder druk zet om de handel met China te beperken in ruil voor vrijstellingen van tarieven van de Verenigde Staten wil China zijn eigen rechten en belangen te beschermen en waarschuwde landen om geen deals te sluiten die China kunnen schaden. Twee aan China geleverde Boeings werden teruggestuurd. China annuleerde ook bestellingen van in totaal 12.000 ton varkensvlees. Sinds de invoering van een heffing van 145 procent op Chinese producten is het aantal containerboekingen naar de VS sterk teruggelopen.
De haven van Los Angeles kreeg in de week van 4 mei ongeveer een derde minder containers dan vorig jaar. Ook luchtvrachtbedrijven zagen minder boekingen. Chinese luchtvaartmaatschappijen mochten van de overheid in Peking per direct geen nieuwe vliegtuigen van de Amerikaanse producent Boeing bestellen.
De gesprekken tussen de Verenigde Staten en China verliepen daarna voorspoedig. De Verenigde Staten en China verlaagden hun onderlinge importheffingen. Zo zal China te maken blijven houden met importheffingen van 10 procent voor producten die naar de VS worden geëxporteerd, terwijl Amerikaanse producten belast worden met heffingen van 55 procent bij invoer in China. China gaat benodigde grondstoffen leveren en Chinese studenten mogen weer in de VS studeren.
Het raamakkoord is inmiddels ondertekend. Dit betekent dat China zal starten met het leveren van zeldzame aardmetalen aan de VS. De VS zullen maatregelen die het aankondigde tegen China weer intrekken, zodat onder meer de export naar China van ethaan weer op gang komt.
De wederzijdse tariefverlaging bracht het gemiddelde weer omlaag en er lopen opnieuw onderhandelingen. De huidige termijn om een nieuwe overeenkomst te sluiten verliep 12 augustus, maar werd 90 dagen verlengd..
Canada
Vanaf 4 maart 2025 begon Canada terug te slaan met 25% importtarieven op Amerikaanse goederen, maar Trump verdubbelde daarop zijn heffingen naar 50%. Canada introduceerde ook heffingen op Chinese goederen, waarop China reageerde met 100% tarieven op Canadese producten. Trump liet weten dat auto’s en onderdelen uit Canada en Mexico onder het USMCA-verdrag tot 2 april 2025 werden vrijgesteld zijn van extra heffingen, maar waarschuwde dat deze uitzondering daarna verdwijnt.
Op 2 april 2025 begon de invoering van wederkerige importheffingen voor 185 landen: de EU kreeg 20%, het VK 10%, Canada en Mexico 25% extra heffing. Australië kondigde aan niet met tegenmaatregelen te komen, terwijl de Canadese premier Carney wel tegenmaatregelen beloofde. Canada voerde per direct extra heffingen in op Amerikaanse goederen ter waarde van 29,8 miljard Canadese dollar (19 miljard euro). Op 3 april 2025 kelderden de Amerikaanse beurzen: de S&P 500 en Dow Jones zakten 4%, de Nasdaq 5%. Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen leden forse verliezen: Delta Air Lines -9%, American Airlines -8%, United Airlines -12%. In drie maanden verloren de ‘Grote Drie’ meer dan een derde van hun beurswaarde.
Big tech verloor 772 miljard dollar aan marktwaarde. Tesla en crypto verloren eveneens miljarden. De dollar daalde met 3% tot 0,91 eurocent, en Brent-olie werd 2,5% goedkoper op iets onder 64 dollar. Ook de Amsterdamse beurs kleurde korte tijd bloedrood. Beleggers trokken massaal investeringen terug, gevolgd door forse dalingen in Europa en Azië: Shanghai -8%, Nikkei Tokio -8%, Hongkong -12,5%, Taiwan -10%, India en Australië -4%. De MidKap zakte 0,2% tot 847,89 punten, Londen -1,2%. Miljardair Bill Ackman waarschuwde voor een “economische nucleaire winter” als Trump zijn tarieven niet opschortte.
Trump kapte per direct onderhandelingen over importheffingen met Canada af, nadat bekend werd dat technologiebedrijven,met terugwerkende kracht vanaf 2022 een Digital Services Tax van 3 procent moeten betalen. Trump sprak van een “ongehoorde belasting” die een “regelrechte aanval” op de VS is. Hij wil de eerste week van juli terugslaan met een willekeurige heffing Canada moet betalen om zaken te mogen doen met de VS. Canada wilde zo, net als bijvoorbeeld het VK en andere Europese landen, meer inkomsten genereren uit de winst die de bedrijven in het land maken.
Eerdere heffingen, zoals op Europees staal en auto’s, zijn nog steeds van kracht. De tarieven, die jaarlijks tot 750 miljard dollar kunnen opleveren, gaan verder dan een handelsoorlog. Ze moeten banen terugbrengen, zelfredzaamheid in sectoren zoals halfgeleiders en energie vergroten, en mogelijk belastingverlagingen voor de middenklasse financieren. Landen die Amerikaanse belangen steunen krijgen betere deals, anderen hogere tarieven (10% op alledaagse goederen, 25-60% op high-tech). Dit kan echter inflatie en marktschokken veroorzaken; Amerikaanse consumenten betalen circa $ 625 per persoon per jaar extra.
Nieuwe handelstarieven VS gaan per 1 augustus gelden. Hij laat op zijn eigen platform Truth Social weten dat 1 augustus de ingangsdatum is van zijn “Tariffs” en zonder uitzonderingen.
India
Recentelijk heeft India de aankoop van zes Boeing P-8I Poseidon maritieme patrouillevliegtuigen ter waarde van ongeveer $3,6 miljard in de wacht gezet. De reden hiervoor is een aanzienlijke stijging van de kosten, die deels te wijten is aan nieuwe invoertarieven van de Verenigde Staten op goederen uit India. De tarieven hebben de productiekosten van Boeing verhoogd, en die kosten zijn doorgerekend aan de Indiase regering. Het gaat hier om een militaire aankoop, niet om commerciële vliegtuigen voor passagiersvluchten. Dit besluit wordt gezien als een reactie op de handelspolitiek en de verhoogde tarieven.
Indonesië
De Verenigde Staten gaan een importtarief van 19 procent heffen op goederen uit Indonesië, terwijl Amerikaanse export naar het Zuidoost-Aziatische land onbelast blijft. Volgens de Amerikaanse president Donald Trump staat dat in een nieuwe handelsdeal met Indonesië. De VS krijgen volledige toegang tot Indonesië.” Daarmee is de importheffing voor Indonesië verlaagd ten opzichte van eerder, toen het land een tarief van 32 procent in het vooruitzicht was gesteld. Trump stelt rechtstreeks met de Indonesische president te hebben onderhandeld om de deal rond te krijgen. Indonesië zou ook andere zaken hebben beloofd, waaronder het kopen van 50 Boeing-vliegtuigen.
EU
President Trump dreigde op zijn eigen sociale media kanaal Truth Social met een importheffing van 50 procent op producten uit de Europese Unie en de heffing zou eerst 1 juni ingaan. De EU schat dat de eerste golf heffingen op staal en aluminium 28 miljard euro aan export raakt, vooral Tata Steel. De EU sloeg terug met 25% heffingen op bourbon en Harley-Davidson-motorfietsen. Trump dreigde vervolgens met 200% heffingen op Europese wijnen en champagne als de EU de whiskyheffing niet intrekt en bekritiseerde hoge Europese boetes voor Amerikaanse techbedrijven. Tijdens een persconferentie zei hij: “De Europese Unie is ontworpen om de Verenigde Staten dwars te zitten.”Trump gaat enkele heffingen op buitenlandse onderdelen in auto’s die zijn geproduceerd in de Verenigde Staten verlichten en voorkomen dat heffingen op buitenlandse auto’s bovenop andere heffingen komen. De Europese Commissie dreigt heffingen in te voeren op verschillende Amerikaanse goederen die samen 95 miljard euro waard zijn. De Commissie wil die heffingen invoeren op het moment dat onderhandelingen met de Amerikanen over het schrappen van importheffingen niks opleveren. De Commissie heeft een lijst opgesteld met goederen, waar de EU importtarieven op wil gaan heffen. Het gaat om landbouwproducten als noten, fruit en olijfolie. Ook staan vliegtuigen op de lijst, net als auto’s en auto-onderdelen, elektrische apparatuur, camera’s, jukeboxen en microfoons. De Europese Commissie kondigde tegelijk met de presentatie van de lijst ook een procedure tegen de VS aan bij de Wereldhandelsorganisatie. Volgens de EU zijn de Amerikaanse heffingen een grove schending van de internationale handelsregels. Het dreigement van Trump komt op het moment dat de EU en de VS gesprekken voeren over de handelsrelaties. Trump lijkt met zijn aankondiging de gesprekken op scherp willen te zetten. President Trump had, na telefonisch overleg met Ursula von der Leyen, de geplande invoerheffing van 50% op Europese goederen met meer dan een maand uitgesteld. De maatregel, die normaal op 1 juni van kracht zou worden, werd opgeschort tot 9 juli na een telefoongesprek met Trump door Ursula von der Leyen zondag 25 mei. Om een goed akkoord te bereiken tussen beide handelsblokken zou tot 9 juli tijd nodig zijn. Ursula liet weten dat het een “goed gesprek” was. Von der Leyen en Trump ontmoetten elkaar 26 en 27 juli in Schotland voor het definitieve gesprek.
Het juridisch getouwtrek rond Trumps importheffingen kreeg een nieuw hoofdstuk, nu een hof van beroep gisteren de blokkade alweer ophief die een federale handelsrechtbank woensdag 28 mei nog opwierp voor de invoerheffingen. De Trump-regering dreigt met de stap naar het Hooggerechtshof als het hoger beroep niet gehonoreerd wordt. Trump lijkt het zat te zijn en zet de heffingen en de dreigingen er mee vooralsnog door.
Donald Trump gooide nog wat kooltjes op het vuur en verdubbelde 30 mei plotseling de Amerikaanse importheffingen op staal en aluminium. In de nabeurshandel op Wall Street gingen aandelen van staalproducent Cleveland-Cliffs wel 26 procent omhoog. Vanuit handelspartners Canada en Australië werd de tariefsverhoging juist direct veroordeeld. De verhoging van de Amerikaanse importheffingen op staal en aluminium van 25% naar 50%, zoals aangekondigd door Donald Trump, geldt voor China, de EU, en andere handelspartners, met een uitzondering voor het Verenigd Koninkrijk waarvoor een lager tarief van 25% blijft gelden ondanks een eerdere handelsdeal. De tariefsverhoging, die ingaat op 4 juni 2025 om 06:01 uur, is een intensivering van Trumps handelsoorlog en volgt op beschuldigingen dat China een overeenkomst over tarieven en handelsbeperkingen voor kritieke mineralen heeft geschonden. Canada en Australië hebben de verhoging direct veroordeeld, maar worden ook getroffen door de nieuwe tarieven. De aandelen van staalproducent Cleveland-Cliffs stegen met 26% in de nabeurshandel op Wall Street, zoals te zien in de financiële data waar de huidige prijs van CLF op $7,56 ligt na een stijging vanaf $7,18 de vorige dag. Zie de financiële kaart hierboven voor details. Von der Leyen gaf na de EU top eind juni aan dat de Europese Commissie alle tegenmaatregelen blijft overwegen, als er geen deal met Trump kan worden bereikt. Ook stelde de Commissievoorzitter het volgende voor: een alternatieve Wereldhandelsorganisatie. De EU, samen met twaalf landen uit de Indo-Pacific, zouden daar de basis van kunnen vormen. De Europese Unie is bereid een handelsdeal met de Verenigde Staten te sluiten waarin een importheffing van 10 procent geldt voor veel van haar exportproducten. In ruil daarvoor wil de EU dat de VS lagere tarieven hanteren voor belangrijke producten zoals geneesmiddelen, alcohol, halfgeleiders en vliegtuigen. Ook wil de EU dat de VS uitzonderingen maken om de hoge invoertarieven op auto’s, auto-onderdelen, staal en aluminium te verlagen. Trump besloot uiteindelijk op per 1 augustus te starten met een importheffing van 30%. Wanneer de EU zelf heffingen oplegt dan zou het percentage alsnog worden verhoogd. Ursula von de Leyen reageerde namens de EU met :
Von der Leyen en Trump kwamen 27 juli in Schotland uiteindelijk een percentage van 15% overeen. De heffing op staal door de VS blijft 50%. Het helemaal schrappen van een importheffing was voor Trump een brug te ver. Vanuit de Eu worden geen heffingen opgelegd en Von der leyen heeft Trump toegezegd om voor 750 miljard dollar aan energie van de VS in te kopen en daarnaast ook nog eens 600 miljard dollar te investeren in de VS. Volgens Von der Leyen gaat de EU voor 250 miljard dollar per jaar Amerikaanse lng kopen om minder afhankelijk te zijn van Russisch gas.” De deal is een duidelijke overwinning voor Trump.
Mexico
Trump dreigde Mexico met 25% importtarieven op Mexicaanse producten vanwege de ‘stroom aan illegale drugs (fentanyl)’ vanuit Mexico. Eind februari 2025 leverde Mexico daarom 29 kopstukken uit de drugswereld uit, waaronder Rafael Caro Quintero, die wordt verdacht van de moord op een DEA-medewerker in 1985.
Op 13 februari 2025 kondigde Trump wederkerige importheffingen aan op producten van 182 landen. Hij dreigde ook met heffingen voor de EU als deze niet meer Amerikaanse olie en gas koopt en wil uit een wereldwijd akkoord voor 15% minimumbelasting stappen, met strafmaatregelen voor 139 deelnemende landen binnen twee maanden.
Verenigd Koninkrijk
Met de deal die gisteren werd gesloten zou zijn vastgelegd dat de Amerikaanse importtarieven op belangrijke Britse exportproducten worden verlaagd, schrijft persbureau Reuters. Zo zou de VS verlaagde tarieven instellen op de import van Britse auto’s, aluminium en staal. En het Verenigd Koninkrijk stemde in met lagere tarieven op Amerikaans rundvlees en ethanol.
Eerder deze maand legde de VS invoerrechten op staal en aluminium van 50 procent op. Groot-Brittannië wist die te ontlopen. Maar vanaf 9 juli had het land te maken kunnen krijgen met hogere invoerrechten, tenzij er een akkoord werd bereikt over de verlaging van de invoerrechten.
Op de G7-top in Canada zei Trump dat de relatie met het Verenigd Koninkrijk ‘gewoon fantastisch’ is. Dat zei de Amerikaanse president terwijl hij zwaaide met een document dat hij naar eigen zeggen net had ondertekend. “We hebben het getekend en het is klaar”, aldus Trump.
Het Verenigd Koninkrijk is de eerste die heeft ingestemd met een akkoord over lagere tarieven van Trump. Hoewel president Donald Trump denkt dat buitenlandse bedrijven opdraaien voor deze importheffingen, maar zij dragen slechts 14 procent van de kosten. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van zakenbank Goldman Sachs. Twee derde van de rekening wordt betaald door de Amerikaanse bedrijven. ‘Naarmate dit langer aanhoudt, is de Amerikaanse consument uiteindelijk de dupe.
