Griekenland

Posted On 20 november 2024

Griekenland heeft zijn prognose voor de economische groei in 2024 voor de tweede keer dit jaar verlaagd naar 2,2%, nu de stagnatie in de landen van de eurozone de investeringen en de export aantast, aldus de begrotingsraad van het land op maandag, onder verwijzing naar een economisch plan van de regering. Griekenland voorspelde aan het begin van het jaar een groei van 2,9%, omdat het land zich bleef herstellen van een decennialange schuldencrisis waardoor het bijna uit de eurozone viel. De prognose werd in april verlaagd naar 2,5%, ook vanwege een bredere vertraging in de EU. “De prognoses voor 2024 zijn gebaseerd op gegevens over de zwakke groei van de Europese economie in de eerste twee kwartalen van 2024, vooral voor de belangrijkste handelspartners van het land, zoals Duitsland,” zei de raad in een verklaring. Meer dan de helft van de directe buitenlandse investeringen in Griekenland komt uit Noord-Europese landen, terwijl twee derde van de export van het land, zoals landbouwproducten, brandstof en farmaceutische producten, naar de Europese Unie gaat. In het hele land werd 20 noveber 2024 gestaakt door onder meer medewerkers in het openbaar vervoer, de overheid, het onderwijs en de zorg. De stakers protesteerden tegen het economisch beleid van de regering en de hoge kosten van levensonderhoud. Een dag eerder staakten journalisten al voor hogere lonen, betere pensioenvoorwaarden en maatregelen om de prijsstijgingen tegen te gaan. Vorige maand waren er eveneens stakingen in onder meer het onderwijs. Duizenden docenten gingen toen de straat op om hogere lonen te eisen.

Griekenland heeft behalve een financiële crisis ook een watercrisis. Verschillende delen van het land hebben te maken met een watertekort. Op eilanden als Leros, Sifnos en delen van Kreta en Kefalonia is de noodtoestand uitgeroepen. Door zeer weinig regenval de afgelopen jaren en een abnormaal warme winter is de bodem van de reservoirs en ondergrondse waterbronnen in zicht. Op Naxos, een bergachtig Eiland in de Egeïsche Zee, zijn de reservoirs dusdanig gekrompen dat uitgedroogde meren te zien zijn. Een opgedroogd stuwmeer, mislukte aardappeloogst en zwembaden mogen niet meer worden bijgevuld. Er is een groot tekort aan neerslag in de hele Middellandse Zee en vooral op het eiland Naxos zijn de oppervlaktereservoirs leeg. Ook voor boeren op de Griekse eilanden wordt het een spannende zomer. Zij zien nu al half mislukte oogsten. De Griekse eilanden verwachten deze zomer een recordaantal toeristen. Maar de gevolgen van de klimaatverandering, waaronder hogere temperaturen, onregelmatige regenval en bosbranden, bedreigen de toekomst van de grootste industrie van het land. Het is niet de eerste keer dit jaar dat het mis gaat in Griekenland. Na de warmste winter ooit begonnen de bosbranden ongewoon vroeg in het jaar, waarvan sommige in gebieden waar normaal gesproken sneeuw zou vallen. Minstens zes toeristen, waaronder de bekende Britse tv-presentator Michael Mosley, stierven vorige maand toen hittegolven het land teisterden. Klimaatexperts vrezen dat het ergste nog moet komen. Andrea Toreti, de coördinator van het Europese en mondiale droogteobservatorium van de Copernicus Emergency Management Service, zegt dat het te laat is om actie te ondernemen zodra de gevolgen van droogte zichtbaar worden. De Griekse autoriteiten doen hun best om zeewater te ontzilten en het veilig te maken om te drinken. Dat water moet volgens burgemeester Lianos het tekort aan water van huizen, hotels en zwembaden dekken. De boeren blijven aangewezen op waterbronnen die vervuild zijn door zeewater. Landen aan de andere kant van de Middellandse Zee, waaronder Spanje en Italië, zoeken deze zomer naar manieren om hun watervoorziening te ondersteunen. Ook zij willen zeewater ontzilten, maar leveranciers zeggen dat er deze zomer een tekort is aan ontziltingsinstallaties vanwege de stijgende vraag.

