Het aantal bedrijven waarop een besmetting met blauwtong is geconstateerd, laat weer een lichte opleving zien. In totaal is nu op 10.621 bedrijven een besmetting met serotype 3 gemeld. Serotype 12 komt inmiddels voor op twaalf veehouderijen in Nederland. Er werd eind november Blauwtong type BTV 12 vastgesteld in Nieuwer ter Aa en Linschoten, in totaal zijn er 11 besmetting locaties in Nederland. Aantal BTV-3-besmettingen stijgt met 129 naar 8.286. De nieuwe besmettingen zijn in het gebied waar een maand geleden ook op diverse plekken BTV-12 werd geconstateerd. Het BTV-12-virus is een nieuwe blauwtongvariant, die in oktober voor het eerst in Nederland werd ontdekt – naast het blauwtongvirus type 3, dat de afgelopen twee jaar rondging. Ruim tienduizend bedrijven en hobbyhouders met schapen, runderen, geiten en alpaca’s hebben dit seizoen al te maken gekregen met een uitbraak van blauwtong en het aantal groeit nog steeds. In 9.996 van de gevallen ging het om blauwtongvirus serotype 3 (BTV-3) en in negen gevallen om serotype 12 (BTV-12). De laatste besmettingen met serotype 12 (BTV-12) kwamen uit Kockengen en Harmelen. Daar werden 10 oktober deze mutatie vastgesteld bij koeien en kalveren. Het is voor het eerst dat deze mutatie in Nederland werd aangetroffen. De NVWA splitst de gevonden blauwtonglocaties uit naar klinisch positief en PCR-positief. Bij klinisch positief zijn de besmettingen geconstateerd op basis van kenmerkende symptomen, zonder dat dit verder in een laboratorium is onderzocht. PCR-positief betekent dat de gevallen daadwerkelijk door bloedonderzoek zijn bevestigd. Het totale aantal blauwtonggevallen van dit jaar staat op 10.145 met het serotype 3 (BTV-3) en negen met serotype 12 (BTV-12). Het aantal besmettingen per week ligt veel lager dan in de zomer, maar wekelijks komen er nog zo’n 150 gevallen bij de laatste weken, ondanks dat de herfst al in een vergevorderd stadium is. Van alle uitbraken zijn er 8.034 aangetoond met een PCR-test. De overige uitbraken zijn vastgesteld op basis van klinische verschijnselen van de blauwtongziekte bij de dieren. De NVWA splitst de gevonden blauwtonglocaties uit naar klinisch positief en PCR-positief. Bij klinisch positief zijn de besmettingen geconstateerd op basis van kenmerkende symptomen, zonder dat dit verder in een laboratorium is onderzocht. PCR-positief betekent dat de gevallen daadwerkelijk door bloedonderzoek zijn bevestigd.
Of het huidige blauwtongvirus serotype 3 (BTV-3) net zo goed kan worden aangepakt als serotype 8, dat van 2006 tot 2012 in Nederland voorkwam, is nog de vraag. Een vrijwillig vaccinatieprogramma tegen BTV-8 startte in 2008 en in voorjaar 2012 was Nederland weer vrij van blauwtong. Volgens het rapport van de deskundigengroep is de situatie bij de BTV-8-epidemie niet te vergelijken met die van BTV-3.
In België moeten veehouders vanaf 2025 rundvee en schapen verplicht vaccineren tegen de blauwtongserotypes 3 en 8 en tegen epizoötische hemorragische ziekte (EHD). Tot nu toe konden veehouders, net als in Nederland, vrij kiezen voor vaccinatie. Tot deze verplichting werd besloten in overleg met de Belgische landbouworganisaties.