Rusland en Oekraïne
Op 27 maart 2025 kwamen 30 EU-landen, plus Turkije, Australië en Canada, bijeen in Parijs voor een top van de ‘coalitie van bereidwilligen’, geleid door de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer. Doel was het afronden van veiligheidsgaranties voor Oekraïne, inclusief een ‘afschrikkingsmacht’. Na een staakt-het-vuren zouden coalitietroepen in Oekraïense steden en strategische locaties worden gestationeerd, zei Macron na overleg met president Volodymyr Zelensky. Het Oekraïense leger bewaakt de frontlinie, maar de troepen kunnen ingrijpen bij Russische schendingen.
De Russische oligarchen Mikhail Fridman (59) en Pjotr Aven wonnen een zaak bij het EU-Gerecht, dat sancties tegen hen terugdraaide. Ondertussen leverde Rusland in 2024 15% van het gas en LNG aan de EU, Groot-Brittannië en enkele Balkanlanden, tegenover 14% LNG uit de VS – het laagste sinds augustus 2022. Dit komt door meer Russische LNG-transporten na een Amerikaanse exportstoring en extra gas via Turkije voor onderhoud in juni. De EU bereidt haar eerste sancties voor op Russische LNG-handel, inclusief een verbod op overslag en maatregelen tegen de Russische schaduwvloot in Zeeland. Op 24 juni 2024 werd het 14e sanctiepakket tegen Moskou aangenomen om de oorlogsindustrie en inkomsten te treffen.
Rusland levert nog steeds gas via Oekraïne aan Oostenrijk, Slowakije, Hongarije en Tsjechië. De EU overweegt een nieuw contract met Gazprom voor gastransit, ondanks sancties. De huidige deal met Naftogaz loopt eind 2024 af. Vernieuwing uitblijven kost Rusland 6,5 miljard dollar jaarlijks en Oekraïne 800 miljoen aan doorvoerrechten, en bedreigt 5% van Europa’s gasvoorziening, vooral voor Centraal- en Oost-Europa. Voor de oorlog was Rusland goed voor 40% van de EU-gasimport. Nu verkoopt het meer olie aan India en China, en omzeilt sancties via Turkije en China. Rotterdam importeerde in 2023 1,7 miljard kuub Russisch gas, tegen 1 miljard in 2022. Praktisch gezien is Europa nog zeer afhankelijk van de import van Russisch gas. Zo werd er in februari 2025 nog voor 1,3 miljard euro geïmporteerd aan Russische fossiele brandstoffen. Daarbij gaat het niet alleen om gas, maar ook om lng, vloeibaar gas.
Oekraïne deal en sancties
De EU-leiders hadden bij de EU top in Brussel op 26 juni in principe ingestemd met de verlenging van alle bestaande sanctiepakketten tegen Rusland. In totaal gaat het om zeventien pakketten die om de zes maanden verlengd moesten worden. Robert Fico, de premier van Slowakije sprak echter het vetorecht uit en hield de verlenging van de sancties tegen. Als land dat niet aan zee grenst en sterke banden heeft met Russische brandstoffen, protesteerde Slowakije omdat dit volgens hen de prijzen zou verhogen en het concurrentievermogen in gevaar zou brengen. Hongarije, dat in een vergelijkbare situatie zit, sloot zich aan bij het verzet. Fico zegt dat als Slowakije de invoer van Russisch pijpleidinggas stopzet, het meer geld zal moeten uitgeven aan transitvergoedingen om alternatieve leveringen uit westelijke, noordelijke en zuidelijke landen te halen, die LNG kopen en later vergassen. Fico wil garanties dat toekomstige doorvoerkosten evenveel zullen bedragen als die van Rusland. Fico zegt ook dat het einde van goedkoop Russisch gas, in combinatie met mogelijk hogere doorvoerkosten, de gasprijzen voor huishoudens “met 30 tot 50 procent” zal doen stijgen. Daarom eist Fico “geld om Slowaakse huishoudens en bedrijven te compenseren, omdat zij deze last niet kunnen dragen”.
Fico wil ook garanties om Slowakije te beschermen tegen een enorme stijging van de groothandelsprijzen voor gas, zoals gebeurde tijdens de energiecrisis van 2022.
Tot slot waarschuwt Fico dat Slowakije een rechtszaak van Gazprom, het Russische gasmonopolie, kan verwachten ter waarde van 16 tot 20 miljard euro vanwege de beëindiging van het langlopende contract, dat loopt tot 2034. Russische energiecontracten worden meestal geregeld door duidelijke “take-or-pay”-voorwaarden, wat betekent dat kopers verplicht zijn om de afgesproken leveringen af te nemen of een schadevergoeding te betalen als ze dat niet doen. Slowakije is met financiële garanties alsnog over de streep getrokken. Slowakije’s instemming werd verkregen door geheime, maar kostbare garanties, rond energievoorziening en financiële steun, vastgelegd in een brief van de Europese Commissie. Deze afspraken zijn achter gesloten deuren gemaakt, zoals gebruikelijk in EU-onderhandelingen.
Trump heeft de kostbare grondstoffen van Oekraïne binnengehaald en hiervoor op 30 april met Zelensky een contract getekend. In het contract hebben ze zich bereid verklaard om de enorme reserves aan belangrijke mineralen open te stellen voor Amerikaanse investeringen. De deal, die eerder al op 28 februari zou worden beklonken ging toen niet door en Zelensky vertrok zwaar beledigd nadat Trump en Vance hem kleineerden en voor het blok zette. Beide landen gaan nu gezamenlijk grondstoffen, waaronder olie en gas, exploiteren via een nieuw opgericht investeringsfonds. De herziene deal zou geen Amerikaanse veiligheidsgaranties omvatten. Wel werd afgesproken dat er een audit ploeg in Oekraïne gaat onderzoeken of door de VS geschonken financiële middelen goed zijn besteed. Minister van Defensie Pete Hegseth vertelde Amerikaanse wetgevers 10 juni 2025 tijdens een hoorzitting dat er in de begroting voor het volgende fiscale jaar “bezuinigingen” zullen worden doorgevoerd op de hulp aan Oekraïne. Hij gaf niet aan hoe groot de bezuinigingen zullen zijn. Ook 20.000 luchtafweerraketten, oorspronkelijk beloofd aan Oekraïne om Shahed-drones tegen te houden hingen in plaats daarvan naar het Midden-Oosten. Russische troepen hebben echter 27 juni de controle gekregen over de stad Shevchenko in de Oekraïense Donetsk-regio, waar zich een van de meest veelbelovende lithiumafzettingen van het land bevindt van ongeveer 40 hectare groot. Dnipropetrovsk, vlakbij Velyka Novosilka, dat in januari van dit jaar door de Russen onder de voet werd gelopen. ‘Na de verovering van dit schijnbaar onopvallende dorp, dat iets meer dan 10 kilometer van Velyka Novosilka ligt, kregen de Russische troepen toegang tot een van de meest veelbelovende lithiumafzettingen in Oekraïne’, aldus Le Figaro. Naast lithium zijn er in het gebied ook zeldzame metalen gevonden zoals tantaal, niobium, beryllium, rubidium en cesium.
De EU trekt ondertussen aan Zelensky om de door Rusland veroverde gebieden niet op te geven. EU-voorzitter Von der Leyen , de Canadese premier Trudeau en minister president Schoof bezochten 24 februari, samen met nog negen andere leiders naar de Oekraïense hoofdstad voor overleg en steunbetuiging. Ter plaatse werd ook een zestiende sanctiepakket tegen Rusland goedgekeurd. De sancties betreffen onder andere een verbod op de invoer van primaire aluminium, de verkoop van spelcomputers en de opname van 74 schepen van de schaduwvloot. Deze nieuwe reeks sancties moeten een halt toeroepen aan de gamecontrollers die worden gebruikt om drones te besturen, banken die worden gebruikt om sancties te omzeilen en acht propagandakanalen die worden gebruikt om leugens te verspreiden, aldus Kaja Kallas, hoofd Buitenlandse Zaken van de EU. Hongarije stemde er niet mee in en benadrukte ook dat ze niet instemmen met nieuwe tientallen miljarden euro’s voor wapenleveringen. Hooggeplaatste Amerikaanse functionarissen bleven ook weg en trekken een eigen plan.
De VN-Veiligheidsraad heeft een Amerikaanse resolutie over Oekraïne aangenomen. In de resolutie wordt verzocht het ‘Russisch-Oekraïens conflict’ snel te beëindigen en wordt aangedrongen op een ‘duurzame vrede’ tussen de twee landen. Europese landen wilden nog onderdelen aan de tekst veranderen, maar daarover sprak Rusland zijn veto uit. De VS, Rusland en acht andere landen stemden voor de resolutie. Vijf andere landen onthielden zich van stemming, waaronder Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Door de pro-Palestijnse hackersgroep Dark Storm Team is met ‘een enorme cyberaanval’ vergeefs geprobeerd om X plat te leggen.
6 mei 2025 presenteerde de Commissie een routekaart om de EU eind 2027 helemaal van Russisch gas af te sluiten. Von der Leyen drukte de Europarlementariërs op het hart dat het weer openzetten van de Russische gaskraan een “fout van historische proporties” zou zijn. Het parlement en de lidstaten moeten zich nog over het voorstel van de commissie uitspreken. Op 20 mei 2025 nam de Europese Unie (EU) een nieuw sanctiepakket aan tegen Rusland. De sancties zijn onder andere gericht tegen de Russische schaduwvloot, de Russische oorlogsindustrie en tegen bedrijven die Rusland helpen bij het omzeilen van sancties. De EU legt extra sancties op tegen nog eens 189 schepen (waaronder 183 olietankers) die deel uitmaken van de Russische schaduwvloot. Dat is meer dan een verdubbeling van het aantal schepen. Deze schepen zijn betrokken bij de omzeiling van het olieprijsplafond of het transporteren van gestolen Oekraïens graan. Met de sancties krijgen de schepen niet langer toegang tot Europese havens en dienstverlening. Dit verbod geldt nu voor 342 schepen. Sinds de EU het olieprijsplafond en de sancties tegen de schaduwvloot heeft ingevoerd, zijn de Russische inkomsten met € 38 miljard gedaald. De Russische inkomsten in maart 2025 waren 13,7% lager dan die in maart 2023 en 20,3% lager dan die in maart 2022. De EU heeft 17 personen en 58 bedrijven toegevoegd aan de sanctielijst, waaronder: Bedrijven uit andere landen, waaronder China en Belarus, die belangrijke onderdelen voor het Russische leger leveren, bijvoorbeeld voor drones. De EU heeft ook nieuwe exportbeperkingen opgelegd aan 31 organisaties die Rusland helpen met omzeiling van sancties. Daarnaast worden de exportverboden voor chemicaliën en reserve-onderdelen voor machines verder uitgebreid en worden ruim twintig Russische banken afgesloten van het internationale betalingssysteem SWIFT, komt er een verlaging van het olieprijsplafond en een officieel verbod op de Nord Stream-gaspijpleidingen.
Hongarije en Slowakije waren tegen een sanctiepakket voor Rusland. De Slowaakse premier Robert Fico eiste dat een oplossing voor de import van gas en olie. Landen die geen toegang hebben tot zee en langlopende contracten hebben voor gas dat via pijpleidingen wordt geleverd, mogen die contracten tot eind 2027 houden. Hongarije en Slowakije waren tegen, aangezien zij nog steeds afhankelijk zijn van Rusland voor hun gas- en olievoorraad.
Vlak voor een top van G7-leiders kwam het nieuwe sanctievoorstel, om het Kremlin onder druk te zetten om een onvoorwaardelijk staakt-het-vuren van 30 dagen in Oekraïne te accepteren, een stap die westerse bondgenoten zien als een onmisbare voorwaarde voor serieuze vredesonderhandelingen. Het 18e sanctiepakket is sinds februari 2022, het grootste pakket dat de EU ooit heeft opgelegd, gericht op de energie- en financiële sector van het land, in een poging de druk op de oorlogsmachine van het Kremlin op te voeren en een tijdelijk staakt-het-vuren in Oekraïne af te dwingen.
De sancties, die 18 juli 2025 door de ambassadeurs in Brussel werden goedgekeurd, verbieden alle transacties met 22 Russische banken, het Russische Direct Investment Fund en zijn dochterondernemingen, en het directe en indirecte gebruik van de onderzeese Nord Stream-pijpleidingen, die momenteel zijn afgesloten maar die Moskou op een bepaald moment in de toekomst weer in gebruik wil nemen. Daarnaast verandert de EU de prijsplafond voor Russische ruwe olie, die sinds december 2022 op 60 dollar per vat staat, in een flexibel systeem dat 15% onder de gemiddelde marktprijs blijft, volgens diplomatieke bronnen.
Het nieuwe plafond begint bij 47,6 dollar per vat en wordt elke zes maanden automatisch aangepast, met de mogelijkheid om ad-hoc aanpassingen te doen als de markt dat nodig maakt. De Verenigde Staten, die tijdens de vorige regering een groot voorstander waren van de prijsplafonds op G7-niveau, hebben de neerwaartse herziening niet gesteund.
Bovendien krijgen nog eens 105 schepen van de “schaduwvloot”, de oude tankers die Moskou gebruikt om de prijsplafonds te omzeilen, geen toegang tot EU-havens en EU-diensten. Hiermee komt het aantal schepen op de zwarte lijst van de “schaduwvloot” op meer dan 400. Om een beruchte maas in de wet te dichten, heeft de EU besloten de invoer van aardolieproducten die zijn geraffineerd uit Russische ruwe olie en onder een ander label in de EU worden verkocht, te verbieden. Deze producten komen voornamelijk uit India en Turkije. De beperkingen zijn ook gericht op elf bedrijven buiten Rusland die worden beschuldigd van het mogelijk maken van omzeiling, waaronder vier in het Chinese vasteland en drie in Hongkong.
Het nieuwste voorstel, dat 10 juni is onthuld door de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, en hoge vertegenwoordiger Kaja Kallas, breidt de zwarte lijst van Russische banken en tankers van de “schaduwvloot” uit. Tot nu toe heeft Brussel meer dan 350 schepen uit de slecht onderhouden vloot, die wordt beschuldigd van sabotage en vandalisme, op de korrel genomen.
Het plan omvat ook een verbod op de Nord Stream-pijpleidingen die Rusland en Duitsland onder water met elkaar verbinden. De pijpleidingen zijn momenteel niet operationeel en Berlijn heeft uitgesloten dat de gastransporten na het einde van de oorlog worden hervat.
Het meest opvallende element van het voorgestelde pakket is een verlaging van het prijsplafond voor Russische olie die over zee wordt vervoerd, dat in december 2022 op G7-niveau werd vastgesteld. Het plafond werd vastgesteld op 60 dollar per vat ruwe olie. De Noordse en Baltische landen hebben al lang aangedrongen op een herziening om rekening te houden met de marktdynamiek.
In theorie zou de EU nieuwe wetgeving kunnen aannemen om de limiet zelf te verlagen in een poging de winsten van Moskou verder te drukken. Maar als ze dat doet zonder de deelname van de Verenigde Staten, zou dat tot onenigheid kunnen leiden en het initiatief, dat een wereldwijd effect moet hebben, kunnen verzwakken.