In Griekenland waren 21 mei 2023 verkiezingen. In een eerste reactie riep Mitsotakis de overwinning al uit en sprak hij van een “stevig mandaat”, maar zover kwam het eerst nog niet. Mitsotakis’ partij Nea Dimokratia (Nieuwe Democratie) haalde net niet genoeg zetels voor een absolute meerderheid, maar dat lukte in 2e instantie wel nadat hij ruim 40 procent van de stemmen kreeg, veel meer dan zijn linkse tegenstanders van Syriza. Die partij haalde nog geen 18 procent van de stemmen. Hij had eerder al kunnen proberen een coalitie te vormen, maar regeert liever alleen. Alexis Tsipras van de linkse oppositiepartij Syriza zag ook af van een samenwerking met Neo Dimokratia. Mitsotakis wil dat de salarissen in Griekenland omhooggaan, dat de ongelijkheid afneemt en betere en gratis publieke gezondheidzorg. De verkiezingen gingen dan ook vooral over de kwetsbare economie en de stijgende inflatie.  Premier Mitsotakis met zijn centrumrechtse partij Neo Dimokratia boekte in 2019 al een duidelijke zege op Syriza.  Neo Dimokratia is betrokken bij het afluisteren van politici, journalisten en zakenmensen en heeft te maken met  de enorme inflatie. Ook de manier waarop de regering de treinramp (57 doden) in februari afhandelde werd fors bekritiseerd. Ook Syriza lijdt nog onder reputatieschade. Syriza richtte zich tijdens de campagne op het versterken van publieke diensten, zoals het onderwijs en de gezondheidszorg. Neo Dimokratia belooft vooral investeringen en privatiseringen en een herstel van de economie. Daarnaast is de regering van plan een luchtverdedigingssysteem te ontwikkelen vergelijkbaar met de Israëlische “Iron Dome”, gericht op het beschermen van het land tegen bedreigingen vanuit de lucht.   S&P Global Ratings is de laatste tijd optimistischer over Griekenland en heeft het vooruitzicht voor de Griekse kredietwaardigheid verhoogd van stabiel naar positief. Dat betekent dat er een verhoging van de kredietstatus van Griekenland kan komen. S&P wijst bij die rating outlook op de vooruitgang die Griekenland boekt met het verlagen van de staatsschuld en ook de economische groei. Griekenland heeft nog wel een staatsschuld van 356 miljard euro. Dat is met 171 procent van het bbp de hoogste in de eurozone.

Griekenland heeft de minst gunstige verhouding van de staatsschuld tot het bruto binnenlands product. De staatsschuld is bijna twee keer zo groot als de omvang van de Griekse economie. Het land staat sinds 10 augustus 2022 niet meer onder verscherpt toezicht van de eurozone.

De Griekse overheidsschuld is aanzienlijk gestegen, tegen de achtergrond van de mondiale energiecrisis en de torenhoge inflatie, waardoor de totale schuld is opgelopen tot 193 procent van het bbp. De overheidsschuld is tussen het eerste kwartaal van 2021 en het tweede kwartaal van 2022 met 13,42 miljard euro gestegen.

Alexis Tsipras verloor 8 juli 2019 de vervroegde verkiezingen. Het opkomstpercentage lag rond de 56 procent en Kyriakos Mitsotakis, de leider van de conservatieve partij Nieuwe Democratie (ND) won.

In 2014 was Mitsotakis minister van administratieve hervorming met als taak het ambtenarenapparaat af te slanken. Zijn rechts-conservatieve Nieuwe Democratie (ND) werd eerder verantwoordelijk gehouden voor de crisis maar kreeg toen ook al bijna 40 procent van de stemmen. Kyriakos Mitsotakis was de eerste die sinds de crisis in 2010 uitbrak een absolute meerderheid behaalde. De 51-jarige Kyriakos Mitsotakis is nu de nieuwe premier, een functie die ook zijn vader vervulde begin jaren negentig. Mitsotakis beloofde tijdens zijn campagne de belastingdruk weer drastisch te verlagen. Bij het staatsbedrijf Hellenic Petroleum wordt Yannis Papathanasiou naar voren geschoven. Yannis was de minister van Economie en Financiën en lid van het Helleense parlement bij Nieuwe democratie sinds 2002.

De links-radicale regeringspartij Syriza van premier Alexis Tsipras, die vier jaar daarvoor nog de grote winnaar was, haalde destijds zo’n 31 procent van de stemmen. Tsipras werd door de kiezers afgerekend voor de ingrijpende bezuinigingen die hij vier jaar lang vanwege de EU doorvoerde. Onder zijn regering moesten scholen hun schoonmakers ontslaan, werden ambulances wegbezuinigd en de belastingtarieven verhoogd. Dankzij zijn impopulaire maatregelen groeide de Griekse economie weer enigszins, evenals het nationaal inkomen en ook de werkloosheid daalde.  De overheid kon de laatste tijd weer veel goedkoper geld lenen en de rente op staatsobligaties met een looptijd van tien jaar daalde tot slechts 2%. De extreem-rechtse Gouden Dageraad, in 2015 nog de derde partij van het land, bleef hangen op 2,9 procent van de stemmen en werd hierdoor uitgeschakeld.