Dit jaar is er veel meer variatie in de ziektebeelden. Naast bacteriële infecties speelt de rode lebmaagworm een rol bij het optreden van de ziekteverschijnselen bij schapen. Dit is sinds half juni vastgesteld. Er zijn nog wel ernstig zieke dieren, maar ook dieren met mildere verschijnselen. Ook ligt de sterfte een stuk lager. Vorig jaar liep de sterfte in de eerste week op tot 6,5 procent. Dit jaar is dat 1,5 procent. Het aantal uitbraken van blauwtong bij schapen en runderen stijgt wel nog steeds naar in totaal 7.880. De blauwtongepidemie blijft zich ook in andere landen uitbreiden;
Het eerste geval van blauwtong van dit jaar werd vastgesteld bij een schaap in het Gelderse Ommeren. Volgens de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) ging het om een schaap dat vanwege ziekte niet zou zijn gevaccineerd. Het aantal besmette bedrijven is nu al opgelopen naar 6.384. Destructiebedrijf Rendac kan op dit moment geen garantie meer geven dat dode dieren de volgende dag worden opgehaald. Het aantal besmettingen zit nu boven het aantal gemelde uitbraken van 2023. Op bedrijven loopt het percentage zieke dieren op tot 100 procent. Met de snelheid van verspreiding zoals we die nu zien, is het aannemelijk dat vrijwel ieder schapenbedrijf in Nederland in 2024 een besmetting gaat meemaken. Als alle schapen op een bedrijf ziek worden, en één op de tien zieke dieren sterft, dan kan het aantal gestorven schapen voor het einde van 2024 oplopen tot 100.000. Alle bedrijven waar blauwtong bij schapen en runderen is gemeld, zijn bezocht door deskundigen van de NVWA en Royal GD. Er zijn bloedmonsters genomen en die worden bij Wageningen Bioveterinary Research onderzocht. Tot nu tot is daarbij alleen BTV-3 gevonden en geen ander type blauwtongvirus. Dierenartsen en schapenhouders constateren dat ondanks vaccinatie een groot aantal schapen het virus toch hebben opgelopen, waarbij er ook honderden schapen aan doodgaan. “Het aantal besmettingen is extreem, ondanks de vaccinatie. Er is wel een groot verschil in het percentage dat doodgaat. Vorig jaar ging 75 procent van de dieren die ziek waren dood en nu zou dat zo’n 10% zijn. Alle drie de vaccins blijken op langere termijn niet voor 100% te werken. Vorig jaar stierven er 51.819 schapen aan blauwtong. Schapenhouders die hun dieren hebben gevaccineerd tegen blauwtong, doen er verstandig aan om 4 tot 5 weken na de eerste enting de schapen opnieuw te vaccineren. Uit een enquête onder 400 schapenhouders) bleek dat 88 procent van hen de schapen heeft gevaccineerd. 151 bedrijven gaven aan desondanks zieke dieren te zien. Zij hadden bij gemiddeld 24 procent van de schapen problemen. Tot nu toe zijn er in Zeeland zeventien meldingen gedaan van de ziekte, waarvan drie op Walcheren. Verder in Hengstdijk, Poortvliet, Rilland, Ritthem (waarschijnlijk drie gevallen), Scherpenisse, Sint-Philipsland (een geval bevestigd en een geval vermoedelijk), Waarde, Westdorpe en Zaamslag (waarschijnlijk twee gevallen). Het percentage zieke dieren op een bedrijf waar blauwtong is vastgesteld, lijkt veel sneller op te lopen dan vorig jaar. Een grotere activiteit van knutten of een hoger percentage besmette knutten kan hiervan de reden zijn. Nog steeds is het oosten van Nederland het zwaarst getroffen, met daarin het zuidoosten van de Achterhoek als belangrijkste hotspot. Maar ook in België, Duitsland, Frankrijk en Denemarken is ondertussen blauwtong aangetroffen. Ook runderen krijgen met de ziekte te maken en leveren dan minder melk. Veeboeren geven duizenden euro’s uit aan vaccins en velen zullen het uiteindelijk moeten opgeven. Bij melkveehouder Te Selle kwam een rekening van 3500 euro voor vaccinatie en pijnstillers van de dierenarts over de afgelopen maand.
De sterfte dit seizoen, in tegenstelling tot 2023, blijft schommelen rond de 10 procent van de zieke dieren, maar het percentage dieren dat ziek wordt ligt veel hoger
Andere landen met besmettingen
Na Nederland werd het virus in België aangetroffen en vervolgens in Noord-Frankrijk. Vooral in de grensregio met België zijn er veel besmettingen, zoals in het departement Ardennen.Blauwtong serotype 3 werd 6 augustus 2024 ook vastgesteld in gemeente Marpent, in het noorden van Frankrijk, op slechts enkele kilometers van de grens met België. Het virus werd al steeds dichter bij de Franse grens aangetroffen. De Franse overheid kondigde meteen extra maatregelen aan om blauwtong te weren, nadat het opdook in het Belgische Chimay. In Frankrijk komt het virus vooral voor in de noordelijke helft van het land, met name in het noordoosten. Het blauwtongvirus in 2024 op 9.044 bedrijven in Frankrijk aangetroffen. Het virus werd begin augustus voor het eerst gevonden in het departement Nord, maar is nu aanwezig in 52 van de 101 Franse departementen. Ook in Duitsland zijn veel besmettingen vastgesteld en in Polen neemt het toe. In totaal heeft de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) dit jaar op 10.757 plaatsen in Nederland blauwtong vastgesteld. Naast het serotype 3 zijn er twaalf gevallen van het serotype 12 vastgesteld. Er komen wekelijks nog besmettingen bij. Dat is ook in Frankrijk het geval, ondanks dat het knuttenseizoen voorbij is. Op het Italiaanse eiland Sardinië waren er meerdere uitbraken bij geiten, runderen en schapen van blauwtongvirus (BTV)-type 8. De eerste uitbraak was al in oktober 2023, maar werd pas op 26 januari 2024 bij de Wereldorganisatie voor Diergezondheid (Woah) gemeld. Na Blauwtong in 2023 waren er nog maar 660.00 schapen over.