Tot nu toe heeft Donald Trump geweigerd nieuwe sancties tegen Rusland op te leggen, ook al is zijn toon tegenover Vladimir Poetin harder geworden door het trage tempo van de onderhandelingen en de aanhoudende aanvallen op Oekraïense steden. Hij stelde een ultimatum van 50 dagen maar verlaagde die deadline 28 juli naar 10 tot 12 dagen. Hij maakte dat bekend tijdens zijn bezoek aan de Britse premier Keir Starmer. ‘Trump is nog steeds, of alweer, teleurgesteld en gefrustreerd over Poetin.
De VS beloofde eerder aan Poetin tot 2029 wat hij wil (De Donbas en geen NAVO). Mark Rutte en Ursula von der Leyen reageerden krampachtig nu hun investeringen van miljarden euro’s aan wapens en geld niet het gewenste resultaat hebben opgeleverd. Europa maakt zich op voor een veiligheidsmacht om te voorkomen dat Poetin alsnog zal oprukken. Poetin heeft zijn positie ondertussen verstevigd en rukt nog steeds op. 2 maart kwamen een groot aantal Europese leiders – waaronder premier Schoof – op uitnodiging van premier Starmer bij elkaar in Londen. Ook Rutte en president Zelensky en NAVO-bondgenoten Canada, Noorwegen en Turkije schoven aan. Zelensky bracht dezelfde dag ook een bezoek aan koning Charles. Trump was niet en aanwezig. Groot-Brittannië heeft een honderdjarig akkoord getekend om Oekraïne militair en financieel te ondersteunen. Dit omvat het verstrekken van 3 miljard pond per jaar tot 2031 en het ondersteunen van Oekraïne “zo lang als nodig is,” en het vestigen van militaire bases langs de Zee van Azov, dat door Rusland wordt gecontroleerd. Rutte heeft er bij Zelensky op aangedrongen om zich nederiger op te stellen in de hoop de VS weer met de EU op een lijn te krijgen. Zelensky heeft na een dodelijke Russische aanval opgeroepen de druk op Rusland niet te pauzeren. Zelensky was 6 maart in Brussel voor ontmoetingen met diverse leiders en de EU-top. Ook Frankrijk slaat oorlogstaal uit tot groot ongenoegen van Rusland. Het Kremlin vindt dat de Franse president Emmanuel Macron het contact met de realiteit kwijt is met uitspraken over Rusland als een dreiging voor heel Europa en een Franse ‘nucleaire paraplu’. ‘Elke dag doet hij uitspraken die volkomen buiten de werkelijkheid staan en die haaks staan op eerdere uitspraken van hem’, aldus een woordvoerster van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken. Macron noemde Rusland 5 maart in een televisietoespraak een dreiging voor Europa. Hij zei dat Frankrijk de omvang van zijn strijdkrachten gaat verdubbelen en dat hij Europese bondgenoten zou kunnen beschermen met de Franse nucleaire wapens. De diplomatieke dienst van de Europese Unie heeft voorgesteld dat EU-landen in 2025 tot 40 miljard euro aan militaire hulp aan Oekraïne verstrekken.
Donald Trump reageerde op kritiek over zijn toenemende toenadering tot Rusland wat Oekraïne betreft en zei dat de Verenigde Staten zich minder zorgen zouden moeten maken over Vladimir Poetin. ‘We zouden minder tijd moeten besteden aan het ons zorgen maken over Poetin, en meer tijd aan het ons zorgen maken over migrantenbendes die verkrachten, drugsbaronnen, moordenaars en mensen uit psychiatrische instellingen die ons land binnenkomen, zodat we niet eindigen zoals Europa!’, schreef Trump op Truth Social. Nadat Zelensky geen excuus aanbood en in het openbaar nog meer oorlogszuchtige taal uitsloeg besloot Trump om tijdelijk alle militaire steun in te trekken. Dat gold ook voor materiaal dat al onderweg weg was of in voorraad stond.
In de VS heerst ondertussen pure angst, gevoed door de snelheid en onvoorspelbaarheid van Trump’s decreten. Trump’s bestuursstijl draait om momentum en chaos. In zijn eerste week terug in het Witte Huis ondertekende hij al 25 uitvoeringsbesluiten, variërend van het opheffen van Biden’s klimaatregelingen tot het afwijzen van het OECD-belastingakkoord. Deze blitzkrieg-aanpak—herkenbaar uit zijn eerste termijn—houdt iedereen op scherp. Bedrijven en tegenstanders hebben amper tijd om te reageren voordat de volgende golf komt, wat angst versterkt.
De snelheid waarmee Chevron, Amazon, en Meta $1 miljoen stortten in Trump’s inauguratiefonds suggereert dat ze geen seconde wilden wachten om hun loyaliteit te tonen. Dit is geen strategische lange-termijn investering, maar een reflex om buiten schot te blijven. Ze herinneren zich vast hoe Trump in 2018 Harley-Davidson aanviel na hun verplaatsing naar het buitenland—binnen dagen volgden boycots en dreigementen met belastingen. Ondanks Kennedy’s vaccin-scepsis en Trump’s vage “onderzoek” naar farmaceuten, horen we geen luide verdediging van Pfizer of Moderna. Hun stilte lijkt pure angst: een verkeerde stap kan leiden tot een decreet dat hun FDA-status bedreigt of hun winsten belast. Ze gokken erop dat de storm overwaait—of dat Kennedy’s plannen juridisch stranden—liever dan zich nu te verweren. Musk’s storting van $ 250 miljoen en Bezos’ bezoek aan Mar-a-Lago dienden als smeergeld om Trump’s grillen te ontlopen. Ze weten dat hij met één pennenstreek hun belastingvoordelen kan afpakken of hun platforms kan reguleren.
Lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hebben na drie jaar overleg een principeakkoord bereikt over een pandemieverdrag. De delegaties komen 15 april opnieuw in Genève bijeen om de laatste details uit te werken en hun goedkeuring te geven. De algemene vergadering van de WHO moet het verdrag in mei definitief goedkeuren. De 194 lidstaten praten al drie jaar over een overeenkomst die de samenwerking voor en tijdens grote ziekte-uitbraken moet verbeteren. De Verenigde Staten zijn uit het verdrag gestapt en hebben zich teruggetrokken uit de WHO.
Oekraïne en de toetreding tot de EU
Op 25 juni 2024 startten de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië, beiden kandidaat-lid sinds 23 juni 2023. Georgië, onafhankelijk sinds 9 april 1991 na de Sovjetperiode, kreeg in december 2023 kandidaatstatus, maar stopte eind november 2024 de EU-procedure voor vier jaar. Dit volgde op het Europees Parlement dat nieuwe verkiezingen eiste na de betwiste verkiezingen van oktober 2024, die het niet erkende. Bosnië en Herzegovina vroeg in 2016 lidmaatschap aan en werd in december 2022 kandidaat-lid. Turkije, kandidaat sinds 1999, staakte na vijf jaar onderhandelingen en zoekt nu toenadering tot BRICS.
Een Amerikaans rapport wijst op ernstige problemen in Oekraïne zoals gedwongen verdwijningen, marteling, slechte gevangenisomstandigheden, willekeurige arrestaties, gebrek aan rechterlijke onafhankelijkheid, beperkingen op vrije meningsuiting, geweld tegen journalisten, censuur, corruptie, gendergeweld en kinderarbeid. Ondanks westerse druk blijven corruptieschandalen frequent en worden verdachten zelden gestraft, soms zelfs bevorderd. Ursula von der Leyen wil desondanks vaart maken met het aanmeldingsproces om Oekraïne onderdeel te maken van de Europese Unie. Oekraïne lid maken van de EU is volgens haar in het eigen veiligheidsbelang vanwege de strijd tegen Rusland omdat dat een permanente bedreiging voor heel Europa zou zijn. Ze hoopt dat de eerste fase van toetredingsonderhandelingen nog in 2025 kan worden afgerond.
Het Oekraïense parlement heeft op 22 juli 2025 een controversiële wet aangenomen die de onafhankelijkheid van de twee belangrijkste anticorruptiediensten, het Nationale Bureau voor Corruptiebestrijding (NABU) en het Gespecialiseerde Bureau voor Corruptiebestrijding (SAPO), ernstig inperkt. De wet, gesteund door de partij van president Volodymyr Zelensky, plaatst beide instanties onder direct gezag van de procureur-generaal, die door de president wordt benoemd. Dit besluit heeft geleid tot felle protesten in Oekraïense steden en scherpe kritiek van internationale bondgenoten, waaronder de Europese Commissie, die de maatregel ziet als een bedreiging voor Oekraïne’s EU-toetredingsproces.
De wet volgt op recente invallen van de Oekraïense veiligheidsdienst (SBU) bij NABU-kantoren, waarbij vijftien medewerkers werden geviseerd en een bestuurder werd opgepakt op verdenking van spionage. Critici, waaronder oppositieparlementariër Oleksi Gontsjarenko, noemen de invallen en de wet een gecoördineerde poging om corruptieonderzoeken naar Zelensky’s entourage te frustreren. “Dit is een dag van schaamte voor Oekraïne,” verklaarde Gontsjarenko. De EU-commissaris voor Uitbreiding, Marta Kos, noemde de wet “een serieuze stap achteruit” voor de rechtsstaat, essentieel voor Oekraïne’s EU-lidmaatschap.
Opmerkelijk genoeg publiceerden NABU en SAPO vlak na de goedkeuring van de wet een rapport dat een grootschalig corruptieschandaal aan het licht bracht. Het rapport onthult omkoping bij de aankoop van drones en ander militair materieel, waarbij een parlementslid, twee lokale functionarissen en leden van de Nationale Garde betrokken zijn. Overheidscontracten werden bewust tegen opgeblazen prijzen afgesloten, waarbij tot 30 procent van de contractwaarde als smeergeld werd ontvangen. Oekraïense media wijzen naar Oleksi Koeznetsov, een lid van Zelensky’s partij Dienaar van het Volk, als een van de verdachten. Vier personen zijn in verband met de zaak aangehouden.
Na massale protesten in steden als Kyiv, Dnipro, Lviv en Odesa, en internationale druk van onder meer de EU en het IMF, zwichtte Zelensky gedeeltelijk. Op 31 juli 2025 keurde het parlement unaniem een herstelwet goed die de onafhankelijkheid van NABU en SAPO herstelt. De Europese Commissie reageerde voorzichtig positief, maar benadrukte dat Oekraïne meer moet doen om corruptie effectief te bestrijden om EU-toetreding mogelijk te maken.
Toch blijft de schade aanzienlijk. De initiële wet en de invallen hebben het vertrouwen in Zelensky’s anticorruptiebeloften, een kernpunt van zijn verkiezingscampagne in 2019, ernstig ondermijnd. Analisten vrezen dat de episode de politieke stabiliteit in Oekraïne en de geloofwaardigheid van Zelensky’s hervormingsagenda verder onder druk zet, vooral nu het land balanceert op een precair geopolitiek en militair vlak.
Zelensky zelf benadrukte op Telegram zijn steun voor de strijd tegen corruptie en bedankte NABU en SAPO voor hun werk, maar critici blijven sceptisch. “De bevolking wil rechtvaardigheid en een sterke rechtsstaat. Deze acties dreigen dat te ondermijnen,” aldus Haloesjka. De komende maanden zullen cruciaal zijn om te zien of Oekraïne de anticorruptiehervormingen kan versterken en het vertrouwen van zowel de eigen bevolking als internationale partners kan herwinnen.
De EU heeft sinds het begin van de oorlog in Oekraïne 164,8 miljard euro aan financiële, economische en humanitaire hulp gegeven tussen 2014 en 2025, inclusief een faciliteit van €50 miljard voor 2024-2027. Deze steun is deels afhankelijk van hervormingen, waaronder anticorruptie-maatregelen.
Het Europees Parlement heeft 8 juli 2025 met een ruime meerderheid ingestemd met de toetreding van Bulgarije tot het 21e land van de eurozone. Dit betekent dat Bulgarije op 1 januari 2026 de euro kan invoeren. Van de 679 Europarlementariërs stemden er 531 voor en 69 tegen. De EU-ministers van Financiën hadden medio juni al ingestemd met de toetreding van Bulgarije. EU land Tsjechië gebruikt nog steeds de Tsjechische kroon (CZK), Denemarken de Deense kroon (DKK),
Hongarije de forint (HUF), Polen złoty (PLN), Roemenië de leu (RON) en Zweden de Zweedse kroon (SEK). Zweden heeft in 2003 in een referendum tegen de euro gestemd en vermijdt deelname aan het Wisselkoersmechanisme II (WKM II), een voorwaarde voor eurotoetreding. Denemarken heeft een opt-out overeenkomst en is niet verplicht de euro in te voeren.
Brexit
De economische nasleep van de Brexit is voor zowel Nederland als het Verenigd Koninkrijk fors. In het referendum van 23 juni 2016 stemde een meerderheid van de Britten voor vertrek uit de Europese Unie — ingegeven door zorgen over immigratie en de eurocrisis. Het vertrek werd officieel opgestart op 29 maart 2017 en pas op 31 januari 2020 voltooid. De impact was direct voelbaar: wereldwijd verdween er volgens de S&P Global Broad Market Index zo’n 2,08 biljoen dollar aan beurswaarde. Voor Nederland betekende het Britse vertrek een financiële tegenvaller. De Nederlandse export naar het VK bedraagt nog altijd zo’n 52 miljard euro per jaar, maar op begrotingsniveau waren de gevolgen groter. Het VK droeg jaarlijks ruim 11 miljard euro bij aan de EU-begroting. Sinds de Brexit is het EU-budget met 15% gedaald, waardoor Nederland een fors hogere bijdrage moet leveren.
Die steeg van 8 miljard euro in 2020 naar 10 miljard in 2022 en kan oplopen tot 13 miljard per jaar in 2027 — een stijging van 62,5%. Intussen kampt het VK zelf met de zwaarste economische crisis in zeventig jaar. De staatsschuld nadert de 100% van het bruto binnenlands product. De nieuw verkozen Labour-regering, die op 4 juli 2024 aantrad, staat voor grote uitdagingen, waaronder een crisis in het gevangeniswezen. Sinds september 2024 zijn zo’n 5000 gevangenen vervroegd vrijgelaten na het uitzitten van slechts 40% van hun straf. De economische spanningen zijn zichtbaar op de financiële markten: het pond staat onder druk en de rente op Britse staatsobligaties met een looptijd van tien jaar bereikte het hoogste punt sinds de financiële crisis van 2008. Toch blijft het VK grote investeringen doen.
Zo sloot het ministerie van Defensie onlangs een contract van 9 miljard pond met Rolls-Royce Submarines voor de ontwikkeling van kernreactoren en de bouw van vier nieuwe Dreadnought-onderzeeërs. De Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk hebben in mei 2025 nieuwe afspraken gemaakt over defensie, visserij en handel. 19 mei sloten ze tijdens een top in Londen hun grootste deal sinds de Brexit.
