Blauwtong

Het aantal bekende besmettingen met blauwtong loopt in het Verenigd Koninkrijk gestaag op. Er zijn daar 55 besmette dieren op 32 boerenbedrijven geteld. In alle gevallen ging het daarbij om BTV 3. Drie maanden na het begin van de uitbraak in Nederland is blauwtong door de kou grotendeels verdwenen, maar de angst voor terugkeer is groot. Na Blauwtong zijn er nog maar 660.00 schapen over. Toen er nog geen vaccin was en het boven de 10 graden werd dan was het advies om de schapen binnen te houden. Demissionair landbouwminister Piet Adema maakte in november al 120.000 euro vrij om de ontwikkeling van een vaccin tegen blauwtong te verstellen en 26 april 2024 werd met een versnelde beoordeling een vaccin tegen het blauwtongvirus goedgekeurd voor gebruik. Het Spaanse vaccin is geschikt voor zowel schapen als runderen.  De verwachting is dat er binnen een week één miljoen doses vaccin beschikbaar zijn in ons land. In Nederland zijn rond de één miljoen schapen. Per schaap is één dosis vaccin nodig. Runderen moeten twee keer worden gevaccineerd, met een tussenperiode van enkele weken. Over twee weken volgen er waarschijnlijk nog een miljoen vaccins voor de Nederlandse markt. Dat betekent dat er binnen enkele weken voldoende vaccins beschikbaar zijn om alle schapen en een groot deel van de runderen te vaccineren. Bedoeling is om snel zoveel mogelijk dieren te vaccineren om grote besmettingen in de zomer te voorkomen. Vorig jaar overleed ruim 5 procent van de schapen in ons land aan het virus.

Qageningen Bioveterinary Research kan hiermee een model maken waarmee farmaceuten hun vaccin kunnen testen. Het Zuid-Afrikaanse Blu-Vax-vaccin wordt definitief niet in Nederland toegestaan op basis van de uitslag van diverse onderzoeken, waaruit moet worden geconcludeerd dat er te veel onzekerheden zijn over de veiligheid en de effectiviteit. De kans groot dat in het voorjaar de knutten (mugjes die blauwtong verspreiden) weer terug zijn en daarmee komt het verwachte Nederlandse vaccin wellicht te laat. Onderzoekers van Wageningen Bioveterinary Research onderzochten de verspreidingskenmerken van deze blauwtongepidemie. “Het virus verspreidde zich over grote afstanden tijdens deze epidemie. Naast verspreiding tussen veehouderijbedrijven via knutten speelden waarschijnlijk ook andere transmissieroutes een rol”, stelt het WBVR-onderzoeksteam. Diertransport is volgens de onderzoekers een waarschijnlijke bijkomende transmissieroute.