Vaccin
Veel schapen en koeien worden in deze periode gevaccineerd tegen blauwtong. Maar het vaccin waar boeren en dierenartsen het meest over te spreken zijn, mag binnenkort niet meer worden toegediend. AstraZeneca, Pfizer of toch Moderna? Die vraag hield de mensheid een jaar of vier geleden behoorlijk bezig. Alle ogen waren gericht op de zoektocht naar het beste coronavaccin. Dat was niet alleen een strijd om uit de Covid-19-pandemie te geraken, maar ook een wedloop om miljarden tussen farmaceutische bedrijven.
Zoiets doet zich nu in het klein opnieuw voor bij de bestrijding van de veeziekte blauwtong. De vaccins in kwestie heten Syvazul, Bluevac en Bultavo. Ze zijn alle drie vorig jaar al gebruikt bij de bestrijding van de epidemie in Nederland. Veel dierenartsen en veehouders zijn daarbij het meest te spreken over het Bultavo-vaccin. Maar uitgerekend die koeien- en schapenprik dreigt vanaf 21 mei, in elk geval tijdelijk, niet meer te mogen worden gebruikt. Dat heeft te maken met het toelatingstraject voor nieuwe medicijnen. De drie vaccins kregen vorig jaar allemaal een tijdelijke goedkeuring van toenmalig landbouwminister Piet Adema. Inmiddels zijn Bluevac en Syvazul zo ver dat ze ook definitief zijn toegelaten. Bultavo wacht nog op permanent groen licht. Maar daarbij doet zich nu de situatie voor dat de tijdelijke toestemming van Bultavo móét worden ingetrokken. Nu Bluevac en Syvazul definitief zijn toegelaten, vervallen namelijk de tijdelijke goedkeuringen. Op dit moment geldt nog een overgangsperiode, maar vanaf 21 mei mag Bultavo niet meer worden toegediend.
Blauwtong hield de afgelopen twee jaar flink huis bij schapen en koeien in Nederland. Het virus wordt overgedragen door knutten, een soort kleine muggen. Alleen herkauwers kunnen blauwtong krijgen, voor mensen is het dus ongevaarlijk. Vooral voor schapen is het virus dodelijk. Koeien worden er vaak flink ziek van en geven veel minder melk. Beide diersoorten zijn bovendien aanzienlijk minder vruchtbaar na een besmetting.In 2023 dook het virus aan het einde van de zomer op, bijna vijftien jaar na de vorige grote uitbraak. Toen was er nog geen vaccin, maar stopte de verspreiding doordat de winter intrad. Daarna volgde een race tegen de klok om in 2024 een werkend vaccin te hebben. Het Spaanse Syvazul-vaccin kreeg als eerste een tijdelijke toelating, waardoor vooral dat middel in het vorige voorjaar veel werd gebruikt. De resultaten zorgden echter voor gemopper. Er stierven weliswaar veel minder schapen, maar het vaccin kon niet voorkomen dat er nog altijd veel dieren ziek werden.
De ervaringen met het pas later beschikbare Bultavo waren in het veld positiever. Maar voor alle vaccins geldt dat ze er nog maar net zijn. Onderzoek dat de vermoedens kan staven dat Bultavo het effectiefst is, moet grotendeels nog volgen. De eerste studies wijzen daar echter wel op. Enkele maanden terug verscheen al een Duitse onderzoek dat concludeerde dat dieren bij Bultavo veel meer beschermende antilichamen aanmaken.Nieuwe onderzoeksresultaten van de Universiteit Utrecht bevestigen dat beeld. De resultaten zijn zelfs zodanig dat de wetenschappers landbouwminister Femke Wiersma gaan adviseren de toelating van Bultavo te verlengen. “We hebben in Nederland bij acht verschillende dierenartsenpraktijken onderzocht hoeveel pijnstilling koeien kregen”, legt dierenarts en onderzoeker Reinard Everts uit. “Daaruit komt het beeld naar voren dat er bij vaccinatie met Bultavo aanzienlijk minder hoefde te worden voorgeschreven.”Bij het onderzoek is alleen naar koeien gekeken, omdat de overgrote meerderheid van de Nederlandse schapen Syvazul heeft gehad. Dat vaccin was er namelijk als eerste, en de urgentie om snel te gaan inenten was vorig jaar groot. “Maar we hebben wel een kleine studie in Vlaanderen verricht. Daar was blauwtong wat later en hebben de dieren verschillende vaccins gekregen. Ook daarbij zien we dat schapen veel minder ziek worden bij Bultavo.”Everts benadrukt dat dit niet betekent dat de andere vaccins niet deugen. “Bij Bultavo is een andere virusstam gebruikt. Die lijkt bij deze specifieke variant van blauwtong effectiever te zijn. Daar komt ook een factor geluk bij kijken.”