ECB
De Europese Centrale Bank (ECB) verlaagt opnieuw de rente. De rente gaat van 2,25 naar 2 procent, het laagste punt in twee jaar tijd. Met de renteverlaging hoopt de ECB de Europese economie aan te jagen en de oorlogsindustrie een steuntje in de rug te geven. Het moet ook de pijn verlichten van de de Amerikaanse handelsheffingen en zorgen dat China producten die het eerst aan de VS verkocht nu goedkoop op de Europese markt dumpt. In 2023 verhoogde de ECB heel snel de rente naar een record van 4 procent. Dat moest de torenhoge inflatie afremmen. Door lenen duurder te maken, wordt er minder snel geld uitgegeven, is daarbij de gedachte. Door de rente nu te verlagen wil de ECB juist stimuleren dat bedrijven, mensen en overheden weer geld uitgeven.
De gemiddelde Europese inflatie is inmiddels onder het streefniveau van 2 procent gezakt, terwijl de inflatie in Nederland zelfs in een afgekolfde versie 3,3 procent is. De verlaagde rente is voor Nederland slecht nieuws.
De Europese Centrale Bank (ECB) heeft in 2024 een recordverlies geleden van bijna 8 miljard euro. De bank was vooral aanzienlijk meer geld kwijt aan rentelasten. In 2023 werd ook al 1,27 miljard euro verlies geleden. De Nederlandsche Bank (DNB) komt later pas met zijn jaarverslag over 2024. Ook daarin zal waarschijnlijk sprake zijn van dieprode cijfers. Door de renteverhogingen drukken de hoog oplopende staatsschulden steeds meer op de begrotingen van EU lidstaten. De rente voor Zuid-Europese landen is nu al ongeveer dubbel zo hoog als van Nederland) en Zuid-Europese landen kunnen hierdoor al snel geen extra geld meer lenen.
De ECB heeft daarom besloten om daar toch maar weer leningen op te kopen en niet te lang meer te wachten met renteverlagingen. Het belangrijkste rentetarief gaat dan ook weer terug naar 2,75 procent. In het afgelopen jaar was de rente waar tegen banken bij de ECB geld kunnen stallen met 4 procent hoger dan ooit. De Europese Centrale Bank (ECB) kocht al 5 biljoen euro schuldpapier in.
Er werden onder meer staatsobligaties en bedrijfsschuld opgekocht en daaronder vielen ook kortlopende schulden van niet-financiële bedrijven. Europese banken en vooral de Deutsche Bank staan er niet al te best voor en gezamenlijk hebben zij 695 miljard aan (teltro’s) schuld opgebouwd bij de ECB die feitelijk moest worden afgelost in 2020, maar die steeds opnieuw met nieuwe teltro’s wordt geherfinancierd. De ECB bezit nu al ruim 40 procent van de totale staatsschuld van de eurozone en moet vanwege de dreigende tekorten opnieuw schulden opkopen.
De belangrijkste bevinding in een enquête van vakbond Ipso onder het personeel van de Europese Centrale Bank was dat president Lagarde, volgens iets meer dan de helft van de 1089 respondenten, niet geschikt als leider omdat zij matig tot zeer matig presteert.
In december 2016 werd Lagarde, toen minister van Financiën van Frankrijk, schuldig bevonden aan nalatigheid door de Cour de Justice de la République, een speciale rechtbank voor overheidsfunctionarissen. Het ging om haar rol in de goedkeuring van een arbitrage-uitkering van 404 miljoen euro aan zakenman Bernard Tapie in 2008, geld dat uit de Franse staatskas kwam. De rechtbank oordeelde dat ze nalatig was door niet in te grijpen toen duidelijk werd dat de arbitrage frauduleus en onnodig was. Maar hier komt het opmerkelijke: ze kreeg geen straf – geen cel, geen boete, geen taakstraf, niets.
Haar strafblad bleef blanco, en ze mocht gewoon aanblijven als directeur van het IMF. In 2019 werd ze zelfs voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), een van de machtigste financiële posities ter wereld. Haar zaak werd behandeld als een bestuurlijke fout, niet als opzettelijke fraude of persoonlijk gewin. De rechtbank erkende dat ze “slordig” handelde, maar zag geen kwaadwilligheid.
Ten tweede genoot ze politieke steun: Frankrijk en andere EU-leiders wilden haar niet zien vallen, en haar internationale reputatie als technocraat hielp. Ten derde speelde haar status mee – als hoge functionaris werd ze niet gezien als een risico voor de samenleving, en haar veroordeling werd niet geregistreerd als een standaard strafblad dat een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) zou blokkeren.
Eind 2012 besloot de Europese Commissie om de ECB nieuwe bevoegdheden te geven voor een bankentoezicht en het optuigen van een bankenunie. In 2013 trad het Single Supervisory Mechanism (SSM) in werking en 4 november 2014 nam de ECB alle toezichthoudende taken volledig over. Per 1 januari 2016 is de SRM-Verordening ingegaan, waarbij de ECB via een in te stellen SRB moet signaleren wanneer een bank moet worden ontbonden. In exceptionele omstandigheden moet daarbij het extra resolutiefonds worden ingezet. De banken van de lidstaten moeten hiervoor in tien jaar 1 procent van de gedekte deposito’s van de deelnemende banken bijeenbrengen (circa 55-60 miljard euro).
Hiervoor werd een Intergovernmental Agreement (IGA) afgesloten die de afdracht van de bijdragen aan het resolutiefonds (SRF) en de geleidelijke risicodeling van de lidstaten regelt. De Oostenrijkse Heta Asset Resolution (Hypo Alpe Adria Bank) was de eerste bank met de twijfelachtige eer om met een tekort van 8 miljard euro om te vallen onder de SRM regels (European Recovery and Resolution Directive, (BRRD) In opdracht van de toezichthouder werd 54% van de schulden die de bank heeft weggestreept en werd de terugbetalingstermijn voor de resterende schuld verlengd tot eind december 2023.
De ECB beperkte zich eerst nog tot het opkopen van staatsobligaties en obligaties van supranationale instellingen als de EU en de EU-noodfondsen, maar daar zijn ook Overheidsinstellingen aan toegevoegd. De ECB kocht ook voor 597 miljoen euro verpakte Nederlandse hypotheekleningen van ING en het noodlijdende Delta Lloyd die anders allang kopje onder zouden zijn gegaan. Tekorten worden door Centrale banken heimelijk weggewerkt met handel in eigen obligaties. Banken in Frankrijk, Italië en Ierland werken op deze manier met een balans die feitelijk een veelvoud is van het eigen vermogen (monetaire verruiming) en met geld dat er feitelijk niet is.
Als achtervang mocht vanaf 2022 ook het ESM als dat nodig is met tot 68 miljard euro bijspringen met leningen. Het ESM, nu nog het permanente noodfonds voor eurolanden in financiële problemen moest feitelijk dus het nieuwe vangnet voor probleembanken in de eurozone worden, maar om tegemoet te komen aan dringende defensiebehoeften wil de EU de beschikbare 422 miljard euro inzetten voor het financieren van militaire investeringen.
EIB
De Europese Investeringsbank (EIB) heeft in Nederland 2,6 miljard aan leningen uitgezet. Het Europese Investeringsfonds (EIF), onderdeel van de EIB Groep, verstrekte tegelijkertijd 270 miljoen euro aan risicokapitaal aan het midden- en kleinbedrijf. In totaal verstrekte de EIB de laatste drie jaar 335 miljard aan kredieten om de boel draaiende te houden. Hierbij werd 20 miljard meer ingezet dan was gepland. Daar trekt de ECB nu 500 miljard euro extra voor uit, zodat de totale omvang van het opkoopprogramma op 1850 miljard euro uitkomt. In totaal ligt er een bedrag van 8,6 miljard euro klaar om defensie industrie te financieren. Daarvan is twee miljard euro al geïnvesteerd.
QE (Quantative Easing)
Sinds maart 2015 heeft de Europese Centrale Bank (ECB) via haar Quantitative Easing (QE)-programma circa 2,6 biljoen euro aan obligaties en leningen opgekocht om banken te stabiliseren, kredietverstrekking te stimuleren, en een inflatiedoel van 2% te bereiken. Het programma begon met opkopen van 80 miljard euro per maand, verlaagd naar 30 miljard in januari 2018 en 15 miljard in december 2018, en stopte tijdelijk in januari 2019. In juni 2020 werd QE uitgebreid met 600 miljard euro, bovenop 750 miljard euro voor coronasteun, waardoor de ECB-balans groeide naar ongeveer 5 biljoen euro eind 2024. Aflossingen worden herbelegd in nieuwe obligaties, en nationale centrale banken, zoals De Nederlandsche Bank, namen risicovolle obligaties over om het financiële systeem te stutten.
De ECB’s beleid had wisselend succes. Inflatie steeg van 2,6% in 2021 naar 8,4% in 2022, met pieken boven 10% in oktober-november 2022, gedreven door energieprijzen en geopolitieke spanningen. In mei 2023 daalde de inflatie naar 6,1%, en in 2025 schommelt deze rond 2,5-3% in de eurozone, al verschilt dit per land.
Nederland rapporteerde in 2023 een officiële inflatie van 3,2%, maar door aangepaste rekenmethodes lag de feitelijke inflatie dichter bij 6,5%. De ECB verhoogde de depositorente naar 2% in december 2022, 3,25% in mei 2023, 3,75% in juli 2023, en een record van 4% in september 2023. In 2024 begon de ECB de rente geleidelijk te verlagen (ca. 3,25% in juni 2025) om groei te ondersteunen, maar de hoge rentelasten blijven een risico.
De EU-economie kromp in 2020 met 6,4% door de coronacrisis, en de geconsolideerde staatsschuld van eurolanden steeg naar 97,9% van het BBP. Eind 2024 bedraagt de totale EU-overheidsschuld circa 16.000 miljard euro (88,2% BBP), met Zuid-Europese landen als Griekenland (160% BBP), Italië (140%), Portugal (110%), en Spanje (105%) bovenaan. België’s schuld ligt rond 110% BBP, wat het land kwetsbaar maakt. Zuid-Europa heeft extra steun nodig, met schulden tot 144% BBP in sommige gevallen, en beleggers eisen hogere risicopremies, wat de stabiliteit van de eurozone bedreigt.
De ECB’s steunaankopen en lage rentes hebben spaarders en pensioenfondsen geraakt, terwijl EU-begrotingsregels (maximaal 3% begrotingstekort, 60% staatsschuld) vaak niet worden nageleefd. Mechanismen zoals het Europees Financieel Stabiliteitsfonds (EFSF), het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), en het ECB’s Outright Monetary Transactions (OMT)-programma proberen crises in Zuid-Europa te beheersen.
Toch blijven structurele problemen zoals hoge schulden, begrotingstekorten, en deflatierisico’s bestaan. De euro daalde in 2022 met 6% tegenover de dollar, maar heeft sindsdien licht herstel getoond.
Mondiaal gezien kochten centrale banken, vooral in China, Polen, en Rusland, in 2018 651 ton goud (+75%) en in de eerste helft van 2019 374 ton (ca. 14,2 miljard euro) om reserves te diversifiëren. China’s schuld groeide naar 300% van de economie, met 1,1 biljoen euro aan slechte leningen, wat risico’s voor banken en markten oplevert. In Europa trokken landen zoals IJsland hun EU-kandidatuur in, en Denemarken verzet zich tegen extra EU-regelgeving, wat de politieke cohesie bemoeilijkt.
De digitale Euro / CDBC
Op 28 juni 2023 publiceerde de Europese Commissie een wetsvoorstel voor de digitale euro. De ECB werkt aan een ontwerp, met voorkeur voor een accountgebaseerde versie (inloggen vereist) boven een privacyvriendelijke contant-achtige versie. In oktober 2023 besloot de ECB tot de voorbereidingsfase, die ongeveer twee jaar duurt en tests en pilots omvat. Pas daarna, rond 2026, volgt een definitief besluit over uitgifte. De digitale euro komt op de balans van het Eurosysteem, dat aansprakelijk is voor fouten en volledige controle wil. Iedereen in de eurozone moet ermee kunnen betalen via gratis rekeningen bij commerciële banken. Winkeliers (behalve kleine) moeten het accepteren als wettig betaalmiddel, mogelijk met kosten. Er komt geen rente op het saldo.
De EU onderzoekt een e-wallet (via app of bankpas) voor betalingen in winkels, webshops en onder particulieren, ook offline bij storingen of cyberaanvallen. Privacy wordt gewaarborgd door transacties via commerciële banken te laten lopen, niet direct via de ECB. Deze verliest grip op digitaal betalingsverkeer door de opkomst van cryptomunten en buitenlandse digitale valuta zoals China’s e-yuan. Het Europees Parlement, lidstaten en ECB moeten nog instemmen; invoering wordt niet voor 2026-2028 verwacht. Contant geld blijft beschikbaar, en de EC wil winkeliers verplichten cash te accepteren en opnames toe te staan. Nederland eist privacy, geen programmeerbaarheid en toegevoegde waarde.
De euro, munt van 20 EU-landen (sinds Kroatië in 2023 toetrad) en 340 miljoen mensen, staat onder druk door economische verschillen. Een digitale euro moet transactiekosten verlagen, financiële toegang verbreden en veilig zijn, zei koningin Máxima in november 2022 op een EC-ECB-conferentie in Brussel. Als VN-pleitbezorger (UNSGSA) sprak ze ook bij het IMF in oktober 2022 over digitaal geld. De ECB wil met de digitale euro, als alternatief voor contant geld, concurreren met giraal geld van banken en haar grip op de munt behouden, tegen dreigingen zoals Facebook’s Libra (nu opgeheven) en de e-yuan. Inwoners van Spanje mogen sinds 2021 al niet meer dan € 1000 contant afrekenen bij winkels, restaurants, hotels, etc. Voor toeristen ligt de limiet hoger, maar bij 10.000 euro houdt het op..
De ECB streeft naar introductie rond 2026, waarbij Europeanen een rekening bij de ECB kunnen openen, naast giraal geld van banken. Dit moet de euro’s internationale positie versterken. Nederland gaf in 1999 de controle over zijn munt op aan de ECB. De SP wil minder afhankelijkheid van commerciële banken, die de kredietcrisis mede veroorzaakten. In 2014 erkende minister Dijsselbloem noodscenario’s voor een euroval, die in 2023 vertrouwelijk met de Tweede Kamer werden gedeeld na vragen van Omtzigt en Eppink.
Morgan Stanley onderzoekt sinds 2021 crypto-opties zoals Bitcoin voor klanten en E-Trade, maar dit is nog niet ingevoerd (stand 2025). De EU plant ook een digitaal rijbewijs. Op 25 maart 2025 bereikten het Europees Parlement en lidstaten een akkoord: uiterlijk 2030 moet dit in alle landen gelden, 15 jaar geldig, toegankelijk via smartphone en erkend in de EU. Implementatie krijgt tot 2030, met een papieren optie. Details over uitvoering en databanken ontbreken nog.