Na acht jaar eindigde op 20 augustus 2018 het Europese noodprogramma en kreeg Griekenland tot slot nog 15 miljard euro mee. De schuldenlast werd verlicht door looptijden van leningen met tien jaar te verlengen en zo’n 5 miljard euro in vervroegde aflossingen te steken. Inmiddels bedraagt de Griekse staatsschuld 340 miljard euro. Griekenland had in het derde kwartaal van 2021 relatief de hoogste staatsschuld van Europa. (bbp van 209,3)

Vier keer per jaar werd het land door de Troika (De Europese Commissie (EC)/De Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) doorgelicht. Dit versterkte toezicht was een belangrijk onderdeel van een breed pakket aan afspraken over de beëindiging van de noodsteun. Griekenland geeft vanaf 25 juni 2018 weer obligaties uit met een looptijd van vijf jaar. Het is voor het eerste sinds 2014 dat het land weer actief is op de financiële markten. De ECB heeft in vijf jaar tijd 7,8 miljard euro verdiend aan Griekse staatsobligaties. De winst werd naar rato uitgedeeld aan de 19 nationale centrale banken van de Eurozone. Volgens een rapport van de Europese Rekenkamer hebben de programma’s voor Griekenland slechts beperkt bijgedragen aan herstel in het land. Het rapport richt zich met name op het functioneren van de Europese Commissie in het proces waarbij ook het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Europese Centrale Bank (ECB) en het Europese noodfonds ESM zijn betrokken. Volgens de rekenkamer had de commissie geen ervaring met het beheer van het proces en was er onvoldoende onderbouwing voor de verhogingen van de btw en accijnzen.

Eind 2016 werd voor de vierde keer de schuldenlast van Griekenland verlicht. In 2011 schreven de banken zo’n 100 miljard euro af, in 2012 werden leningen verlengd en werd de rente verlaagd en werden opnieuw de rentes verlaagd en de termijnen opgerekt. De Griekse premier Alexander Tsipras werkte het nieuw afgesloten akkoord dat werd bereikt voor een driejarige lening van ongeveer 86 miljard maar moeizaam af. Het Griekse parlement heeft 18 mei 2017 met een krappe meerderheid van 153 tegen 148 ingestemd met verdere besparingen op pensioenen en andere bezuinigingen ter grootte van 4,9 miljard euro. De ministers van Financiën van de EU werden het eens over het feit dat vanaf 2018 voor een periode van vijf jaar een primair begrotingsoverschot van 3,5% gehaald moest kunnen worden, maar werden het eerder niet eens over schuldverlichting, omdat het IMF nog steeds niet mee deed. De pieken in afbetalingsverplichtingen werden afgevlakt, door de looptijden van de leningen opnieuw te verlengen. Bij ESM kwam geen opslagtarief op de oude leningen, zoals eerder was afgesproken. Lagarde heeft namens het IMF haar eisen om mee te gaan betalen bijgesteld en heeft het nu alleen nog maar over het verlengen van looptijden, het verlagen van rentes en tijdelijke betalingsvrijstellingen en niet langer over het wegstrepen van schuld. 4 december 2017 lag er een nieuw akkoord voor een nieuwe uitbetaling van vijf miljard.

Het verlaten van de EU door Griekenland (Grexit) werd eerder al op het nippertje voorkomen door extra geldinjecties en politieke druk vanuit de EU. Meer Grieken moesten belasting gaan betalen en er kwamen al wat ingrepen om de uitzonderlijk zwakke financiële basis van de pensioenfondsen te verbeteren. Het Griekse parlement stemde 22 mei 2016 met 153 voorstemmers en 145 tegenstemmers ook in met verhogingen van de btw (23 naar 24 %), meer toeristenbelasting, accijnzen (op alcohol, tabak, benzine) en het duurder maken van betaaltelevisie, internet en olie. Tekorten worden momenteel gedekt door de miljarden die worden verdiend met vluchtelingendeals. Het afschuiven van het vluchtelingenprobleem door Europa is voor Griekenland een mooie en constante inkomstenbron geworden en heeft er toe bijgedragen dat het land er weer enigszins bovenop komt. Vluchtelingen hebben het echter niet zo naar hun zin en in de afgelopen twee jaar hield de Nederlandse marechaussee zo’n 5.000 illegale vluchtelingen tegen. Kinderen werden daarbij gedrogeerd om de controle te ontduiken. Er is gestart met een programma om migranten zonder papieren of van wie de verblijfsvergunning is verlopen zo snel mogelijk van een verblijfsstatus te voorzien zodat ze aan het werk kunnen. Het land kampt met enorme tekorten aan arbeidskrachten in de landbouw, bouw en het toerisme. Het plan van de minister van migratie zou gaan om 300.000 migranten, oftewel zo’n 3 procent van de huidige bevolking.

Banken mogen nu ook slechte leningen verkopen en er werd een nieuw privatiseringsfonds opgezet. Al deze maatregelen moesten bij elkaar 1,8 miljard euro opbrengen om de Trojka tevreden te stellen. Het Griekse parlement heeft, ondanks rellen en protesten, eerder ook al een verhoging van de inkomstenbelastingen een verdere versobering van de pensioenen goedgekeurd. Hiermee werd voldaan aan alle eisen van de Trojka, die 24 mei 2016 opnieuw bijeen kwam om een nieuwe uitbetaling 10,3 miljard euro vrij te maken die in delen werd uitgekeerd. 6,8 miljard werd ingezet voor de aflossingen op schuld en rentebetalingen en 3,5 miljard euro voor het wegwerken van binnenlandse betalingsachterstanden. Hiervoor moest nog wel eerst voldaan worden aan de gedeeltelijke verkoop van een staatsdeelneming in de elektriciteitsmaatschappij ADMIE en het beperken van een aantal inkomensvoordelen van Griekse gepensioneerden. Het eerste deel (7,5 miljard) kwam 17 juni 2016 vrij. Hiermee konden de vervallen aflossingen voldaan worden. Met de laatste tranche van 1,8 miljard op 20 juli werd de EU terugbetaald. In een rapport zegt IMF-voorzitter Christine Lagarde dat het IMF vooralsnog niet mee zal doen aan nieuwe noodleningen, omdat ze geen geld mogen lenen aan een land dat geen uitzicht heeft op een houdbare schuldenlast.  Het IMF stelde dat nog niet alle hervormingen zijn doorgevoerd, nog niet afgerond zijn of nog niet hebben opgeleverd wat werd verwacht. Wolfgang Schäuble benadrukte in een interview dat een kwijtschelding van schulden voor Griekenland geen optie is. “Dat is niet toegestaan door de regels van het verdrag van Lissabon. Om dat te kunnen doen zou Griekenland de eurozone moeten verlaten.