Dierenartsen die nog met Bultavo willen vaccineren, zullen dat bij de huidige stand van zaken echt de komende weken moeten doen. “Er loopt nu een periode van negentig dagen die bedoeld is om bestaande voorraden op te maken. Na 21 mei mogen alleen officieel toegelaten vaccins worden gebruikt”, licht een woordvoerder van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen toe.Veel schapen en koeien zullen tegen die tijd in elk geval één keer gevaccineerd zijn. Bij koeien wordt een tweede prik aanbevolen. Bij schapen nog niet, al wijzen de eerste onderzoeken er nu op dat de werking aanzienlijk verbetert. Een combinatie van twee verschillende vaccins lijkt daarbij ook effectief: in die gevallen zou een tweede vaccinatie met een ander middel dan Bultavo een oplossing kunnen bieden. Een groter dilemma vormen wat dat betreft de lammetjes: die krijgen doorgaans na twaalf weken hun vaccinatie, en dat is in de regel pas na 21 mei. Of en wanneer ook het Bultavo-vaccin definitief wordt toegelaten, is nog niet bekend. Fabrikant Boehringer Ingelheim heeft voor een andere procedure gekozen die meer tijd in beslag neemt. Daar zit inmiddels wel voortgang in, meldt een woordvoerder van het bedrijf. “De benodigde documenten zijn inmiddels ingediend en we verwachten binnen afzienbare tijd een registratie in Nederland.”
Toen er nog geen vaccin was en het boven de 10 graden werd dan was het advies om de schapen binnen te houden. Ex landbouwminister Piet Adema maakte in november 2023 al 120.000 euro vrij om de ontwikkeling van een vaccin tegen blauwtong te verstellen en 26 april 2024 werd met een versnelde beoordeling een vaccin tegen het blauwtongvirus goedgekeurd voor gebruik. Het Spaanse vaccin is geschikt voor zowel schapen als runderen. 12 mei 2024 werd nog een tweede vaccin goedgekeurd voor gebruik. Het vaccin is geproduceerd door de farmaceut Boehringer Ingelheim. Halverwege juni waren er al 1,3 miljoen doses geleverd aan de Nederlandse markt en is 90 tot 95% van alle schapen gevaccineerd. Het vaccin is voor zowel schapen als runderen beschikbaar. Voor schapen is één doses nodig en voor runderen twee. De sector heeft, mede op basis van de adviezen van de Deskundigengroep Dierziekten, een strategie opgesteld om de vaccins te verdelen. 23 mei 2024 werd nog een derde vaccin goedgekeurd voor gebruik, na een positief advies van het Bureau Diergeneesmiddelen en twee andere belangrijke adviesorganen. Er zijn per direct 2 miljoen doses van het middel beschikbaar voor schapen en runderen. De NVWA is bekend met berichtgeving over een Duits autogeen vaccin tegen het Blauwtongvirus serotype 3, ANIVAC BTV-3 en de mogelijke inzet hiervan in Nederland. Dit gaat in tegen het besluit van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van vorige week dat dit vaccin niet in Nederland ingezet mag worden omdat de risico’s niet bekend zijn. Het vaccin is namelijk niet uitvoerig getest op veiligheid en werkzaamheid. Op het moment dat het vaccin toch wordt toegediend lopen dierenartsen risico op een bestuurlijke boete van € 5.000,- en een rapportage voor het Veterinair Tuchtcollege.
Het Zuid-Afrikaanse Blu-Vax-vaccin wordt definitief niet in Nederland toegestaan op basis van de uitslag van diverse onderzoeken, waaruit moet worden geconcludeerd dat er te veel onzekerheden zijn over de veiligheid en de effectiviteit. De kans groot dat in het voorjaar de knutten (mugjes die blauwtong verspreiden) weer terug zijn en daarmee komt het verwachte Nederlandse vaccin wellicht te laat. Onderzoekers van Wageningen Bioveterinary Research onderzochten de verspreidingskenmerken van deze blauwtongepidemie. “Het virus verspreidde zich over grote afstanden tijdens deze epidemie. Naast verspreiding tussen veehouderijbedrijven via knutten speelden waarschijnlijk ook andere transmissieroutes een rol”, stelt het WBVR-onderzoeksteam. Diertransport is volgens de onderzoekers een waarschijnlijke bijkomende transmissieroute. De Franse overheid heeft daarom extra maatregelen genomen, nadat het virus begin deze week opdook in Chimay, net over de grens in België. Met een gereguleerde zone wordt een verdere verspreiding tegengegaan. Ook bij een besmetting gelden strenge maatregelen om de ziekte een halt toe te roepen.