De Euro
25 jaar geleden werden met het Verdrag van Maastricht op een Europese top de Europese Unie opgericht en de euro bedacht. Helmut Kohl en François Mitterrand waren de drijvende kracht achter het project. De euro moest er komen om politieke redenen. In Brussel werd het jubileum gevierd met de oplevering van een gloednieuw hoofdkwartier, gebouwd voor 321 miljoen euro. (ruim 80 miljoen meer dan begroot). CDA coryfee en inmiddels 82-jarige Bert de Vries stelt een kleine dertig jaar later dat hij er achteraf spijt van heeft dat hij zich niet meer verzet heeft tegen het omzetten van de gulden in de euro en neemt het zichzelf kwalijk. Het was volgens hem een van de meest ingrijpende beslissingen die ze in die kabinetsperiode hebben genomen, met heel grote gevolgen. We hebben daar te gemakkelijk mee ingestemd, zo stelt hij in zijn boek “Ontspoord kapitalisme”, waar hij zeven jaar aan gewerkt heeft.
Het is echter vrijwel onmogelijk om dit terug te draaien, alhoewel het Verenigd Koninkrijk dit uiteindelijk wel gelukt is. wordt gebruikt door ongeveer 350 miljoen mensen in twintig landen van de Europese Unie. Om de euro toekomstbestendig te maken, bereid de ECB zich voor op een digitale euro. Andrzej Domański, de minister van Financiën in de regering van premier Donald Tusk, van Polen dat toetreding van Polen tot de eurozone, die uit twintig EU-landen bestaat, op dit moment niet gerechtvaardigd is. Hij benadrukte zijn overtuiging dat het behoud van zijn nationale munt, de zloty, Polen in staat heeft gesteld om door uitdagingen zoals de mondiale financiële crisis te navigeren zonder in een recessie te vervallen.
Energietransitie
Met de energietransitie voor de EU lijkt de Europese Commissie haar hand overspeeld te hebben. In 2035 moet de verkoop van nieuwe benzine- en dieselauto’s geheel verboden zijn, maar de autofabrieken zijn daar door de geringe vraag naar elektrische auto’s nog lang niet klaar voor. Ook de elektriciteitsnetwerken zijn onvoldoende klaargestoomd om de transitie aan te kunnen. De omslag van fossiel naar elektrisch valt de auto-industrie zwaar en het Volkswagen concern dreigt al fabrieken te moeten gaan sluiten en moet met Staatsteun gered gaan worden omdat alle liquide middelen zijn verdwenen naar boetes voor de dieselfraude en investeringen in het kansloze Northvolt.
De situatie bij Volkswagen is volgens Volkswagen-topman Oliver Blume alarmerend en er zijn grote veranderingen nodig om de Duitse autofabrikant te laten voortbestaan. Volkswagen Group heeft ongeveer 300.000 werknemers in Duitsland. Daar vallen ook bijvoorbeeld de merken Audi, Skoda en SEAT onder. Zo’n 120.000 personeelsleden werken in Duitsland voor het merk Volkswagen. Ook Stellantis en Aston Martin geven winstwaarschuwingen af. De autoverkopen blijven dalen. In augustus 2024 werden er in heel Europa 44 procent minder elektrische auto’s verkocht. Batterijen zijn van strategisch belang geworden voor de EU. Om de klimaatdoelstellingen te halen heeft de EU 8 miljard euro aan steun beschikbaar gesteld om de batterij-industrie te ondersteunen.
De Europese Investeringsbank (EIB) heeft een recordbedrag van 2,7 miljard euro aan nieuwe financieringen toegezegd voor klimaat- en ecologische duurzaamheidsprojecten. Het gaat om projecten die zich richten op het aankunnen van de gevolgen van klimaatverandering. Minder dan 10 % van de wereldwijde batterijproductie vindt plaats in Europa en het grootste deel daarvan is in handen van niet-Europese bedrijven. Mondiaal gezien vindt maar liefst 76 % van de productie in China plaats. Een bijzondere belemmering voor de batterij-industrie in de EU is haar enorme afhankelijkheid van de invoer van grondstoffen uit niet-EU-landen waarmee de EU niet de nodige handelsovereenkomsten heeft gesloten.
Dit brengt risico’s met zich mee voor de strategische autonomie van Europa, om nog maar te zwijgen van de sociale en milieuomstandigheden waaronder deze grondstoffen worden gewonnen. Duitsland ziet de bui al hangen en maakte een deal met Servië voor een lithium mijn. De VS heeft Zelensky voorgesteld om 50% van de cruciale mineralen van Oekraïne over te nemen, maar dat werd door hem vooralsnog van de hand gewezen. De EU wil Chinese concurrentie beperken met importheffingen op elektrische voertuigen (EV’s).
Op 29 oktober 2024 stelde de Europese Commissie definitieve heffingen vast, van kracht sinds 1 november 2024, variërend van 8% tot 35% voor vijf jaar. Dit volgde op een onderzoek naar Chinese staatssteun, waardoor EV’s onder de kostprijs werden verkocht. Vanaf 4 juli 2024 golden voorlopige heffingen (17,4% tot 37,6%), die tot 1 november liepen en per fabrikant verschilden (bijv. BYD, Geely, SAIC). Dit kwam na een Amerikaans plan om heffingen op Chinese EV’s te verhogen tot 100%. China reageerde furieus, verkocht in Q1 2024 voor 53,3 miljard dollar aan Amerikaanse staatsobligaties en verplaatst productie naar EU-landen.
CO2 heffingen
Vanaf 2027 moeten brandstofleveranciers via het nieuwe Europese ETS-2-systeem CO2-rechten kopen voor hun uitstoot, wat overheden extra inkomsten oplevert voor duurzame mobiliteit. De heffing wordt waarschijnlijk doorberekend aan de pomp, met 11-13 cent per liter extra, goed voor 1-1,5 miljard euro jaarlijks uit wegvervoer. ANWB, BOVAG, Natuur & Milieu en RAI Vereniging waarschuwen dat er geen plan is om dit geld te oormerken voor verduurzaming; het risico bestaat dat het enkel begrotingsgaten vult. ETS-2 breidt het bestaande emissiehandelssysteem uit naar kleine industrie, gebouwen en wegtransport. Leveranciers rapporteren vanaf 2025 uitstoot en schaffen in 2027 rechten aan, waarvoor ze dit jaar vergunningen moeten aanvragen.
Tesla kan in 2025 ruim 1 miljard dollar verdienen door emissierechten te verkopen aan autofabrikanten die de strengere EU-normen niet halen. Tesla voegt zijn EV-vloot samen met onder meer Toyota, Stellantis en Ford in een ‘pool’ om hun gemiddelde uitstoot te verlagen en boetes te vermijden. Een andere pool vormt zich rond Polestar, met Volvo en Mercedes. Deze inkomsten kunnen overheden gebruiken voor subsidies op EV’s of laadinfrastructuur. Honderden Amerikanen protesteerden tegen Musk’s politieke acties, zoals deze deal, bij Tesla-dealers. Bij een protest nabij New York werden negen mensen gearresteerd. Soortgelijke ‘Tesla Takedown’-demonstraties vonden plaats in Jacksonville (Florida), Tucson (Arizona) en andere steden.
Boeren
Europadag
Sinds 1985 vieren EU-landen op 9 mei Europadag, ter ere van Robert Schumans verklaring in 1950 voor de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), opgericht in 1951 door zes landen, de basis van de EU. In Kosovo en Luxemburg is het een officiële feestdag. Vanwege Syrische vluchtelingenstromen vanuit Libanon naar Cyprus zegde Ursula von der Leyen Libanon 1 miljard euro toe om migratie te beteugelen. De EU reserveerde 2,12 miljard euro voor Syrische vluchtelingenhulp tot 2026. Duitsland, Polen en Tsjechië vragen extra EU-geld voor Oekraïense vluchtelingen; Nederland geeft 14 miljoen euro voor Libanon.
Hongarije werd op 1 juli 2024 EU-voorzitter. Viktor Orbán, die Wilders’ strenge asielbeleid prees, lanceerde in Wenen met Fidesz, ANO (Tsjechië), FPÖ (Oostenrijk), Vlaams Belang, Chega (Portugal), Vox (Spanje) en PVV de “Patriotten voor Europa”. Deze radicaal-rechtse fractie wil soevereiniteit, anti-migratie en Green Deal-herziening, en mogelijk vrede in Oekraïne. Ze kan met Denemarken, Italië en Frankrijk de derde EU-fractie worden. Hongarije, afhankelijk van Russische olie (70%), dreigt met Slowakije Oekraïne aan te klagen wegens olieleveringscontroles. Orbán steunt Trump openlijk en bezocht na Zelensky (2 juli) Poetin, China en Trump (Florida) voor “vredesgesprekken”, zonder EU-mandaat. Von der Leyen waarschuwde voor appeasement; Trump belde Zelensky op 19 juli over vrede.
De radicaal-rechtse fractie “Europa van Soevereine Naties” (ESN), geleid door AfD (14 van 28 zetels), is de kleinste in het Europees Parlement. AfD won in Thüringen (32,8%) en boycotte Zelensky’s Bondsdagtoespraak. In Roemenië won pro-Russische Calin Georgescu de eerste verkiezingsronde in november 2024, maar deze werd geannuleerd wegens buitenlandse inmenging. Hij is aangeklaagd en uitgesloten door de kiescommissie; zijn aanhangers protesteren in Boekarest tegen corruptie en premier Ciolacu. De NAVO bouwt een basis aan de Roemeense Oekraïne-grens, waar Georgescu tegen is.
VN
193 landen kwamen 22 en 23 september op het hoofdkwartier van de VN in New York samen om afspraken te maken voor een betere en veiligere wereld. Bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (AVVN) overlegden landen met elkaar en namen ze samen besluiten, ook wel resoluties genoemd. Bij de resoluties heeft ieder land één stem. Het Koninkrijk der Nederlanden is in zijn geheel lid van de Verenigde Naties (VN). Daarom gingen Nederland, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten namens het Koninkrijk samen naar deze 79e Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (AVVN) die werd georganiseerd op initiatief van VN-Secretaris-Generaal António Guterres.
Bij de AVVN werden de grootste problemen van nu besproken, zoals conflicten en crises. Tijdens de “Summit of the Future“ kijken de landen verder vooruit in de toekomst en bespreken ze duurzame ontwikkeling, klimaatverandering, nucleaire technologie, vrede en veiligheid en technologie. Aan het einde van de Summit worden de resultaten samengevoegd in een eindverklaring, het Pact for the Future en twee bijlagen: Global Digital Compact: over verantwoord gebruik van digitale technologieën en een veilig en inclusief internet. En Declaration on Future Generations:dat de belangen van toekomstige generaties worden meegenomen in beslissingen van vandaag. Het doel van deze bijeenkomst was om de gedane toezeggingen aan de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) en het Handvest van de Verenigde Naties te bevestigen en de samenwerking te verbeteren.
Uit deze top kwam een uit onderhandeld “Pact for the Future”, een actiegericht document dat gericht is op het versterken van de mondiale samenwerking en het effectief aanpassen aan huidige uitdagingen ten behoeve van iedereen en toekomstige generaties. Het Pact is de meest uitgebreide internationale overeenkomst in vele jaren, die geheel nieuwe gebieden bestrijkt en kwesties waarover decennialang geen overeenstemming is bereikt. Het Pact heeft vooral tot doel ervoor te zorgen dat internationale instellingen kunnen presteren in een wereld die drastisch is veranderd sinds ze zijn opgericht.
Over het geheel genomen is de overeenkomst van het Pact een krachtige verklaring van de toewijding van landen aan de Verenigde Naties, het internationale systeem en het internationale recht. Het Pact is juridisch niet bindend en bestrijkt een breed scala aan onderwerpen, waaronder vrede en veiligheid, duurzame ontwikkeling, klimaatverandering, digitale samenwerking, mensenrechten, gender, jeugd en toekomstige generaties, en de transformatie van mondiaal bestuur.
NAVO en dienstplicht
Marc Rutte Rutte is al de vierde Nederlander die de NAVO leidt. Eerder deden Dirk Stikker, Joseph Luns en Jaap de Hoop Scheffer hetzelfde. Voor de NAVO top in Den Haag werd 183,4 miljoen euro uitgetrokken. Eerder werd een bedrag van 95 miljoen euro genoemd. Vier ministeries trekken vanwege de top extra geld uit. Justitie en Veiligheid draagt 81,7 miljoen euro bij, Binnenlandse Zaken 53 miljoen, Defensie 42,6 miljoen en Infrastructuur en Waterstaat 6,1 miljoen. Het is de eerste keer voor Marco Rubio, VS-buitenlandminister onder Trump.
De NAVO, opgericht in 1949 door twaalf landen waaronder de VS, VK, Frankrijk en Nederland, beschermde tegen de Sovjetdreiging. Trump wil dat NAVO-landen defensie-uitgaven verhogen van 2% naar 5% van het bbp. De Haagse top, met 45 staatshoofden, 45 buitenland- en 45 defensieministers en 6.000 delegatieleden, vereist 27.000 Nederlandse agenten voor 46.000 diensten – de grootste politieoperatie ooit. Nationaal commandant Willem Woelders leidt de beveiliging, inclusief vervoer van Schiphol naar Den Haag. VS-defensieminister Hegseth benadrukt dat Amerika in de NAVO blijft als Europa en Canada meewerken.
Argentinië vraagt NAVO-lidmaatschap aan onder president Milei om westerse banden te versterken. Georgië, aspirant-lid sinds 2008, kreeg in 2023 EU-kandidaatstatus, maar een nieuwe wet over “buitenlandse agenten” bedreigt die positie, ondanks EU-kritiek. Roemenië dwong Klaus Iohannis’ kandidatuur voor NAVO-leider in te trekken; Mark Rutte werd op 1 oktober 2024 secretaris-generaal en pleit voor Oekraïnes NAVO-toetreding, gesteund door een Kamermotie van D66, VVD, CDA, PvdA/GroenLinks en Volt. Kroatiës president Milanovic blokkeert NAVO-steun aan Oekraïne uit vrees voor escalatie. Oekraïnes minister Sybiha vraagt een NAVO-uitnodiging als deel van Zelensky’s “overwinningsplan”, wat spanningen met Rusland kan verergeren.
De EU versnelt wapenproductie: Duitsland bestelt voor 15 miljard euro artilleriegranaten, Italië voor 20 miljard euro pantservoertuigen en tanks. In Roemenië vernietigde het hooggerechtshof de presidentsverkiezingen van november 2024 na Russische inmenging; pro-Russische Calin Georgescu won ronde één. EU-buitenlandchef Kaja Kallas waarschuwt tegen eenzijdige VS-deals met Poetin. VS-vicepresident Vance bekritiseert Europa’s “censuur” en voorspelt een andere koers onder Trump.
De VS overwegt de NAVO-toppositie SACEUR, nu van generaal Chris Cavoli (tot zomer 2025), aan een Europeaan over te dragen, als deel van een reorganisatie gericht op China.De VS zal is niet langer voorzitter van de Ukraine Defence Contact Group (UDCG), een groep van 50 bondgenoten in Oekraïne. Het voorzitterschap is overgenomen door Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. De Verenigde Staten blijven vooralsnog wel aan binnen de groep de Ramstein Groep, een samenwerkingsverband van meer dan 50 landen om Oekraïne te steunen.”
De Ramstein-groep is een alliantie van 32 lidstaten van de NAVO en 25 landenen van de Europese Unie, die sinds de volledige invasie militair materieel aan Oekraïne levert. De groep was ooit exclusief van de Verenigde Staten onder voormalig minister van Defensie Lloyd Austin. De zet komt te midden van een reeks andere signalen van de Trump-administratie dat de rol van de VS in de NAVO aan het afnemen is.