Sinds 1 oktober 2015 vallen de grote Egeïsche vakantie-eilanden als Rhodos, Mykonos, Santorini, Skiathos, Naxos en Paros in een hoger belastingtarief. De boeren op de eilanden zagen het belastingtarief verdubbelen van 13 naar 26 procent. Ondernemers betaalden tot wel 70 % belasting.

In het akkoord tussen Griekenland en de Trojka stonden aanzienlijke en vergaande maatregelen inclusief de overdracht van 50 miljard aan Griekse Staatsbezittingen, ophoging van de solidariteitsbelasting van 4 naar 6% voor inkomens tussen 50- en 100 duizend euro, bezuinigingen van een half miljard op defensie, vermindering van landbouwsubsidies en het verder liberaliseren van de ruim honderd beschermde dienstverlenende beroepen. Acht brieven aan betrokken EU functionarissen met explosief materiaal werden half oktober in een postkantoor in Griekenland onderschept en onschadelijk gemaakt. Zowel Jeroen Dijsselbloem als Pierre Moscovici, Klaus Regling en de Griekse oud-minister Gikas Hardouvelis zouden de brieven hebben moeten ontvangen. Eerder zijn twee bombrieven wel ongemerkt vanuit Griekenland verstuurd. Woensdag onderschepte de postkamer van het Duitse ministerie van Financiën in Berlijn een brief met springstof die was gericht aan Dijsselbloems collega Wolfgang Schäuble. De dag erna raakte een werkneemster in het Parijse IMF-kantoor gewond bij het openen van een bombrief.

Uitverkoop

Griekenland brengt 50 miljard in door Staatsbezittingen in een EU fonds onder te brengen en ook dit wordt gebruikt om de schulden aan ECB, EU, IMF, ESM, EFSM af te betalen en de banken verder te herkapitaliseren. De Overheid verkocht een belang van 67% in de Griekse haven Piraeus aan de Chinese transportreus COSCO. Het Duitse Fraport, het Duitse moederbedrijf van luchthaven Frankfurt Airport en zijn Griekse partner Copelouzos nemen veertien regionale luchthavens waaronder die van de toeristeneilanden Kos en Rhodos en het vliegveld van Thessalonikid over voor slechts 1,2 miljard euro en vier jaar lang een investering van 330 miljoen euro De deal werd eind 2015 officieel en geeft het recht op 40 jaar gebruik van de vliegvelden voor 23 miljoen euro per jaar. Het Griekse postbedrijf staat te koop, maar ook het oude vervallen Olympische complex en enkele jachthavens. Marinopoulos, de grootste supermarktketen, heeft faillissement aangevraagd en moest voor 477 miljoen gered en doorgestart worden door de banken en Sklavenitis. De verkoop van treinmaatschappij Trainose was de volgende stap, deze werd voor 45 miljoen euro begin 2017 aan Italië verkocht. Ook Rusland had interesse getoond.

De 86 miljard EU steun wordt betaald via het EFSM en het ESM. Voor de komende jaren is beloofd dat Griekenland ook kan rekenen op 35 miljard euro uit verschillende EU programma’s om hiermee de groei en werkgelegenheid te stimuleren. Sinds begin 2015 kon Griekenland tot 2020 ook beschikken over 280 miljoen euro via FEAD, een Europees fonds voor voedselhulp en nog enige miljarden voor vluchtelingendeals.

Sinds de inwerkingtreding van het ESM is er door de eurolanden 80 miljard euro in het fonds gestort. Daarnaast hebben de lidstaten kredietgaranties afgegeven ter waarde van 420 miljard euro waardoor er een totale leencapaciteit is van 500 miljard euro. De Nederlandse al betaalde en begrote bijdrage van 5,7 procent bedraagt 40 miljard euro en 35,4 miljard euro als oproepbaar kapitaal in de vorm van een garantstelling.