De Nederlandse Schapen- en Geitenfokkers Organisatie, vermoedt dat vanwege de extra kosten twee keer zoveel schapenhouderijen besmet zijn met blauwtong dan dat bij NVWA gemeld zijn. Op basis van sterftecijfers heeft 12% van de Nederlandse schapenbedrijven te maken met oversterfte als gevolg van blauwtong, dat zijn zo’n 3.500 tot 4.000 besmette schapenbedrijven. NVWA meldt in totaal ruim 4.000 besmette bedrijven en maakt daarbij geen onderscheid tussen schapen, geiten en rundvee. De schapendierenarts baseert zich op de sterftecijfers bij schapenbedrijven, die NSFO aan de hand van peilbedrijven verspreid over het land genereert. Schapenhouders moeten de visite van de dierenarts, het bloedmonster en het verzenden van het bloedmonster zelf betalen en dat kost al snel 100 euro Het onderzoek zelf wordt wel betaald vanuit het Diergezondheidsfonds. Nederland telt zo’n 30.000 unieke locaties (UBN’s) met schapen. Een klein deel daarvan, 7.500 bedrijven, betaalt mee aan het Diergezondheidsfonds omdat ze 25 schapen of meer hebben. Daarnaast zien veel schapenhouders in besmette gebieden de meerwaarde van melden van een blauwtongbesmetting bij NVWA niet, omdat toch al bekend is dat daar blauwtong heerst. Het wantrouwen richting overheid draagt ook niet bij aan de meldingsbereidheid. Op het niet melden van een meldingsplichtige ziekte staat geen sanctie, zoals dat bij een bestrijdingsplichtige ziekte wel is. Wel roept NVWA veehouders op om wel melding te doen als er blauwtong is, mede vanwege het onderzoek naar de verspreiding ervan.
Blauwtong werd in 2006 voor het eerst in Nederland geconstateerd. In mei 2008 werden de eerste dieren tegen de ziekte gevaccineerd. Ook in veel andere landen van de Europese Unie raakten dieren besmet. Symptomen zijn hoge koorts, dikke lippen en tong, neusuitvloeiing, kwijlen en rode tot paarsblauwe slijmvliezen als symptomen bij schapen met blauwtong. In 2008 werd een massale vaccinatiecampagne gestart met geïnactiveerd BT-vaccin tegen serotype 8. Het aantal besmettingen daalde sterk vanwege deze vaccinatie en door hoge natuurlijke immuniteit door de vele besmettingen in 2006 en 2007. Na 2009 werd er nauwelijks nog gevaccineerd. Na een aantal jaren werden in 2012 vele NW-Europese landen weer vrij verklaard voor wat betreft serotype 8. In 2015 werd er weer opnieuw verspreiding van BTV serotype 8 gerapporteerd in Frankrijk en vervolgens in aangrenzende landen. Ook in Z-Europa blijft de situatie veranderlijk met herhaalde introducties vanuit het zuiden, bijvoorbeeld BTV serotype 3 vanuit Tunesië naar Sicilië in 2017. De vaccinatiekosten zijn gemiddeld 5 euro per dier inclusief herhaling. Blauwtongtype kostte in 2007 aan 21.000 schapen in Nederland het leven. Virussen kunnen in samenstelling veranderen dus vaccins moeten worden aangepast. Het is geen veewetplichtige ziekte, dus vaccinatie is niet verplicht, maar het melden er van bij het WBVR wel. De aanmelding wordt ook als dierziektemelding geregistreerd bij de NVWA. De kosten voor dierenarts en de meldingen zijn voor rekening van de veehouder, de onderzoekskosten worden betaald via het diergezondheidsfonds (DGF). Vooral schapen sterven massaal aan het virus en een vaccin laat nog op zich wachten. Omdat in het voorjaar een nieuwe golf wordt verwacht moet er voor die tijd een veilig vaccin ontwikkeld en geleverd kunnen worden zonder dat er door het gebruik nieuwe varianten ontstaan, maar het ministerie kan daar geen garantie voor geven. Onderzocht werd of het Zuid Afrikaanse vaccin aangepast kon worden, ofwel dat er in eigen land een geheel nieuw vaccin ontwikkeld kan worden. BBB wil waterrijke gebieden verminderen om te voorkomen dat minder knutten komen. Volgens de minister is een oorzakelijk verband echter niet wetenschappelijk aangetoond. Het Zuid-Afrikaanse Blu-Vax-vaccin van farmaceut Design Biologix is volgens het Belgische Sciensano na een uitgebreid onderzoek veilig. Het rapport ligt inmiddels bij het CBG in Nederland.