Westerse bondgenoten zetten zich ook schrap voor de mogelijke terugtrekking van duizenden troepen uit Europa. Momenteel heeft de VS 100.000 troepen gestationeerd in voornamelijk Centraal-Europa.
Volgens persbureau Reuters overweegt de NAVO haar lidstaten te vragen hun troepenaantallen met 50% te verhogen, van 80 naar 120-130 brigades, ter voorbereiding op een mogelijke Russische dreiging. Anonieme bronnen claimen dat Duitsland volgende week om zeven extra brigades (ca. 40.000 soldaten) gevraagd wordt. Deze berichten, zonder officiële bevestiging, voeden speculatie over de intenties van het bondgenootschap. Recente waarschuwingen over Russische troepen aan de Finse grens en de “reële” dreiging, zoals benadrukt door de Britse legerchef Sir Roland Walker, geven context, maar concrete details ontbreken. Op 5 juni bespreken NAVO-defensieministers in Brussel de situatie, voorafgaand aan een top in Den Haag. Tot officiële uitspraken volgen, blijft het gissen of dit nieuws gefundeerd is of voortkomt uit mediadrang om spanningen te benadrukken.
Op de NAVO top in Den haag werd bepaald dat 5% van het bbp voortaan aan defensie besteed wordt. Minder dan een kwart van EU-burgers is echter maar voorstander van dergelijke hogere defensie-uitgaven. Alleen in de buurlanden van Rusland is er steun voor meer defensie-uitgaven. Bij alle andere NAVO landen is er vrij weinig steun. Dit weerspiegelt een kloof tussen overheidsbeleid, dat vaak gericht is op het halen van NAVO-normen, en de prioriteiten van burgers, die vaker liggen bij zorg, onderwijs of klimaat. Dit roept vragen op over hoe goed democratische processen de publieke opinie vertalen naar defensiebeleid
Behalve België en Spanje ligt ook President Trump dwars, die vindt dat de Verenigde Staten zich niet hoeven te houden aan deze verhoogde NAVO-norm. De rest moet dat wel, zei hij. De Spaanse premier is net op tijd in een corruptieschandaal verwikkeld en besloot na een politie-inval in het partijkantoor met een aanpassing in de tekst alsnog akkoord te gaan. Vlak voor de aanvang van de NAVO top hield De Spaanse premier Pedro Sánchez een televisietoespraak en eiste alsnog zijn succes op. Sánchez zei dat Spanje zal worden uitgesloten van de plicht om 5 procent van zijn bnp aan defensie te besteden.
Italië (staatsschuld 145% bbp) en Spanje (110% bbp) hebben nu al moeite om de 2%-norm te halen, laat staan 5%. De EU’s versoepelde regels en gezamenlijke fondsen (zoals SAFE) proberen dit te verlichten, maar de druk op nationale begrotingen neemt toe. Vooral Zuid-Europese landen, met hoge schulden en lagere defensie-uitgaven (Italië: 1,5% bbp, Spanje: 1,2% bbp in 2024), zullen waarschijnlijk extra ontheffingen nodig hebben of hun tekorten verder zien oplopen.
In zijn toespraak zei de premier dat die 5 procentnorm voor Spanje “onnodig en disproportioneel” zou zijn. Daarom zal het land 2,1 procent van zijn bnp aan defensie besteden. Dat is volgens Sánchez ruim voldoende om aan de NAVO-eisen rond uitrusting en personeel te voldoen. Ook Belgie en Slowakije opteren inmiddels voor een zelfde regeling als dat van Spanje. Rutte spreekt Spanje tegen: “De NAVO kent geen opt-outs en onderhandse akkoordjes evenmin”, zei Rutte tijdens een persconferentie.
Secretaris-generaal Rutte heeft voorgesteld dat bondgenoten (dus niet alle) 3,5 procent aan pure defensie-uitgaven doen en 1,5 procent aan zaken waar de krijgsmacht ook baat bij heeft, zoals infrastructuur. De Verenigde Staten gaven vorig jaar 3,4 procent uit aan defensie, waarmee het land dus al bijna voldoet aan het eerste deel van de nieuwe norm. Maar Trump vindt niet dat zijn land hoeft mee te doen aan de norm van 5 procent. “We steunen de NAVO al zo lang”, zei hij.
Trump noemde Spanje “een zeer karige betaler” en zei dat “ze moeten betalen wat iedereen betaalt”. Ook bij de persconferentie na de NAVO top gaf hij Spanje er via de twee aanwezige Spaanse journalisten er nog flink van langs. Ze geven nu nog 1,3 procent van hun bbp uit aan defensie. Over zijn eigen niet willen verhogen werd niet meer gesproken. Spanje bleef er na de Top bij dat de huidige uitgaven aan de krijgsmacht wel genoeg zijn. Spanje blijft van mening dat de militaire doelen van de NAVO behaald kunnen worden voor een lager bedrag dan de NAVO nu probeert af te dwingen, zei minister-president Pedro Sánchez na afloop van de NAVO-top.
Naast de verhoging van de norm naar 5 procent is het belangrijkste wapenfeit van de top de bevestiging dat Oekraïne lid van de NAVO zal gaan worden:
Mark Rutte verklaarde letterlijk tijdens de NAVO-top in Den Haag op 25 juni 2025: “Wij steunen Oekraïne in het onomkeerbare pad naar NAVO-lidmaatschap.” Deze uitspraak, gedaan tijdens de persconferentie na afloop van de top, bevestigt expliciet de NAVO’s steun voor Oekraïnes toekomstige lidmaatschap, in lijn met eerdere verklaringen zoals die tijdens de NAVO-top in Washington in 2024.
Ruslands reactie op deze specifieke uitspraak van Rutte is tot nu toe beperkt tot de bredere context van de top. De Russische ambassadeur in Nederland, V.E. Tarabrin, sprak op Time will tell (Kanaal Een, 25 juni 2025) over de NAVO-top en bekritiseerde de alliantie, maar ging niet direct in op Rutte’s exacte woorden. Hij herhaalde Ruslands standpunt dat Oekraïnes NAVO-lidmaatschap “onaanvaardbaar” is en interpreteerde de zachtere toon in het slotcommuniqué – waarin de expliciete belofte van lidmaatschap niet werd opgenomen – als een teken van interne verdeeldheid binnen de NAVO. Russische staatsmedia, zoals RIA Novosti, suggereren dat Moskou Rutte’s uitspraak ziet als retoriek, maar blijft hameren op juridisch bindende garanties dat Oekraïne geen NAVO-lid wordt.
Trump schreef na de aanval van de VS op de nucleaire installaties op zijnTruth Social: “ELKE VERDEDIGING VAN IRAN TEGEN DE VERENIGDE STATEN VAN AMERIKA ZAL WORDEN BEANTWOORD MET EEN KRACHT DIE VEEL GROTER IS DAN WAT VANAVOND IS GEZIEN. DANK U! DONALD J. TRUMP, PRESIDENT VAN DE VERENIGDE STATEN.”
Een defect elektrische component zorgde voor de treinstoringen tijdens de NAVO top. Ook bij de brand zegt de politie er “nadrukkelijk” rekening mee te houden dat het om sabotage kan gaan. Ook demissionair minister David van Weel (Justitie en Veiligheid) zei op de NAVO-top dat hij sabotage niet uitsluit. Andere oorzaken zoals koperdiefstal zijn ook daarbij niet uitgesloten. Ook voor de seinstoring rond de luchthaven heeft ProRail geen indicaties van kwade opzet, maar een aannemer doet nog verder onderzoek naar de oorzaak. In eerste instantie werd een kapot verbindingselement in het spoor als schuldige aangewezen, maar na reparatie was het probleem niet opgelost.
Lijst NAVO-landen
- Albanië;
- België;
- Bulgarije;
- Canada;
- Denemarken;
- Duitsland;
- Estland;
- Finland;
- Frankrijk;
- Griekenland;
- Hongarije;
- IJsland;
- Italië;
- Kroatië;
- Letland;
- Litouwen;
- Luxemburg;
- Montenegro;
- Nederland;
- Noord-Macedonië;
- Noorwegen;
- Polen;
- Portugal;
- Roemenië;
- Slovenië;
- Slowakije;
- Spanje;
- Tsjechië;
- Turkije;
- het Verenigd Koninkrijk;
- de Verenigde Staten;
- Zweden.
PARTNERSCHAPPEN: • Partnerschap voor de vrede: Armenië, Azerbeidzjan, Bosnië en Herzegovina, Georgië, Ierland, Kazachstan, Kirgizische Republiek, Malta, Republiek Moldavië, Oekraïne, Oezbekistan, Oostenrijk, Rusland*, Servië, Tadzjikistan, Turkmenistan, Wit-Rusland*, Zwitserland • Mediterrane dialoog: Algerije, Egypte, Israël, Jordanië, Marokko, Mauretanië, Tunesië • Samenwerkingsinitiatief van Istanbul: Bahrein, Koeweit, Qatar, Verenigde Arabische Emiraten • Wereldwijde partners: Afghanistan*, Australië, Colombia, Irak, Japan, Republiek Korea, Mongolië, Nieuw-Zeeland, Pakistan • Andere internationale organisaties: voornamelijk Verenigde Naties, Europese Unie, Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa.
De Duitse president Frank-Walter Steinmeier heeft zich uitgesproken voor de invoering van een nieuwe vorm van dienstplicht. Duitsland schafte de dienstplicht in 2011 af, maar deze is nog steeds verankerd in de Duitse grondwet en kan met een gewone meerderheid in het parlement opnieuw worden ingevoerd. Een dienstplicht die ook voor vrouwen geldt, zou echter een wijziging van de grondwet vereisen.
In Nederland bestaat de dienstplicht nog steeds voor mannen en vrouwen van 17 tot 45 jaar, maar de opkomstplicht is sinds 1997 opgeschort, en er zijn geen concrete plannen voor herinvoering in 2025. Defensie richt zich op vrijwillige programma’s zoals het Dienjaar en het werven van reservisten, maar heeft scenario’s onderzocht voor heractivering, vooral als buurlanden zoals Duitsland de dienstplicht herinvoeren. Praktische beperkingen, zoals tekorten aan middelen en personeel, maken een snelle herinvoering onwaarschijnlijk. In tegenstelling tot Duitsland is in Nederland geen grondwetswijziging nodig om vrouwen op te roepen, omdat de wet al genderneutraal is sinds 2020.
De roep om herinvoering van de dienstplicht klinkt steeds luider nu de geopolitieke spanningen oplopen. In Nederland bestaat de dienstplicht formeel nog steeds. Sinds 1997 is de opkomstplicht opgeschort, maar jongeren ontvangen nog elk jaar een dienstplichtbrief. Sinds 2020 geldt de wet ook voor vrouwen. Een heractivering kan via een koninklijk besluit binnen enkele weken geregeld zijn. Praktisch ligt het ingewikkelder: Defensie kampt met een gebrek aan personeel, materieel en kazernes. Herinvoering wordt echter wel degelijk overwogen met als voorloper buurlanden zoals Duitsland, Frankrijk of Polen.
Een selectieve dienstplicht – het zogeheten Zweedse model – ligt op tafel, maar stuit op juridische en ethische bezwaren. In Duitsland zou een genderneutrale variant een grondwetswijziging vereisen; in Nederland is dat sinds 2020 niet nodig.
Frankrijk kiest voor een sluiproute en wil een maatschappelijke variant van dienstplicht die potentieel verplicht kan worden. in België was de dienstplicht definitief afgeschaft maar inmiddels is ook daar, meer aandacht voor “burgerweerbaarheid en reservistenuitbouw”.
Defensie wil afgeschreven NS-wagons kopen om er rijdende noodhospitaals van te maken voor gewonde militairen. Het zou gaan om minstens 24 wagons. Volgens Defensie is er al sprake van ‘vergaande onderhandelingen’, De wagons zouden, mits de deal doorgaat, in 2026 omgebouwd worden.
De Franse President Macron wil 3,5 miljard extra uitgeven aan defensie, bovenop het geplande budget voor 2026 en nog eens 3 miljard daarbovenop in 2027. Zo zou het defensiebudget in de tien jaar onder zijn presidentschap verdubbelen tot 64 miljard euro in 2027.
Tijdens de NAVO top benadrukte secretaris-generaal Mark Rutte dat individuele lidstaten zelfstandig beslissen over hun eigen vorm van dienstplicht of defensiemodel: “It is up to individual countries to decide”
G6
De G6 bestaat formeel uit Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De G6 is akkoord over de uitbetaling van bevroren Russische tegoeden aan Oekraïne: dit jaar gaat er ruim 46 miljard euro naar Kyiv voor het herstel van de energie-infrastructuur. ‘Er wordt geschat dat in totaal 500 miljard nodig is om het land weer op te bouwen. De VS en Oekraïne tekenden 13 juni 2024 een veiligheidsovereenkomst voor tien jaar, waarbij de toen nog G7 beloofden een lening van 50 miljard dollar te verstrekken.
De veiligheidsovereenkomst, ondertekend door president Biden en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky moet de samenwerking op het gebied van wapenproductie stimuleren, andere militaire hulp bieden en de uitwisseling van inlichtingen vergroten. De overeenkomst verplicht het Pentagon ook tot nog eens tien jaar training van de Oekraïense strijdkrachten. De VS kondigden ook een nieuw militair hulppakket aan voor Kiev ter waarde van 225 miljoen dollar, dat onder meer “luchtverdedigingsinterceptors” omvat; artilleriesystemen en munitie; bewapende voertuigen; en antitankwapens”. De financiering voor het pakket zal komen uit de 60 miljard dollar die het Congres eerder al heeft toegewezen aan de defensie-uitgaven van Oekraïne als onderdeel van een aanvullende financieringswet die in april werd goedgekeurd.
De leiders van de G7 hebben China gewaarschuwd voor de rol die het land speelt in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. In een gezamenlijke verklaring zeggen de zeven landen dat China’s hulp aan Rusland de oorlog “mogelijk maakt”. De G7 nadert een definitief akkoord over het inzetten van de bevroren Russische tegoeden voor hulp aan Oekraïne. Het gaat bijvoorbeeld om opbrengsten uit rente. De Europese Unie heeft de eerste 1,5 miljard euro van bevroren Russische rentes en dividenden uit de tegoeden van de Centrale Bank van Rusland in Europa eind juli beschikbaar gesteld voor hulp aan Oekraïne. En dat is net op tijd want ratingbureau Fitch verlaagde de rating van Oekraïne naar “C”, wat gelijk staat aan onvermijdelijke wanbetaling van gemaakte schulden. Rusland blokkeerde op zijn beurt tegoeden van niet-ingezetenen uit landen die het als ‘onvriendelijk’ beschouwde op speciale rekeningen.