DE ECB

Om te voorkomen dat de banken omvielen heeft de Griekse Centrale Bank met toestemming van de ECB het bedrag van de Emergency Liquidity Assistance (ELA) steun begin 2015 in enkele maanden verhoogd naar 90,9 miljard. De ELA noodsteun werd vanwege de default na zondag 28 juni 2015 bevroren, waarna de banken tijdelijk sloten en geldopnamen werden gelimiteerd. De Griekse Centrale bank beperkte geld opnames en pintransacties tot maximaal 60 euro per rekeninghouder per dag. Voor gepensioneerden werden er loketten geopend voor het opnemen van maximaal 120 euro in plaats van circa 600 euro die ze normaal per maand ontvingen. De banken gingen 20 juli weer open met een opnamelimiet van 420 euro per week. De ECB heeft de ELA noodsteun voor het laatst op 16 juli 2016 verhoogd met 2 x 900 miljoen naar 90,9 miljard. Sindsdien worden de bedragen niet meer openbaar gemaakt, maar het bedrag zou in juli 2016 verlaagd zijn naar 40,5 miljard.

Nederland heeft naast de circa 16 miljard aan bijdragen en garanties in de noodfondsen ook 3,2 miljard euro aan leningen verstrekt buiten het programma waarin de ECB staatsobligaties van probleemlanden opkoopt: het Securities Markets Programme (SMP). Hiervoor is ongeveer 1,2 miljard euro Nederlands belastinggeld gebruikt. Het openstaande saldo is 3 miljard. Voor het EFSF, het eerste noodfonds, heeft Nederland 1,6 miljard euro aan kapitaal gestort en voor 34,2 miljard aan garanties afgegeven, laat het ministerie van Financiën weten. Voor het permanente noodfonds ESM heeft Nederland 4,6 miljard euro aan kapitaal gestort en voor maximaal 34,4 miljard aan garanties afgegeven.

Recessie versus rijkdom

Griekenland zit vanwege de opgelegde bezuinigingen in een diepe recessie. In de laatste zeven jaar gingen ongeveer 1 miljoen banen verloren (25,6% werkloosheid) en werd er flink bezuinigd op sociale uitkeringen. De lagere inkomensgroepen raakten 86 procent van hun inkomen kwijt. Het bruto-inkomen van Griekse huishoudens is tussen 2008 en 2012 met bijna een kwart gedaald. Bij de onderste 50% van de inkomens nam de belastingdruk met 337% toe en bij de bovenste helft slechts 9 %. Het aantal zelfdodingen is de laatste vijf jaar met 43% gestegen. Zo’n 3.124 mensen maakten in de periode 2009-2012 een eind aan hun uitzichtloze leven. De laatste drie jaar zouden nog eens meer dan 4.000 Grieken het voorbeeld hebben opgevolgd. Het exacte aantal zelfdodingen is onbekend maar wordt geschat op 10.000. Steeds meer Grieken kiezen voor alternatieve betaalsystemen. Het aantal gebruikte lokale valuta’s en ruilsystemen zoals de TEM, de ATX, de Ovolos en de Monada is de afgelopen jaren verdubbeld.

De Griekse vrachtvloot met ruim 3.000 schepen is een van de grootste ter wereld waarvan ongeveer een kwart onder Griekse vlag vaart. Zo’n duizend Griekse miljonairsfamilies met aandelen in een rederij of in een maritiem consortium krijgen via een netwerk van fiscale maatregelen belastingvrijstelling. De reders bewaren hun geld in Zwitserland, Cyprus, Liechtenstein of in Londen. De Griekse miljonairs hebben honderden miljarden weggesluisd. De fraude van de zesduizend grotere ondernemingen wordt geschat op 15 miljard euro per jaar. De orthodoxe kerk bezit meer dan negen miljoen aandelen in de Griekse Nationale Bank, hotels, parkings, magazijnen, ondernemingen, 350 toeristische centra en de grootste grootgrondbezitter van het land.

In 2015 werden 24.000 belastingcontroles gedaan, waaruit bleek dat zo’n 10.000 bedrijven de wet bleken te overtreden. Van 77 van hen is bekend dat ze 71,7 miljoen euro te weinig btw betaalden Na inspecties werd 387 miljoen euro alsnog geïnd. Het zwarte geld circuit wordt nu ook aangepakt. Alle betalingen boven 500 euro moeten binnenkort gepind worden. Daarbij komt en een koppeling tussen uitgaven en verdiensten waardoor de bij de belasting te laag opgegeven inkomsten zichtbaar worden. Griekenland heeft volgens minister Dijsselbloem te maken met corruptie en vriendjespolitiek. Als voorbeeld geeft hij aan dat in de afgelopen jaren eindelijk onafhankelijke mensen werden benoemd bij belangrijke overheidsdiensten zoals de belastingdienst, maar dat deze nu dreigen te worden ontslagen of vervolgd. Tijdens de onderhandelingen is er sterk op aangedrongen om ook de grote rederijen eindelijk belasting te laten betalen, maar Tsipras was daar volgens minister Dijsselbloem niet toe bereid. Dijsselbloem schreef onlangs een brief aan de PvdA over de hele situatie en stelt hierin dat Griekenland nooit heeft voldaan aan de voorwaarden voor toetreding aan de euro. Ook in een interview met het Duitse Handelsblatt noemde hij Tsipras onberekenbaar en zei dat de Griekse premier demagogische trekjes vertoond en zijn eigen bevolking manipuleert.