Blauwtong uitbraken waren er ook al in 2007 en 2008 en de verschijnselen bij schapen waren zeer heftig. Toen ging het om serotype 8. Nu gaat het om serotype 3, BTV3 is een ernstigere variant dan het serotype 8, maar de symptomen zijn vergelijkbaar. Het is voor het eerst sinds 2009 dat de ziekte, die geen gevaar voor mensen vormt, weer opduikt in Nederland. Blauwtong is een zogenaamde vectorziekte. Blauwtong komt uitsluitend voor bij herkauwers zoals schapen, runderen, geiten, dromedarissen, buffels en wilde herkauwers. Sinds 2012 had Nederland een zogenoemde EU-vrijstatus, omdat er drie jaar lang geen blauwtong was geweest. De dieren hoefden voor export niet meer te worden gevaccineerd. Die vrij status is nu vervallen. Er wordt nu bron- en contactonderzoek gedaan en de besmette bedrijven worden voorlopig geblokkeerd. “Tijdelijk mogen, uitgezonderd naar de slacht, geen dieren meer afgevoerd worden. Blauwtong wordt verspreid via knutten, een soort mug, en niet via direct contact tussen besmette dieren. De knutten kunnen dagelijks wel zo’n 2 kilometer afleggen en wanneer door de wind meegevoerd zelfs honderden kilometers. Bij een uitbraak wordt het getroffen gebied wekelijks gemiddeld 15 kilometer groter en dit gemiddelde wordt al overschreden. Het knuttenseizoen is afhankelijk van het weer. Ze vliegen rond van mei tot november, maar als het lang warm en vochtig blijft, zijn ze langer actief. Onder de 10oC neemt hun activiteit af. Na nachtvorst slinken hun aantallen snel. De meeste volwassen knutten sterven in de winter. In een blauwtongjaar zijn er uitbraken van juni tot november. Knutten houden niet van daglicht en komen tevoorschijn wanneer het donker wordt. Ze vliegen meestal in de avondschemering en aan de randen van de nacht. Er zijn wel 300 verschillende soorten knutten maar slechts 6 soorten kunnen blauwtong overbrengen. Hun larven leven op vochtige plekken en liefst op mest en natte weilanden. De knutten die nu blauwtong veroorzaken zijn vermoedelijk afkomstig uit Zuid Europa en met de wind meegevoerd.
Op vier schapenhouderijen in Noord-Holland en Utrecht werd in september 2023 het blauwtongvirus vastgesteld in de gemeente Wijdemeren (provincie Noord-Holland) en de gemeente Stichtse Vecht (provincie Utrecht). Daarna ging het erg hard en kwamen er per 13 november nog ruim 5.593 nieuwe locaties bij. PCR-positief betekent dat de gevallen daadwerkelijk door bloedonderzoek zijn bevestigd. Sinds de uitbraak tussen Amsterdam en Utrecht dook het virus overal op. Heel Nederland en ook de waddeneilanden krijgen dus nu te maken met massale besmetting door Serotype 3 (BTV3). De sterfte onder schapen loopt op tot boven duizend dieren per dag. Naast schapen zijn ook alpaca’s besmet geraakt. Ook bij koeien heeft het virus al tot zieke en dode dieren geleid, maar rundvee lijkt de ziekte iets beter te doorstaan. Blauwtong veroorzaakt een hevige ontstekingsreactie. Sommige dieren produceren sneller antistoffen dan andere, afhankelijk van de genetische aanleg en waarschijnlijk een van de redenen waarom het ene dier wel overleeft en het andere niet. Dierenartsen dienen antihistamine toe. Dit kan de zwellingen bij zieke dieren verminderen en zo verlichting geven. Maar het blijft symptoombestrijding. Blauwtong valt onder meer te detecteren via koorts, blaasjes in de mond en vermagering. De kenmerkende blauwe tong is in veel gevallen niet aanwezig, dus ook bij afwezigheid van een blauwe tong is het aangeraden om waakzaam te zijn. Door de uitbraak in Duitsland raakte deelstaat Nedersaksen de Blauwtongvrije status kwijt. Half november was er een afvlakking te zien in het aantal meldingen en begin december waren het aantal meldingen op een hand te tellen. Blauwtong bleef ondanks het herfstachtige weer uitbreiden, maar met de vorst liep het aantal meldingen snel terug. Op sommige bedrijven was er een mortaliteit onder de dieren van 80%. Geiten lijken minder last te hebben. Blauwtong werd ook vastgesteld bij een hond op een boerderij. Veel is nog onduidelijk. De minister heeft deskundigen gevraagd om advies voor veehouders met honden. De geïnfecteerde teefje verloor vroegtijdig haar pups en moest later worden afgemaakt. De dierenarts hield rekening met een verband tussen de besmetting en de ziekteverschijnselen, maar dit is niet met zekerheid te zeggen. Mogelijk had de hond nog een andere ziekte onder de leden. Ook is niet bekend hoe de hond ziek is geworden. Op het veebedrijf waren geen verdachte gevallen, maar bij twee van de twaalf bloedmonsters van de koeien werd de ziekte alsnog aangetroffen. Besmette runderen hebben volgens de NVWA vaak minder verschijnselen van de ziekte, maar kunnen toch veel virus in het bloed hebben. De afgelopen decennia zijn er slechts een paar gevallen bekend van besmettingen met blauwtong bij honden. Het voorlopige advies is om honden weg te houden bij stallen en ze niet in contact te laten komen met een nageboorte of biest (eerste melk van een koe na de geboorte van een kalf).