Op vier schapenhouderijen in Noord-Holland en Utrecht werd in september 2023 het blauwtongvirus vastgesteld in de gemeente Wijdemeren (provincie Noord-Holland) en de gemeente Stichtse Vecht (provincie Utrecht). Daarna ging het erg hard en zijn er per 13 november nog ruim 5.593 nieuwe locaties  bijgekomen. Tussen 15 en 22 november waren weer 196 locaties met besmettingen. In het aantal van 5.593 zijn zowel besmettingen meegenomen die klinisch positief zijn bevonden als besmettingen die met een PCR-test zijn vastgesteld. Bij klinisch positief zijn de besmettingen geconstateerd op basis van kenmerkende symptomen, zonder dat dit verder onderzocht is in een laboratorium. PCR-positief betekent dat de gevallen daadwerkelijk door bloedonderzoek zijn bevestigd. In Nederland sterven dagelijks duizend schapen door een blauwtong-uitbraak en er zijn in alle provincies herkauwers met blauwtong. In totaal stierven al 30.000 schapen aan de ziekte. Sinds de uitbraak tussen Amsterdam en Utrecht dook het virus overal op. Heel Nederland en ook de waddeneilanden krijgen dus nu te maken met massale besmetting door Serotype 3 (BTV3). De sterfte onder schapen loopt op tot boven duizend dieren per dag. Naast schapen zijn ook alpaca’s besmet geraakt. Ook bij koeien heeft het virus al tot zieke en dode dieren geleid, maar rundvee lijkt de ziekte iets beter te doorstaan. Blauwtong veroorzaakt een hevige ontstekingsreactie. Sommige dieren produceren sneller antistoffen dan andere, afhankelijk van de genetische aanleg en waarschijnlijk een van de redenen waarom het ene dier wel overleeft en het andere niet. Dierenartsen dienen antihistamine toe. Dit kan de zwellingen bij zieke dieren verminderen en zo verlichting geven. Maar het blijft symptoombestrijding. Blauwtong valt onder meer te detecteren via koorts, blaasjes in de mond en vermagering. De kenmerkende blauwe tong is in veel gevallen niet aanwezig, dus ook bij afwezigheid van een blauwe tong is het aangeraden om waakzaam te zijn. In Duitsland is inmiddels ook op twee locaties Blauwtong vastgesteld. 12 oktober eerst in Kleve en nu ook in de Gemeente Ammerland bij een hobbyboer met 30 schapen. Door de uitbraak raakt deelstaat Nedersaksen de Blauwtongvrije status kwijt. Half november is er een afvlakking te zien in het aantal meldingen en begin december zijn het aantal meldingen op een hand te tellen. Buiten de andere herkauwers stierven de afgelopen drie maanden ruim 37.000 schapen door blauwtong. Daarbij gaat het vooral om volwassen schapen (ouder dan één jaar).  Blauwtong bleef ondanks het herfstachtige uitbreiden, maar met de huidige vorst loopt het aantal meldingen snel terug. Op sommige bedrijven was er een mortaliteit onder de dieren van 80%. Gemiddeld ervaart de schapendierenarts dat 50% van de zieke dieren sterft. Geiten lijken minder last te hebben. Blauwtong werd ook vastgesteld bij een hond op een boerderij. De hond werd vorige maand ziek. Veel is nog onduidelijk. De minister heeft deskundigen gevraagd om advies voor veehouders met honden. De geïnfecteerde teefje verloor vroegtijdig haar pups en moest later worden afgemaakt. De dierenarts hield rekening met een verband tussen de besmetting en de ziekteverschijnselen, maar dit is niet met zekerheid te zeggen. Mogelijk had de hond nog een andere ziekte onder de leden. Ook is niet bekend hoe de hond ziek is geworden. Op het veebedrijf waren geen verdachte gevallen, maar bij twee van de twaalf bloedmonsters van de koeien werd de ziekte alsnog aangetroffen. Besmette runderen hebben volgens de NVWA vaak minder verschijnselen van de ziekte, maar kunnen toch veel virus in het bloed hebben. De afgelopen decennia zijn er slechts een paar gevallen bekend van besmettingen met blauwtong bij honden.  Het voorlopige advies is om honden weg te houden bij stallen en ze niet in contact te laten komen met een nageboorte of biest (eerste melk van een koe na de geboorte van een kalf).

Blauwtong uitbraken waren er al in 2007 en 2008 en de verschijnselen bij schapen waren zeer heftig. Toen ging het om serotype 8. Nu gaat het om serotype 3,  BTV3 is een ernstigere variant dan het serotype 8, maar de symptomen zijn vergelijkbaar. Het is voor het eerst sinds 2009 dat de ziekte, die geen gevaar voor mensen vormt, weer opduikt in Nederland. Blauwtong is een zogenaamde vectorziekte. Blauwtong komt uitsluitend voor bij herkauwers zoals schapen, runderen, geiten, dromedarissen, buffels en wilde herkauwers. Sinds 2012 had Nederland een zogenoemde EU-vrijstatus, omdat er  drie jaar lang geen blauwtong was geweest. De dieren hoefden voor export niet meer te worden gevaccineerd. Die vrij status is nu vervallen. Er wordt nu bron- en contactonderzoek gedaan en de besmette bedrijven worden voorlopig geblokkeerd. “Tijdelijk mogen, uitgezonderd naar de slacht, geen dieren meer afgevoerd worden. Blauwtong wordt verspreid via knutten, een soort mug, en niet via direct contact tussen besmette dieren. De knutten kunnen dagelijks wel zo’n 2 kilometer afleggen en wanneer door de wind meegevoerd zelfs honderden kilometers. Bij een uitbraak wordt het getroffen gebied wekelijks gemiddeld 15 kilometer groter en dit gemiddelde wordt al overschreden. Het knuttenseizoen is afhankelijk van het weer. Ze vliegen rond van mei tot november, maar als het lang warm en vochtig blijft, zijn ze langer actief. Onder de 10^oC neemt hun activiteit af. Na nachtvorst slinken hun aantallen snel. De meeste volwassen knutten sterven in de winter. In een blauwtongjaar zijn er uitbraken van juni tot november. Knutten houden niet van daglicht en komen tevoorschijn wanneer het donker wordt. Ze vliegen meestal in de avondschemering en aan de randen van de nacht. Er zijn wel 300 verschillende soorten knutten maar slechts 6 soorten kunnen blauwtong overbrengen. Hun larven leven op vochtige plekken en liefst op mest en natte weilanden. De knutten die nu blauwtong veroorzaken zijn vermoedelijk afkomstig uit Zuid Europa en met de wind meegevoerd