Koningshuis erkend officieel het republikeinse staatsbestel van het land

Steunprogramma’s

De totale ontvangen noodsteun inclusief de EFSF, ESM, EIB en ELA bedroeg exclusief de rente en andere onderhandse leningen 450 miljard. Dat geld is gegaan naar de banken en naar defensie. De aflossingen kwamen van de bevolking. Op basis van gegevens van de Europese Commissie en het Griekse agentschap PDMA heeft Griekenland per 2016 een totale uitstaande schuld van 320,1 miljard euro, oftewel 182,8% van het bbp.

Het eerste steunprogramma voor Griekenland liep van 2010 tot en met 2011. In 2012 volgde een tweede steunprogramma waarmee het land tot en met 1 januari 2015 in totaal 141,8 miljard euro aan EFSF-leningen ontving en nog eens 28 miljard van het IMF.

In totaal 244,6 miljard euro, waarvan 196,5 miljard uit de EU (17,8 miljard uit Nederland) en 48,1 miljard van het IMF. De EIB heeft daarnaast voor bijna 17 miljard euro aan leningen uitstaan. De Europese Commissie maakt 56 miljoen euro vrij voor verbetering van de opvang van migranten in Griekenland.

Er is de VS, de ECB, de EU, het IMF, de banken, maar vooral ook de NATO alles aan gelegen om een Grexit of een default te voorkomen en het land binnenboord te houden. De Griekse economie, raakte in 2020 door de coronacrisis nog verder in de problemen en de Overheidsschuld liep op tot ruim 206 procent van het bbp. Het land kreeg 31 miljard euro uit het fonds van in totaal 750 miljard euro, grotendeels bestaande uit subsidies aan lidstaten in ruil voor economische hervormingen. Het plan hiervoor, Griekenland 2.0 genaamd wordt in april naar Brussel gestuurd ter goedkeuring. In het tweeduizend pagina’s tellende plan staat hoe de 31 miljard noodsteun moet worden uitgegeven en hoe het land de komende zes jaar 27 miljard euro extra aan investeringen kan binnenslepen. Hierdoor moet de Griekse economische output, gemeten in het bruto binnenlands product (bbp), in 2026 met 7 procent zijn gestegen, terwijl er de komende jaren tot wel 200.000 banen moeten bijkomen. In het plan staat de aanleg van een 5G-netwerk, plannen voor omscholing en bijscholing van personeel (o.a. digitale vaardigheden), het digitaliseren van de publieke sector (o.a. de belastingdienst), verbetering van apparatuur in laboratoria en onderzoekscentra, het aansluiten van Griekse eilanden op het elektriciteitsnet, grote investeringen in waterbeheer, wegen en duurzaam toerisme en tot slot een Nationaal plan van herbebossing

NAVO/NATO

In een NATO bijeenkomst werd een voorstel besproken om een commando- en controlecentrum op Kreta te realiseren en een luchtmachtbasis op het eiland Karpathos om zo de Zuid-Oost flank van de NATO verdedigingslinie te verbeteren. Griekenland is strategisch en geografisch belangrijk voor de NATO omdat het grenst aan de Balkan waar de toestand allesbehalve stabiel is en waar Poetin ook proactief is.

In de zomer van 2009 betaalde Griekenland 7,9 miljard voor zes Franse fregatten, vijftien Franse Puma-gevechtshelikopters en zes onderzeeërs van het Duitse ThyssenKrupp. En begin oktober 2011 kocht Griekenland nog 400 tanks en een twintigtal amfibievoertuigen van het Amerikaanse leger en vier oorlogsschepen ter waarde van elk drie miljoen euro van Frankrijk. Door deze aankopen waren Duitsland en Frankrijk bereid om noodsteun te blijven geven.

Bij een Grexit kan Griekenland op termijn wellicht ook de NATO verlaten en zelfs een alliantie met Rusland aan gaan. Tsipras was 18 juni 2015 in Rusland en sloot daar een contract voor de aanleg van een Russische pijpleiding via Griekenland naar Europa. Turkish Stream zal via een pijpleiding in de Zwarte Zee Russisch gas vervoeren naar Turkije en dan vanaf 2019 via Griekenland naar Europa. De pijpleiding zal jaarlijks 47 miljard kubieke meter aardgas transporteren naar Europa en dit zou Griekenland minimaal vijf miljard opleveren.