Op 5 december jl. hebben gesprekken plaatsgevonden in Brussel tussen de verschillende betrokken lidstaten, waaronder Nederland, en een aantal farmaceuten. Deze gesprekken werden, vanwege de hoge concurrentiegevoeligheid, in alle vertrouwelijkheid gevoerd. Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) heeft, met financiering vanuit het ministerie, een diermodel ontwikkeld dat farmaceuten kunnen benutten om vaccins te testen op effectiviteit. Dat model is gereed en kan door producenten worden gebruikt voor het testen van hun kandidaat-vaccins. Daarnaast bieden we alle producenten de mogelijkheid om, wanneer zij besluiten vaccin te gaan produceren, de beoordeling van de noodzakelijke dossiers over werkzaamheid, kwaliteit en veiligheid via een snelle procedure te doen die de Europese diergeneesmiddelenverordening ((EU) 2019/6) biedt. Dit is inclusief de nationale procedure.
Blauwtong is onverzekerbaar en ook door de Overheid zal de schade niet vergoed worden. Zowel de verantwoordelijk als de behandeling en het verzekeren vind de minister een verantwoordelijkheid van de veehouder. Enige manier of Blauwtong nu nog te voorkomen zijn het ’s nachts op stal zetten van de dieren, ventilatoren in de stallen laten draaien en dieren niet in de buurt van stilstaand water laten komen, waar de knutten actief zijn. Op dit moment is er ook in Italië een uitbraak van het virus type 3. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat het in Nederland aanwezige virus niet verwant is aan de Italiaanse stam.
Besmette schapen vertonen de volgende klinische verschijnselen:
-
- Koorts en algemeen ziek zijn
- Zwellingen en soms bloedingen in de kop
- Erosie en necrose van de mondslijmvliezen
- Gezwollen en heel soms een blauwe tong
- Kreupelheid door zwellingen in de poten en kroonrandontsteking
- Met een bolle rug staan
- Abortus en geboorteafwijkingen
- Vermagering resulterend in groeivertraging
- Sterfte kan optreden binnen 8-10 dagen (0 – 50%)
- Bij herstel kan haaruitval optreden met kaalheid tot gevolg
De melkproductie bij de koeien daalt gemiddeld met 1,15 kilo melk per koe. Bij runderen ouder dan een jaar was de uitval 1,78 keer hoger dan gemiddeld. Vooral bij de verse koeien was dit merkbaar met bijna een verdubbeling (1,93 keer hoger) van de kans op vervroegde afvoer. Ook de sterfte bij nog niet geoormerkte kalveren was 1,17 keer hoger en het percentage vroeggeboren kalveren was 1,39 keer hoger. Bij vleesveebedrijven was de sterfte het hoogst met 2,86 keer hoger dan gemiddeld. Maar ook op zoogkoeienbedrijven, jongvee opfokbedrijven en kleinschalige rundveebedrijven is verhoogde sterfte waargenomen.
In september 2024 werd bij een schaap blauwtong serotype 12 aangetoond. Het was voor het eerst dat dit serotype in Europa werd gevonden. Het serotype 12 blijkt zich slechts in beperkte mate te hebben verspreid binnen de met dat serotype besmette bedrijven. Voor verschillende serotypen van het blauwtongvirus wordt de kans op kruisimmuniteit klein geacht. Verder lijkt het serotype 12 van blauwtong zich minder efficiënt te verspreiden dan blauwtong van het serotype 3. Retrospectief onderzoek in de omgeving van het betreffende schapenbedrijf resulteerde in een tweede bedrijf met het virus van dit serotype bij een koe en haar kalf. Nader onderzoek op ruim 2.500 bloedmonsters die ingestuurd waren voor blauwtongdiagnostiek in september, oktober en november 2024 resulteerde in nog eens 8 rundveebedrijven en 2 schapenbedrijven waar het serotype 12 werd aangetoond. In totaal werden op de tien bedrijven 1.415 bloedmonsters onderzocht op aanwezigheid van het serotype 12 van blauwtong. Bij 35 runderen en 3 schapen werd het serotype aangetoond. Op elk van de tien bedrijven een vragenlijst afgenomen om meer informatie te verzamelen over de blauwtongverschijnselen die in 2024 werden waargenomen. Het percentage runderen met verschijnselen waargenomen door de veehouder, varieerde van 2% tot 66% per bedrijf. De waargenomen klinische verschijnselen kwamen overeen met die uit eerdere studies over het serotype 3. Op alle drie de schapenbedrijven en op 5 van de 7 rundveebedrijven werd tevens blauwtong van het serotype 3 aangetoond waardoor het niet mogelijk was om vast te stellen in welke mate de waargenomen kliniek toe te schrijven is aan het serotype 12 of het serotype 3. In twee runderen werden beide serotypes aangetoond.