Blauwtong werd in 2006 voor het eerst in Nederland geconstateerd. In mei 2008 werden de eerste dieren tegen de ziekte gevaccineerd. Ook in veel andere landen van de Europese Unie raakten dieren besmet. Symptomen zijn hoge koorts, dikke lippen en tong, neusuitvloeiing, kwijlen en rode tot paarsblauwe slijmvliezen als symptomen bij schapen met blauwtong. In 2008 werd een massale vaccinatiecampagne gestart met geïnactiveerd BT-vaccin tegen serotype 8. Het aantal besmettingen daalde sterk vanwege deze vaccinatie en door hoge natuurlijke immuniteit door de vele besmettingen in 2006 en 2007. Na 2009 werd er nauwelijks nog gevaccineerd. Na een aantal jaren werden in 2012 vele NW-Europese landen weer vrij verklaard voor wat betreft serotype 8. In 2015 werd er weer opnieuw verspreiding van BTV serotype 8 gerapporteerd in Frankrijk en vervolgens in aangrenzende landen. Ook in Z-Europa blijft de situatie veranderlijk met herhaalde introducties vanuit het zuiden, bijvoorbeeld BTV serotype 3 vanuit Tunesië naar Sicilië in 2017. De vaccinatiekosten zijn gemiddeld 5 euro per dier inclusief herhaling. Blauwtongtype kostte in 2007 aan 21.000 schapen in Nederland het leven. Virussen kunnen in samenstelling veranderen dus vaccins moeten worden aangepast. Het is geen veewetplichtige ziekte, dus vaccinatie is niet verplicht, maar het melden er van wel. De dierenarts meld het aan bij het WBVR. De aanmelding wordt ook als dierziektemelding geregistreerd bij de NVWA. De kosten voor dierenarts en de meldingen zijn voor rekening van de veehouder, de onderzoekskosten worden betaald via het diergezondheidsfonds (DGF). Vooral schapen sterven massaal aan het virus en een vaccin laat nog op zich wachten. Omdat in het voorjaar een nieuwe golf wordt verwacht moet er voor die tijd een veilig vaccin ontwikkeld en geleverd kunnen worden zonder dat er door het gebruik nieuwe varianten ontstaan, maar het ministerie kan daar geen garantie voor geven. Onderzocht werd of het Zuid Afrikaanse vaccin aangepast kon worden, ofwel dat er in eigen land een geheel nieuw vaccin ontwikkeld kan worden. BBB wil waterrijke gebieden verminderen om te voorkomen dat minder knutten komen. Volgens de minister is een oorzakelijk verband echter niet wetenschappelijk aangetoond. Het Zuid-Afrikaanse Blu-Vax-vaccin van farmaceut Design Biologix is volgens het Belgische Sciensano na een uitgebreid onderzoek veilig. Het rapport ligt inmiddels bij het CBG in Nederland.

Blauwtong is onverzekerbaar en ook door de Overheid zal de schade niet vergoed worden. Zowel de verantwoordelijk als de behandeling en het verzekeren vind de minister een verantwoordelijkheid van de veehouder. Enige manier of Blauwtong nu nog te voorkomen zijn het ’s nachts op stal zetten van de dieren, ventilatoren in de stallen laten draaien en dieren niet in de buurt van stilstaand water laten komen, waar de knutten actief zijn. Op dit moment is er ook in Italië een uitbraak van het virus type 3. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat het in Nederland aanwezige virus niet verwant is aan de Italiaanse stam.

Besmette schapen vertonen de volgende klinische verschijnselen:

• • Koorts en algemeen ziek zijn
  • Zwellingen en soms bloedingen in de kop
  • Erosie en necrose van de mondslijmvliezen
  • Gezwollen en heel soms een blauwe tong
  • Kreupelheid door zwellingen in de poten en kroonrandontsteking
  • Met een bolle rug staan
  • Abortus en geboorteafwijkingen
  • Vermagering resulterend in groeivertraging
  • Sterfte kan optreden binnen 8-10 dagen (0 – 50%)
  • Bij herstel kan haaruitval optreden met kaalheid tot gevolg