 AANGENOMEN HERVORMINGEN EN MAATREGELEN

• Het vereenvoudigen van het BTW-stelsel en de verbreding van de heffingsgrondslag;
• Maatregelen om de langetermijnhoudbaarheid van het pensioenstelsel te verbeteren;
• De volledige juridische onafhankelijkheid van het Griekse statistiekbureau Elstat waarborgen;
• Volledige implementatie van de relevante bepalingen uit het Verdrag voor stabiliteit, coördinatie en bestuur in de EMU, specifiek de operationalisering van de Begrotingsraad en de introductie van semi- automatische bezuinigingsmaatregelen wanneer er wordt afgeweken van de gestelde doelstellingen voor het primair overschot.
• Het aannemen van de Code van Civiele Procedures om het gerechtelijk proces te versnellen en kosten te verminderen;
• De omzetting naar nationale wetgeving van de richtlijn voor herstel en afwikkeling van banken en beleggingsondernemingen (Bank Recovery and Resolution Directive, BRRD)
• Pensioenmaatregelen die leiden tot volledige compensatie van de budgettaire gevolgen van de uitspraak van het constitutionele hof over de hervormingen van 2012 en het implementeren van de zogenaamde “ zero deficit clause”;
• Maatregelen gericht op hervormingen op de productmarkten en de liberalisering van bepaalde beschermde beroepen. De implementatie van “over the counter” medicijnen wordt bij een volgende stap meegenomen;
• Privatisering van het Elektriciteitsnetwerk (ADMIE) tenzij – in samenspraak met de instituten – vervangende maatregelen gevonden worden die hetzelfde effect op competitie in de energiemarkt hebben;
• Maatregelen die leiden tot een ingrijpende herziening van de arbeidsmarkten – het arbeidsmarktbeleid moet in lijn worden gebracht met Europese en internationale standaarden;
• En maatregelen in de financiële sector die leiden tot het aanpakken van de problematiek van “ Non performing loans “ en het uitsluiten van politieke inmenging in het Hellenic Financial Stability Fund (HFSF).
• Ten derde moeten de Griekse autoriteiten, voordat een principebesluit genomen kan worden, zich bereid verklaren om maatregelen te nemen die nog niet waren benoemd in de Griekse voorstellen. Het gaat daarbij om:
• Het opzetten van een onafhankelijk privatiseringsfonds met een verbeterd bestuur, dat onder toezicht staat van de Europese instituties. Het juridisch raamwerk van het fonds zal worden opgezet volgens de principes en standaarden van de OESO om te zorgen voor transparante procedures. In het fonds worden Griekse activa geplaatst en beheerd. Gedurende het programma dient dit 50 miljard euro op te brengen. Hiervan was 25 miljard gereserveerd voor de aflossing van de herkapitalisatie van de banken, maar begin december bleek daar slechts 5,5 miljard voor nodig.
• Het resterende bedrag wordt besteed aan de aflossing van schuld en aan investeringen;
• Het aanmerkelijk verbeteren en versterken van de overheidsadministratie en, ondermeer het ontwikkelen van een programma voor capaciteitsopbouw;
• Normalisering van de werkwijze met de instituties om de implementatie en monitoring van het programma te verbeteren, inclusief het indienen van een verzoek voor technische assistentie (TA) van de instituties per 20 juli.
• Aanpassing of compensatie van wetgeving, die inging tegen de Eurogroepverklaring van 20 februari en waarmee afgesproken maatregelen zijn teruggedraaid.
• Tenslotte dienen de Griekse autoriteiten ook bij het IMF een verzoek in te dienen voor voortzetting van de steun na het eerste kwartaal van 2016, zowel in de vorm van nieuwe financiering als toezicht op de implementatie van het programma
• Het Griekse parlement heeft ingestemd met een wijziging van de kieswet waarbij voortaan de partij die de meeste stemmen behaalt niet meer een bonus van vijftig zetels krijgt. Premier Alexis Tsipras wilde de wijziging al bij de volgende verkiezingen laten ingaan, maar hiervoor kreeg het voorstel niet de vereiste tweederdemeerderheid. De volgende parlementsverkiezingen, die nog volgens de oude regels gehouden worden, staan gepland in september 2019.

Belangrijke voorstellen voor onder andere een hogere vennootschapsbelasting op de hoogste bedrijfswinsten en het te gelde maken van de 4G- en 5G-licenties zijn verdwenen van de door de Trojka samengestelde lijst.

Het derde Griekse programma werd op 20 augustus 2018 afgerond. Dit programma startte in augustus 2015 en in de programmaperiode heeft Griekenland financiële steun ontvangen vanuit het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Initieel is een maximaal leenbedrag van 86 miljard euro overeengekomen, waarvan uiteindelijk 61,9 miljard euro is uitgekeerd over uitstaande leningen aan Griekenland). Als voorwaarde voor deze financiële steun heeft Griekenland een omvangrijk macro-economisch aanpassingsprogramma ingevoerd. Uitbetaling van leningen is steeds gekoppeld aan voldoende voortgang met dit programma. Het aanpassingsprogramma kende de volgende vier pilaren: 1) Herstel van de houdbaarheid van de overheidsfinanciën 2) Bewaken van financiële stabiliteit 3) Groei, concurrentiekracht en investeringen 4) Een moderne publieke sector Door middel van verschillende voortgangsmissies hebben de betrokken instellingen (Europese Commissie, ECB, ESM en het IMF) de voortgang van het programma beoordeeld.