Geconcludeerd kan worden dat het serotype 12 slechts in beperkte mate is verspreid binnen de met dat serotype besmette bedrijven. Voor verschillende serotypen van het blauwtongvirus valt geen of hooguit zeer beperkte kruisimmuniteit te verwachten. Op basis van dit onderzoek lijkt het serotype 12 van blauwtong zich minder efficiënt te verspreiden dan blauwtong van het serotype 3.
Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur heeft Royal GD onderzoek laten uitvoeren naar de impact van blauwtong serotype 3 bij zowel runderen, schapen als geiten in 2024.
Vaccinatie beschermd runderen tegen de impact van blauwtong
De besmettingen met blauwtong serotype 3 gingen gepaard met een stijging van de sterfte, met name bij melkvee. In tegenstelling tot in de eerste epidemie in 2023, werd in 2024 tevens een duidelijke stijging in sterfte van jonge geoormerkte kalveren waargenomen.
Vaccinatie heeft de impact door blauwtong significant gereduceerd, maar heeft niet alle sterfte en daling in melkproductie kunnen voorkomen. Zo werd op volledig en tijdig gevaccineerde melkveebedrijven in 2024 nog een lichte, significant verhoogde rundersterfte waargenomen.
Bedrijven met een prevalentie van 50 procent of hoger, op basis van antistoffen in tankmelk in het voorjaar van 2024 die daarna gevaccineerd hadden, hadden in 2024 geen verhoogde sterfte.
Daarmee kan geconcludeerd worden dat vaccinatie tegen de gevolgen van een BTV-3 besmetting beschermd. Hierbij is het wel van belang dat er tijdig en volgens de bijsluiter wordt gevaccineerd om de immuniteit voor het komende vectorseizoen te behouden. Aangezien BTV-3 in 2024 veel bedrijven en dieren heeft besmet, zal de antistofprevalentie begin 2025 hoger zijn dan in 2024.
Meer dode schapen in 2024 door het blauwtong virus
Het aantal dode schapen in 2024 bedroeg tot en met half oktober ruim 65.000 meer ten opzichte van de periode 2020-2022, wat hoger is dan de ruim 55.000 dode schapen meer in 2023. Ten opzichte van de jaren voordat blauwtong speelde is de grootte van de schapenpopulatie met twintig procent gedaald. Naast sterfte door blauwtong is in 2024 sterfte door rode lebmaagwormziekte bij schapenlammeren frequent gemeld.
Vaccinatie heeft significant bijgedragen aan het verlagen van de impact door blauwtong bij zowel volwassen schapen als schapenlammeren, al was het nog steeds zo dat vaccinatie lang niet alle sterfte heeft voorkomen. Ook op gevaccineerde bedrijven bleef de schapensterfte verhoogd. Op basis hiervan wordt geconcludeerd dat vaccinatie, naast opstallen en het moment van scheren, een effectieve maatregel is om de impact van blauwtong te beperken.
Geiten minder hard getroffen door blauwtong dan schapen
In 2024 verspreidde het BTV-3-virus zich verder en werden meer geiten bedrijven geïnfecteerd. Dit resulteerde in ruim 5.000 meer dode geiten ten opzichte van ruim duizend dode geiten meer in 2023, vergeleken met BTV-3 vrije jaren (2020-2022). Op bedrijfsniveau steeg de sterfte van geiten licht. Er is echter geen significant hogere sterfte van volwassen geiten op bedrijven met blauwtongverschijnselen. De impact van blauwtong op de sterfte bij geiten is significant lager dan op de sterfte bij schapen.
Lees hier de resultaten van het onderzoek.
Blauwtong van serotype 12 verspreidt minder snel dan serotype 3
In september 2024 werd voor het eerst blauwtong serotype 12 vastgesteld bij een schaap in Europa. Uit onderzoek blijkt dat serotype 12 zich minder efficiënt verspreid dan blauwtong van het serotype 3. Daarbij valt geen of hooguit zeer beperkte kruisimmuniteit te verwachten. Doordat er op acht van de tien bedrijven ook sprake was van BTV-3 besmetting, was het niet mogelijk om klinische verschijnselen ten gevolge van besmetting met BTV-12 te onderscheiden van die van BTV-3.
Lees hier de resultaten van het onderzoek.
Terug naar nieuwsoverzicht