Op die rekeningen staat geschat zo’n 6 miljard euro. Oekraïne moet op 1 augustus rente gaan betalen aan schuldeisers BlackRock en Pimco en de zwaar opgelopen schuld zal tot 2036 moeten worden afgelost. Hyperinflatie ligt op de loer, naast enorme economische problemen, het begrotingstekort, een energiecrisis en de massale emigratie van Oekraïners waardoor veel bedrijven zonder werknemers zitten en de productie stagneert. De G6-landen zijn er echter in Washington niet in geslaagd overeenstemming te bereiken over het gebruik van de bevroren Russische tegoeden. De president van de Europese Centrale Bank, Christine Lagarde liet weten, dat het in beslag nemen van bevroren Russische tegoeden in strijd zou zijn met het internationaal recht. de leiders van de Groep hebben overeenstemming bereikt over de manier waarop ongeveer 50 miljard dollar aan Extraordinary Revenue Acceleration (ERA)-leningen aan Oekraïne verstrekt kunnen worden.
G20
De G20 top vindt 18 november plaats in Brazilië. De Russische president Vladimir Poetin, die vorige maand aankondigde de top over te slaan. laat zich vertegenwoordigen door zijn minister van Buitenlandse Zaken. Brazilië is aangesloten bij het Internationaal Strafhof zou in theorie verplicht zijn om Poetin te arresteren. Vorig jaar liet de Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva al weten dat hij niet van plan was om Poetin op te laten pakken, maar dat kon het Russische staatshoofd echter niet overtuigen. Poetin zal wel virtueel deelnemen aan de top. De top wordt gedomineerd door de verschillende standpunten over de oorlogen in het Midden-Oosten en Oekraïne. Bovendien werpt het komende presidentschap van Donald Trump een schaduw over de top, omdat dit de verhoudingen in de wereld opnieuw zou kunnen veranderen.
De G20 die werd opgericht in 1999, na de Aziatische financiële crisis, komt elk jaar samen om economische onderwerpen als handel, zekerheid van voedsel en medicijnen en de gevolgen van klimaatverandering te spreken en heeft bij de laatste bijeenkomst in juli 2024 in het Braziliaanse Rio de Janeiro afgesproken om samen te werken aan de introductie voor een belasting voor vermogenden die meer dan 30 miljoen dollar bezitten. Ongelijkheid in welvaart en inkomen ondermijnen de economische groei en sociale samenhang en verergeren sociale kwetsbaarheid, zo staat in de door de landen ondertekende verklaring. Er werd geen minimum percentage afgesproken. De leden van de G20 zijn: Argentinië, Australië, Brazilië, Canada, China, Duitsland, Frankrijk, India, Indonesië, Italië, Japan, Mexico, Zuid-Korea, Rusland, Saudi‑Arabië, Turkije, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zuid‑Afrika en de Europese Unie. De Afrikaanse Unie is in 2023 als lid van de G20 toegetreden. Nederland is geen vast lid van de G20. Vóór de klimaattop in december in Azerbeidzjan moeten de landen het ook nog eens gaan worden over de financiering van de energietransitie ten aanzien van de armere landen.
Mercosur
Mercosur (of Mercosul) is een vrijhandelszone tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Venezuela. Venezuela is geen onderdeel van de Handelsdeal. De Europese Commissie heeft eind 2024 een langverwacht handelsverdrag gesloten met de Mercosur-landen. Over dit akkoord tussen de Europese Unie en de Zuid-Amerikaanse landen en sinds kort ook Bolivia werd al 25 jaar onderhandeld. Het akkoord moet handel makkelijker maken. Voor de vijf Zuid-Amerikaanse landen is de Europese Unie de belangrijkste handelspartner. Door het verdrag moet het makkelijker en goedkoper worden om producten op elkaars markten te verkopen. Het akkoord moet handel tussen de Latijns-Amerikaanse landen en de Europese lidstaten vergemakkelijken. Importheffingen op verschillende goederen en ingewikkelde administratieve procedures om handel te voeren aan beide kanten vallen weg of worden fors verlaagd. Mercosur-landen snoeien stevig in de importtarieven op Europese auto’s, textiel en machines. Omgekeerd zullen de landen goedkoper landbouwproducten naar ons kunnen uitvoeren.
BRICS
De BRICS-landen krijgen een groeiende geopolitieke rol, wat vooral het door het Westen gesanctioneerde Rusland diplomatiek ten goede komt. Steeds meer landen tonen interesse in aansluiting bij BRICS als alternatief voor de door het Westen gedomineerde wereldorde. In augustus 2023 werden zes landen uitgenodigd om toe te treden, waaronder Saudi-Arabië, Iran, Egypte, Ethiopië, de VAE en Argentinië — al trok Argentinië zich later terug. Andere landen zoals Algerije, Thailand en Vietnam hebben hun belangstelling geuit, maar zijn (nog) niet officieel uitgenodigd. Rusland is voorstander van verdere uitbreiding en heeft onder meer Belarus voorgedragen als nieuw lid.
Ongeveer veertig landen hadden interesse in toetreding tot de BRICS-groepen daarvan zijn er 23 die concrete belangstelling hebben. China wil valutawisselovereenkomsten sluiten met 29 ontwikkelingslanden. De valutawisselovereenkomst zal zonder tussenkomst van de Amerikaanse dollar een waarde van $ 553,49 miljard in lokale valuta vertegenwoordigen. De ontwikkeling maakt transacties van lokale valuta mogelijk in de ‘altijd handelsmodus’ op de valutamarkt.
Dankzij de valutaswap kunnen de centrale banken van ontwikkelingslanden een overeenkomst met China ondertekenen die de handel in lokale valuta zou vergemakkelijken. Centrale banken kunnen hun lokale valuta ruilen voor handel met China en miljoenen besparen op wisselkoersen. Zuid-Afrika zal als voorzitter van de BRICS op de top gesprekken voeren over het uitbreidingsmodel, de principes en normen ervan. Algerije, Bahrein, Koeweit, Marokko, Palestina, Bangladesh, Kazachstan, Nigeria, Senegal, Wit-Rusland, Bolivia, Venezuela, Vietnam, Cuba, Honduras, Indonesië en Thailand. werden ook genoemd als de landen die zich hebben aangemeld. De BRICS-landen waren zo’n twintig jaar geleden de snelst groeiende economieën. De verwachting is nog steeds dat ze de komende jaren een groot deel van de wereldeconomie voor hun rekening nemen.
De Chinese economie zal volgens prognoses 1,5 keer groter worden dan de Amerikaanse. In 2050 zal het land de internationale economie domineren, is de verwachting. Het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken hebben een aanvraag ingediend om deel uit te mogen maken van BRICS. Dat zou meer in lijn zijn met de Turkse ambities om zijn wereldwijde invloed te versterken. De aanvraag houdt ook verband met de verslechterde relaties tussen Turkije en de andere leden van het NAVO-bondgenootschap vanwege de aangehouden nauwe banden met Rusland. Ministers van Financiën van de verschillende landen die bij de BRICS horen, hebben een ontmoeting in Moskou afgezegd, waar ze de voortgang zouden bespreken van de ontwikkeling van een nieuw financieel stelsel zonder het Westen.
De ministers van Financiën van Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten waren wel aanwezig en Iran stuurde het hoofd van de Centrale bank. In Rusland wordt een BRICS-top gehouden, waar onder andere de Chinese president Xi Jinping, de VN-chef António Guterres en de Indiase premier Narendra Modi op af komen. In Rusland werd een BRICS-top gehouden, waar onder andere de Chinese president Xi Jinping, de VN-chef António Guterres en de Indiase premier Narendra Modi op af kwamen. VN-chef António Guterres nam ook deel te nemen aan de top. De secretaris-generaal sprak daar met de Vladimir Poetin. Donald Trump eist dat de leden van BRICS geen nieuwe munteenheid creëren of een andere munt steunen dan de Amerikaanse dollar.
Doen ze dat wel, dan dreigt hij met een invoerheffing van 100 procent. Indonesië, het land met de op drie na grootste bevolking ter wereld, had eerder duidelijk gemaakt toe te willen treden. De kandidatuur van het land kreeg in augustus 2023 al steun van de BRICS-groep. Jakarta koos echter pas zelf voor toetreding na het aantreden van een nieuwe regering afgelopen jaar en zit nog bij de G20. Het Indonesische ministerie van Buitenlandse Zaken heeft laten weten de aankondiging van de toetreding te verwelkomen en dat “het BRICS-lidmaatschap een strategische manier is om de samenwerking en het partnerschap met andere ontwikkelingslanden te vergroten”. Door onderdeel te zijn van BRICS hoort Indonesië nu bij een samenwerkingsverband dat bijna de helft van de wereldbevolking vertegenwoordigt. Toen de BRIC-landen afgelopen najaar in Moskou bij elkaar kwamen, stond de vraag hoe ze de dollar buiten spel kunnen zetten bovenaan de agenda. Climate Finance” staat waarschijnlijk centraal in de slotverklaring op 7 juli. De BRICS-leiders vragen rijke landen om klimaattransities in ontwikkelingslanden te financieren en om het Braziliaanse voorstel voor het “Tropical Forests Forever Facility”-fonds te steunen. China en de VAE hebben zich al bereid getoond om bij te dragen
China’s bevel om Boeing-vliegtuigen en VS-onderdelen te pauzeren, gecombineerd met een mogelijke recessie door handelsoorlogen en een eigen EU-wapenproductie, versterkt BRICS-coup-kansen door de dollar te verzwakken (15–20% vs. euro in 2025, 25–30% tegen 2030). Deze “beren op de weg” – gevoed door Trump’s impulsieve tarieven (145% China, 100% BRICS-dreiging), Wangu’s goud, en Rusland’s anti-dollar-push – maken een coup plausibel, vooral bij een vertrouwenscrisis. De dollar blijft nog veerkrachtig (58% reserves), maar de chaos stapelt op.
De komende 17e BRICS-top vindt op dit moment plaats in Rio de Janeiro, Brazilië, in juli 2025. Dit is een belangrijke gebeurtenis, aangezien Brazilië het roulerende voorzitterschap van het BRICS-blok op zich neemt. Het BRICS blok bestaat uit Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika en recentelijk Indonesië, Egypte, Ethiopië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten. Saoedi-Arabië is ook uitgenodigd om toe te treden, wat de voortdurende uitbreidingsinspanningen van het blok weerspiegelt. Poetin gaat vanwege zijn internationale arrestatiebevel niet naar de bijeenkomst en zal deze digitaal bijwonen. President Xi van China heeft ook besloten om niet te komen.
Onder het thema ‘Versterking van de samenwerking in het Mondiale Zuiden voor een inclusiever en duurzamer bestuur’ heeft Brazilië een uitgebreide agenda opgesteld, gericht op zes hoofdprioriteiten:
- Wereldwijde samenwerking op het gebied van de gezondheidszorg : initiatieven die gericht zijn op het garanderen van gelijke toegang tot medicijnen en vaccins, waaronder de lancering van het BRICS-partnerschap voor de eliminatie van sociaal bepaalde ziekten en verwaarloosde tropische ziekten.
- Handel, investeringen en financiën : discussies over hervormingen van de financiële markten, het gebruik van lokale valuta en de ontwikkeling van alternatieve betalingsplatformen om handels- en investeringsstromen te verbeteren.
- Klimaatverandering : Aanname van een BRICS-klimaatleiderschapsagenda, met daarin een leiderskaderverklaring over klimaatfinanciering om structurele veranderingen in de financiële sector te begeleiden.
- Governance van kunstmatige intelligentie : bevordering van inclusief en verantwoordelijk internationaal bestuur van AI-technologieën om hun potentieel voor sociale, economische en ecologische ontwikkeling te benutten.
- Multilaterale vredes- en veiligheidsarchitectuur : inspanningen om wereldwijde vredes- en veiligheidssystemen te hervormen om conflicten effectief aan te pakken, humanitaire crises te voorkomen en diplomatieke oplossingen te bevorderen.
- Institutionele ontwikkeling : verbetering van de structuur en samenhang van de BRICS-landen om effectief bestuur en effectieve besluitvorming te garanderen.
Ter voorbereiding op de top coördineert Brazilië van februari tot en met juli 2025 meer dan 100 ministeriële en technische bijeenkomsten in Brazilie. Deze bijeenkomsten zijn bedoeld om de samenwerking te versterken en de weg vrij te maken voor de top van de leiders in Rio de Janeiro.
De top vindt plaats te midden van toegenomen geopolitieke spanningen, met name met de Verenigde Staten. President Donald Trump heeft gedreigd 100% invoerrechten op te leggen aan BRICS-landen als zij alternatieven voor de Amerikaanse dollar in de internationale handel zoeken. Dit onderstreept de voortdurende discussies binnen het blok over de invoering van een alternatief betalingssysteem dat onafhankelijk is van de dollar.
Het Europees Openbaar Ministerie (EPPO) heeft een grootschalige fraude met EU-landbouwsubsidies in Griekenland blootgelegd, waarbij honderden miljoenen euro’s zijn verduisterd tussen 2016 en 2023. Een 3.000 pagina’s tellend dossier onthult een criminele organisatie met betrokkenheid van ministers, parlementsleden en topambtenaren die subsidies claimden voor niet-bestaande grond en activiteiten. De Europese Commissie heeft Griekenland reeds een boete van 400 miljoen euro opgelegd. Premier Mitsotakis blokkeert echter een volledig onderzoek, verwijzend naar de Griekse grondwet die parlementaire goedkeuring vereist voor ministeriële vervolging. Op 6 augustus 2025 werden de kantoren van OPEKEPE, de instantie die verantwoordelijk was voor de distributie van de subsidies, opnieuw door de Griekse Anti-Witwasautoriteit doorzocht als onderdeel van het onderzoek.
Binnen de EU begroting werd ruim 8,2 miljard euro verkeerd besteed door onduidelijke regelgeving of ombuigingen. Het aantal “fouten” neemt de afgelopen jaren toe. De Europese Rekenkamer schat het foutenpercentage over het EU-budget van 2023 op 5,6 procent, wat betekent dat 10,7 miljard euro van de totale 191,2 miljard euro aan EU-uitgaven dubieus of verkeerd is besteed. Het is al de 4e keer dat er fors meer fouten staan in de cijfers over de EU-uitgaven. De Europese Rekenkamer keurde de uitgaven van de Commissie dan ook af. Tijdens de controle stelde de rekenkamer terloops ook nog eens veertien gevallen van vermoedelijke fraude vast. Volgens de Europese Rekenkamer zijn tientallen miljarden aan Europees geld dat bedoeld was voor groene projecten verkeerd besteed. Zo ging er geld naar salarissen van personeel dat helemaal niet met groene projecten bezig was. 34,5 miljard euro blijkt niet goed te zijn besteed. Bijvoorbeeld aan salarissen, maar ook aan een IT-systeem van een project dat helemaal niet voor vergroening zorgde. Uit het onderzoek blijkt dat er zelfs geld is gegaan naar een project dat vervuiling veroorzaakte. Het gaat om miljarden uit een groot Europees fonds dat tijdens de coronacrisis in het leven is geroepen. Een deel van het geld moest gaan naar projecten die de verduurzaming van de economie stimuleerden. De EU claimde onterecht dat 275 miljard euro naar vergroening is gegaan.