In het kader van het SMP, dat tot 2012 liep, heeft de ECB Griekse staatsobligaties aangekocht. De ANFA betreft Griekse staatsobligaties die centrale banken in het Eurosysteem aanhouden. De terugbetaling van de rente-inkomsten op deze staatsobligaties heeft al eerder in 2013 en 2014 plaatsgevonden. In de Eurogroep werd overeengekomen dat SMP/ANFA inkomsten vanaf begrotingsjaar 2017 weer aan Griekenland konden worden uitgekeerd. De teruggave van SMP/ANFA inkomsten is onder de voorwaarden dat Griekenland afgesproken hervormingen implementeert en geen hervormingen terugdraait. In de begroting van het Ministerie van Financiën (IXB) worden de SMP/ANFA inkomsten (in artikel 3) en de teruggave daarvan (in artikel 4) gerapporteerd. Daaruit blijkt dat de Nederlandse Staat als onderdeel van de winstafdracht van DNB tot en met 2017 €738 miljoen aan SMP/ANFA-inkomsten heeft ontvangen. In 2018 ontving de Nederlandse Staat nog een bedrag van ongeveer €100 miljoen aan inkomsten en in de jaren daarna tot 2023 een bedrag van €60 miljoen. Wat betreft teruggave van de SMP/ANFA-inkomsten werd tot en met 2017 €277 miljoen euro aan het ESM overgemaakt. In 2018 maakte de Nederlandse Staat een bedrag van €103,3 miljoen over aan het ESM en in de jaren daarna werd not nu toe nog ongeveer €95 miljoen uitgekeerd.

Afschaffen van de renteopslag op een deel van de EFSF leningen Deze maatregel betreft de afschaffing van een renteopslag op het deel van de EFSF-leningen waarmee Griekenland in 2012 een deel van uitstaande schulden bij private partijen heeft teruggekocht. Sinds 2017 moest Griekenland 200 basispunten boven de financieringskosten van het EFSF als rentemarge betalen op dit deel van de lening. Als onderdeel van de korte termijn-schuldmaatregelen heeft Griekenland reeds een vrijstelling gekregen voor deze marge in 2017. Tijdens de Eurogroep is besloten om deze renteopslag vanaf 2018 periodiek af te schaffen. Afschaffing van deze marge was onder de voorwaarden dat Griekenland afgesproken hervormingen zou implementeren en geen hervormingen terug zou draaien. Het afschaffen van de renteopslag heeft als gevolg dat het EFSF minder rente-inkomsten zal ontvangen over dit deel van de lening dan was voorzien. Dit heeft geen gevolgen voor de Nederlandse begroting, omdat het geen invloed heeft op het garantieplafond voor het EFSF dat in de Nederlandse begroting opgenomen is. De gewogen gemiddelde looptijd van een deel van de EFSF-leningen werd verlengd met 10 jaar. Daarnaast wordt de start van de aflossing hiervan tien jaar opgeschoven en het uitstel van rentebetaling voor deze leningen met 10 jaar In 2032 zal er een evaluatie van de schuldmaatregelen plaatsvinden, om te bekijken of additionele maatregelen nodig zijn om de houdbaarheid van de Griekse overheidsschuld zeker te stellen.

Er is een cashbuffer van circa 32 miljard bestemd om alle leningen af te lossen die de komende drie jaar vervallen. Bij Scope is vanwege de gestage afname van de Griekse overheidsschuld en de economische groei van het land de rating van BB+ naar BBB- gegaan. Griekenland is  nu minder kwijt aan rentekosten dan vroeger en de overheidsbegroting ziet er beter uit. De stap volgt op de herverkiezing van premier Kyriakos Mitsotakis, die heeft beloofd zijn beleid met economische hervormingen de komende jaren voort te zetten. Bij de toonaangevendste kredietbeoordelaars S&P, Moody’s en Fitch heeft het Griekse staatspapier nog niet de investment grade.

Het Olympisch Stadion in Athene, moet per direct de deuren sluiten nadat bleek dat het dak uit glas en metaal niet meer voldoet aan de veiligheidsvoorschriften.

In het noordoosten, tegen de grens met Turkije, woeden wekenlang grote natuurbranden. Die rukten op richting havenstad Alexandroupolis. Verspreid door het land woedden meer branden, zo ook rond de hoofdstad Athene. Duizenden inwoners van Ano Liosia, een buitenwijk ten noordwesten van Athene, werden opgeroepen om te evacueren. Ook bewoners uit dorpen in de omgeving van Alexandroupolis werden geëvacueerd. Eurocommissaris Lenarcic van Crisisbeheer noemde de branden in het bosgebied in het noordoosten van het land “de grootste geregistreerde bosbrand die de EU ooit heeft gekend”. Daarnaast hebben storm Daniel en storm Elias op verschillende plaatsen in het land tot overstromingen en landverschuivingen veroorzaakt. In Centraal-Griekenland zijn zeker acht dorpen geëvacueerd. In kuststad Volos, waar zo’n 140.000 mensen wonen, mogen auto’s niet meer de weg op en moeten mensen thuisblijven in verband met het noodweer. Volgens schattingen van academici kan de schade voor de Griekse economie na de storm Daniel oplopen tot 5 miljard euro. 

Terug naar nieuwsoverzicht