Europees Parlementsvoorzitter Roberta Metsola en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zouden volgens berichten op grote schaal media hebben gekocht om de publieke opinie te beïnvloeden in de aanloop naar de Europese verkiezingen. Dit bleek na een onderzoek van Il Fatto Quotidiano. Het gaat om een slush fund van maar liefst 132 miljoen euro dat via een omweg bij media-outlets terecht is gekomen. Het geld werd via een privé-advertentiebureau, Havas Media France, naar media-outlets gesluisd, met als doel om te betalen voor EU-vriendelijke verhalenen zo de publieke opinie te sturen in de aanloop naar de verkiezingen. In Italië zouden grote media zoals Repubblica direct zijn betaald om pro-EU-berichtgeving te plaatsen.
Zajączkowska-Hernik die sinds december 2023 woordvoerster is van de Confederatie en parlementslid voor het Europees Parlement nam tijdens een debat over het voorgestelde programma van von der Leyen de kans waar om haar eens goed de les te lezen en vernietigende kritiek te leveren. Ze zei: “Mevrouw Ursula, het is hoog tijd dat iemand u rechtstreeks vertelt wat de overgrote meerderheid van de Europeanen van u vindt,” Ze bekritiseerde de vorige verkiezing van von der Leyen als een “enorme fout” , dat velen spijt hadden van hun beslissing en beschuldigde von der Leyen ervan beleid te promoten zoals de Europese Green Deal, die volgens haar “de Europese economie en landbouw vernietigt”. Ook veroordeelde ze wat zij “de klimaatwaanzin van de EU” noemde. Zajączkowska-Hernik sprak Von der Leyen rechtstreeks aan en vroeg: “Hoe kun je je niet schamen om zoiets als het migratiepact te promoten?” Ze gaf de open houding van Europa ten opzichte van migranten de schuld van het in gevaar brengen van vrouwen en kinderen. Ook hield ze Von der Leyen verantwoordelijk voor alle negatieve gevolgen en verklaarde dat ze voor dit beleid naar de gevangenis zou moeten gaan. De Europarlementariër scheurde tijdens haar toespraak dramatisch twee vellen papier met de woorden “European Green Deal” en “European Migration Pact” om haar afwijzing van deze initiatieven te symboliseren. Ze pleitte voor “een Europa van vrije en soevereine naties, geen zieke, linkse ideologie” en waarschuwde dat Von der Leyens voortdurende leiderschap zou leiden tot “verdere teloorgang van de Europese Unie.” Zajączkowska-Hernik sloot zich aan bij de fractie Europa van Soevereine Naties. De Europese Commissie presenteerde daarop nieuwe plannen ter verbetering van de Europese concurrentiepositie van Europa ten opzichte van de Verenigde Staten en China, stapt af van de Green Deal en gaat voor betere concurrentiepositie. Het belangrijkste onderdeel van het plan is dat het makkelijker moet worden voor bedrijven om te rapporteren over groene regels die de EU heeft opgesteld. Ursula von der Leyen, zet haar eigen pronkstuk, de European Green Deal, onder druk van de VS in de wacht. De Green Deal is volgens veel Europese politici een sta-in-de-weg is voor het Europese bedrijfsleven. Dat komt door de vele regels en administratieve taken die de deal met zich meebrengt. Een grote groep Europese bedrijven waaronder Nestlé, Unilever en Primark is helemaal niet enthousiast over de plannen omdat zij juist al veel geïnvesteerd hadden in de Green Deal.
‘Pfizergate’
Von Der Leyen werd begin april 2024 overspoeld door een golf van rechtszaken. Er werd aangekondigd dat er strafrechtelijk onderzoek tegen haar is ingesteld omdat ze in 2021 voor 71 miljard euro zo’n 900 miljoen COVID-19-vaccin doses rechtstreeks kocht via Pfizer-baas Albert Bourla. Bourla verdiende tientallen miljarden aan de deal die dankzij Von der Leyen rond kwam. Onderling appverkeer werd door Von der Leyen gewist en ze weigerde te verschijnen voor een enquêtecommissie.
Vanwege de extreem grote publieke aandacht startte het Europees Openbaar Ministerie toch maar een fraudeonderzoek naar de aankoop van coronavaccins door de Europese Unie. Het Hof van Justitie van de EU oordeelde in mei dat de Europese Commissie de sms-berichten tussen Von der Leyen en Bourla openbaar moet maken. De berichten werden uitgewisseld tijdens onderhandelingen over een miljardendeal op het hoogtepunt van de coronapandemie. The New York Times spande de zaak aan nadat het team van Von der Leyen weigerde de berichten vrij te geven. De Commissie stelde dat de sms’jes niet terug te vinden waren, maar het Hof verwierp dat argument en oordeelde dat zij daarmee ‘het beginsel van behoorlijk bestuur schond’. Het Europees Parlement stapte ook al naar het Europese Hof van Justitie, omdat het vindt dat de Europese Commissie Hongarije onterecht 10 miljard euro aan bevroren Europese subsidies heeft gegeven. Daarmee zou de Commissie hebben toegegeven aan chantage. De Hongaarse premier Orbán benadrukt dat het EU-leiderschap “geen nieuwe kans verdient” en riep op tot een “machtswisseling” in Brussel.
De aanklager heeft er bij de Europese Raad op aangedrongen om het aftreden te eisen van Ursula von der Leyen en haar commissarissen. De voorzitter van de Europese Raad legde het idee voor om de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis de baan van Von der Leyen te laten overnemen. De aanklager riep de EVP op om de kandidatuur van Von der Leyen voor voorzitter van de Europese Commissie in te trekken en haar uit te sluiten van posten bij Europese instellingen zolang er een strafrechtelijk onderzoek naar haar loopt. De advocaat haalt de artikelen 245 en 247 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) aan, waarin handelingen worden behandeld die onverenigbaar zijn met officiële taken en ernstig wangedrag.
De zaak draait om de openbaarmaking van telefoontjes en sms-berichten tussen von der Leyen en Pfizer-CEO Albert Bourla, waarmee zij tijdens de COVID-19-pandemie over vaccincontracten onderhandelden. Frédéric Baldan, een Belgische lobbyist, diende de eerste klacht in, die begin 2023 leidde tot een onderzoek door de Belgische autoriteiten. Hongarije en Polen hebben zich sindsdien bij de rechtszaak aangesloten. In de brief wordt Von der Leyen bekritiseerd omdat ze weigert de vaccincontracten en haar communicatie met Bourla openbaar te maken, waarbij ze beweert dat haar acties de ‘publieke moraal’ schenden en het ‘legitieme vertrouwen’ in de Europese Commissie uithollen.
In de brief wordt gesteld dat Von der Leyen en haar commissarissen niet langer in staat zijn hun taken uit te voeren, wat in strijd is met het beginsel van behoorlijk bestuur zoals uiteengezet in artikel 41 van het Handvest van de grondrechten. De eiser zet ook vraagtekens bij de betrokkenheid van het Europees Openbaar Ministerie (EPPO), dat heeft verzocht de zaak te mogen behandelen. Volgens Baldan is deze stap bedoeld om de betrokken civiele partijen teniet te doen en mogelijk het onderzoek te annuleren, omdat het EOM mogelijk niet over de middelen beschikt om zijn werk tot 2024 voort te zetten. De vergaderingen van de Europese Raad, bestaand uit de regeringsleiders van de lidstaten, vindt plaats achter gesloten deuren, waardoor het onduidelijk is hoe bepaalde beslissingen tot stand zijn gekomen. Ursula von der Leyen krijgt te maken met een vertrouwensstemming in het Europees Parlement.
7 juli aan het einde van de middag buigt het Europees Parlement (EP) zich in Straatsburg over de motie van afkeuring van Von de Leyen door Gheorghe Piperea. De motie is een motie van afkeuring genoemd maar die moet worden gelezen als een motie van wantrouwen (staat nl. zo omschreven in Artikel 234 VWEU (Verdrag betreffende de werking van de EU). De Roemeen is lid van de rechts-conservatieve fractie ECR, waar ook de Nederlandse SGP bij hoort. De in het geheim door Von de leyen verstuurde sms’jes aan de baas van vaccinproducent Pfizer en het achter de schermen onderhandelen over bijna 2 miljard vaccins is voor velen een van de voorbeelden van het gebrek aan transparantie.
A. overwegende dat het Europees Openbaar Ministerie (EOM) in 2022 een onderzoek is gestart naar de handelwijze van de Europese Commissie bij de onderhandelingen over en de sluiting van contracten voor de aanschaf van een COVID-19-vaccin met Pfizer, dat in 2025 nog steeds loopt en aanleiding geeft tot terechte zorgen over mogelijke juridische en ethische schendingen, alsook mogelijke onregelmatigheden bij het beheer van de financiële middelen van de Unie;
B. overwegende dat het Gerecht van de Europese Unie in zijn beschikking van 5 oktober 2023 in zaak T -36/23, Stevi – The New York Times/Commissie , heeft geoordeeld dat de Commissie er niet in was geslaagd een juridisch voldoende rechtvaardiging te geven voor haar weigering om de gevraagde documenten met betrekking tot de onderhandelingen over het vaccin van Pfizer openbaar te maken;
C. overwegende dat de Commissie haar verplichtingen uit hoofde van Verordening (EG) nr. 1049/2001 inzake de toegang van het publiek tot documenten heeft geschonden en inbreuk heeft gemaakt op de in de Verdragen vastgelegde beginselen van transparantie, goed bestuur en institutionele verantwoordingsplicht;
D. overwegende dat de Commissie 35 miljard EUR aan publieke middelen heeft toegewezen aan COVID-19-vaccins, maar heeft nagelaten transparantie en verantwoordingsplicht te waarborgen, met name omdat doses ter waarde van 4 miljard EUR ongebruikt bleven, hetgeen ernstige zorgen heeft doen ontstaan over financieel toezicht en administratief falen;
E. overwegende dat het Gerecht in zijn arrest van 14 mei 2025 het besluit van de Europese Commissie om de toegang te weigeren tot tekstberichten tussen Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en CEO van Pfizer Albert Bourla, die tussen 1 januari 2021 en 11 mei 2022 werden uitgewisseld , betreffende de aanschaf van COVID-19-vaccins, nietig heeft verklaard;
F. overwegende dat de Rekenkamer in haar Speciaal verslag nr. 22/2024, dat op 26 september 2024 werd aangenomen, ernstige tekortkomingen bij de uitvoering van de faciliteit voor herstel en veerkracht (RRF) heeft geconstateerd, waaronder onvoldoende koppeling tussen uitgekeerde middelen en werkelijke kosten, zwakke verificatiemechanismen, risico’s van dubbele financiering en vertragingen bij het behalen van investeringsdoelstellingen, hetgeen aanleiding geeft tot grote bezorgdheid over het toezicht van de Commissie op een van de grootste financiële instrumenten na COVID;
G. overwegende dat de Rekenkamer erop heeft gewezen dat het gebrek aan degelijke controles en het feit dat de lidstaten vertrouwen op zelfrapportage het risico op ‘ dubbele financiering’ vergroten , een situatie waarin dezelfde acties meerdere keren worden gefinancierd, hetgeen leidt tot inefficiëntie en mogelijk misbruik van middelen ;
H. overwegende dat transparantie en verantwoordingsplicht fundamentele beginselen van de democratische legitimiteit van de Unie zijn, overeenkomstig artikel 10(3) van het VEU, en dat deze beginselen ervoor zorgen dat het publiek vertrouwen heeft in de instellingen van de Europese Unie, met name in contexten van grote uitdagingen op het gebied van de volksgezondheid en aanzienlijke financiële verplichtingen;
I. overwegende dat de Commissie juridische zaken op 23 april 2025 unaniem een niet-bindend advies heeft aangenomen waarin het gebruik door de Europese Commissie van artikel 122 VWEU als rechtsgrondslag voor het voorstel voor een verordening tot vaststelling van de veiligheidsactie voor Europa (SAFE), een defensiefinancieringsinitiatief van 150 miljard EUR, wordt verworpen;
J. overwegende dat in het advies van de Commissie juridische zaken wordt gesteld dat het beroep van de Commissie op artikel 122 VWEU geen geldige rechtvaardiging in geval van nood oplevert , aangezien de bepaling bedoeld is voor kortetermijnmaatregelen waarmee acute crises worden aangepakt, en niet voor langetermijninvesteringen in defensie;
K. overwegende dat er ernstige zorgen zijn geuit over de onrechtmatige inmenging van de Commissie in verkiezingen in lidstaten als Roemenië en Duitsland door een verdraaide toepassing van Verordening (EU) 2022/2065 van het Europees Parlement en de Raad van 19 oktober 2022 betreffende een eengemaakte markt voor digitale diensten en tot wijziging van Richtlijn 2000/31/EG (Wet inzake digitale diensten), [3] , die bedoeld is om consumenten te beschermen maar misbruikt is om stembeperkingen en nietigverklaringen van verkiezingen te rechtvaardigen;
Conclusie: concludeert dat de Commissie onder leiding van voorzitter Ursula von der Leyen niet langer het vertrouwen geniet van het Parlement om de beginselen van transparantie, verantwoordingsplicht en goed bestuur, die essentieel zijn voor een democratische Unie, hoog te houden.
7 juli 2025, aan eind van de middag volgt het debat over de motie door het Europees Parlement tegen de voorzitter van de Europese Commissie en of ze door mag gaan met haar tweede termijn.
Piperea verzamelde 72 handtekeningen (10 procent van de leden van het EP) die nodig zijn voor het indienen van een motie van wantrouwen. Als de motie zou worden aangenomen, moet volgens de regels de hele Commissie opstappen en die kans is zeer klei. De tweederdemeerderheid wordt naar verwachting bij lange na niet gehaald. Von der Leyens christendemocraten, veruit de grootste partij in het Europees Parlement, steunen de motie niet en ook de sociaaldemocraten, de tweede partij, gaan dit zeker niet doen
De EU heeft volgens de Europese Rekenkamer tientallen miljarden aan Europees geld dat bedoeld was voor groene projecten verkeerd besteed. Zo ging er geld naar salarissen van personeel dat helemaal niet met groene projecten bezig was. 34,5 miljard euro blijkt niet goed te zijn besteed. Bijvoorbeeld aan salarissen, maar ook aan een IT-systeem van een project dat helemaal niet voor vergroening zorgde. Uit het onderzoek blijkt dat er zelfs geld is gegaan naar een project dat vervuiling veroorzaakte. Het gaat om miljarden uit een groot Europees fonds dat tijdens de coronacrisis in het leven is geroepen. Een deel van het geld moest gaan naar projecten die de verduurzaming van de economie stimuleerden. De EU claimde onterecht dat 275 miljard euro naar vergroening is gegaan.
Mensen met invloedrijke politieke functies zijn betrokken bij 14 miljard euro aan verdachte geldtransacties van en naar Nederland met geld van onder meer omkoping, afpersing en verduistering van de Staat. Dat blijkt uit onderzoek van het Anti Money Laundering Centre (AMLC), dat samenwerkt met onder meer de politie en het Openbaar Ministerie (OM). Het onderzoek richtte zich op geldtransacties door politiek prominente personen (PEP’s), zoals staatshoofden, politici, ambassadeurs en leden van het hooggerechtshof.
Momenteel loopt ook een onderzoek naar beïnvloeding door Rusland. Aanleiding was onder meer een markante speech van Marcel de Graaff (ex-PVV, nu FVD), die volhield dat Oekraïne ‘kinderkennels met draagmoeders’ huisvest ten bate van ‘Westerse pedonetwerken’.